Sociale veiligheid De zorg voor een prettige en veilige reis
Inleiding Elke dag spant NS zich in om het reizen met de trein en het verblijf op het station voor iedereen zo prettig en veilig mogelijk te maken. Dat wij hierin succesvol zijn blijkt uit de stijgende klantwaardering voor sociale veiligheid. Maar liefst 84% van zowel reizigers als medewerkers beoordeelde in 2004 de sociale veiligheid op het station overdag met een 7 of hoger. s Avonds ligt het percentage echter rond de 45%. Waar komt dat door? En waarom blijft sociale veiligheid onze aandacht houden? Factoren die sociale veiligheid beïnvloeden Hiervoor moet eerst het begrip sociale veiligheid worden toegelicht. Het begrip sociale veiligheid is namelijk tweeledig: het bestaat uit een objectief én subjectief deel. Objectieve veiligheid gaat over feitelijke incidenten, bijvoorbeeld een vechtpartij of een beroving. Subjectieve veiligheid gaat over het veiligheidsgevoel. Dat gevoel wordt niet zozeer bepaald door feitelijke incidenten, maar juist door bijvoorbeeld hoe schoon 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% Klantoordeel sociale veiligheid % oordeelt met een 7 of hoger 79% 65% 39% 2002 2003 2004 in de trein overdag op station s avonds op station 84% 72% 45% en overzichtelijk de omgeving is, berichtgeving in de media, de aanwezigheid van anderen die - als het nodig mocht zijn - te hulp kunnen schieten, ervaringen uit het verleden, rondhangende jongeren en zelfs door verlichting. Als het donker is voelt men zich al snel minder veilig. Sociale veiligheid blijft speerpunt van beleid Sociale onveiligheid is een maatschappelijk probleem waarmee ook NS te maken heeft. Reizen met de trein is veilig, maar toch ervaren reizigers en NS-medewerkers dat soms anders. Met name in de avonduren en op bepaalde trajecten en stations geeft men aan zich niet altijd prettig te voelen. Die gevoelens van onveiligheid worden veroorzaakt door een relatief kleine groep mensen, met name zwartrijders en overlastveroorzakers. Zo zijn zwartrijders verantwoordelijk voor het merendeel van de incidenten naar onze medewerkers. En ondervinden onze reizigers hinder van onder meer vandalen en rondhangende jongeren. NS vindt dit onacceptabel en ziet deze mensen liever niet meer terug in de trein of op het station. Reizigers en medewerkers hebben recht op een prettige en veilige reisen werkomgeving. Daarom neemt NS maatregelen.
De aanpak van NS Op de trein doe je veel meer dan alleen kaartjes controleren. We geven mensen informatie of we bieden een helpende hand. In ieder geval merk ik altijd dat reizigers het fijn vinden dat je zichtbaar aanwezig bent. Het geeft ze een veilig gevoel. conductrice Astrid Straathof Om het reizen met de trein en het verblijf op de stations zo aangenaam en veilig mogelijk te maken besteedt NS jaarlijks ruim 45 miljoen euro aan sociale veiligheidsmaatregelen. Bijvoorbeeld aan de inzet van mobiele controleteams, het plaatsen van camera s, goede opleidingen voor onze medewerkers, het onderhouden van stations en treinen en voorlichting aan jongeren. Allemaal maatregelen die bijdragen aan een prettige en comfortabele reis- en werkomgeving. Uitgangspunten Bij de inzet van de maatregelen ter verbetering van de sociale veiligheid hanteert NS een aantal uitgangspunten: Voorkomen is beter dan genezen. Daarom houden we bijvoorbeeld ingangscontroles op stations in de avonduren, plaatsen we camera s in treinen en op stations en geven we voorlichting. Aanpakken als het moet. Veelplegers, overlastveroorzakers en ongewenst gedrag pakken we gericht aan door een lik-op-stukbeleid te hanteren met onder meer schadeclaims en trein- en stationsverboden. Op maat gerichte aanpak. We zetten mensen en middelen in op momenten en plaatsen waar dat het hardst nodig is. De flexibel inzetbare mobiele controleteams en camera s zijn daar voorbeelden van. Samenwerking werkt. We werken intensief samen met externe partners zoals politie, justitie en gemeenten. Maatwerk Welke maatregelen waar en wanneer genomen worden, wordt mede bepaald op basis van klantonderzoeken, incidentmeldingen van onze medewerkers en aangiftes bij de politie. De lokale behoefte bepaalt de inzet van mensen en middelen, met andere woorden de mix aan maatregelen. Elke situatie is immers anders en vraagt om maatwerk. 3
Preventie en repressie Minder zwartrijders betekent minder agressie. Zo slaan we met de ingangscontroles in de avonduren twee vliegen in één klap! servicemedewerker Ella Danen De aanpak van NS is erop gericht overlast en agressie zoveel mogelijk te voorkomen. We kunnen incidenten echter nooit helemaal uitbannen. Daarom moeten wij ook soms repressieve maatregelen nemen. Hiermee proberen wij het aantal incidenten waarmee onze medewerkers worden geconfronteerd terug te dringen. En de overlast voor reizigers te verminderen. Voorkomen als het kan NS neemt verschillende preventieve maatregelen om overlastveroorzakers en zwartrijders te weren. Gericht menselijk toezicht en de inzet van camera s en poortjes zijn er voorbeelden van. Net als schone, transparante en overzichtelijke treinen en stations. Want ook die dragen bij aan een veilig gevoel en lokken bovendien minder vernielingen uit. Het zichtbaar maken van huisregels in de trein en op het station schept duidelijkheid over de gedragsregels. Onze medewerkers zijn daarnaast goed getraind in het voorkomen van situaties die dreigen te escaleren. Ook investeert NS in voorlichting op scholen over de gevolgen van onbezonnen gedrag op en rond het spoor. Aanpakken als het moet Als aanspreken en waarschuwen niet meer helpt, dan gaat NS over tot repressieve maatregelen zoals een procesverbaal, een trein- en stationsverbod, een schadeclaim of een taakstraf. Op dat moment gaat de samenwerking met onder meer politie, justitie en het Openbaar Ministerie een belangrijke rol spelen. Zij zijn verantwoordelijk voor het (zwaarder) bestraffen van overtreders, spoorvandalen en valsebommelders, die veel onnodige onrust en overlast veroorzaken. Om het politieonderzoek naar ernstige vormen van spoorvandalisme en agressie te steunen, loven wij beloningen uit voor tips die leiden tot aanhouding van de daders. Zo laten we zien dat we dit soort crimineel gedrag niet tolereren. 4
Gerichte inzet van mens en techniek Het station Utrecht is zó groot. We letten op mensen die aan het rondzoeken zijn. Vooral oudere mensen weten soms niet waar ze heen moeten en worden dan bang. Dan stellen we ze gerust en lopen we gewoon even mee. Geen enkel probleem, daar zijn we voor. servicemedewerker Ron Kerkhof De aanwezigheid van NS-medewerkers bepaalt in belangrijke mate of reizigers zich veilig voelen. Daarom zorgen wij ervoor dat er een NS-medewerker in de buurt is, eventueel samen met een beveiligingsbeambte en met ondersteuning van de politie. Maar we kunnen niet 24 uur per dag overal aanwezig zijn. Daarom zetten wij ter ondersteuning camera s en andere technische middelen in. Zo kunnen reizigers erop vertrouwen dat er snel een professional ter plaatse is. Menselijk toezicht Onze medewerkers spannen zich elke dag in om het reizen met de trein en het verblijf op het station voor iedereen zo prettig en veilig mogelijk te laten verlopen. Reizigers stellen deze zichtbare aanwezigheid van NS-medewerkers op prijs. Vooral in de avonduren. Op deze tijden en plaatsen wordt dan ook vaak gewerkt met een dubbele bezetting en zijn er regelmatig mobiele controleteams aanwezig in de trein en op de perrons. Op diverse grote en kleine stations en een aantal opstelterreinen zet NS ook beveiligingsbeambten in of wordt nauw samengewerkt met stadswachten of de politie. Zij weren mensen die ergens zonder reden rondhangen of overlast veroorzaken. Technische ondersteuning Aanvullend op de zichtbaar aanwezige medewerkers wordt ook op afstand toezicht gehouden. Dankzij 1500 camera s op stations en in sommige treinen kunnen beveiligingsmedewerkers ingrijpen als dat nodig mocht zijn en daders aan de hand van de beelden worden opgespoord. Onderzoek wijst uit dat reizigers en medewerkers zich veiliger voelen door cameratoezicht. Door de aanwezigheid van camera s neemt bovendien de schade door vandalisme af en wordt het opsporen van de daders makkelijker. Op kleinere stations waar niet altijd menselijk toezicht mogelijk is, staat een service- en alarmzuil, een praatpaal voor direct contact met een NS-medewerker. Reizigers kunnen hiermee rechtstreeks informatie opvragen, maar ook direct hulp oproepen als dat nodig is. Uit onderzoek van de ANWB blijkt dat reizigers zich veiliger voelen door de service- en alarmzuilen. De komende jaren plaatst NS poortjes op een groot aantal stations. Hierin ziet NS een effectieve manier om zwartrijders uit de trein te weren en daarmee het veiligheidsgevoel van reizigers en medewerkers nog verder te verbeteren. 5
Samenwerking werkt Het werkt om je gezicht te laten zien, vooral s avonds en op plaatsen waar je rottigheid verwacht. Voor ons is het prettig om te weten dat je de assistentie van de politie kunt inroepen. Die is er altijd snel bij. conducteur Ruud Penning Samenwerking vormt de sleutel tot een succesvolle verbetering van sociale veiligheid. Daarom werkt NS intensief samen met andere partijen. Rijksoverheid, gemeenten, politie, justitie, andere openbaarvervoerbedrijven en hulpverlenende instanties leveren allemaal hun eigen bijdrage in de veiligheidsketen. Integrale samenwerking is een absolute vereiste om reizigers en medewerkers een veilige reis- en werkomgeving te kunnen bieden. Landelijk en regionaal Steeds meer partijen nemen hun verantwoordelijkheid door op alle niveaus zo veel mogelijk samen te werken. Landelijke afspraken tussen NS, politie en justitie over verantwoordelijkheden en bevoegdheden zijn vastgelegd in het Nationaal Veiligheidsarrangement Spoorwegvervoer. Om de lokale problematiek op te lossen heeft NS op vrijwel alle grote stations en aandachtslijnen samenwerkingsafspraken met deze ketenpartners gemaakt in zogenaamde convenanten. Convenanten Convenanten en andere lokale en regionale samenwerkingsverbanden bevatten doorgaans afspraken over de inzet van mensen, verscherpte controle op vervoerbewijzen, meer cameratoezicht, garanties over wederzijdse assistentieverlening, het opknappen van stations(omgevingen) en snellere berechting van over- lastveroorzakers en notoire zwartrijders. Meestal maken politie, gemeente(n), andere OV-bedrijven en Openbaar Ministerie deel uit van zo n overeenkomst, soms nog aangevuld met instanties als GG&GD en Stadstoezicht. Samen zijn wij verantwoordelijk voor de handhaving van de sociale veiligheid in en rond het betreffende gebied. De gedeelde verantwoordelijkheid maakt dat er snel en effectief kan worden opgetreden. De gezamenlijke inspanningen bij convenanten hebben vaak zeer goede resultaten. Op stations waar intensief wordt samengewerkt, zoals op Amsterdam Centraal en Rotterdam Centraal, is de overlast met de helft teruggebracht. Daarin ligt voor alle betrokkenen het bewijs dat samenwerking werkt. 6
Colofon Uitgave Concernveiligheid NS Postbus 2025 3500 HA Utrecht (030) 235 30 05 Redactie Koningswerk Communicatie Fotografie Peter Hilz Jan Lankveld 2005