MATERIËLE CULTUUR VAN DE GRIEKS-ROMEINSE WERELD College 5: 20 april 2015 Een inleiding in de archeologie van Griekenland, Etrurië en Rome Prof. dr. Ruurd Halbertsma (Rijksmuseum van Oudheden/Universiteit Leiden)
Attisch aardewerk, 6 e 5 e eeuw BCE Thema s - Mythologie (merendeel) - Dagelijks leven - Symposium, wijngenot Gebruik - Wijnservies - (Votief-)geschenk - Export-artikel (met name Etrurië)
Achilles verleent EHBO aan Patroclus.
Bij de smid: assemblage van standbeelden
Het symposium: mannen onder elkaar
GRIEKSE SCULPTUUR DE ARCHAÏSCHE EN KLASSIEKE PERIODEN, 6 E 4 E EEUW BCE
Begin monumentale sculptuur in Griekenland: 7 e eeuw BCE, oriëntaliserende periode. Stichting handelspost Naukratis in Nijldelta Egypte, ca. 630 BCE
Begin monumentale sculptuur in Griekenland: 7 e eeuw BCE, oriëntaliserende periode. Stichting handelspost Naukratis in Nijldelta Egypte, ca. 630 BCE
Monumentaliteit: mislukte kouros op Naxos, ca. 10 meter hoog
Mislukte kouros op Naxos
Sounion-kouros Anavysos-kouros Aristodikos Kritios-kouros Ca. 600 BCE ca. 530 BCE ca. 500 BCE ca. 480 BCE
Sounion-kouros, ca. 600 BCE, h. 3.05 m. - blokvormig voorkomen - Anatomische details lineair weergegeven, groeven en richels - Drie spierlagen boven navel (= 2) - Knieën schematisch - Plat, vierkant hoofd, oor gestileerd als krakeling - Lang haar, gestileerd weergegeven
Anavysos-kouros, ca 530 BCE, h. 1.94 m. - Delen anatomie beter gevormd, plastisch - Stand minder stijf - Spieren organischer, nog wel drie lagen boven navel - Hoofd ronder van vorm, oor correct - Haar gestileerd, volgt de ronding van de schouder Inscriptie: Sta stil en toon uw medelijden naast Kroisos graf. Hij is gestorven, hem heeft ooit in de voorste gelederen ten gronde gericht de wrede Ares (oorlogsslachtoffer)
Aristodikos, ca. 500 BCE, h. 1,95 m. - Anatomie goed begrepen, organisch geheel - Gewicht op achterste been, kanteling van bekken - Twee spierlagen boven navel - Archaïsche glimlach verdwijnt, haar niet meer gestileerd - Ogen en oren correct weergegeven - Schaamhaar curieus gestileerd in stervorm Inscriptie: (Het grafbeeld) van Aristodikos
Kritios-kouros, ca. 490-480 BCE, h. 0,86 m. - Uit het Perzenpuin op de acropolis Athene - Vrije stand, rechterbeen voorwaarts - Linkerbeen standbeen - Draaiing in onderlichaam en hoofd - Lang haar, maar opgebonden
Laat-archaïsche periode: beweging in de beeldhouwkunst (reliëfs) basis van Kouros
Nikandre-kore, Berlijnse kore, Akropolis 675 Botticelli-kore, Ca. 650 BCE ca. 575 BCE ca. 520 BCE ca. 500 BCE
Nikandre-kore, ca. 650 BCE, h. 1,75 m. - Plankachtig beeld, ca. 17 cm. diep, vergelijk de eerdere idolen - Driehoekige hoofdvorm (= Daedalisch ) - Plooiloos gewaad Inscriptie: Nikandre heeft mij als wijgeschenk opgesteld voor de Trefzekere Uitgietster van Pijlen. De dochter van Deinodikes van Naxos, uitmuntend boven de anderen, van Deinomenes de zuster, van Phraxos thans de echtgenote.
Berlijnse kore, ca. 575 BCE, h. 1,93 m. - Archaïsche glimlach, met hoekige lippen - Plooien weergegeven, maar strak: geen verschil tussen dunne stof van onderhemd (peplos) en mantel over schouders - Rijke sieraden - Amandelvormige ogen - Nog geen lichaamsvormen, zuil-achtige opbouw
Phrasikleia, ca. 550 BCE, h. 2,11 m. Plooival natuurlijker, lichaamsvormen aangegeven, rechterhand actief met het gewaad. Veel kleurresten bewaard.
Grafteken van Phrasikleia, meisje (korè) zal ik heten voor altijd, in plaats van huwelijk van de kant van de goden dat gekregen hebbend als naam. Aristion uit Paros heeft mij gemaakt. [grafbeeld uit Myrrhinus, Attica]
Kore Acropolis 675, ca. 520 BCE, h. 0,55 m. - Vervolmaking van plooival, details kleding met verf aangebracht - Lichaamsvormen steeds duidelijker zichtbaar onder kleding - Ingewikkelde kapsels - Favoriete dracht: dunne chiton met himation
Kore Acropolis 674 ( Botticelli kore ), ca. 500 BCE, 0,92 m. - Kleding en haardracht steeds verfijnder - Archaïsche glimlach verdwijnt - Verinnerlijking van de blik
Stefanie Trojan: Akt
Griekse kunst ná de Perzische Oorlogen: de Strenge Stijl, 500/480 - ca. 450 BCE: - Vereenvoudiging van vormen, simplificering, liever de peplos dan de chiton - Verzwaring van de vormen: randen om ogen, zware kin, volle lippen, zware plooien - Beweging (al eerder op reliëfs en vaasschilderkunst) nu ook in ronde beelden - Uitdrukking van emotie, pijn, genot - Realisme: rimpels, navelplooien, aderen
Standbeeld Aspasia, typisch voorbeeld voor de Strenge Stijl, ca. 480 BCE - Onderkleed (chiton? peplos?) - Lang, zwaar bovenkleed (himation) - Zware, minimalistische plooien, als ketting en als V - Eenvoud, na alle exuberantie van de laatarchaïsche periode
Voorbeelden Strenge Stijl : De Zeustempel in Olympia, 470 457/6 BCE (Pausanias)
De appels der Hesperiden
De vogels van Stymphalos
De Stier van Kreta De Stallen van Augias
Voorbeelden Strenge Stijl : monumentale bronzen beelden Zeus van Artemision, ca. 460 BCE, 2,09 m.
Votief-reliëf voor Hercules, Ostia, 2 e eeuw CE Scavi di Ostia, Italië
Midden 5 e eeuw BCE: overgang van Strenge Stijl naar Hoog-Klassiek De bronzen diskobolos van Myron, slechts bekend door Romeinse, marmeren kopieën
Probleem nog steeds: de frontaliteit - Vergelijk metopen en gevelvelden van tempels, maar - Aan sculptuur in het rond kunnen andere eisen gesteld worden
De grote leidsman : Polykleitos, 2 e helft 5 e eeuw BCE - Werkte voornamelijk in brons - Was ook theoretisch schrijver, de Kanon (meetlat, richtsnoer) - Lichaam = harmonieus geheel eenheden verhouden zich tot elkaar in symmetria, harmonie van alle onderdelen - Polykleitos schiep een beeld als illustratie van zijn theorieën, de Doryphoros (lansdrager)? - Uitvinder van de contrapost, lichaam in rust = lichaam in beweging!
De Mantua Apollo, vroeg werk van Polykleitos (kopie). Strenge Stijl-gezicht, maar beweging in torso
Anatomie rondom in orde
De Diadoumenos atleet, die zijn overwinningslinten strak trekt: gouden medaille!
De Bronzen van Riace, ca. 450 BCE, h. ca. 2 m. - Naakte strijders, heroën? Trojaanse oorlog? - Ogen ingelegd met ivoor en glas - Tanden van zilver - Lippen en tepels van rood koper - Duidelijke invloed van Polykleitos = Verisme
Het Parthenon: tempel en sculpturen, 447-432 BCE
Het Parthenon: tempel van de maagd Athena - Nieuwbouw 447-432 van verwoeste tempel (inname Athene door de Perzen, 480 BCE) - Architecten: Iktinos en Kallikratès - Decoratieprogramma: Pheidias (standbeeld, metopen, friezen, pedimenten) - Deel van herinrichting Akropolis onder Perikles: Parthenon, Propylaea, Erechtheion en Athena Nikè - Roem en glorie van Athene: overwinning over de Perzen, hegemonie in Griekenland
Architectuur: Iktinos en Kallikrates - Curvatuur - Entasis - Optische illusies All follow the rule of being built to delicate curves. (Gorham Stevens)
Curvatuur: niet één lijn is recht ieder blok op maat gemaakt
Entasis: zuilen lopen taps toe
Metopen: 446-440 BCE - Als eerste uitgevoerd, nog in de Strenge Stijl - Oostzijde: gigantomachie - Westzijde: amazonomachie - Zuidzijde: kentauromachie - Noordzijde: Trojaanse Oorlog
Frontaliteit, weinig organische samenhang = Strenge Stijl
Latere hand : meer samenhang en spanning, organischer geheel
Het fries (442-438) : geïdealiseerde versie van Panathenaeïsche Processie - Goden en mensen verenigd in heilige handeling - Idealisering van Atheense jeugd - Afwisseling van rust en beweging: klassiek RHYTHMOS - Canon voor latere verhalende friezen
De pedimenten (438-434): als laatste vervaardigd rijke, klassieke stijl - Oost: de geboorte van Athena - West: Athena en Poseidon wedstrijd om de Stad
West pediment: linkerzijde
West pediment, rechterzijde Zogenaamde Natte Stijl
Cultusbeeld Athena Parthenos - Chryselefantine (houten kern, bekleed met edelmetaal en ivoor) - Athena met Nikè - Gemaakt door Pheidias
1687: Venetianen onder admiraal Morosini belegeren Athene. Parthenon vernietigd.
Edward Dodwell, View of the Parthenon from the Propylaea, uit: Views in Greece, London 1822.
Henri Cartier-Bresson in Engeland: 1951
The British Museum!