De Kleine Gids Mensen met een licht verstandelijke beperking 2011

De Kleine Gids Mensen met een licht verstandelijke beperking 2011

Tekst: drs. Y. de Beer Grafische vormgeving: De Ploeg Communicatie Omslagontwerp: Reclamestudio Arthur van der Veer Advertentie acquisitie: Kluwer Postbus 23, 7400 GA Deventer Helma Scherpenzeel E-mail: hscherpenzeel@kluwer.nl Uitgever: Marcel Rem E-mail: mrem@kluwer.nl Druk: 1 Samenstellers en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor (de gevolgen van) onvolkomenheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 1307741 4 (Paperback) ISBN 978 90 1308726 0 (ebook versie) NUR 825-740 2011 Kluwer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, in fotokopie of anderszins zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan Stichting Reprorecht, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp. Correspondentie inzake overneming of reproductie richten aan: Kluwer, Postbus 4, 2400 MA Alphen aan den Rijn / Kluwer, Postbus 23, 7440 GA Deventer.

VOORWOORD Als directeur van de vereniging LFB, 1 een belangenorganisatie door en voor mensen met een verstandelijke beperking, ben ik gevraagd om een voorwoord te schrijven voor deze Kleine Gids. Zelf heb ik ook een licht verstandelijke beperking. Mijn eerste reactie was: Waarom moet er weer een apart boekwerk komen over mensen met een verstandelijke beperking? Onze organisatie strijdt er juist voor dat iedereen gelijk is. Door deze Gids worden we juist weer als apart gezien. U hebt toch ook niet een speciale handleiding over uzelf op zak? Toch heb ik ervoor gekozen om dit voorwoord te schrijven, in de hoop dat u er ook eens over nadenkt. Bovendien heb ik nu de kans om iets over het IQ te zeggen. In de praktijk wordt veel te vaak naar het IQ gekeken, in plaats van naar de persoon zelf. Bijvoorbeeld: door het verlagen van de IQ-grens van 85 naar 70 bij de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) verliezen veel mensen hun recht op zorg. Terwijl zij deze zorg wel nodig hebben als je kijkt naar andere zaken, zoals: verwaarlozing, vereenzaming en criminaliteit. De andere kant is dat mensen soms meer kunnen dan het IQ aangeeft, en hierdoor minder kansen krijgen. Ik wens u veel plezier met het lezen van de Kleine Gids Mensen met een licht verstandelijke beperking 2011 en ik hoop dat u rekening houdt met mijn opmerkingen én de persoon zelf. Wij zijn niet speciaal, maar net zo gewoon of ongewoon als ieder ander! Februari 2011 William Westveer Directeur vereniging LFB 1. www.lfb.nu V

INHOUDSOPGAVE Voorwoord / V Inleiding / XIII Lijst van afkortingen / XV Deel I Wat is een licht verstandelijke beperking (LVB)? / 17 1 De definitie van licht verstandelijke beperking / 19 1.1 Definitie volgens DSM-IV / 19 1.2 Praktijkdefinitie / 20 1.3 IQ / 21 1.4 Cijfers / 22 2 Kenmerken van een licht verstandelijke beperking / 25 2.1 Leren en denken / 25 2.2 Werkgeheugen / 27 2.3 Sociale informatieverwerking / 27 2.4 Generaliseren / 27 2.5 Taal / 28 2.6 Sociale vaardigheden / 29 2.7 Empathie / 30 2.8 Emoties / 30 2.9 Geweten / 31 VII

Inhoudsopgave 2.10 Impulscontrole / 31 2.11 Zelfsturing / 32 2.12 Autonomie / 32 2.13 Seksualiteit / 33 2.14 De kenmerken op een rij / 33 3 Oorzaken van een licht verstandelijke beperking / 35 3.1 Biologische oorzaken / 35 3.2 Sociale omstandigheden / 35 Deel II Levensloop van mensen met een licht verstandelijke beperking / 37 4 Ontwikkelingstaken / 39 4.1 Ontwikkelingstaken bij licht verstandelijke beperking / 39 4.2 Kind in de basisschoolleeftijd / 40 4.3 Adolescent / 42 5 Opvoeding / 45 5.1 Opvoeding bij licht verstandelijke beperking / 45 5.2 Opvoedtaken bij kind in de basisschoolleeftijd / 46 5.3 Opvoedtaken bij adolescent / 47 6 Ouderschap van mensen met een licht verstandelijke beperking / 49 6.1 Opvoedvaardigheden / 49 6.2 Beschermende factoren en risicofactoren / 50 6.3 Balansmodel / 52 VIII

Inhoudsopgave Deel III Licht verstandelijke beperking en bijkomende problematiek / 57 7 Stoornissen en een licht verstandelijke beperking / 59 7.1 Risicofactoren / 59 7.2 Afbakening gedragsproblemen en psychiatrische stoornissen / 60 7.3 Dubbeldiagnose / 61 7.4 Autisme Spectrum Stoornis / 61 7.5 Aandachtstekort- en gedragsstoornissen / 63 7.6 Overige stoornissen / 71 7.7 Verslavingsproblematiek / 72 8 Andere problematiek / 75 8.1 Hechtingsproblematiek / 75 8.2 Verwaarlozing, mishandeling en seksueel misbruik / 78 8.3 Multiprobleemgezinnen / 85 9 Diagnostiek en behandeling van gedragsproblemen en psychiatrische stoornissen / 87 9.1 Diagnostiek / 87 9.2 Behandeling / 88 9.3 Criminaliteit: behandelen of straffen? / 90 Deel IV Communiceren en samenwerken met mensen met een licht verstandelijke beperking / 91 10 Communicatie / 93 10.1 Wat is communicatie? / 93 10.2 De functie van communicatie / 93 10.3 Inhouds- en betrekkingsniveau / 95 10.4 Wat werkt bij mensen met een licht verstandelijke beperking? / 97 10.5 Wat werkt? Tips! / 103 IX

Inhoudsopgave Deel V Ondersteuning van mensen met een licht verstandelijke beperking / 105 11 Ondersteuning vanuit het netwerk / 107 11.1 Ondersteuning: een noodzaak / 107 11.2 Levenslang en levensbreed / 108 11.3 Sociaal netwerk / 109 11.4 Volwaardige burgerschap / 109 12 Onderwijs / 111 12.1 Licht verstandelijke beperking en onderwijs / 111 12.2 Regionale Expertise Centra / 114 12.3 Leer-werktrajecten / 115 12.4 Zorgadviesteams / 115 12.5 Indicatie en financiering onderwijs / 116 12.6 Nieuwe ontwikkeling: Passend onderwijs / 118 12.7 Thuiszitters / 118 13 Werk / 121 13.1 Wet Sociale Werkvoorziening / 121 13.2 Arbeidsongeschikt / 122 13.3 Speciale trajecten / 123 14 Professionele ondersteuning / 125 14.1 Reguliere hulpverlening voor jeugdigen / 125 14.2 Hulpverlening voor mensen met een licht verstandelijke beperking / 127 14.3 Welke hulpverleningsvormen zijn beschikbaar? / 130 14.4 Indicatie en financiering hulpverlening / 133 14.5 Raakvlakken met andere sectoren / 134 X

Inhoudsopgave 15 Als vrijwillige hulp niet werkt / 135 15.1 Rechten van het kind / 135 15.2 Gedwongen hulpverlening / 136 15.3 Beschermingsmaatregelen / 137 15.4 Gesloten jeugdzorg en detentie / 142 15.5 Andere jeugdzorg voor LVB / 144 Bijlagen Bijlage 1: Nuttige websites / 149 Bijlage 2: Sociale kaart / 151 Bijlage 3: Ondersteunende Materialen / 161 Begrippen en vaktermen / 163 Literatuurlijst / 167 Trefwoordenregister / 173 XI

INLEIDING Schijn bedriegt soms zozeer, dat je zou willen dat mensen, net als verpakte levensmiddelen, voorzien waren van een etiket met ingrediënten. Helen Hudson Ieder mens is uniek en dat maakt het niet altijd gemakkelijk om de ander goed te begrijpen. Van nature reageren mensen op datgene wat ze zien en wat de ander bij hen oproept. Tegen een kind wordt gesproken op een kinderlijke manier, tegen een volwassene op een volwassen manier. Woordkeus, zinsbouw, attitude en bejegening passen we intuïtief aan aan degene met wie we omgaan. Een normaal uitziend(e) kind, jongere of volwassene doet bij de ander geen beroep op het aanpassen van die natuurlijke omgangsvorm en het vanzelfsprekende communicatieniveau. Maar als die ander moeilijk leert en moeite heeft om de wereld om hem 2 heen te begrijpen, bestaat de kans dat de manier waarop we gewend zijn met elkaar om te gaan, niet werkt. Deze Kleine Gids gaat over mensen die moeilijk leren. Mensen die de snelle ontwikkeling van de maatschappij niet bij kunnen houden. Mensen die zich vaak prima kunnen redden als zij ondersteuning krijgen van hun omgeving. Maar ook over mensen die in de problemen raken omdat ze, naast dat ze langzamer leren, niet de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben. In vijf delen beschrijft deze Kleine Gids de meest essentiële thema s in het leven van mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB). Deel I beschrijft wat het hebben van een LVB precies betekent voor het functioneren van mensen. Deel II gaat in op de levensloop van deze mensen. In deel III wordt beschreven waarom mensen met een LVB gevoeliger zijn voor bijkomende problematiek en wordt op deze problematiek ingegaan. Deel IV laat zien welke manier van communiceren en samenwerken goed werkt bij mensen met een LVB en tot slot 2. Daar waar in dit boek staat hij, hem of zijn, kan ook zij of haar gelezen worden. Deze keuze is gemaakt om de leesbaarheid te vergroten. XIII