lassificatiemodellen in de Gehandicaptenzorg Relevantie voor onderzoek (en praktijk) r. Wil H.E. Buntinx VGN Masterclass 2013 Wetenschappelijk Onderzoek in de Gehandicaptenzorg Er is niets zo praktisch als een goede theorie (Kurt Lewin) 1
Een model is een vereenvoudigde voorstelling van de werkelijkheid een schematisering van de werkelijkheid lassificatie: organisatieschema voor het categoriseren (in onderscheiden groepen onderbrengen) van fenomenen Nut van een (classificatie)model efiniëren, beschrijven en begrijpen van constructen en processen (elementen en relaties tussen elementen) Hulpmiddel voor theorievorming Validiteitgrondslag voor onderzoek (bijvoorbeeld voor operationalisering) Validiteitgrondslag voor professionele praktijk (diagnostiek, protocollering ) Validiteitgrondslag voor ontwikkeling van instrumenten en interpretatie van uitkomsten (testen, schalen) Referentiekader voor beleidsvraagstukken IJkingskader voor communicatie (onderzoek en in professionele praktijk) In deze lezing: Een meta-model: het professionele ondersteuningsproces Vier modellen gekoppeld aan de vier vragen uit het professionele ondersteuningsproces 2
Vier centrale vragen in de professionele praktijk (vier elementen en hun logische relatie ) 1. Welke zijn de functioneringsbeperkingen (en mogelijkheden)? 2. Welke zijn de ondersteuningsbehoeften? 3. Hoe wordt de ondersteuning het best gepland en gegeven (persoonlijk ondersteuningsplan)? 4. Is de persoon er beter van geworden (effecten uitkomsten van ondersteuning)? rogram Logic Model van Ondersteuning roblemen Behoeften Ondersteuning Uitkomsten 3
rogram Logic Model van Ondersteuning Subj. Wensen (WNTS) Subjectieve en iagnostiek = Multidimensionele Beeldvorming Geobject. Behoeften (NEES) Objectieve Kwaliteit van Bestaan robleem? Behoeften? Ondersteuning? Uitkomsten? Relevante modellen voor validering I IF Supports Model SIS) Quality of Life robleem? Behoeften? Ondersteuning Uitkomsten? 4
14-01-13 Model diagnostiek / beeldvorming Multidimensionele Beeldvorming robleem? Ondersteuning Behoefte? Uitkomst! roblemen in het functioneren? I-Model WHO-IF 5
I. Verstandelijke mogelijkheden II. daptief gedrag III. Gezondheid & Etiologie Onder- steuning Menselijk Functioneren IV. articipatie, Interactie & Sociale rollen V. ontext Omgeving & ersoonlijke factoren I model - 2010 IF e IF is een begrippenstelsel, een model en een classificatiesysteem waarmee het menselijk functioneren in het algemeen en functioneringsproblemen in bijzonder kunnen worden beschreven e IF gaat uit van een multidimensionele en contextuele visie op het menselijk functioneren à sociaal-ecologische theorie van het menselijk functioneren à bio-psycho-sociaal model à is een consensus model beschrijvend, niet verklarend 6
IF oel Voorzien in een grondslag voor: begrijpen en bestuderen van menselijk functioneren formuleren behandeldoelen formuleren van uitkomsten van behandeling determinanten van gezondheid Scheppen van een gemeenschappelijke taal voor: beschrijven van iemands functioneren faciliteren van interdisciplinaire communicatie IF model (WHO 2001) gezondheidstoestand aandoeningen, ziekten functies en anatomische eigenschappen activiteiten participatie externe factoren persoonlijke factoren 7
IF model (WHO 2001) gezondheidstoestand aandoeningen, ziekten stoornissen beperkingen (handicaps) participatieproblemen belemmeringen persoonlijke factoren IF Functies 1. Mentale functies 1. Bewustzijn 2. Oriëntatie 3. Intellectuele functies (b117) 2. Sensorische functies en pijn 3. Stem en spraak 4. Hart en bloedvatenstelsel, ademhalingstelsel 5. Spijsvertering-, hormoonstelsel 6. Urogenitaal stelsel en reproductieve functies 7. Bewegingssysteem 8. Huid, haren, nagels 8
IF Structuren (anatomische eigenschappen) 1. Zenuwstelsel 1. Hersenen 2. Ruggenmerg 3. Hersenvliezen 2. Oog, oor 3. Structuren van stem en spraak 4. Hart en belodvatenstelsel 5. Spijsvertering, metabool stelsel, hormoonstelsel 6. natomie urogenitaal stelsel 7. Structuur beweging (hoofd, hals, schouders ) 8. natomische eigenschappen huid, haar, nagels IF ctiviteiten en articipatie 1. Leren en toepassen kennis 1. oelbewust gebruiken van zintuigen 2. Basaal leren 1. Nadoen 2. Herhalen 3. Leren lezen 2. lgemene taken en eisen 240: omgaan met stress en taakeisen 3. ommunicatie 4. Mobiliteit 5. Zelfverzorging 6. Huishouden 7. Tussenmenselijke interacties en relaties 8. Belangrijke levensgebieden 1. Opleiding 2. Beroep en werk 3. Economische leven 9. Maatschappelijk, sociaal, burgerlijk leven 9
IF Omgeving 1. roducten en technologie (speciaal als hulpmiddel en algemeen) 2. Natuurlijke omgeving 3. Ondersteuning en relaties 4. ttitudes 5. iensten, systemen en beleid IF ersoonlijke factoren Leeftijd Ras Geslacht Opleiding ersoonlijkheid en karakter Levensstijl Gewoonten Opvoeding Beroep Ervaringen uit het verleden 10
Gemeenschappelijke kenmerken van de modellen voor het menselijk functioneren (voor diagnostiek en beeldvorming) Multidimensioneel Interactioneel: persoon x omgeving Belang van context Rol van ondersteuning (deze staat centraal in het I model en wordt hierin verder uitgewerkt) http://www.rivm.nl/who-fic/indexned.html Model ondersteuningsbehoeften Subj. Wensen (WNTS) Geobject. Behoeften (NEES) Risico s robleem? Behoefte? Ondersteuningsproces! Uitkomst! 11
Ondersteuningsbehoeften Ondersteuning Quality of Life Kwaliteit van Bestaan Ondersteuningsbehoeften normaal functioneren conform lft.&cult. competenties ondersteuningsbehoefte Ondersteuning Quality of Life Ondersteuning compenseert de mismatch tussen competenties en omgevingseisen om met succes te participeren in activiteiten die gebruikelijk / typisch zijn bij leeftijdgenoten in de culturele context van de persoon 12
Omschrijvingen Ondersteuningsbehoefte is een psychologisch construct dat verwijst naar de noodzaak van extra aandacht, acties en maatregelen zodat een persoon met verstandelijke beperkingen gelijkwaardige kan functioneren als lid van de samenleving (medeburger). Het begrip behoefte verwijst naar een noodzakelijk voorwaarde voor het functioneren van een organisme. ls die voorwaarde afwezig is, functioneert het organisme niet goed, niet gezond, niet volgens de verwachtingen die men er van mag hebben onder normale condities. Er ontbreekt een voorwaarde om goed te functioneren. Het aanreiken, herstellen of compenseren van die voorwaarde(n) is het bieden van ondersteuning. Een model voor de classificatie van ondersteuningsbehoeften werd ontwikkeld als basis voor de Suports Intensity Scale. Gezondheid en Veiligheid Model ondersteuningsbehoeften I - SIS Werkactiviteiten Leren & ontwikkeling Samenleving Huiselijke activiteiten Sociale activiteiten Belangenbehartiging Sp. Medische behoeften Sp. Gedragsmatige behoeften -Welke -Hoeveel ondersteuning nodig? om te functioneren zoals leeftijdgenoten, als lid van de samenleving om je prettig te voelen in in je omgeving om je eigen ambities te realiseren om een goede kwaliteit van bestaan te ervaren... 13
Ondersteuningsbehoeften 1. ersoonlijke wensen, doelen, voorkeuren, waarden? 2. rofessionele vise op individuele ondersteuningsbehoeften? omeinen: Huiselijke activiteiten (wonen), Samenleving (participatie), Leren en ontwikkeling, Werken / dagbesteding, Gezondheid en Veiligheid, Sociale activiteiten en contacten, Belangenbehartiging, Speciale Medische behoeften Speciale Gedragsmatige behoeften 3. Risico s risicoanalyse (bijvoorbeeld: Omgaan met risico s, hiladelphia Zorg, 2010) Model ondersteuning ondersteuning robleem? Behoefte? Ondersteuning! Uitkomst! 14
Omschrijving Ondersteuning verwijst naar hulpbronnen en strategieën waarmee de Kwaliteit van Bestaan van de persoon kan worden bevorderd. Kwaliteit van Bestaan kent verschillende aspecten/domeinen: Wanneer het functioneren op één van die domeinen in relatie tot de verstandelijke beperking problematisch is dan spreken we van een ondersteuningsbehoefte in dat domein. Ondersteuning verwijst naar de LNNING en de UITVOERING van strategieën om het functioneren te bevorderen / om een goede kwaliteit van bestaan te bevorderen. Strategie = doelen + acties + hulpbronnen Model Ondersteuningsbronnen (I) Natuurlijke bronnen Speciale bronnen 4. lgemene diensten 3. Informele ondersteuning 2. Familie&vrienden 1. ersoon zelf Eigen Kracht 5. Gespecialiseerde diensten 15
cties Methodieken (voorbeelden) Methodieken gericht op versterken eigen kracht van cliënt en netwerk Eigen Kracht - ommunity Support Wraparound are... Methodieken gericht op Kwaliteit van Bestaan ctive Support Sociale netwerkontwikkeling Vlaskamp Hooi op je vork Eigen Initiatief Model Oplossingsgericht werken... Specifieke behandelmethodieken Gedragstherapie Triple Systeemtherapie Eclectische attitude! ommunity Support Wraparound are Solution Focused Support Triple ONERSTEUNING ersoonlijk Ondersteunings lan (opstellen en uitvoeren) eming cyclus: lan à o à heck à ct Ingrediënten: oelen cties Hulpbronnen 16
Herhaal de Kwaliteit-Verbeter-yclus T Gewenst niveau Borging Huidig niveau Handreiking Ondersteuningsplannen 2013 Uitwerking van implicaties van professionele modellen voor ondersteuningsplannen in de gehandicaptenzorg raktijkgericht fspraken tussen cliënt en zorgaanbieder vormen de kern van het ondersteuningsplan. Met wensen, mogelijkheden en beperkingen van de cliënt zelf wordt zoveel mogelijk rekening gehouden, binnen de wettelijke kaders en binnen de mogelijkheden van de zorgaanbieder. fspraken over doelen bevorderen de kwaliteit van bestaan van de cliënt zo optimaal mogelijk. e cliënt en zijn/haar sociale netwerk worden actief betrokken bij het ondersteuningsplan. Het ondersteuningsplan moet begrijpelijk zijn voor de cliënt. http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/kennisplein/handreiking-ondersteuningsplannen.html 17
Model Kwaliteit van Bestaan Subjectieve en Objectieve Uitkomsten Kwaliteit van Bestaan robleem? Behoefte? Ondersteuning Uitkomst! Uitkomsten van ondersteuning WHO WHO defines Quality of Life as an individual's perception of their position in life in the context of the culture and value systems in which they live and in relation to their goals, expectations, standards and concerns. It is a broad ranging concept affected in a complex way by the person's physical health, psychological state, personal beliefs, social relationships and their relationship to salient features of their environment. Model Quality of Life (Schalock et al.) multidimensional phenomenon composed of core domains influenced by personal characteristics and environmental factors. These core domains are the same for all people, although they may vary individually in relative value and importance. ssessment of quality of life domains is based on culturally sensitive indicators. 18
WHO QoL Model (ter info) omeinen Overall Quality of Life and General Health Facetten binnen domeinen 1. hysical Health Energy and fatigue ain and discomfort Sleep and rest 2. sychological Bodily image and appearance Negative feelings ositive feelings Self-esteem Thinking, learning, memory and concentration 3. Level of Independence Mobility ctivities of daily living ependence on medicinal substances and medical aids Work capacity 4. Social Relations ersonal relationships Social support Sexual activity 5. Environment Financial resources Freedom, physical safety and security Health and social care: accessibility and quality Home environment Opportunities for acquiring new information and skills articipation in and opportunities for recreation/leisure hysical environment (pollution/noise/traffic/climate) Transport 6.Spirituality / Religion / ersonal beliefs Religion/Spirituality/ersonal beliefs (Single facet) Quality of Life model (Schalock et al., 2008) Factor omein Indicatoren Zelfstandigheid Sociale articipatie Welzijn ersoonlijke ontwikkeling subjectief / objectief Zelfbepaling subjectief / objectief Inter-persoonlijke relaties subjectief / objectief Sociale inclusie subjectief / objectief Rechten subjectief / objectief Emotioneel welzijn subjectief / objectief Fysiek welzijn subjectief / objectief Materieel welzijn subjectief / objectief 19
Relatie Kwaliteit van Bestaan (micro) en UN verdrag (macro) United Nations onvention in the Rights of ersons with isabilities (UN, 2006) oel van dit verdrag is het volledige genot door alle personen met een handicap van alle mensenrechten en fundamentele vrijheden op voet van gelijkheid te bevorderen, beschermen en waarborgen, en de eerbiediging van hun inherente waardigheid te bevorderen. onvention articles address the following life functioning domains: rights (access and privacy); autonomy, independence, and choice (i.e. self-determination); physical well-being; material well-being (work/ employment); social inclusion, accessibility, and participation; emotional well-being (freedom from exploitation, violence, and abuse); and personal development (education and habilitation). (Buntinx et al., 2010, p 284) Relatie tussen de Kwaliteit van Bestaan domeinen en het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap omeinen Kwaliteit van Bestaan ersonlijke ontwikkeling rt 24 Zelfbepaling rt 14, 19, 21 UN-Verdrag artikelen Interpersoonlijke relaties rt 23 Sociale inclusie rt 8, 9, 18, 20, 27, 29, 30 Rechten rt 5, 6, 7, 10, 11, 12, 13, 15 Emotioneel welzijn rt. 16, 17 Fysiek welzijn rt 16, 25, 26 Materieel welzijn rt 22, 28 Schalock, R., Luckasson, R., Bradley, V., Buntinx, W., Lachapelle, Y. et al. (2012). User s Guide to ccompany the 11th Edition of Intellectual isability: efinition, lassification, and Systems of Supports. pplications for linicians, Educators, Organizations roviding Supports, olicymakers, Family members and dvocates, and Health are rofessionals. Washington: I. 20
Er is niets zo praktisch als een goede theorie (Kurt Lewin) Bronnen en literatuurverwijzingen Buntinx, W.H.E., & Schalock, R. (2010). Models of isability, Quality of Life, and Individualized Supports: Implications for rofessional ractice in Intellectual isability. Journal of olicy and ractice in Intellectual isabilities, 7 (4), pp 283 294. Buntinx, W.H.E., Maes, B., laes, & L.M.G. urfs (2010). e Nederlandstalige versie van de Supports Intensity Scale. sychometrische eigenschappen en toepassingen. Nederlands Tijdschrift voor de zorg aan mensen met verstandelijke beperkingen, 36 (1), 4-22. Buntinx W.H.E. (2006). The relationship between the WHO-IF and the MR-2002 system. In Switzky H. & Greenspan S. What is Mental Retardation? Ideas for an Evolving isability in the 21st entury (p.303-323). Washington: MR. Schalock, R.L., Borthwick-uffy S.., Bradley, V.J., Buntinx, W.H.E., oulter,.l., raig, E.M., Gomez, S.., Lachapelle, Y., Et al. (2010). Intellectual isability: efinition, lassification, and Systems of Supports (Eleventh edition). Washington,..: I. Schalock, R., Luckasson, R., Bradley, V., Buntinx, W., Lachapelle, Y. et al. (2012). User s Guide to ccompany the 11th Edition of Intellectual isability: efinition, lassification, and Systems of Supports. pplications for linicians, Educators, Organizations roviding Supports, olicymakers, Family members and dvocates, and Health are rofessionals. Washington: I. Thompson, J.R., Bryant, B.R., ampbell, E.M., raig, E.M., Hughes,.M., Rotholz,.., Schalock, R.L., Silverman, W.., Tassé, M.J. & Wehmeyer, M.L. vertaling: W.H.E. Buntinx (2010). Supports Intensity Scale. Schaal Intensiteit van Ondersteuningsbehoeften. Handleiding SIS NL 1.2. Houten: BSL. Thompson, J.R., Bradley, V., Buntinx, W.H.E., Schalock, R.L., Shogren, K.., Snell, M., & Wehmeyer M.L. (2009). onceptualizing Supports and the Support Needs of eople with Intellectual isabilities. Intellectual isability. 47 (2), 135 146. Verdoorn,., & Vulpen, van. (2011). Werken aan Kwaliteit van Bestaan. Bouwstenen voor inclusief ondersteunen. msterdam: Boom Nelissen Wehmeyer, M.L., Buntinx, W.H.E., Lachapelle, Y., Luckasson, R.. & Schalock, R.L. (2008). The Intellectual isability onstruct and Its Relation to Human Functioning. Intellectual and evelopmental isabilities, 46:4, 311 318 W. Buntinx Buntinx Training & onsultancy BT@Buntinx.org Tel. 0620798066 www.buntinx.org 21