Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid

Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid December 2009 In opdracht van: Gemeente Voerendaal Raadhuisplein 1 6367 ED Voerendaal Postbus 23000 6367 ZG Voerendaal T(045) - 575 33 99 F (045) - 575 11 95 www.voerendaal.nl Opdrachtnemer Bosgroep Zuid Nederland / Heusschen*Copier www.bosgroepen.nl / www.hclt.nl

Colofon Opdrachtgever: Gemeente Voerendaal Titel: Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 2009 Status: Definitief Datum: December 2009 Auteur(s) Ing. R. Copier; Ing. DPEM Frissen, Ir JHC Arts en Ing. D. Jaspers Foto (s) Contactpersoon: Ir JHC Arts (Bosgroep Zuid Nederland) Projectnummer: 0901.6625 Coöperatieve Bosgroep Zuid-Nederland U.A, December 2009

Inhoudsopgave 1 Inleiding 4 1.1 Aanleiding 1.2 Leeswijzer 2 Kansen voor natuur 5 2.1 Broekbos Cortenbach 2.2 Vrijwaren beschaduwing bermen A76 2.3 Verbindingen Terworm, Kunderberg, Geleenbeek 2.4 Lijnelementen voor geleidingsroutes vleermuizen 2.5 Hooilanden 2.6 Struweelgroepen 3 Kansen voor recreatie 8 3.1 Routestructuren 3.2 Recreatieve voorzieningen 4 Schetsontwerp 9 4.1 Kasteel Cortenbach 4.2 Verbinding Cortenbacherbos ecoduct Terworm 4.3 Randen langs Grachtstraat en langs A76 4.4 Dassenvoorzieningen 4.5 Recreatieve voorzieningen 5 Inrichtingsmaatregelen en financiering 12 5.1 Inrichtingsmaatregelen en kosten 5.2 Financiering Literatuur 14 Bijlage 1 Bijlage 2 Schetsontwerp en dwarsdoorsnedes Maatregelenplan Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 3

1 Inleiding 1.1 Aanleiding Sinds enkele jaren werkt de gemeente Voerendaal aan een inrichtingsvisie voor het Cortenbacherveld. Een visie die uitgaat van de kwaliteiten van het gebied en die aansluit bij de behoeften van de gebruikers, bewoners en bezoekers van het gebied. Deze kwaliteiten zijn vooral te vinden in de ruimtelijke beleving, de aanwezige en potentiële natuurwaarden en de rijke historie, van de Romeinse tijd tot de middeleeuwen. In het rapport Aanknopingspunten voor de ontwikkeling van het Cortenbacherveld, 2005 werd ruimte geboden voor een verwevingszone van rode en groene ontwikkelingen aan de oostzijde van de Grachtstraat. In 2009 heeft de raad van de gemeente Voerendaal definitief besloten geen rode ontwikkelingen in het gebied toe te staan. Met dit gegeven als uitgangspunt heeft de gemeente aan Bosgroep Zuid Nederland en Heusschen*Copier verzocht een inrichtingsplan op te stellen voor het zuidelijk deel van het Cortenbacherveld. Expliciet heeft de gemeente verzocht in te gaan op de ecologische waarden en potenties van het gebied en hier in het inrichtingsplan rekening mee te houden. 1.2 Leeswijzer In het tweede hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van de ecologische kansen en knelpunten van het gebied. Ook voor de recreatieve mogelijkheden wordt zo n analyse gemaakt in het derde hoofdstuk. Er worden aanbevelingen gedaan voor de toekomstige inrichting. Het vierde hoofdstuk geeft vervolgens weer hoe deze waarden vertaald worden in een schetsontwerp. In de toelichting op het schetsontwerp wordt aangegeven welke maatregelen genomen worden om de kwaliteiten van het gebied verder te versterken. Het laatste hoofdstuk geeft een globale kostenraming en analyse van de financieringsmogelijkheden. Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 4

2 Kansen voor natuur Voor het optimaliseren van de ecologische inrichting van het Cortenbacherveld zijn een aantal oplossingsrichtingen aan te geven. Ten eerste gaat het om het versterken van bestaande structuren en huidige natuurwaarden. Ten tweede gaat het om het aaneenschakelen van deze waarden door deze onderling te verbinden met lijnelementen of verbindingszones. Tot slot kan meerwaarde gehaald worden uit het optimaliseren van het gevoerde beheer. Bestaande natuurwaarden in het Cortenbacherveld Zuid concentreren zich in het broekbosobject noordelijk van Kasteel Cortenbach, in de schrale graslandvegetaties rondom de voormalige drinkwaterwinning van de WML en in de bermen van de autosnelweg A76. Op onderstaande kaart zijn de locaties aangegeven, die corresponderen met onderstaande tekst. 2.1 Broekbos Cortenbach Het broekbos bij Cortenbach is sterk afhankelijk van het aangevoerde kwelwater en oppervlakkig afstromende regenwater uit het oostelijke landbouwgebied. Om verruigging te verminderen en inspoelende meststoffen af te vangen worden de akkerpercelen omgevormd naar bos (A). Het bos wordt aan de oostelijke rand vergroot en versterkt met bosbeplanting. Deze kan uitwaaieren naar steeds ijler wordende beplanting en losse groepen struweel. Zuidelijk van het bos gelegen graslandpercelen kunnen worden geëxtensiveerd en als hooilandpercelen worden ingericht (B). Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 5

Tussen het Kasteel en de bebouwing van Voerendaal kan met hoogstamboomgaarden en boomgroepen de openheid behouden blijven en de ecologisch waarde worden versterkt. 2.2 Vrijwaren beschaduwing bermen A76 Goed ontwikkelde graslandvegetaties komen in de regio voor op de reservaten Kunderberg en Putberg, beide terreinen van Staatsbosbeheer. Langs de snelweg A76 hebben zich in de loop der jaren vergelijkbare schraalgrasland vegetaties ontwikkeld, met diverse soorten orchideeën en indicatieve kalkgrasland soorten. Deze terreinen ontwikkelen zich met een goed doelmatig beheer. Hierbij wordt een verschralingsbeheer gevoerd van 1 á 2 maal maaien en afvoeren per jaar (C). Vanuit inrichtingsperspectief dient inspoeling van voedingsstoffen te worden voorkomen, anderzijds dient openheid gehandhaafd te blijven door geen hoge opgaande beplanting tot aan of langs de snelweg te voorzien. Hierbij wordt een zone van 10 tot 30 meter vrijgehouden van hoge beplanting. 2.3 Verbindingen Terworm, Kunderberg, Geleenbeek Verbindingen met Landgoed Terworm liggen er ter plaatse van de Geleenbeek ( < > ), het ecoduct Terworm (<>) en een tweetal ecologische onderdoorgangen onder de A76 voor dassen (>-< ). Naar het zuiden toe liggen er onderdoorgangen naar de Kunderberg onder de snelweg A79 door (<>). In noordelijke richting is de spoorlijn Maastricht-Heerlen een barrière. Deze spoorlijn kan verder geoptimaliseerd worden door de Cortenbacherbeek een ruimere onderdoorgang te geven (D). In zuidelijke richting vormt de Heerlerweg een barrière voor dassen. Door gerichte maatregelen zoals de aanleg van rasters en dassentunnels kan deze barrière worden opgeheven. Verder naar het zuiden biedt de onderdoorgang in de A79 bij Kunrade kansen voor een natuurvriendelijke inrichting. Deze onderdoorgang is ruimtelijk vrij breed en wordt maar deels benut voor de toe en afritten van de snelweg (E). De onderdoorgang kan ingericht worden met voetpaden en dekkinggevende structuren als een stobbenwal. Het geheel wordt uitgerasterd. Geleidende beplanting in deze zone kan bestaan uit hagen en struwelen, plaatselijk aangevuld met een versterking van de aanwezige boomgaard. 2.4 Lijnelementen voor geleidingsroutes vleermuizen Vanwege de aanwezigheid van diverse historische gebouwen, natte bossen en oude cultuurhistorische beplanting als laanbomen, is er een hoge soortenrijkdom aan vleermuizen. Door het inrichten van geleidende beplanting worden routes verbeterd en het landschap voor deze soortgroep ontsloten. Langs bestaande wegen kunnen daarvoor laanbomen worden aangeplant in een ruim plantverband, daar waar zichtassen en transparantie gewenst zijn ( V). Middels singelbeplanting en houtwal structuren worden dichtere zones aangelegd. 2.5 Hooilanden Extensieve graslanden in het gebied worden gehooid. Een maaibeheer middels maaien en afvoeren werkt een soortenrijkdom in de hand met kenmerkende plantensoorten en bijbehorende fauna. Soortenrijke schrale graslanden met o.a. dagvlinders en sprinkhanen zijn in het gebied al aanwezig. Deze graslanden liggen deels in de nattere as rondom het Kasteel Cortenbach, deels op de drogere delen langs de snelweg A76 (B & C). Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 6

2.6 Struweelgroepen In het gebied kan met verspreid staande struweelgroepen het foerageergebied voor marterachtigen worden versterkt. Soorten als meidoorn, sleedoorn en bos- en viltroos worden hiervoor toegepast. Deze worden met name toegepast in de overgangszone naar de bebouwing van Voerendaal en aan de zuidzijde bij Kunrade (H). Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 7

3 Kansen voor recreatie Het Cortenbacherveld is een belangrijk uitloopgebied voor de inwoners van Voerendaal en samen met Terworm ook voor de inwoners van Heerlen. Het gebied wordt gekenmerkt door haar verscheidenheid aan voorzieningen voor verschillende gebruikersgroepen. Zo lopen er wandel-, fiets- en mountainbikeroutes door en langs het gebied, is het gebied rijk aan een oude bewoningsgeschiedenis en heeft het gebied haar landschappelijk karakter aan de rand van Parkstad behouden. Kansen voor opwaardering van de recreatieve voorzieningen van het Cortenbacherveld zijn mede hierdoor groot. In onderstaande paragrafen worden een aantal elementen beschreven waar, met een aantal aanpassing in het aanbod, de recreatieve-, landschappelijke- en cultuurhistorische waarden van het gebied verhoogd kunnen worden. 3.1 Routestructuren De herinrichting van het Cortenbacherveld biedt mogelijkheden om de bestaande routes en paden op te waarderen, zowel qua uitstraling (materiaalkeuze) als qua lengte (uitbreiding). Door aanpassing van de routestructuur kunnen de natuur- en cultuurwaarden en het karakter van het Cortenbacherveld beter beleefbaar gemaakt worden, en voor meerdere doelgroepen. Bijvoorbeeld in het Cortenbacherbos kan de begrenzing van de voormalige vijver gemarkeerd worden door het bestaande pad te voorzien van een halfverharding. Tussen Kasteel Cortenbach en de ecoduct bij Terworm kan een verbinding gemaakt worden waardoor ook kortere ommetjes tot de mogelijkheden behoren. De huidige routes, zowel wandel- als fietsroutes, hebben ieder hun eigen markering in het veld. Dit zorgt voor een drukke, minder duidelijke situatie en verrommeling van het landschap. Door een markering te ontwerpen die voor verschillende typen routes één samenhangend geheel vormt, vindt er een recreatieve en landschappelijke opwaardering plaats. 3.2 Recreatieve voorzieningen Meubilair en informatievoorzieningen kunnen bijdragen aan verhoging van de beleefbaarheid van het landschappelijke karakter van de gemeente Voerendaal. De huidige uitvoering van banken en prullenbakken passen niet bij de uitstraling die de gemeente wenst. Door deze elementen te vervangen door een type met een landschappelijk karakter ontstaat er eenheid in het landschap en een duidelijke herkenbaarheid van de gemeente Voerendaal. Daarnaast kan door het ontwikkelen van een informatiesysteem, zoals bebording of GPS wandelingen, zowel de natuur- als cultuurhistorische waarden kenbaar gemaakt worden aan de recreant. Hierdoor wordt de belevingswaarde van het landschap verhoogd en het belang van deze waarden onder de aandacht gebracht. Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 8

4 Schetsontwerp Het Cortenbacherveld is één van de oudste landbouwgebieden in Zuid-Limburg. Het kenmerkt zich als een bijzonder grootschalig en open akkergebied met vele vergezichten. De nieuwe inrichtingsvoorstellen zijn bedoeld ter bescherming en versterking van dit typische landschap en bevorderen het extensieve recreatieve gebruik zodanig dat dit bijzondere gebied beter kan worden beleefd. De nieuwe inrichtingsvoorstellen worden met behulp van chirurgische precisie aan het gebied toegevoegd. Ter behoud van de karakteristieke openheid wordt meervoudig ruimtegebruik nagestreefd. Verbindingen voor mens en dier kunnen samen, terwijl de inrichting tevens een verbetering van het visueelruimtelijke effect heeft. Hieronder wordt een korte inhoudelijke toelichting gegeven op het schetsontwerp Cortenbacherveld Zuid. Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 9

4.1 Kasteel Cortenbach Hoeve en kasteel Cortenbach krijgen weer een prominentere plek in het landschap. De aanleg van een nieuwe laan vanaf de natuurbrug over de A76 tot aan de hoeve, alsmede de verlenging van de bestaande laan in zuidelijke richting zorgen voor een optimale inbedding in het Cortenbacherveld. Aan het begin van de lanen worden steunpilaren geplaatst die duiden op betreding van het domein van hoeve en kasteel Cortenbach. De bestaande hoogstamfruitboomgaard ter plaatse van de oostelijk gelegen bedrijfsgebouwen worden uitgebreid tot een hoogstamfruitboomgaard. De aanplant van oude Zuid-Limburgse rassen zou een meerwaarde kunnen betekenen voor een eventueel toekomstig verkooppunt voor streekproducten. 4.2 Verbinding Cortenbacherbos ecoduct Terworm Het opgaande groen ter plaatse van het voormalige gebouw van de WML wordt geheel verwijderd. Hierdoor ontstaat weer de karakteristieke openheid en zal bij gepast beheer een orchideeënrijk schraalgrasland ontstaan. Door het aanbrengen van nieuw bos aan de oostzijde van het bestaande Cortenbacherbos wordt dit zeer bijzondere bostype beschermd tegen oppervlakkige afstroming en/of inwaaien van meststoffen en wordt hierdoor toekomstbestendiger. De nieuwe bosrand zorgt ook voor een betere landschappelijke inpassing van de noordoostelijk gelegen bedrijfsgebouwen van de hoeve. De open plekken tussen het bestaande bos en de oostelijke bebouwingsrand, alsmede de grazige percelen aan weerszijden van de oprijlaan worden omgevormd tot hooiland. Dit wordt bereikt door de inzet van een lagere veebezetting of hooien en periodieke begrazing. De ecologische potentie van deze percelen wordt hierdoor vergroot. 4.3 Randen langs Grachtstraat en langs A76 De aanplant van een inheemse blokhaag met een onderbroken rij hoogstamfruitbomen zorgt ter plaatse van de Grachtstraat voor een goede overgang tussen de dorpsrand en het grootschalige open akkergebied. Er blijft meer dan genoeg zicht mogelijk op het Cortenbacherveld. Bij de weggebruikers op de A76 zal het beeld van een door fruitbomen omringd dorp ontstaan. Toekomstige wensen voor speelvoorzieningen kunnen mogelijk in deze groenzone gerealiseerd worden, bijvoorbeeld in het parkje aan de Grachtstraat of aan de andere zijde van de weg. Landschappelijke inpassing is mogelijk door gebruik te maken van enkele laanbomen en blokhagen. Op deze wijze wordt een natuurlijke overgang gecreëerd die het karakter van het gebied als groenzone versterkt, met behoud van de openheid. Daar waar de A76 zich verheft boven het Cortenbacherveld wordt op het verhoogde weglichaam een lage beplanting (struweelvegetatie) voorgesteld. De struweelbeplanting zorgt voor de landschappelijke inpassing van auto's op de A76. Omdat de struweelbeplanting relatief laag is, blijft de dieptewerking richting de bossen van Terworm te zien. Beide groenzones kunnen in de toekomst gaan functioneren als verbindingszone voor de das tussen de Kunderberg en (via de natuurbrug over de A76) met het Geleenbeekdal rondom kasteel Terworm. 4.4 Dassenvoorzieningen De aanleg van nieuwe dassentunnels ter plaatse van de Heerlerweg en Kunderberg zorgen voor een duurzaam functionerende,veilige passage van de infrastructuur. De lijnvormige landschapselementen en het dassenraster zorgen voor geleiding naar de dassentunnels. De onderdoorgang van de brug onder de A79 biedt genoeg ruimte voor het Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 10

aanbrengen van grote boomstobben. Zo kan dit kunstwerk functioneren in het verbindende netwerk voor de das. Als de zone en de faunapassages functioneren voor de das, zullen ook kleinere zoogdieren gebruik maken van deze routes. 4.5 Recreatieve voorzieningen Een deel van de oorspronkelijke wegenstructuur wordt hersteld, waardoor midden in het open gebied een kruispunt van paden ontstaat. Om gevoel te krijgen voor de maat en schaal van het gebied worden, net als vroeger, drie lindebomen aangeplant. Het nieuwe wegkruis doet dienst als bewegwijzering van de recreatieve routes. Langs de A76 wordt een nieuw pad gecreëerd dat de Heerlerweg verbindt met de natuurbrug over de A76. De uitbreiding van de wegen betekent een uitbreiding van het routenetwerk waardoor het prachtige gebied optimaal kan worden ervaren. Naast de aanleg van nieuwe recreatieve voorzieningen worden bestaande voorzieningen opgewaardeerd. Dit geldt in het bijzonder voor de bestaande padenstructuur in het Cortenbacherbos. In dit bos ligt de voormalige kasteelvijver die nu vol bomen staat en alleen te herkennen is aan het rechthoekige padenpatroon. Om ook in de toekomst de voormalige kasteelvijver als zodanig te kunnen blijven beleven wordt rondom een Grauwackepad (halfverharding) aangelegd. Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 11

5 Inrichtingsmaatregelen en financiering 5.1 Inrichtingsmaatregelen en kosten Op basis van het schetsontwerp worden de volgende inrichtingsmaatregelen, en daarmee samenhangende kosten, voorgesteld (alles excl. BTW). Locatie Inrichtingsmaatregel Aantal Eenheid Prijs/eenheid Totaal Kasteel Cortenbach Aanleg bos 2,65 ha 7.500 19.875 Aanleg pad 755 m 15 11.325 Verbindingszone A76 Aanplant struweel 1,5 ha 7.500 11.250 Voormalig WML-terrein Verwijderen ruigte 4,83 ha 500 2.415 Periodiek maaien en afvoeren (5 jaar) 5 keer 500 2.500 Nabeweiding met schapen (5 jaar) 5 jaar 1.000 5.000 Randzone Grachtstraat Aanplant struweelhaag 770 m 7 5.390 Aanplant hoogstamfruitbomen 70 stuks 130 9.100 Cortenbacherveld Aanleg pad 2100 m 15 31.500 Aanplant laanbomen 196 stuks 130 25.480 Aanplant lindes 11 stuks 130 1.430 Leveren en plaatsen 'wegkruis' 1 stuks 1.500 1.500 Heerlerweg / A79 Plaatsen dassenraster 1785 m 19 33.915 Aanleg dassentunnel 2 stuks 20.000 40.000 Aanplant struweel 0,5 ha 7.500 3.750 Aanbrengen stobbes 25 stuks 25 625 Totaal 205.055 5.2 Financiering De kosten van de inrichtingsmaatregelen kunnen op diverse wijzen gefinancierd worden. Grondpositie De gemeente bezit een aantal eigendommen in het Cortenbacherveld. Deze gronden kunnen worden ingezet voor ofwel uitruil met agrarische grond ten behoeve van de uitbreiding van het Cortenbacherbos en de uitbreiding van het padenstelsel, ofwel om om te vormen naar nieuwe natuur (voormalig WML-terrein). Nieuwe natuur en recreatieve voorzieningen De smalle stroken langs de A76 zijn begrensd als Provinciale Ontwikkelingszone Groen. Rode ontwikkelingen elders in de gemeente zouden hier gecompenseerd kunnen worden. Wanneer gemeenten natuur ontwikkelen op voormalige landbouwgronden of gronden die geen agrarische bestemming hebben, kunnen deze gronden in aanmerking komen voor een bijdrage uit het Provinciaal Meerjarenprogramma van de provincie Limburg. Deze bijdrage is bedoeld voor de aanleg van mensgerichte natuur (maximale bijdrage 22.500,- per hectare). De aanleg van recreatieve voorzieningen in de betreffende terreinen kan hiervan een onderdeel zijn. Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 12

Faunavoorzieningen De voorgestelde dassenvoorzieningen kunnen wellicht gefinancierd worden uit het Provinciaal Meerjarenprogramma Ontsnippering of meeliften met de geplande nieuwe aansluiting van de A76 op de A79. Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 13

Literatuur Aanknopingspunten voor de ontwikkeling van het Cortenbacherveld, 2005. Bosgroep Zuid Nederland en Heusschen*Copier, Nuenen, juni 2005. Inrichtingsplan Recreatieve voorzieningen Cortenbach, 2007. Bosgroep Zuid Nederland, Heeze, juni 2007. Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 14

Bijlage 1 Schetsontwerp en dwarsdoorsnedes Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 15

Bosgroep Zuid Nederland en Heusschen*Copier Bijlage 2 Maatregelenplan Inrichtingsplan Cortenbacherveld Zuid 16