Overzicht veranderingen WWB per 1 januari 2011 De Tweede Kamer heeft 11 oktober 2011 het wetsvoorstel tot samenvoeging van de Wet werk en bijstand (WWB) en Wet investeren in jongeren (WIJ) zonder grote wijzigingen aangenomen. Dit betekent dat het zeer waarschijnlijk is dat jongeren tot 27 jaar vanaf 1 januari 2012 weer onder de WWB vallen. Ook zal vanaf die datum de omstreden huishoudinkomenstoets gaan gelden voor het recht op bijstand. Met de aanpassingen van de Wet werk en bijstand wil het kabinet, nog scherper dan voorheen, duidelijk maken dat werk de basis is voor zelfstandigheid. De zelfstandigheid wil het kabinet inhoud geven door in te zetten op meer eigen verantwoordelijkheid, een activerender karakter van de wet, meer verplichtingen (tegenprestatie) voor bijstandsgerechtigden en een nog gerichtere afbakening van de doelgroep. De aanpassingen hebben aanzienlijke gevolgen voor gemeenten. Onderstaand zetten wij de veranderingen op een rij. 1 Aanscherping voorwaarden en sancties voor jongeren Jongere wordt verplicht eerst zelf 4 weken naar werk te zoeken, alvorens aanspraak op ondersteuning ontstaat. Melden bij het UWV. Recht op werkleeraanbod wordt vervangen door een aanspraak op ondersteuning. Na 4 weken aanvraag voor ondersteuning en uitkering indienen bij het UWV. College toetst of betrokkene zich aantoonbaar heeft ingespannen om werk te vinden. College stelt bovendien vast of er mogelijkheden zijn binnen regulier onderwijs. Jongere moet bij aanvraag documenten overleggen. Na het in behandeling nemen van de aanvraag kan het college een voorschot toekennen. Mocht er recht op uitkering bestaan, dan gaat het recht in op de dag dat de jongere zich bij het UWV heeft gemeld. Samenwerking richtlijn voor samenwerking in de regio? (SZW, VNG en Onderwijs) Na onvoldoende inspanningen volgt een nieuwe periode van 4 weken zonder ondersteuning of uitkering; weer aanvraag indienen na deze periode; college toetst; dan pas wordt beoordeeld of er recht bestaat op uitkering. Bij onvoldoende inspanningen van de jongere uitkering verlagen. College evalueert plan van aanpak periodiek en stelt het zo nodig bij. Jongere kan college aanspreken op verantwoordelijkheid van begeleiden naar arbeidsmarkt. Jongeren dienen de mogelijkheden van scholing te onderzoeken en dit prevaleert boven het recht op bijstand. Er is dus een apart regime voor jongeren tot 27 jaar en dit wordt opgenomen in de WWB. Alle door het college genomen besluiten o.g.v. de WIJ gelden als door het college genomen besluiten o.g.v. de WWB zoals die geldt vanaf 1 januari 2012; Dat geldt ook voor een werkleeraanbod dat eerder is ingegaan.; Binnen 6 maanden na 1 januari 2012 brengt het college de besluiten in overeenstemming met de WWB(voor zover de besluiten afwijken van de WWB) 1
Toelichting zoektermijn van vier weken Over het voorstel om voor jongeren die een bijstandsuitkering aanvragen een zoektermijn van 4 weken in te stellen heeft de staatssecretaris toegezegd om jongeren die voor de bijstand in de WW zaten en daarin al de plicht hadden werk te zoeken te zullen ontzien. Hij kondigde voor deze jongeren uit de WW een nota van wijziging aan op zijn plannen waarin de laatste 4 weken in de WW worden aangemerkt als zoektermijn voor de bijstand om te voorkomen dat 4 weken lang een uitkering wordt onthouden. De staatssecretaris bekijkt of ook een uitzondering nodig is voor bijvoorbeeld jonge daklozen en jeugdige vluchtelingen die geen netwerk hebben om op terug te vallen. De gemeente krijgt de mogelijkheid om bij bepaalde groepen vreemdelingen jonger dan 27 jaar een voorschot te geven gedurende de 4 weken wachttijd (amendement met nr. 71, dat volledig is aangenomen). Actie College en Raad: 1 Re-integratieverplichting jongeren (zoektermijn 4 weken) vastleggen in beleidsregels; (College) Offerte opgevraagd bij bedrijf voor verdere invulling. Bevoegdheid vaststelling in beleidsregel opgenomen in Re-integratie en Participatie verordening gemeente Lingewaard 2008; 2 Intrekken Toeslagenverordening Wet investeren in jongeren;(raad) 3 Intrekken Maatregelenverordening Wet investeren in jongeren;(raad) 4 Intrekken Verordening Werkleeraanbod Wet investeren in jongeren;(raad) 2 Aanscherping gezinsbijstand en huishoudinkomentoets Nu:alleen gehuwden of samenwonenden kunnen alle algemeen noodzakelijke kosten van bestaan delen Wordt: hiervan is ook sprake bij degenen die bloed- en aanverwanten zijn in de eerste graad en die bij elkaar wonen in dezelfde woning. Zakelijk relaties zoals onderhuurschap, kostgangerschap of andere woonvormen en bloed en aanverwanten in de tweede graad vallen niet onder reikwijdte van dit wetsvoorstel. Reden: naarmate de zakelijkheid toeneemt, vermindert de financiële verstrengeling. Bloed- en aanverwanten in de eerste graad die in dezelfde woning het hoofdverblijf hebben worden ook aangemerkt als eenheid en krijgen recht op de bijstandsnorm van 100% van het netto referentieminimumloon. Definitie gezin: (a) gehuwden tezamen, (b) de gehuwden met hun minderjarige en meerderjarige kinderen, (c) de alleenstaande ouder met zijn/haar minderjarige en meerderjarige kinderen en (d) de alleenstaande met zijn/haar meerderjarige kinderen die in dezelfde woning hun hoofdverblijf hebben. Inwonende stiefkinderen en aangetrouwde kinderen vallen onder dezelfde betekenis van kinderen. Gezinsleden kunnen niet ieder voor zich een individuele bijstandsuitkering aanvragen; het gezin als Zelfstandig subject moet dit gezamenlijk doen. Uitzondering: een meerderjarig bloed- of aanverwant in de eerste graad die studeert en wiens in aanmerking te nemen inkomen (incl. ontvangen studiefinanciering) niet meer bedraagt dan 80% van het netto minimumloon (incl. vakantietoeslag). College krijgt mogelijkheid uitzondering te maken wanneer er sprake is van een zorgbehoevend gezinslid. Iemand is zorgbehoevend wanneer (a) hij beschikt over een geldig indicatiebesluit o.g.v. de AWBZ voor 10 of meer uren zorg per week en (b) deze zorg voor minstens dat aantal uren door een ander gezinslid overige gezinsleden blijven aangemerkt als gezin. Evt. inkomens en vermogensbestanddelen overige gezinsleden hebben geen invloed op recht op bijstand van zorgbehoevende. 2
Een zorgbehoevend gezinslid van 65 jaar en ouder ontvangt inkomen via de AOW. In AOW wordt de gezinsdefinitie van de WWB niet geïntroduceerd. Bij de bijstandsverlening wordt volledig rekening gehouden met alle inkomens- en Vermogensbestanddelen van de bloed en aanverwanten in de eerste graad. Inkomsten uit arbeid en WW- en AO-regelingen van minderjarige kinderen worden bij de bijstandsverlening in aanmerking genomen. Inkomsten voor kinderen tot 16 jaar worden volledig vrijgelaten. Inkomensgrenzen voor 16 en 17 jarige is dubbele AKW. Uitzondering huishoudinkomenstoets voor mensen met een Wajonguitkering (oude en nieuwe Wajong). WIJ en WWB worden samengevoegd waardoor het gezin als eenheid gezamenlijk een aanvraag doet. Voor jongeren tot 27 jaar geldt een apart regime. (inkomstenvrijlatingen en premies behoren niet tot het gemeentelijk re-integratie instrumentarium en jongeren komen niet in aanmerking voor participatieplaatsen als bedoeld in artikel 10a). Gevolgen voor meldings- en aanvraagprocedures Voor alleenstaanden, alleenstaande ouders van 27 jaar en ouder en gezinnen waarin iedereen gezinsleden 27 jaar en ouder zijn, verandert er niets. Deze groep meldt zich bij het loket van het UWV en wordt bij de melding in de gelegenheid gesteld een aanvraag om bijstand in te dienen. Voor alleenstaanden, alleenstaande ouders van 27 jaar en jonger en gezinnen waarin iedereen gezinsleden 27 jaar en jonger zijn, geldt een aangescherpte WIJ-regime. Zij moeten na melding bij het loket van het UWV eerst zelf 4 weken zoeken naar werk en binnen de mogelijkheden van het regulier onderwijs. Voor gezinnen waarin een deel ouder is dan 27 jaar en een deel jonger geldt ad a voor gezinsleden ouder dan 27 jaar en ad b voor gezinsleden jonger dan 27 jaar. Voor bloed- en aanverwanten in de eerste graad, waarvan één of meerdere een uitkering ontvangen o.g.v. WWB en WIJ blijft het recht en/of de hoogte van die uitkering 6 maanden ongewijzigd; Om hieronder te vallen dient men op de peildatum een uitkering te ontvangen o.g.v. WWB en WIJ en hoofdverblijf te hebben in dezelfde woning. Toelichting mantelzorg De staatssecretaris wilde oorspronkelijk vanaf volgend jaar dat in de bijstand wordt getoetst op het inkomen van alle gezinsleden, ook van inwonende kinderen. Een Kamermeerderheid bedong extra maatregelen om te voorkomen dat ouders en kinderen die samenwonen om mantelzorg te verlenen, hierdoor in de knel komen. De staatssecretaris wil huishoudens waar sprake is van mantelzorg ook uitzonderen van de inkomenstoets als een van de gezinsleden 65 jaar wordt en AOW gaat ontvangen. Een aantal partijen vinden het verwarrend en niet eerlijk dat bij andere uitkeringen mantelzorgers ruimhartiger worden ontzien. Zij stelden dat in de WW en in de WIA voor arbeidsgehandicapten een beoordeling wordt gemaakt op basis van hulp uit de WMO. De staatssecretaris zegde toe dat met de minister van Sociale Zaken wordt bekeken of regimes worden gelijkgetrokken. Vanuit de Kamer werd nog gevraagd of dan de ruimere criteria in de WW en WIA ook voor de bijstand gaan gelden. Maar de staatssecretaris wilde hierover nog niks zeggen. Actie College en Raad: Vaststellen verordening Toeslagen en verlagingen Wet werk en bijstand gemeente Lingewaard 2012. 3
3 Tegenprestatie naar vermogen College kan een plicht om naar vermogen een tegenprestatie te verrichten invoeren, ook als die niet direct samenhangt met arbeidsinschakeling. Geen verplichte samenloop met een re-integratietraject. De nuttige maatschappelijke werkzaamheden mogen acceptatie van arbeid of re-integratie niet in de weg staan. Omvang en duur van de werkzaamheden dienen dus beperkt zijn. Additionele werkzaamheden mogen niet leiden tot verdringing van regulier werk. Werkzaamheden moeten passen binnen vermogen bijstandsgerechtigde. Tegenprestatie kan alleen indien ook aanwezige zorgtaken kunnen worden verricht. Verschillen met participatieplaats Doel: participatieplaats primair nuttig bij ontwikkeling richting arbeidsmarkt; tegenprestatie niet Duur: tegenprestatie kort; participatieplaats max. 2 jaar Premie: bij participatieplaats premie toekennen aan uitkeringsgerechtigde; bij tegenprestatie niet. Actie College: Tegenprestatie uitwerken in beleidsregels. Bevoegdheid college vastgelegd in Re-integratie en Participatie verordening gemeente Lingewaard 2008. 4 Beperking verblijfsduur in het buitenland Tot 65 jaar 4 weken per kalenderjaar vakantieperiode in het buitenland; 65 jaar en ouder 13 weken verblijf buitenland en niet beschikbaar voor arbeidsmarkt (amendement nr. 29). Langer verblijf mag, maar bij een nieuwe aanvraag wordt de relatie met betrekking tot de ontrekking aan de verplichting tot arbeidsinschakeling beoordeeld. Overgangstermijn van max. 3 maanden voor de uitzonderingsgevallen van 13 weken die worden afgeschaft (mensen met een dubbele ontheffing arbeidsplicht); Overgangstermijn van max. 6 maanden voor uitzonderingsgevallen van 26 weken die worden beperkt (65-plussers met aio). Actie: Voorlichting klanten. 5 Alleenstaande ouders in de WWB Alleenstaande ouder met een kind tot 12 jaar kan in aanmerking komen voor vrijlating van 12,5% van de netto-arbeidsinkomsten, tot max. 120 per maand, voor max. 3 jaar. WWB kent meer vrijlatingen; de nieuwe vrijlating vervangt de bestaande vrijlating voor alleenstaande ouders met heffingskortingen. Nu ook vrijlating van 6 maanden voor 25% (met max. 187 per maand) van inkomsten uit arbeid; deze vrijlating gaat voor de nieuwe vrijlating. (Nog niet ingevoerde) Wet Vazalo wordt ingetrokken. 4
Alleenstaande ouder met specifieke ontheffing van de arbeidsplicht behoudt deze voor de duur van die ontheffing, tot max. 6 maanden na 1 januari 2012. Toelichting sollicitatieplicht alleenstaande ouders van kinderen tot vijf jaar Aan de SGP werd toegezegd de ontheffing van de sollicitatieplicht voor alleenstaande ouders van kinderen tot 5 jaar in de bijstand niet af te schaffen. De Krom vond het amendement van de SGP aantrekkelijk, omdat het niet alleen gaat om het handhaven van de ontheffing op de sollicitatieplicht voor alleenstaande jonge ouders. De SGP stelt ook voor om strenger te letten op nakoming van afspraken met de ouders die worden ontzien, om ze uiteindelijk aan het werk te helpen. Actie: Afdeling Dienstverlening Uitvoering van wetswijziging: bestand screenen en klant tijdig voorlichten en informeren. 6 Normering inkomensgrens gemeentelijk minimabeleid op 110% Bijzondere bijstand kent drie vormen: (1) individuele bijzondere bijstand; (2) categoriale bijzondere bijstand en (3) bijzondere vorm langdurigheidstoeslag. Nu: volledige vrijheid college in welke mate rekening wordt gehouden met de aanwezige financiële draagkracht. Wordt: Inkomensnorm voor categoriale bijzondere bijstand wordt 110% van de van toepassing zijnde bijstandsnorm. Maatregel is gericht op categoriale inkomensondersteuning. Van generiek gemeentelijk inkomensbeleid is sprake indien categoriaal aan mensen inkomensondersteuning wordt verstrekt zonder dat er sprake is van vergoeding van daadwerkelijk gemaakte kosten. Categoriale voorzieningen zijn: (1) langdurigheidstoeslag, (2) Categoriale bijzonder bijstand aan (a) chronisch zieken en gehandicapten, (b) ouderen, (c) mensen met schoolgaande kinderen, (d) de collectieve aanvullende ziektekostenverzekering, (e) stadspassen en (f) sociaal-culturele voorzieningen. Gemeentelijke bevoegdheid en verantwoordelijkheid voor inkomensondersteuning voor individueel maatwerk blijft ongewijzigd. Bijvoorbeeld werkende armen met een iets hoger inkomen dan 120% van het sociaal minimum blijven in aanmerking komen voor individueel bijzondere bijstand. Kwijtschelding van lokale belastingen en heffingen vallen niet onder het regiem van de inkomensnormering. Voor de reeds op 31 december 2011 lopende periodieke verstrekkingen categoriale bijzondere bijstand (met name voor opzegging collectieve aanvullende ziektekostenverzekering). Vanwege de onzekere invoeringsdatum van de WWB neemt Lingewaard als overgangsmaatregel dat de CAZ aanbieding voor het huidige gehandhaafd blijft en nieuwe situaties beoordelen wij op individuele basis met de grens van 120% van de toepasselijke bijstandsnorm.. Actie: Afdeling Dienstverlening 5
Uitvoering van wetswijziging: klant tijdig voorlichten en informeren 7 Verordeningsplicht participatie van schoolgaande kinderen De gemeenteraad moeten een verordening opstellen m.b.t. het verlenen van categoriale bijzondere bijstand voor de kosten van maatschappelijke participatie van ten laste komende kinderen die onderwijs of een beroepsopleiding volgen; Ook hier geldt de inkomensnorm van 110% van de van toepassing zijnde bijstandsnorm als categoriale verstrekking en beoordeling individuele bijzondere bijstand op de grens120% van de toepasselijke bijstandsnorm. Actie College en Raad 1 Vaststellen Verordening maatschappelijk participatie schoolgaande kinderen (Raad) 2 Vaststellen van beleidregels (College) 8 Inkomen uit studiefinanciering Indien aan de studerende aan het hoger onderwijs of aan de deelnemer aan het beroepsonderwijs o.g.v. de WSF 2000 een toeslag voor een partner of een toeslag voor een eenoudergezin wordt toegekend, zullen deze toeslagen ook in aanmerking worden genomen als inkomen uit studiefinanciering. Voor degenen die voor 1 januari 2012 algemene bijstand og.v. WWB ontvangen, waarbij rekening is gehouden met inkomen uit studiefinanciering geldt een overgangstermijn van 6 maanden. Actie: Afdeling Dienstverlening Uitvoering van wetswijziging: klant tijdig voorlichten en informeren 9 Financiële gevolgen De financiële gevolgen van het wetsvoorstel tot wijziging van de WWB en WIJ kunnen worden opgesplitst in 2 categorieën 1 De bezuiniging op de uitkeringslast. Soms wordt deze min of meer als doelstelling opgelegd, doordat het bedrag voor gemeenten voor categoriale bijzondere bijstand in het gemeentefonds wordt verminderd. 2 De uitvoeringskosten. Doordat er minder mensen recht op bijstand krijgen, hoeven gemeenten minder burgers te bedienen en ontvangt men minder ter compensatie van de uitvoeringskosten. Tabel 1: Budgettaire consequenties uitkeringslasten. Bedragen in miljoen euro. 2012 2013 2014 2015 Aanscherping voorwaarden en sancties voor jongeren 0 0 0 0 Aanscherping gezinsbijstand en huishoudinkomenstoets -27-54 -54-54 Tegenprestatie naar vermogen 0 0 0 0 Beperking verblijfsduur in het buitenland -3-5 -5-5 Alleenstaande ouders in de WWB -18-26 -31-36 Normering inkomensgrens gemeentelijk minimabeleid op 110% -40-40 -40-40 Verordening plicht participatie van schoolgaande kinderen 0 0 0 0 6
Inkomen uit studiefinanciering 0 0 0 0 Totaal -88-125 -135-135 Tabel 2: Budgettaire consequenties uitvoeringskosten. Bedragen in miljoen euro. 2012 2013 2014 2015 Uitvoeringskosten WWB -1,5-12 -12,5-13 Het kabinet onderbouwt de besparingen als volgt: Aanscherping gezinsbijstand en huishoudinkomenstoets Uitkeringslasten minder mensen kunnen een beroep doen op de bijstand; bedrag gezinsnorm lager dan de uitkeringen die het gezin nu ontvangt (uit te keren bedrag lager); een deel van de populatie zal zelfstandig gaan wonen; maatregel raakt ongeveer 18.000 huishoudens; aantal uitkeringen zal dalen met 8.000; structureel besparing van 54 miljoen; Uitvoeringskosten geen structureel nieuwe taken voor de gemeente; 8.000 minder uitkeringen die minder hoeven te worden verstrekt; bezuiniging van 11 miljoen op de uitvoeringskosten in 2012 wordt de besparing op de uitvoeringskosten i.v.m. overgangsrechten geraamd op 5,5 miljoen in 2012 doorlichting geheel zittend bestand (rekening gehouden met aanpassingen softwaresysteem); extra kosten van 4,5 miljoen Beperking verblijfsduur buitenland Uitkeringslasten in 2008 werd de verblijfsduur van 65-plussers voor verblijf in buitenland verhoogd van 13 weken naar 26 weken. Deze maatregel kostte 5 miljoen. Door terugbrengen naar 13 weken wordt er structureel 5 miljoen bezuinigd. Alleenstaande ouders in de WWB Uitkeringslasten door ontheffingsmogelijkheid; aanzuigende werking om in bijstand te komen vervalt nu, dus minder bijstandsuitkeringen; minder nieuwe instroom; vrijlating aan arbeid en zorggerelateerde heffingskortingen opgeheven, minder hoge uitkeringslasten; wel nieuwe vrijlating voor werken in deeltijd voor alleenstaande ouders met kinderen tot 12 jaar, enerzijds hogere uitkeringslasten, anderzijds positief effect op uitstroom heft elkaar op; intrekken van de Wet Vazalo, besparing van 13 miljoen euro in 2012, structureel 16 miljoen, oplopend van 5 miljoen in 2012 naar 20 miljoen structureel Uitvoeringskosten daling aantal alleenstaande ouders in de bijstand, 2 miljoen minder kosten Normering inkomensgrens gemeentelijk minimabeleid op 110% Uitkeringslasten 7
40 miljoen minder ten laste van het gemeentefonds, is een netto bedrag, besparing in mindering op het budget voor bijzondere bijstand in het gemeentefonds. 10 Aanscherping voorwaarden en sancties voor jongeren Alle door het college genomen besluiten o.g.v. de WIJ gelden als door het college genomen besluiten o.g.v. de WWB zoals die geldt vanaf 1 januari 2012; Dat geldt ook voor een werkleeraanbod dat eerder is ingegaan.; Binnen 6 maanden na 1 januari 2012 brengt het college de besluiten in overeenstemming met de WWB(voor zover de besluiten afwijken van de WWB); Aanscherping gezinsbijstand en huishoudinkomenstoets Voor bloed- en aanverwanten in de eerste graad, waarvan één of meerdere een uitkering ontvangen o.g.v. WWB en WIJ blijft het recht en/of de hoogte van die uitkering 6 maanden ongewijzigd; Om hieronder te vallen dient men op de peildatum een uitkering te ontvangen o.g.v. WWB en WIJ en hoofdverblijf te hebben in dezelfde woning; Beperking verblijfsduur in het buitenland Overgangstermijn van max. 3 maanden voor de uitzonderingsgevallen van 13 weken die worden afgeschaft(mensen met een dubbele ontheffing arbeidsplicht); Overgangstermijn van max. 6 maanden voor uitzonderingsgevallen van 26 weken die worden beperkt (65-plussers met aio); Alleenstaande ouders in de WWB Alleenstaande ouder met specifieke ontheffing van de arbeidsplicht behoudt deze voor de duur van die ontheffing, tot max. 6 maanden na 1 januari 2012. Normering inkomensgrens gemeentelijk minimabeleid op 110% Voor de reeds op 31 december 2011 lopende periodieke verstrekkingen categoriale bijzondere bijstand (met name voor opzegging collectieve aanvullende ziektekostenverzekering) wij voorzien in een overgangsregeling. Inkomen uit studiefinanciering Voor degenen die voor 1 januari 2012 algemene bijstand o.g.v. WWB ontvangen, waarbij rekening is gehouden met inkomen uit studiefinanciering geldt een overgangstermijn van 6 maanden. 11 Moties in de Tweede Kamer Daarnaast hebben de Kamerleden drie moties aangenomen. Een motie is een verzoek van de Kamer aan de regering. Normaal gesproken zal de regering moties die zijn aangenomen uitvoeren. In de drie moties vraagt de Tweede Kamer de regering: 1 Er voor te zorgen dat na de decentralisatie van de AWBZ naar de Wet maatschappelijke ondersteuning een daadwerkelijk beroep op de uitzondering op de gezinsbijstand in het geval van zorgbehoevendheid mogelijk blijft (motie met nr. 43). 2 Een regeling binnen de bijzondere bijstand uit te werken voor de onvermijdbare kosten voor levensonderhoud van gezinnen met 3 of meer volwassen personen die wel willen werken maar niet 8
kunnen werken of niet (langer) in staat zijn om te werken en de regeling twee jaar na inwerkingtreding te evalueren (motie met nr. 44). 3 De implementatie van het wetsvoorstel in de ICT-systemen te monitoren en de Kamer daar indien nodig over te informeren (motie met nr. 45). 9