Urostoma Door bepaalde oorzaken functioneert uw blaas niet meer goed. In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten om een urinestoma te laten aanbrengen. Het krijgen van een stoma is een ingrijpende gebeurtenis. Door u goed te laten informeren weet u waar u aan toe bent. Deze brochure kan u daarbij helpen. U vindt hierin informatie over de gang van zaken rond de operatie en de stoma. Daarnaast bevat de brochure adviezen over het leven met een urinestoma. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Inhoud De nieren en de urinewegen 3 De stoma s 4 Het verblijf in het ziekenhuis 5 Ontslag en nazorg 7 Mogelijke complicaties 8 Verzorging van de urinestoma 9 Leven met een stoma 12 Meer informatie 15 2 Urostoma
De nieren en de urinewegen Op de tekening ziet u de nieren en urinewegen. In de nieren wordt het bloed gefilterd en ontdaan van afvalstoffen. Deze worden afgevoerd in de vorm van urine. In het nierbekken wordt de urine verzameld en van daaruit door de urineleiders getransporteerd naar de blaas. De blaas kan doorgaans een ruime hoeveelheid urine bevatten. Als de blaas vol is, komt er een seintje dat de blaas geleegd moet worden. Wanneer de blaas niet goed functioneert of wanneer deze vanwege een ziekte verwijderd wordt, kan een stoma aangelegd worden. Het woord stoma komt uit het Grieks en betekent mond of uitmonding. Een stoma is letterlijk een kunstmatige uitmonding op de buik. 3
De stoma s Soorten stoma s Er zijn drie soorten stoma s. Een colostoma, een ileostoma en een urinestoma. Een colostoma is een kunstmatige uitgang van de dikke darm, een ileostoma is een kunstmatige uitgang van de dunne darm en een urinestoma is een kunstmatige uitgang voor urine. De urinestoma De urinestoma wordt gemaakt van een stukje dunne darm. Deze wordt aan één zijde gesloten, de urineleiders worden erin gehecht en de andere zijde wordt door de buikwand heen gehaald en als stoma in de huid gehecht. Er ontstaat op deze manier een doorvoerkanaaltje voor urine (zie tekening hieronder links). De stoma ziet er rood doorbloed uit, zoals de binnenkant van de wang, en is gevoelloos. Bij het schoonmaken kan deze een beetje gaan bloeden, maar dat is niet erg. De plaats van de urinestoma is meestal op de rechter buikhelft (zie tekening boven rechts). De stoma heeft geen kringspier. Dit betekent dat de urine er uit loopt zodra het daar is aangekomen. U heeft er geen controle over. Om de urine op te vangen wordt een zakje op de buik geplakt. 4 Urostoma
Het verblijf in het ziekenhuis Voor de operatie Voor de operatie komt de stomaverpleegkundige om de juiste plaats voor de stoma te bepalen. Zij houdt hierbij rekening met plooien en littekens op de buik, de kleding die u draagt en of u de plaats kunt zien. Dit is belangrijk om uw leefpatroon voort te kunnen zetten en om problemen van lekkage en huidirritatie te voorkomen. De stomaverpleegkundige bepaald met behulp van een huidplaat en een stomazakje de juiste plaats. Indien nodig plakt ze een proefzakje om te testen of dit de juiste plaats is. Als dat zo is, wordt de plaats gemarkeerd met een watervaste stift. De uroloog probeert tijdens de operatie de stoma op deze plaats aan te leggen. Na de operatie De eerst dagen na de operatie zijn niet gemakkelijk. U voelt zich ziek en afhankelijk. Bovendien moet u wennen aan de aanwezigheid van de stoma. Deze is wat gezwollen en er komen buisjes (kathetertjes) uit waar tijdens de eerste tien dagen de urine uit loopt. De kathetertjes zijn nodig om de plek waar de urineleiders in het stukje darm zijn gehecht te ontzien en te laten genezen. Na ongeveer tien dagen worden ze verwijderd. Vanaf dat moment vloeit de urine direkt uit de stoma in de opvangzak. De urine kan er vlokkerig uitzien. Dat is niet verontrustend. Het komt doordat het stukje darm eens in de drie dagen vervelt. Na de operatie wordt een tweedelig opvangsysteem gebruikt. Dit bestaat uit een plaat van huidbeschermend materiaal met een plastic ring en een opvangzakje. De plaat kan drie dagen blijven zitten, het zakje wordt dagelijks verwisseld. Zolang de kathetertjes in de stoma zitten worden er doorzichtige zakjes gebruikt zodat arts en verpleegkundige de stoma goed kunnen bekijken. Later kunnen eventueel andere zakjes worden gebruikt. De stomaverpleegkundige zal u helpen met de keuze van het materiaal. 5
De eerst dagen na de operatie verzorgt een afdelingsverpleegkundige de stoma. De stomaverpleegkundige komt regelmatig bij u langs en zal de afdelingsverpleegkundige zonodig ondersteunen. Als u enigszins hersteld bent, leert de afdelingsverpleegkundige u hoe u de stoma zelf kunt verzorgen. Tijdens uw verblijf in het ziekenhuis kunt u het verzorgen van de stoma oefenen. Als u na een paar keer oefenen een beetje vertrouwd bent geraakt met uw stoma, is het raadzaam om uw partner of een naast familielid te laten zien hoe de stoma eruit ziet en hoe deze wordt verzorgd. De eerste dagen na uw ontslag uit het ziekenhuis voelt u zich misschien onzeker en dan is het een geruststelling als er iemand in de buurt is die weet hoe de stoma moet worden verzorgd. De afdelingsverpleegkundige maakt in overleg met u een afspraak met de familie. 6 Urostoma
Ontslag en nazorg Als de ontslagdatum bekend is, bestelt de stomaverpleegkundige in overleg met u het materiaal dat u thuis nodig heeft. Op de afgesproken datum wordt het bij u thuis of in het ziekenhuis bezorgd. Uw stomaverpleegkundige schrijft een machtiging voor vergoeding van het materiaal. Uw leverancier (medisch speciaalzaak of apotheek) regelt de vergoeding rechtstreeks met de zorgverzekeraar. Voordat u uit het ziekenhuis wordt ontslagen komt de transferverpleegkundige bij u langs om te bespreken welke ondersteuning u thuis nodig heeft. Zij zal dit voor u regelen bij de thuiszorg. Voordat u vertrekt, vult een verpleegkundige samen met u het stomaboek in. Hierin staan gegevens over de operatie en over het materiaal dat u gebruikt. Het is aan te raden dit boek mee te nemen bij ieder bezoek aan de specialist of de stomaverpleegkundige. Zij kunnen er eventuele wijzigingen in opschrijven en zelf kunt u er aantekeningen in maken. Ook de wijkverpleegkundige kan uw stomaboek raadplegen en er opmerkingen in kwijt. U krijgt bij ontslag een afspraak mee voor een controlebezoek bij de behandelend arts en de stomaverpleegkundige. Bij bezoek aan de stomapoli is het wenselijk dat u een stomazakje en bij een tweedelig systeem ook een huidplaat meeneemt van het materiaal dat u gebruikt. Het is niet nodig om van tevoren het stomazakje/huidplaat te verwisselen. Dit doet de stomaverpleegkundige op de poli. 7
Mogelijke complicaties Geen enkele ingreep is vrij van de kans op complicaties. Zo zijn er ook bij het aanleggen van een stoma de normale risico s van trombose, longontsteking, nabloeding en wondinfectie. Daarnaast zijn er nog enkele specifieke complicaties mogelijk. Zo kan het darmdeel dat door de buikwand heen gevoerd is, problemen met bloeddoorstroming krijgen. De kleur van de stoma verandert dan. Als er stuwing optreedt, ziet de stoma er bleek en gezwollen uit. Dit is meestal na een paar dagen over. In een enkel geval, wanneer de bloeddoorstroming erg slecht wordt, moet de stoma opnieuw worden aangelegd. Het slijmvlies van de darm is heel goed doorbloed en kwetsbaar. Het kan daarom vrij gemakkelijk bloeden. U hoeft zich hier niet ongerust over te maken. Een mogelijke complicatie op de lange termijn is een buikwandbreuk (hernia). Deze herkent u aan een verdikking in de buikwand naast de stoma. De stomaverpleegkundige kan een stomasteunbandage aan laten meten om groter worden van de breuk te vermijden. Bij veel klachten en indien technisch mogelijk, zal deze operatief hersteld worden. De stoma wordt dan meestal verplaatst. Soms treedt er na enige tijd een vernauwing op van de stoma. Dit wordt verholpen door de stoma op te rekken of door een nieuwe operatie. Verder is het mogelijk dat er na een tijd meer slijmvlies uit de stoma komt. Dat komt dan omdat de darm binnenstebuiten gestulpt wordt. Als u hier klachten van heeft, wordt dit operatief verholpen. 8 Urostoma
Verzorging van de urinestoma Het opvangsysteem U heeft keuze uit twee opvangsystemen: een ééndelig en een tweedelig systeem. Een ééndelig opvangsysteem is een zakje met een kleeflaag dat rechtstreeks op de huid rond de stoma wordt bevestigd. Een tweedelig opvangsysteem bestaat uit een huidplaat en losse zakjes die op de huidplaat bevestigd moeten worden. Het legen en vervangen van het opvangsysteem Het is aan te raden het opvangzakje regelmatig te legen en eenmaal per dag te vervangen. Bij het tweedelige systeem moet u de huidplaat in principe twee tot drie keer per week vervangen. Verzorg de stoma bij voorkeur s morgens voordat u iets gegeten of gedronken heeft, de stoma is dan het minst productief. Voor het verwisselen van het opvangsysteem heeft u de volgende materialen nodig: een ééndelig opvangsysteem dan wel een huidplaat en opvangzakje; malletje, schaar en pen (in geval de huidplaat niet op maat is geleverd); droge en natte gazen of washandjes; een afvalzakje. 9
Het verwisselen gaat als volgt: 1 Knip zonodig de nieuwe huidplaat op maat met behulp van het malletje. 2 Bescherm uw huid en kleding met een handdoek of andere onderlegger. 3 Steun de huid op de plaats waar de huidplaat wordt losgetrokken 4 Maak de huidplaat voorzichtig van boven naar beneden los van de huid met behulp van een nat gaasje of washandje. 5 Dek de stoma, zodra deze zichtbaar is, af met een nat gaasje of washandje om eventuele urine op te vangen. 6 Vouw het materiaal dicht en doe het in de afvalzak. 7 Reinig de huid van buiten naar binnen met natte gazen of een washand. 8 Droog de huid rond de stoma deppend met een droog gaasje of een handdoek. 9 Verwijder het beschermpapier van de kleeflaag van de huidplaat. 10 Trek met een hand de huid van uw buik strak. 11a Bij een ééndelig opvangsysteem: vouw het zakje voor de helft naar buiten toe, hecht de plaat aan de onderkant van de stoma en klap de plaat over de stoma heen. 11b Bij een tweedelig systeem: plak de huidplaat rond de stoma, druk alles goed aan, vooral rond de stoma en bevestig het zakje op de huidplaat. 12 Controleer of het opvangsysteem goed vast zit. 10 Urostoma
Wanneer u bij het tweedelige opvangsysteem alleen het opvangzakje wilt vervangen, heeft u een nieuw opvangzakje en droge en natte gazen nodig. U gaat als volgt te werk: 1 Leeg het zakje en verwijder het zakje van de huidplaat; Doe het materiaal weg; 2 Dek de stoma af met een nat gaasje of washandje; 3 Reinig de stoma en verwijder eventueel slijm met een nat gaasje of washandje; 4 Bevestig het nieuwe zakje op de huidplaat en controleer of het goed vast zit. 11
Leven met een urinestoma Praten over uw stoma Probeer uw gevoelens over uw ziekte en de stoma te delen met uw familie of vrienden. Ook zij zullen met de situatie vertrouwd moeten raken. Dit gaat beter en sneller als u erover kunt praten. Via de stomavereniging kunt u ook in contact komen met lotgenoten. Kleding Stomapatiënten hoeven geen speciale kleding te dragen. Een strakke riem ter hoogte van de stoma wordt echter afgeraden. Als u gewend bent een corset of een corselet te dragen, kan deze worden aangepast. Ter hoogte van de stoma wordt dan een uitsparing gemaakt. Eten en drinken Na de operatie herstelt uw lichaam zich langzaam. Daarom krijgt u de eerste dagen na de operatie een vloeibaar dieet voorgeschreven. Het dieet wordt langzaam uitgebreid en als de darmen weer goed functioneren, kunt u in principe alles weer eten. U dient twee liter per dag te drinken om een goede urineproduktie te waarborgen. Dagelijkse verzorging U kunt met een stoma gewoon douchen of in bad. Als u dit doet zonder opvangsysteem dient u er rekening mee te houden dat er urine uit de stoma komt. Houdt in dat geval toiletpapier of gazen bij de hand. U hoeft niet bang te zijn dat er water in de stoma loopt. Gebruik geen zeep, lotion of zalf bij de verzorging van de stoma. Deze zijn vaak te vet, waardoor de plakkracht van het opvangsysteem vermindert. Gebruik alleen barrièrecrème of spray als de stomaverpleegkundige die heeft voorgeschreven. 12 Urostoma
Verwijder de haren rondom de stoma regelmatig met een scheermesje. Houd ter bescherming een gaasje of een stukje toiletpapier op de stoma. Scheer van de stoma af. Gebruik geen ontharingscrème want dat kan huidirritaties veroorzaken. De huidplaat moet precies passen rond de stoma om huidirritatie ten gevolge van urine te voorkomen. Geur De opvangzakjes horen reukloos te zijn. Toch kan er door lekkage of door een slechte hechting op de huid reuk ontstaan. Neem in dat geval contact op met de stomaverpleegkundige. Werk Een stoma hoeft geen belemmering te zijn voor het uitoefenen van een baan. Zware lichamelijke arbeid kan in sommige gevallen problemen opleveren. Ook is het belangrijk een juiste tiltechniek te hanteren. Bespreek met uw behandelend arts of en wanneer u uw werkzaamheden kunt voortzetten. Sport en hobby s Er is meestal geen reden om na de operatie uw hobby s of sport op te geven. Ook zwemmen is geen bezwaar. Bij contactsporten en andere vragen over sport en hobby s kunt u uiteraard overleggen met de stomaverpleegkundige. Seks Het ondergaan van de operatie kan gevolgen hebben voor uw sexuele leven. Zenuwen en bloedvaten kunnen beschadigd raken. Bij mannen kan dit leiden tot erectiestoornissen. Bij vrouwen kan dit tot gevolg hebben dat de vagina minder vochtig wordt en het gevoel bestaat van onder doof te zijn. Ook het feit dat er een stoma/stomazakje op uw lichaam zit kan een belemmering zijn in uw seksuele beleving. 13
Vakantie Als u kort na de operatie op vakantie gaat naar het buitenland, bespreek uw vakantieplannen dan met uw behandelend arts. U kunt ook advies vragen aan de stomaverpleegkundige en de volgende voorzorgsmaatregelen treffen: zorg voor voldoende opvangmateriaal, op vertoon van een verklaring kunt u bij veel luchtvaartmaatschappijen vijf kilo extra bagage meenemen; noteer de artikelnummers van het materiaal dat u gebruikt; verdeel het opvangmateriaal als u gaat reizen over uw bagage, ook handbagage; zo heeft u altijd materiaal, ook als een deel van uw bagage kwijt raakt. Vergoedingen Het meeste stomamateriaal wordt vergoed door de basisverzekering. Informeer hiernaar bij uw zorgverzekeraar. Tips De beste tijd om het materiaal te verwisselen is s morgens voor het eten. De stoma is dan het minst produktief. Blijf altijd voldoende drinken, ook als u zich niet lekker voelt. Twee liter per dag is raadzaam. Houd uw lichaamsgewicht in de gaten. U kunt de stoma verzorgen met gewoon kraanwater. In plaats van gazen kunt u ook washandjes of tissues gebruiken. Gebruik, indien nodig, alleen de barrièrecrème of spray, die door de stomaverpleegkundige zijn voorgeschreven. Zorg dat u altijd opvangmateriaal bij u heeft, zelfs wanneer u maar een uurtje van huis gaat of bent Leer naam, merk en maat van het opvangmateriaal uit uw hoofd of schrijf het op. Zorg altijd dat u voldoende opvangmateriaal heeft; bestel tijdig nieuwe voorraad. 14 Urostoma
Meer informatie Stomaverpleegkundige Wanneer u vragen en problemen heeft, kunt u altijd contact opnemen met de stomaverpleegkundige. De stomaverpleegkundige is in Arnhem op maandag t/m vrjdag tijdens kantooruren bereikbaar op: 088-005 62 74.en in Zevenaar op donderdag op: 088 005 9461. Patiëntenorganisatie De Nederlandse Stomavereniging is de organisatie van en voor stomapatiënten. De vereniging stelt zich ten doel de lichamelijke en geestelijke positie van mensen met een stoma te verbeteren. Dit doel wordt bereikt door het stimuleren en aanreiken van lotgenotencontact en het geven van informatie via onder meer lezingen, brochures en belangenbehartiging. Nederlandse Stomavereniging Antwoordnummer 10, 3600 VB Maarssen, of Bisonspoor 1230, 3605 KZ Maarssen 0346-262286 info@stomavereniging.nl www.stomavereniging.nl 15
Bij Rijnstate kunt u telefonisch en voor de meeste specialismen via www.rijnstate.nl uw afspraak maken. Rijnstate Postbus 9555 6800 TA Arnhem T 088-005 8888 E info@rijnstate.nl www.rijnstate.nl Ziekenhuislocaties Arnhem Zevenaar Velp Dieren Arnhem-Zuid 006208/2012-08 Uitgave: Afdeling Marketing & Communicatie Rijnstate, 2012