Omschrijving Oorzaken Verschijnselen Diagnose Therapie Prognose Omschrijving Onvruchtbaarheid is het onvermogen om drachtig te worden. Onvruchtbaarheid bij vrouwelijke honden (teven) en katten (poezen) kan worden veroorzaakt door afwijkingen van de normale geslachtscyclus (oestrus), het niet kunnen copuleren/ fokken (geen coïtus), niet drachtig kunnen worden (conceptie), en het verlies van de vruchten, abortus. {gallery}hond/voortplanting/paring{/gallery} Bouw van het geslachtsapparaat en schematische weergave van paring Oorzaken De meest voorkomende oorzaak van onvruchtbaarheid bij teven is het insemineren/ dekken op het onjuiste tijdstip tijdens de loopsheid. Er moet natuurlijk ook altijd rekening worden gehouden met het feit dat onvruchtbaarheid ook veroorzaakt kan worden door een ovariohysterectomy 1 / 7
(sterilisatie) van het vrouwelijke dier in het verleden. Problemen met de vrouwelijke voortplantingsorganen (anatomische afwijkingen), chromosomale afwijkingen of abnormale ovariële functie kunnen allen leiden tot onvruchtbaarheid. Andere oorzaken van onvruchtbaarheid kunnen zijn: een baarmoeder infectie, onvruchtbaarheid van het mannelijke dier, insufficiëntie/ onvoldoende functioneren van de schildklier, en hyperadrenocorticisme (ziekte van Cushing, de overproductie van bijnierschorshormoon door de bijnier). Bij alle onvruchtbare teven moet er rekening worden gehouden met een mogelijke infectie met de bacterie Brucella canis. Het aantonen en elimineren van deze bacterie, bij aanwezigheid, is een absolute noodzaak. De oorzaken van onvruchtbaarheid bij poezen zijn vergelijkbaar. Katten hebben een geïnduceerde ovulatie. Dit betekent dat zij eerst gestimuleerd moeten worden alvorens er eitjes kunnen vrijkomen uit de eierstokken. Wanneer de poes onvoldoende gestimuleerd wordt zal zij niet ovuleren en lijkt zij onvruchtbaar. Ook bij de poes kunnen problemen met de vrouwelijke voortplantingsorganen (anatomische afwijkingen), chromosomale afwijkingen of een abnormale ovariële functie aanleiding geven tot onvruchtbaarheid. Andere oorzaken kunnen zijn: een baarmoeder infectie, mannelijke onvruchtbaarheid, en algemene infecties (virale of protozoaal infecties). 2 / 7
Normale hormonale geslachtscyclus van de teef Normale hormonale geslachtscyclus van de poes Verschijnselen Klinische symptomen die meestal bij deze aandoening voorkomen: 3 / 7
- Vrouwelijke onvruchtbaarheid Diagnose Onvruchtbaarheid bij vrouwelijke honden (teven) en katten (poezen) wordt gediagnosticeerd door middel van een uitgebreide medische geschiedenis, met inbegrip van het fok management, en een lichamelijk onderzoek. De concentratie van het hormoon progesteron (zwangerschapshormoon) in het bloed is een belangrijk diagnostisch hulpmiddel. Progesteron is het vrouwelijke hormoon dat verantwoordelijk is voor het ontvankelijk worden van de baarmoeder voor een mogelijke dracht en tevens voor het onderhouden van de zwangerschap. Bij honden kan men door middel van het meten van de concentratie progesteron aan het begin van de loopsheid en tijdens de vruchtbare periode het optimale moment van de ovulatie voorspellen en daarmee het fokprogramma optimaliseren. (zie tekening hier boven) Bij katten kan men na het fokken aan de hand van de concentratie progesteron bepalen of er een ovulatie heeft plaatsgevonden. (zie tekening hierboven) De progesteron concentratie moet bij honden en katten hoog blijven gedurende de hele zwangerschap (dracht). De dierenarts kan een bloed test om de aan/afwezigheid van de bacterie Brucella canis bij honden aan te tonen. Bacteriekweek van de baarmoeder kan worden uitgevoerd om te bepalen of het dier wel of niet een baarmoeder infectie heeft. Andere tests omvatten: bepaling van het bijnier hormoon bij verdenking van hyperadrenocorticisme (overmatige productie van dit hormoon wordt ook wel de ziekte van Cushing genaamd) of van het schildklierhormoon om een eventuele te lage productie van dit hormoon aan te tonen( hypothyreoïdie bij honden) Een andere bloed test voor honden kan zijn de test op het Herpesvirus en Toxoplasma (bij 4 / 7
honden en katten). Aanvullende diagnostische mogelijkheden voor katten zijn: test op het Feline leukemie virus (FeLV) en Feline immunodeficiëntie virus (FIV). Bij sommige dieren kunnen er zelfs genetische studies worden uitgevoerd om chromosomale afwijkingen te bepalen. Een ernstige baarmoederinfectie ookwel pyometra genoemd De normale eierstokken en baarmoeder zijn niet of nauwelijks zichtbaar op een röntgenfoto. De aanwezigheid van vergrootte/ afwijkende eierstokken en baarmoeder op een röntgenfoto kunnen aanwijzingen geven voor abnormaliteiten. Een drachtige baarmoeder met zeer veel pups 5 / 7
Echografie is een zeer bruikbare techniek om aandoeningen van de eierstokken en/ of baarmoeder aan te tonen. Echografie wordt ook gebruikt om een drachtigheidsdiagnose te stellen. Het is al mogelijk om met echografie vanaf 2 tot 24 dagen na de ovulatie drachtigheid te detecteren. Echografisch beeld van een drachtige teef Met behulp van een kijkoperatie kan een dierenarts de anatomie van de voortplantingsorganen inventariseren. Ook kan de dierenarts bij een dergelijke ingreep een biopsie (verwijdering en onderzoek van een monster) van de baarmoeder of eierstokken uitvoeren. Therapie Als eerste zal de dierenarts eventuele fouten in het fokkerij management elimineren. Het foutief fokken is vaak de oorzaak van een waargenomen onvruchtbaarheid. Wanneer onjuiste fok technieken zijn uitgesloten, zal de dierenarts de oorzaak van de onvruchtbaarheid gaan behandelen. Antibiotica worden gegeven bij een baarmoeder infectieoor infectie. Schildklierhormoon wordt gegeven aan honden met hypothyreoïdie (te trage werking van de schildklier). Bij ovulatie problemen wordt een hormoon (de zogenaamde "gonadotropin") gegeven om de ovulatie bij honden en katten te induceren. 6 / 7
Chirurgische ingrepen kunnen een rol spelen om afwijkingen van de vagina bij honden te corrigeren, een obstructie van het voortplantingsorgaan te verhelpen, chirurgische cysten te draineren of om een gezwel in een eierstok te verwijderen. Echografisch beeld van een tumoreus ontaarde eierstok Prognose De prognose voor onvruchtbaarheid bij teefjes en poezen is sterk afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Aangezien de meest voorkomende oorzaak van onvruchtbaarheid juist het foutief toepassen van fokkerij management is, zal de prognose bij het normaliseren van de fokkerij technieken vaak goed zijn. Problemen die door medisch ingrijpen opgelost kunnen worden hebben een redelijke tot goede prognose, terwijl degenen die door een operatie gecorrigeerd moeten worden vaak een veel minder goede prognose zullen hebben 7 / 7