Nieuwsbrief 42 Maart - April 2008 DE WEEK VAN DE TEEK Naar aanleiding van de internationale week van de teek (30 maart tot en met 6 april) is het interessant om de gevaren van teken op landbouwgebied even toe te lichten. Het is in landbouwmiddens weinig bekend dat teken voor grote problemen kunnen zorgen. Algemeen wordt er aangenomen dat deze diertjes zich vooral verschuilen in bossen en natuurgebieden. Niets is minder waar, ook in bv. onze vollegrondsgroenten, aardbeien en akkerbouwgewassen vinden deze diertjes een tijdelijk onderkomen in hun zoektocht naar de geschikte gastheer of vrouw. Volgezogen teek De teken worden al bij een temperatuur van ongeveer 5 C actief en bovendien begint de populatie muizen, ratten en ander ongedierte tegelijkertijd toe te nemen. Deze zorgen ervoor dat de teken zich verder kunnen verspreiden. Het grootste gevaar in een tekenbeet zit hem in het feit dat de teek besmet kan zijn met Borrelia burgdorferi, deze bacterie is beter gekend als de veroorzaker van de ziekte van Lyme.
Wat is een teek? Een teek is een kleine geleedpotige, spinachtige parasiet (1 tot 4 mm groot) die zijn gastheren opspoort door middel van lichaamswarmte, veranderingen in gasconcentratie door de ademhaling (verhoogde CO 2 - concentratie), wijzigingen in het lichtspectrum en dergelijke. Vervolgens zet hij zich met zijn zagende monddelen vast in de huid van zijn gastheer om bloed te zuigen. Tijdens dit proces nemen de teken enorm toe in volume. Volumewijziging tijdens bloedzuigen De harde teek Ixodes ricinus (met een hard rugschild en wordt meestal schapen- of hondenteek genoemd) is de meest verspreide soort in onze gebieden.. Leefwijze teek Schapenteek De schapenteek komt voor op plaatsen waar de luchtvochtigheid groot is zoals tussen landbouwgewassen en in weiden. Ze zijn actief van begin maart tot het einde van november. Hun activiteit daalt wel tijdens de warme zomermaanden ten gevolge van de dalende luchtvochtigheid.
Levenscyclus teek De teek ontwikkelt zich via een vervelling van larve over nimf naar een volwassen teek. Enkel in het volwassen stadium kunnen mannetjes en vrouwtjes van elkaar onderscheiden worden. Teken zijn een zogenaamde drie-gastheren-parasiet, wat wil zeggen dat hij in elk van zijn drie Levenscyclus teek ontwikkelingsstadia een nieuwe gastheer moet zoeken. Bij de ene gastheer kan de teek met het bloed de ziekteverwekker opnemen en die vervolgens weer op de volgende gastheer overbrengen. De beet van een teek is over het algemeen niet pijnlijk en wordt daardoor vaak niet opgemerkt. De teken zuigen bloed om eitjes te kunnen leggen, dus mannetjes spelen geen rol in de besmetting. Ziekteverschijnselen Een infectie met de bacterie Borrelia burgdorferi leidt niet altijd tot de ziekte van Lyme. Wanneer er ziekteverschijnselen ontstaan worden deze in drie stadia ingedeeld. Stadium 1: Lokale huidinfectie; Erythema migrans (EM) De lokale huidinfectie begint als een rode plek, meestal 4 tot 10 dagen na de beet. De EM-huiduitslag breidt zich in de loop van dagen tot weken uit tot een ronde of ovale kring die tot 40 cm breed kan worden. Het midden van deze cirkel kleurt dikwijls wit, terwijl de bijtplaats donkerder gekleurd blijft. De huiduitslag is meestal pijnloos, jeukt meestal niet en is niet gezwollen. Bij de lokale huidinfectie wordt soms een griepachtig ziektebeeld met koorts en spierpijn waargenomen. Erythema migrans
Stadium 2: Vroege gedissemineerde infectie Na de beet kan de Borrelia-bacterie in de bloedbaan terecht komen, wat tot een uitgezaaide of gedissemineerde" infectie leidt. De tijd dat de bacterie in het bloed aanwezig is, is eerder beperkt, maar volstaat wel om alle delen van het lichaam te infecteren. Hoewel de bacterie in elk orgaan terecht kan komen, ontstaan de meeste ziekteverschijnselen in het zenuwstelsel, de gewrichten en het hart. Het zenuwstelsel (neuroborreliose) De meest voorkomende acute aandoeningen van het zenuwstelsel zijn ontsteking van hersenzenuwen en/of ruggenmergzenuwen met name een halfzijdige aangezichtsverlamming, al dan niet in combinatie met een hersenvliesontsteking. De verschijnselen van hersenvliesontsteking zijn meestal gering. Vaak hebben patiënten geen hoofdpijn, koorts, sufheid of nekstijfheid zoals bij andere vormen van hersenvliesontsteking. Gewrichtsaandoeningen De verschijnselen van "Lyme-artritis" (gewrichtsontsteking) zijn zwelling en pijn in het gewricht. De duur van de zwelling varieert van minder dan een dag tot maanden. Het kniegewricht is regelmatig een eerste broeiplaats voor de bacterie. De gewrichtsontsteking ontstaat bij de helft van de patiënten binnen drie maanden na de tekenbeet of het Erythema migrans. Hartaandoeningen De meest voorkomende afwijking van het hart is een Lyme-carditis (hartspierontsteking) met een stoornis in het geleidingssysteem tussen de boezems en de kamers en/of hartritmestoornissen. Wanneer de geleiding ernstig gestoord is, kan een trage hartslag ontstaan, waardoor de patiënt kan flauwvallen en last van benauwdheid kan krijgen. In een verder gevorderd stadium kan dit ook leiden tot hartfalen.
Stadium 3: Chronische Lyme-borreliose Men zou van chronische Lyme-borreliose kunnen spreken bij een ziekteduur van meer dan een jaar. Alle eerder genoemde verschijnselen kunnen een langdurig en wisselend verloop hebben met vermindering en vervolgens een opflakkering van ziekteverschijnselen over weken tot jaren. Zo kan er tijdens de eerste week na de beet een pijn in de gewrichten (bv. de knie) waargenomen worden. In de daaropvolgende weken verdwijnt deze pijn, maar krijgt men last van bijvoorbeeld een trage hartslag. Meestal worden in dit verder gevorderd stadium ook andere problemen zoals: Chronische Neuroborreliose (centrale zenuwstelsel) en Acrodermatitis Chronica Atrophicans (ACA) (huidaandoening) waargenomen. Behandeling Door het ontbreken van een eenvoudig uitvoerbare en betrouwbare kweekmethode of andere betrouwbare tests is er geen gouden standaard voor de definitie van genezing of voor het vaststellen van het effect van behandeling. De behandeling is daarom individueel maatwerk en gebaseerd op het klinische verloop van de ziekte. Verder dient men rekening te houden met de complexe microbiologie van B. burgdorferi, namelijk cystenvorming. Hierbij kapselt de bacterie zich in, waardoor geneesmiddelen zoals antibiotica niet tot bij de vitale delen van de bacterie kunnen doordringen en dus tijdelijk geen effect hebben. Bij latere herkenning van de ziekte is een langere behandeling en herbehandeling aangewezen. Preventie De kans op tekenbeten kan verminderd worden door contact met de landbouwgewassen zoveel mogelijk te vermijden. Verder is het aangewezen om goed sluitende kleding, bijvoorbeeld een broek met lange pijpen die in de sokken worden gestopt, te dragen. Controleer na het veldwerk het lichaam op teken (vooral op nimfen, deze zijn klein (1 mm) en worden snel over het hoofd gezien).
Aangezien de kans dat een teek Borrelia burgdorferi overbrengt toeneemt met de duur die de teek vastzit in de huid, is het aangewezen om hem zo snel mogelijk en op de juiste wijze te verwijderen. Deze werkwijze houdt in dat er geen druk wordt uitgeoefend op het volgezogen lichaam en dat de teek niet geprikkeld wordt. In beide gevallen gaat hij immers het opgezogen bloed, samen met speeksel, terug injecteren Tekenverwijderlepel in de huid. Hierdoor neemt de kans op besmetting natuurlijk enorm toe. Men kan gebruik maken van speciale tekenpincetten en van tekenverwijderlepels. Indien een teek toch de kans heeft gezien om bloed te zuigen, is het belangrijk om de datum te noteren en eventueel een foto te nemen van de ziekteverschijnselen. Op deze manier kan een behandelende arts sneller de juiste diagnose stellen.