Adres: Hoofdstraat 215 Monumentnummer: G02 1611 AE Bovenkarspel Data foto s: 08-11-2008 Kadastraal: A 109 14-11-2008 28-11-2008 Oorspronkelijke functie : raadhuis Huidige functie : kantoor en woning Bouwstijl : eclectische bouwtrant met neorenaissance kenmerken Architect : K. Swagerman Pz. Bouwdatum : 1898 Verbouwingen : 1939, 1966, 1972, 1979, 1986, 1997 Waardering Het voormalige raadhuis Hoofdstraat 215 is van algemeen belang wegens architectuurhistorische en cultuurhistorische waarde als karakteristiek en deels gaaf bewaard gebleven voorbeeld van een raadhuis uit het einde van de negentiende eeuw, uitgevoerd in eclectische bouwtrant met neorenaissance kenmerken. Tevens heeft het pand waarde als karakteristiek onderdeel van het oeuvre van de Bovenkarspelse architect K. Swagerman Pz. Het pand heeft situationele waarde vanwege de stedenbouwkundige situering. Onder de monumentale status valt het gehele in- en exterieur van het pand/object, dat wil zeggen ook onderdelen die niet expliciet in de redengevende omschrijving worden benoemd, tenzij in deze redengevende omschrijving is aangegeven dat een onderdeel van het pand/object buiten de bescherming valt.
Inleiding Aan de noordzijde van de Hoofdstraat gelegen voormalig RAADHUIS uit 1898. Het pand is opgetrokken in een eclectische bouwtrant met kenmerken van de neorenaissance. Het is als raadhuis van de gemeente Bovenkarspel in gebruik geweest tot de gemeentelijke herindeling van 1979 waarbij Bovenkarspel samen met Grootebroek en Lutjebroek opging in de gemeente Stede Broec. Na 1979 zijn er achtereenvolgens gevestigd geweest een kaskantoor van de AMRO-Bank, een kantoor van Multitrade en een makelaarskantoor. Nu (2008) is het voorste deel van het pand in gebruik als makelaarskantoor en het achterste deel als woonhuis. Tot 1986 was de gemeente eigenaar van het pand. In de loop van de twintigste eeuw heeft het pand diverse verbouwingen ondergaan 1. Als gevolg hiervan zijn er nog maar weinig authentieke interieuronderdelen; alleen de zolderverdieping is nagenoeg oorspronkelijk. Er zijn bij het archiefonderzoek geen ontwerptekeningen gevonden. Wel zijn naast het besluit van B&W tot de aankoop van een perceel grond voor het stichten van een geheel nieuw gebouw [ ] ingericht tot Raadhuis met Conciërgewoning 2 het bestek en de aanbestedingsvoorwaarden in het archief aangetroffen 3. In het bestek is te lezen dat de tekeningen zijn in te zien bij de architect K. Swagerman Pz. te Bovenkarspel. Het werk wordt gegund aan Pieter Albert de Smeth [ ] voor de door hem ingeschreven som van negenduizendvijfhonderzesentachtig gulden [ ] Na de gunning is alsnog overeengekomen dat het geheele gebouw met verglaasde kruispannen [ ] zal worden gedekt, door welke overeenkomst de aannemingssom met f. 120,- wordt verhoogd tot f. 9.706,-. Eén van de bepalingen luidt: Terstond na de toewijzing, zal de aannemer met de uitvoering van de in dit bestek omschreven werkzaamheden moeten aanvangen en met zoodanige spoed voortzetten 1 Gemeente Stede Broec, bouwvergunningenarchief, dossier Hoofdstraat 215. 2 WFA, archief Gemeente Bovenkarspel 1811-1982, inv. 323. Het besluit is op 24 nov. 1897 getekend door D. Kooiman, burgemeester en J. Smit, secretaris. 3 Ibidem.
dat alles voor of op de 14 October 1898, geheel voltooid worde opgeleverd. Vergelijking van hetgeen in het bestek staat vermeld met wat te zien is op de tekening die de gemeentearchitect van Bovenkarspel bij de verbouwing van 1939 van de bestaande toestand heeft gemaakt 4 maakt het aannemelijk dat de bestaande toestand van 1939 overeenkomt met het oorspronkelijke ontwerp. Er zijn echter enkele verschillen: op de tekening van 1939 ontbreken zowel de in het bestek van 1897 genoemde bedsteden alsook de wachtkamer. Wel is er op de tekening een in het bestek niet vermelde polderkamer te zien. Op een foto die kort na de bouw van het raadhuis is gemaakt ontbreekt de aanbouw tegen de rechterzijgevel. 5 De bestaande toestand in 1939 was als volgt: het deel links van de middengang deed dienst als woning 6. Deze woning beschikte over een aparte ingang in de linkerzijgevel. In het deel rechts van de middengang bevond zich aan de voorzijde de secretarie met rechts daarvan in een kleine aanbouw de secretariskamer met erachter een kleine uitgebouwde kluis. Achter de secretarie was de polderkamer, het vertrek waar het waterschapsbestuur van de polder Het Grootslag bijeenkwam om te vergaderen. Aan de rechterachterzijde bevond zich de raadzaal. Bij de verbouwing van 1939 7 is de woonfunctie verloren gegaan. Aan de linkervoorzijde bevindt zich dan de burgemeesterkamer, daarachter een hal waarin een trap geplaatst is, daarachter het vertrek voor de ontvanger en sociale zaken en aan de linkerachterzijde de politiekamer. De raadzaal is gehandhaafd op de plek van voor de verbouwing. Het vertrek voor de secretarie is vergroot ten koste van de polderkamer. De bestaande kluis is bij de verbouwing gesloopt en ook de muurwerken welke door wanden van de nieuw te maken kluis moeten worden uitgesloopt [ ]. Ten dienste der kluis in te heien 25 stuks rechte versche dennen heipalen [ ] Over deze draagbalken en de verdere kluisruimte een gewapend beton kluisvloer aan te brengen ter dikte van 15 cm. [ ] op deze betonvloer de kluiswanden te storten ter zwaarte van 22 cm. Bewapend met een dubbel kruisnet [ ] Over deze wanden een gewapend betondak aan te brengen ter dikte van 22 cm. 8 De verbouwing is uitgevoerd door de firma Steneker en Huver uit Bovenkarspel voor fl. 3.925,-. Lips brandkasten- en slotenfabrieken NV te Dordrecht heeft de kluisdeur 0234 geleverd voor fl. 300,95. In 1962 zijn er plannen voor een zeer ingrijpende verbouwing getuige de tekening van 13 augustus 1962 van de Dienst Bouw- en woningtoezicht en gemeentewerken. De tekening van de bestaande toestand laat zien dat de trap, die zich sinds 1939 bevond in de hal achter de zijdeur, zich in 1962 bevindt in het kleine portaal tegen de achtergevel. Volgens de plannen moet de entreepartij aan de Hoofdstraat plaatsmaken voor een raam. De linkerzijgevel krijgt een volledig ander aanzien met een entreepartij en links en rechts ervan brede ramen met grote glasvlakken. 9 Afgaande op de tekeningen die gevonden zijn van de verbouwing in 1972 10 zijn de verbouwingsplannen van 1962 niet doorgegaan. De entreepartij bevindt zich dan nog steeds aan de Hoofdstraat en de linkerzijgevel is nog zoals de situatie was in 1939. Een kleinere verbouwing in 1966, waarvan de kostenraming 11 is gevonden, heeft wel doorgang gevonden. Bij die gelegenheid is uit de linkerzijgevel de buitendeur met stoep gesloopt. Tevens is toen de burgemeesterskamer opgeknapt waarbij de vensterbanken in Travertin zijn uitgevoerd. Deze vensterbanken bevinden zich nu nog in het voorvertrek aan de 4 In de fotobijlage zijn afbeeldingen opgenomen van de tekening van de bestaande toestand en van de tekening van de gewijzigde toestand. Deze tekeningen zijn aangetroffen in het bouwvergunningenarchief van de gemeente Stede Broec. 5 Volk op klompen, P. Rooker, p. 84. 6 Dit zal de woning voor de conciërge geweest zijn. Zie inv. 323. 7 Tekening gedateerd september 1939. 8 WFA, archief Gemeente Bovenkarspel 1939-1978, inv. 449. 9 Ibidem. 10 Gemeente Stede Broec, bouwvergunningenarchief, dossier Hoofdstraat 215. 11 Ibidem. De kostenraming is gedateerd 20 juli 1966.
linkerkant van de entree. De verbouwing van 1972 betreft het vergroten en verbouwen van de bestaande secretarieruimte tot raadzaal. In 1965 was de secretarie verplaatst van het voorvertrek naar het achtervertrek toen de gemeentelijke raadzaal ondergebracht was in een ander pand. Nu krijgt dit vertrek na vergroting zijn oorspronkelijke functie terug. (De tekening van de bestaande toestand in 1972 laat zien dat in het portaal tegen de achtergevel de buitendeur inmiddels plaatsgemaakt heeft voor een raam.) Bij de verbouwing ten behoeve van het kaskantoor van de AMRO-bank in 1979 12 maken de T-schuifvensters in de voorgevel en in de linkerzijgevel plaats voor ramen met een bovenlicht. Bij de verandering van de voormalige raadzaal tot kasgebied worden er twee vensters in de rechterzijgevel geplaatst. De firma Multitrade breekt in 1986 13 in het linkermiddenvertrek de muur met de gang weg en in het rechtervoorvertrek de muur naar de zijkamer 14. In beide gevallen worden er stalen balken aangebracht. Bij de verbouwing in 1997, die het kantoorpand tevens geschikt moet maken als woning, wordt er tussen het kantoorvertrek voor en het woonvertrek achter een muur geplaatst 15. Bij het middenvertrek in het linkerdeel van het pand wordt een deel van de gang getrokken. Dit vertrek krijgt de functie van slaapkamer. Omschrijving Op rechthoekig grondplan (met tegen de rechtergevel twee achter elkaar geplaatste aanbouwen) opgetrokken raadhuis van één bouwlaag onder een zolderverdieping en samengesteld dak bestaande uit een schilddak met de noklijn evenwijdig aan de weg en hierin haaks ingestoken een lager schilddak. De aanbouwen hebben platte daken. Op de nokvorst van het met zwarte geglazuurde kruispannen gedekte dak staan zinken pirons. In het voorschild van het voorgebouw zijn links en rechts van het hoger opgetrokken middendeel oeil-de-boeuf vensters met rolwerkomlijsting ingestoken. In het achterschild van het schilddak boven de achterbouw is een met zink beklede vierruits dakkapel ingestoken. Deze dakkapel wordt bekroond door een eveneens in zink uitgevoerd segmentvormig fronton. De zinken omlijsting eindigt in voluten. Langs alle gevels is een brede, rijk geprofileerde gootlijst aangebracht. De kroonlijst langs de voorgevel wordt gedragen door fraai gesneden consoles. De buitenmuren zijn boven een iets uitkragend trasraam opgetrokken in paarse machinale waalsteen in staand verband, de voorgevel, respectievelijk kruisverband, de andere gevels, met snijvoeg. Zowel de hoekpilasters als de pilasters van het risalerende middendeel zijn verlevendigd met horizontale sierbanden van halfharde Morleijsteen 16. De middenpartij in de voorgevel (Z) is doorgetrokken tot een trapgevelachtig volume. Links en rechts van de risalerende middenpartij bevinden zich twee vensterassen waarin vernieuwde T-vensters met de oorspronkelijke bakstenen lekdorpels waaronder metsel reliëfwerk. In de voorgevel van de aanbouw is eveneens een T-venster geplaatst. De strekse bogen boven de vensters zijn alle uitgevoerd in oranje baksteen 17 met sluitstenen in diamantkopvorm. Onder de lichtkozijns [worden] rollagen van geprofileerde stenen [gemetseld]. Iets boven het maaiveld bevinden zich in alle vensterassen gegoten ijzeren luchtroosters onder een strekse boog. Een bordestrap van Escouzijnsche steen (=hardsteensoort), voorzien van een fraai gedecoreerd ijzeren hekwerk, leidt naar de uit een moderne dubbele glasdeur bestaande entree. Het glas-in-loodraam in het bovenlicht dateert 12 Ibidem. 13 Ibidem. 14 Ibidem. 15 Ibidem. 16 WFA, archief Gemeente Bovenkarspel 1811-1982, inv. 323. Het bestek geeft aan dat in halfharde Morleijsteen uitgevoerd moeten worden: 43 bandstukken, 20 hoekstukken, 10 sluitstenen, 4 draagstukken, 4 verdeelblokken, 4 dekstenen, 2 tussenlijsten, 1 topdekstuk, 2 vleugelstukken en 3 pinakels. 17 Het bestek spreekt van roode sierstenen.
mogelijk uit 1898 en zou een geschenk zijn van de provincie Noord-Holland en de omliggende gemeenten Andijk, Grootebroek en Hoogkarspel 18. Boven de deur bevindt zich een hardstenen gevelsteen met tekst over de eerste steenlegging. In de onderkant van de hardstenen plaat van het balkon erboven is het jaartal 1898 aangebracht. Het balkon wordt gedragen door rijk gesneden, met acanthusbladeren versierde consoles. Op de hoeken van de balkonbalustrade rusten twee in banden met rozetten gevatte bollen. De keperboog boven de openslaande balkondeuren is in oranje baksteen gemetseld, het rondboogfries in de topgevel eveneens. De gevel wordt afgedekt door dekstukken, vleugelstukken en pinakels van halfharde Morleijsteen. De zijmuren van het risalerende middendeel worden verlevendigd met gele cordonlijsten. Het zadeldak van het middendeel is gedekt met zinken losanges. In de linkerzijgevel (W) valt de figuratie van gele sierstenen grotendeels weg achter de advertentievitrines en de firmaletters van de makelaar. Van de drie vernieuwde staande ramen met bovenlicht hebben er twee een strekse boog van oranje baksteen met sluitsteen. Iets boven het maaiveld herinneren twee strekse bogen aan gevelopeningen die nu zijn dichtgezet. In het trasraam bevinden zich twee ijzeren muurankers in de vorm van een rozet en een ijzeren ventilatierooster onder een strekse boog. Tegen de rechterzijgevel (O) zijn achter elkaar de aanbouw van de oorspronkelijke secretariskamer en de aanbouw van de in 1939 gebouwde kluis geplaatst. In de zijgevel van de voormalige secretariskamer bevindt zich een hooggeplaatst raam onder strekse boog. Onder de lekdorpel is metsel reliëfwerk te zien. De gevel van de kluis is een blinde muur. In de zijgevel voorbij de aanbouwen zijn twee vensters met ertussen een getrapt gemetselde schoorsteen. In de achtergevel (N) bevindt zich rechts ongeveer een meter boven het maaiveld een niet meer te openen houten paneeldeur met bovenlicht. Qua kleur afwijkende stenen laten zien dat onder deze deur een gevelopening is dichtgezet. Mogelijk heeft zich bij deze deur een bordestrap bevonden. Ongeveer in het midden van de gevel geeft een via een stalen trap te bereiken houten paneeldeur met bovenlicht toegang tot het woongedeelte van het pand. Tussen beide deuren is een klein, smal raam hoog in de gevel geplaatst. Links van de deur naar de woning zijn twee vernieuwde T-vensters aangebracht. Onder het rechter raam is een ventilatieopening met ijzeren rooster. Boven alle gevelopeningen zijn strekse bogen van oranje steen gemetseld. De vergaarbak en houten klossen van de regenpijp zijn mogelijk origineel. Een moderne roldeur geeft toegang tot de kelder. Het interieur op de begane grond is door de vele verbouwingen grotendeels gewijzigd. De plavuizen in de gang van het woonhuisdeel zijn zeer waarschijnlijk origineel. De geprofileerde deurkozijnen in de gang zijn vermoedelijk de met architraven te omtimmeren kozijnen waarvan het bestek van 1897 spreekt. Het interieur van de kluis is onveranderd sinds de bouw ervan in 1939. Op de zolderverdieping is de houten kapconstructie met koningsstijl nog intact. Mogelijk zijn de twee afgeschoten kamertjes bij de verbouwing van 1939 gerealiseerd ten behoeve van archiefruimte. 18 In het koopcontract van 1 april 1986 had de gemeente Stede Broec het volgende beding opgenomen: Het boven de hoofdingang van het verkochte gebouw aanwezige glas-in-lood, voorstellende de Gemeenschappelijke Regeling Broekerhaven, moet onaangetast blijven, met name ook bij verbouwing van het gebouw of bij andere veranderingen daaraan.
Fotobijlage Hoofdstraat 215. Linkerzijgevel. Hoofdstraat 215. Rechterzijgevel.
Hoofdstraat 215. Achtergevel. Hoofdstraat 215. Dakkapel in achterdakschild.
Hoofdstraat 215. Detail topgevel. Hoofdstraat 215. Detail houtsnijwerk.
Hoofdstraat 215. Balkon voorgevel. Hoofdstraat 215. Onderzijde balkon.
Hoofdstraat 215. Kluisdeur. Hoofdstraat 215. Interieur kluis.
Hoofdstraat 215. Glas-in-lood bovenlicht entree. Hoofdstraat 215. Oorspronkelijke plavuizenvloer in de gang van het woongedeelte. Hoofdstraat 215. Detail architraaf deuren gang.
Hoofdstraat 215. Kapconstructie met koningstijl. Hoofdstraat 215. Dakkapel achterschild. Hoofdstraat 215. Zolderkamer met balkondeuren. Hoofdstraat 215. Zolderkamer, in gebruik geweest als archiefruimte.
Hoofdstraat 215. Tekening van de bestaande toestand in 1939. Hoofdstraat 215. Tekening t.b.v. de verbouwing in 1939.