ECOLOGIE: onze verantwoordelijkheid als christenen Thema voor maart Gespreksthema voor de veertigdagentijd De redactie van Adem-Tocht programmeerde dit thema voor de veertigdagentijd 2013, tijd van geloofsverdieping, versobering, solidariteit en herstel van relaties. Het is duidelijk dat in de wereldwijde samenleving een ingrijpende versobering nodig is. Het gaat om wat en hoeveel we eten, hoeveel energie we verbruiken, hoe we met drinkbaar water omspringen en hoeveel afval we produceren. Het heeft te maken met de zorg voor de schepping en de evangelische oproep tot gerechtigheid en vrede, vanuit de overtuiging dat de aarde aan allen toebehoort. In 2002, het jaar van de dienstbaarheid en de diaconie, verklaarden de Belgische bisschoppen dat er dringend behoefte is aan een grotere ethische bewogenheid bij alle christenen ten overstaan van de milieucrisis en de gevolgen ervan op de economie, de mensenrechten en de sociale wereldverhoudingen. Broederlijk Delen zette zijn campagne in datzelfde jaar helemaal in het teken van de milieucrisis met de slogan Wij, op grote voet. Velen van ons ontdekten toen pas hoe groot onze ecologische voet, de vierkante meters van het aardoppervlak die wij door onze consumptie jaarlijks opgebruiken, wel is. Op onze planeet heeft elk van de zeven miljard mensen recht op een menswaardig leven, en als die allemaal zoveel zouden consumeren als wij in het Westen, dan zouden er drie planeten-aarde nodig zijn om iedereen te voeden. In 2010 maakte de adventscampagne van Welzijnszorg ons ervan bewust dat de energiekosten medeoorzaak zijn van de groeiende armoede in onze eigen samenleving. Die twee organisaties liggen samen met Pax Christi reeds enkele decennia aan de basis van de werkgroep Rechtvaardigheid 5
6 en Vrede, het netwerk van christelijke solidariteitsorganisaties. In de schoot van die werkgroep ontstond de kerngroep Ecokerk. Wat is Ecokerk? Ecokerk is een actiegroep die binnen de kerk ijvert voor een ecologische geloofsvisie. Ze verspreidt daarvoor het inspiratieboek Zorg voor de Schepping en verwijst op haar website naar publicaties als De Spiritualiteit van water (Marcello Barros), het Liedboek van de Aarde en vele andere documenten. Ze geeft ook begeleiding bij vormingsactiviteiten van de diocesane vormingscentra (CCV) en van de verenigingen. Ze voert acties om tot de parochies en de kerkgangers door te dringen. Zo werden kerkfabrieken ondervraagd over het energieverbruik in de gebouwen en wordt aan parochies de titel Ecokerk toegekend als men bv. zonnepanelen op het dak plaatst. Ze reikt ook jaarlijks een prijs Fairste kerk van Vlaanderen uit aan wie uit alle merken koffie en dranken het fairste product kiest. De weekendvieringen op de Internationale dag van het milieu stonden in 2012 in het teken van Levend water. In vele parochies werd voor of na de viering een glas kraantjeswater aangeboden om de aandacht te trekken op het recht op drinkbaar water voor iedereen. De Ecokerk-campagne De aarde op vakantie roept op om onze aarde meer rust en herstel te gunnen en wordt afgesloten met een tv-mis. Ecokerk brengt ook goed nieuws uit ons eigen land en uit de hele wereld over alles wat te maken heeft met ecospititualiteit, zoals de 11.11.11-actie met het massaal bijgewoonde Sing for the climate en de resultaten die de Low impact man, Steven Vromman met zijn gezin, boekt in zijn pogingen om zijn ecologische voet zo klein te maken als wat onze planeet voor alle zeven miljard mensen kan voorzien. Zo integreert Ecokerk zich in het beleid van onze kerkgemeenschap. Samen met vele christenen en geëngageerden beinvloedt men zo de politieke besluitvorming. Je kan dat allemaal volgen op http://www.netrv.be/ nl/publicaties-15.html Verschillende organisaties nemen dat op in hun jaarthema. OKRA heeft dit jaar een speciale website ontwikkeld: www. ikvinddeaardeleuk.be Ecologie en het christelijk geloof Velen onder ons keken twintig jaar geleden verrast op toen de Groene Patriarch van Constantinopel zei: Bidden voor de schepping houdt ook in dat we God vergiffenis vragen voor de kleine of ernstige ingrepen waardoor wij bijdragen tot de vervuiling van de lucht en de aarde. Wij hebben als kind nooit geleerd daarover ons geweten te onderzoeken. De visie waarmee we opgegroeid zijn, is er zeker mee de oorzaak van dat we weinig bekommerd waren om het milieu. We dachten dat de mens de natuurelementen wel onder controle had. We kenden het scheppingsverhaal waarin God zegt Laten we de mensen maken die ons evenbeeld zijn, die op ons lijken; zij moeten heerschappij voeren over de vissen van de zee en de vogels van de hemel, over het vee en over heel de aarde (Genesis 1,26). Die visie werd drieduizend jaar geleden door mensen bedacht in hun zoektocht naar de éne Schepper van hemel en aarde, die éne God van Israël. Als beeld van God en aangesteld om te heersen over de aarde, moesten mensen niet langer bang zijn voor de kwade geesten die in donder en bliksem, overstromingen en aardbevingen aanwezig waren. Wat een bevrijding voor hen! Ze konden rekenen op de Almachtige, want Hijzelf had de mens verantwoordelijk gemaakt voor al het geschapene. Als zijn
beeld en gelijkenis werd de mens de maat van alle dingen. Dieren en planten, water en lucht waren ondergeschikt of stonden minstens in zijn dienst. In de visietekst van Ecokerk lezen we Niet alleen deze interpretatie van het scheppingsverhaal maar ook de bevindingen van de wetenschap hebben bijgedragen tot die mateloze pretentie van de mens. De homo sapiens kan zélf beginnen dromen over almacht en vrijheid en die proberen te realiseren in zijn eigen geschiedenis. Nog altijd zijn er wetenschappers en conservatieve christelijke kerken die ontkennen dat de klimaatsverandering mede veroorzaakt wordt door de mens. En toen met de Verlichting het individualisme opkwam, werd dit zelfs ingeroepen om het recht van de sterkste, ook tussen mensen en culturen, te rechtvaardigen, met uitbuiting en onderdrukking als gevolg. Het arme Zuiden werd het grootste slachtoffer van de opwarming van de aarde: extreme droogteperiodes en onbeheersbare overstromingen maken honderdduizenden klimaatslachtoffers. Rentmeesterschap en zorg voor de schepping, een nieuwe visie De geschiedenis van de laatste eeuwen leert dat we ons bewust zijn geworden van de gevaren van de verabsolutering van de mens, die zich opstelt tegen de natuur om ze uit te buiten. Dit vormt een bedreiging voor haar harmonieus voortbestaan. We worden dringend uitgenodigd om met een totaal andere blik en vanuit een andere houding naar het milieu te kijken en ermee om te gaan. De ware luciditeit bestaat in het her- en erkennen van onze beperkingen, dus in bescheidenheid. Vervolgens moeten we de opvatting dat dieren, planten, grondstoffen, lucht en water ondergeschikt zijn aan de mens, laten varen. Dat kan door het besef dat wijzelf 7
deel zijn van de natuur. Wijzelf zijn aarde (zie ook in de Bijbel: alle mensen zijn stof en as (Sirach 17,32). Door dit besef te verbinden met onze geloofsvisie dat God een liefhebbende God is, die zijn schepping draagt en tot voltooiing wil brengen samen met ons, kunnen wij - in Gods naam - genezen van de hoogmoed die het voortbestaan van de schepping ernstig bedreigt. (visietekst van Ecokerk) Dat is ook de visie die in christelijke sociale en politieke middens al enkele decennia gegroeid is: God heeft zijn schepping voor haar verdere ontwikkeling aan ons toevertrouwd, om haar te beheren als een rentmeester, verantwoordelijk voor de groei en de verbetering van de planeet. Begrippen als rentmeesterschap en zorg voor de schepping verwijzen naar het beeld dat wij ons verbonden moeten voelen met de aarde, zoals de Schepper verbonden blijft met de steeds evoluerende kosmos. God, mensen en schepping vormen samen het groter geheel. Ecospiritualiteit: christenen werken aan vrede en gerechtigheid Voor Ecokerk en voor alle mensen die met het project ecospiritualiteit bezig zijn, is de spirituele dimensie van onze relatie met de schepping een steun en een drijfveer om in de wereld actief te zijn. Ecokerk beschrijft die spiritualiteit als volgt: Ecospiritualiteit is, om te beginnen, een levensvisie, een overtuiging en een persoonlijke grondhouding die voortvloeien uit het klare besef en het doorleefde gevoelen dat onze aarde, wijzelf en alle leven daarop, deel zijn van één groter geheel. Dat groter geheel beleven wij, christenen, in ons innerlijke zelf en in de stilte van ons hart, als een openbaring van een liefhebbende God die zijn schepping draagt en tot voltooiing wil brengen, samen met ons. Beschouwing van al het geschapene, ook van wat daarin fout loopt, roept in de bezinnende of biddende mens het verlangen op om God te ontmoeten. Christelijke ecospiritualiteit is een spiritualiteit van leven in overvloed (Joh 10,10), waarin de liefdevolle omgang met de aarde en de natuur centraal staat, in Gods naam. Ecospiritualiteit die naam waardig resulteert tenslotte onafwendbaar in het streven naar en het concreet uitwerken van rechtvaardige en vredevolle relaties met onze planeet aarde en met onze medemensen, waar ook ter wereld. Onze manier van leven moet gericht zijn op het in stand houden van de natuurlijke hulpbronnen. Ook door wereldwijde politieke afspraken om de structurele oorzaken van de milieucrisis weg te nemen, kunnen we als wereldgemeenschap meer in harmonie leven met alle levende wezens op aarde. Wij mogen niet alleen denken aan onze eigen generatie die de opwarming van de aarde en de luchtvervuiling wel zal overleven. Wij moeten ons nu bekommeren om de cruciale periode die na 2050 zal komen, de levenstijd van onze kleinkinderen. Als we ons consumptiegedrag, energieverbruik en luchtbezoedeling nu niet bijsturen, zullen zij moeten leven met wateroverlast en al hun medemensen in het Zuiden met dodelijke droogten, hongersnood en massaal veel slachtoffers. Dan zal blijken dat ons huidig gedrag geleid heeft tot de dood van mensen en van al wat leeft op onze planeet. Maar wie een christelijke ecospiritualiteit beleeft, biddend bewust wordt van zijn verbondenheid met de Schepper in dat groter geheel, wie Jezus voorkeur voor de armsten voor ogen houdt, die zal kunnen meewerken aan een nieuwe wereld van vrede en gerechtigheid. 8
Hoe die ecospiritualiteit beleven? Alleen zullen we het niet kunnen maar samen in een ecologisch geïnspireerde en georiënteerde kerkgemeenschap wel. De solidariteitsbeweging Broederlijk Delen integreert in haar vastencampagne elk jaar opnieuw wat in haar baseline staat De aarde behoort aan allen. De vastenwerking belicht, via een partner uit het Zuiden die in een campagnefilm getuigt over lokale en internationale solidariteit, de kwalijke gevolgen van de opwarming van de aarde. Broederlijk Delen roept op tot een harmonieuze levenswijze, met eerbied voor de natuurlijke hulpbronnen. We kunnen Broederlijk Delen financieel steunen, maar structurele veranderingen komen er eerder doordat mensen in de rijke landen milieubewuster gaan leven en samen met partners uit het Zuiden met het oog daarop ook politieke acties voeren. Wellicht hoor je ook in de jaarlijkse boeteviering van de Goede Week de oproep tot bekering van teveel naar genoeg in onze consumptiegewoonten. Natuurdocumentaires wijzen ons vaak op het dramatisch wegsmelten van het poolijs en de gletsjers, op het verdwijnen van diersoorten en planten en op het vergroten van het ozongat. Als we onze dagelijkse vleesportie verkleinen tot 90 gram, als we voor het slapengaan de ronde doen om alle stand-by-knopjes uit te schakelen en de verwarming enkele graden lager te zetten, als we per fiets of te voet boodschappen doen, als we een korte douche nemen in plaats van een bad, als we regenwater verzamelen voor onze tuin en om de auto te wassen kan dat telkens een gelegenheid zijn om ons bewust te worden van onze verantwoordelijkheid en onze verbondenheid met de schepping en de Schepper. Een kans om in de stilte van ons hart de openbaring te beleven van een liefhebbende God die zijn schepping draagt en tot voltooiing wil brengen, samen met ons. Bert Cleymans VRAGEN TER BESPREKING 1. Wat heeft je getroffen in deze tekst? 2. Wat is er voor jou nieuw? 3. Wat heeft de zorg voor de schepping met christelijk geloof te maken? 4. Hoe kun je versoberen in je consumptiegedrag zodat het een levensstijl wordt? 5. Hoe ervaar je versoberen als bevrijding van hebzucht en verbondenheid met de Schepper? 9