Nitraat in het bovenste grondwater in landbouwgebieden, 1992-2010 Indicator 21 november 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In de zandregio is de gemiddelde nitraatconcentratie in grondwater zo ver gedaald dat het doel van 50 mg/l binnen bereik komt. In de lössregio is dit nog niet het geval. In de klei- en veenregio's is het doel al bereikt. Download figuur [2] Download data (xls) [3] Concentratie nitraat ook in grondwater van zandregio dicht bij doelstelling Het Nederlandse mestbeleid heeft onder meer tot doel om de nitraatconcentratie in het bovenste grondwater onder landbouwgrond omlaag te brengen tot maximaal 50 mg/l. De gemiddelde areaalgewogen nitraatconcentratie in het bovenste grondwater in de zand-, löss- en kleiregio is sinds het begin van de metingen afgenomen (zie figuur). In de kleiregio is deze doelstelling gemiddeld genomen gehaald. In de veenregio was de waarde vanaf het begin van de metingen al veel lager dan 25 mg/l. In de zandregio is het doel binnen bereik. In de lössregio nog niet. Wanneer de gemeten concentraties worden gecorrigeerd voor weereffecten en steekproefsamenstelling (alleen voor zand en klei beschikbaar) ontstaat voor de zandregio een Pagina 1 van 5
ander beeld. Het gecorrigeerde gemiddelde laat een afnemende trend zien. De hogere concentratie voor 2008 kan worden verklaard door een lager neerslagoverschot in dat jaar. Spreiding in nitraatconcentraties tussen bedrijven, bedrijfstypen en regio's Er is een spreiding in nitraatconcentraties tussen bedrijven, bedrijfstypen en regio's. Bij akker- en tuinbouwbedrijven zijn de concentraties hoger dan onder melkveebedrijven (Hooijboer & de Klijne, 2012). Bij melkveebedrijven met een derogatie was de nitraatconcentratie in 2008, 2009 en 2010 gemiddeld al onder de 50 mg/l, waarbij het percentage bedrijven met een concentratie boven de 50 mg/l in de periode 2007-2010 is afgenomen van 46% naar 31% in 2009 en 41% in 2010 (Zwart et al. 2010; Zwart et al. 2011). In het zuidelijk zandgebied is sprake van hogere nitraatconcentraties dan in andere delen van de zandregio, door het meer voorkomen van uitspoelingsgevoelige gewassen en gronden in combinatie met een groter aandeel hokdierbedrijven in de steekproef. Wanneer Nederland heeft voldaan aan de vereisten van de nitraatrichtlijn is vooralsnog niet nauwkeurig omschreven. Voor het grondwater is het in elk geval nog niet duidelijk welke mate van (ruimtelijke) middeling Nederland mag toepassen om te voldoen aan de nitraatdoelstelling van de EU-nitraatrichtlijn (PBL, 2012). Ook met het oog op de bescherming van het oppervlaktewater tegen eutrofiëring door stikstof, is de nitraatrichtlijn van belang. De vertaling van ecologische eisen naar normen voor het gebruik van stikstof op landbouwgronden is echter nog niet voldoende concreet gemaakt. Zie ook: Nitraat in het bovenste grondwater [4] Stikstofoverschot belangrijke factor voor de kwaliteit van grond- en slootwater Een belangrijke invloedsfactor voor de kwaliteit van grond- en slootwater is het stikstofoverschot op de bodembalans van landbouwbedrijven. De stikstofoverschotten van melkveebedrijven op zandgrond vertonen vanaf 2006 een afname, bij akkerbouwbedrijven op zandgrond is nauwelijks sprake van een afname (LEI, 2012). Mestbeleid gericht op vermindering stikstofgift op landbouwgronden De aanvoer van stikstof via meststoffen is gereguleerd door de Meststoffenwet (Uitvoeringsregeling Meststoffenwet). Hierin zijn de maatregelen van het derde en vierde actieprogramma in het kader van de Nitraatrichtlijn vertaald. Het derde actieprogramma liep in de periode 2006-2009 (Tweede Kamer, 2005). De gebruiksnormen voor stikstof zijn in die periode globaal tussen 0% en 10% gedaald (de uitschieters zijn gras met 13% en wintertarwe met 16%). De aanscherping van de gebruiksnormen vond in de meeste gevallen pas in 2008 en 2009 plaats. Het effect van de gebruiksnormen van 2006 was niet eerder dan pas in 2007/2008 aantoonbaar in het bovenste grondwater, terwijl de aanscherping van 2008/2009 niet eerder dan in 2009/2010 tot uiting kan komen in de metingen. Mestbeleid voor periode 2010-2013 Het Nederlandse mestbeleid voor de periode 2010-2013 is vastgelegd in het vierde actieprogramma in het kader van de Nitraatrichtlijn (Tweede Kamer, 2009). De stikstofgebruiksnormen worden in die Pagina 2 van 5
periode nog iets verlaagd tot maximaal 7%. Referenties PBL (2010). Nitraat in bovenste grondwater [4] (webdocument 0026, versie 01, 07-09-2010) www.pbl.nl/balansvandeleefomgeving [5]. PBL, Den Haag/Bilthoven. Hooijboer, AEJ, A. de Klijne (2012) Waterkwaliteit op landbouwbedrijven [6]Evaluatie Meststoffenwet 2012. RIVM rapport 680123001/2012 Fraters, B. et al. (2004). Agricultural practice and water quality in the Netherlands in the 1992-2002 period [7]. RIVM rapport nr 500003002/2004. Zwart, M.H. et al. (2008). Agricultural practice and water quality in the Netherlands in the 1992-2006 period [8]. RIVM rapport 680716003/2008. LEI (2012) Bodemoverschotten op landbouwbedrijven,, Deelrapport ex post Evaluatie Meststoffenwet 2012 (LEI rapport 2012-012). Tweede Kamer (2005) Vergaderjaar 2004-2005, 28385, nr. 51 (bijlage 5) Third Dutch Action Programme (2004-2009) concerning the Nitrates Directive [9]; 91/676/EEC. Tweede Kamer (2009) Vergaderjaar 2008-2009, 28385, nr 132 (bijlage 1). Vierde Nederlandse Actieprogramma betreffende de Nitraatrichtlijn (2010-2013). [10] Uitvoeringsregeling Meststoffenwet (2009) Regeling van de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit van 15 december 2009, nr. 49983, houdende wijziging van de Uitvoeringsregeling Meststoffenwet. Staatscourant nr 20342, 30 dec. 2009. Zwart M.H., C.H.G. Daatselaar, L.J.M. Boumans & G.J. Doornewaard, (2010) Landbouwpraktijk en waterkwaliteit op landbouwbedrijven aangemeld voor derogatie. Resultaten meetjaar 2008 in het derogatiemeetnet [11]. RIVM-rapport 680717014/2010 Zwart M.H., C.H.G. Daatselaar, L.J.M. Boumans & G.J. Doornewaard, (2011) Landbouwpraktijk en waterkwaliteit op landbouwbedrijven aangemeld voor derogatie. Resultaten meetjaar 2009 in het derogatiemeetnet [12]. RIVM-rapport 680717022/2011 PBL (2012) Evaluatie meststoffenwet 2012 [13], syntheserapport. PBL publicatie 500252001. Relevante informatie [indicator=nl0268] [indicator=nl0270] [indicator=nl0274] [indicator=nl0275] [indicator=nl0093] [indicator=nl0096] [indicator=nl0274] MNP (2007) Werking van de Meststoffenwet 2006. [14] (PDF 5.4 MB) Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid [15] (LMM). Rijksbegroting [16] Technische toelichting Naam van het gegeven Pagina 3 van 5
Nitraat in bovenste grondwater in landbouwgebieden, 1992-2010 Omschrijving Nitraatconcentratie in bovenste grondwater in zand-, klei-, veen- en lössregio Verantwoordelijk instituut RIVM, LEI Berekeningswijze Gemeten concentraties nitraat in bovenste meter grondwater of drainwater worden gecorrigeerd voor weersvariaties (neerslagoverschot), grondwaterstand en samenstelling van de groep bemonsterde bedrijven (zand en klei). Voor veen moet een dergelijke methode nog worden ontwikkeld. Zwart M.H., G.J. Doornewaard, L.J.M. Boumans, T.C. van Leeuwen, B. Fraters en J.W. Reijs (2009) Landbouwpraktijk en waterkwaliteit op landbouwbedrijven aangemeld voor derogatie. Resultaten meetjaar 2007 in het derogatiemeetnet [17] RIVM-rapport 680717008/2009 (bijlage 5) Basistabel Gemiddelde van 346 reguliere LMM-bedrijven (in periode 2000-2004) verdeeld over de hoofdgrondsoortregio Tot 2006 bestond het LMM-EM uit steeds wisselende meetlocaties. In de zandgebieden werd ieder bedrijf bijvoorbeeld in een periode van zeven jaar driemaal bemonsterd. Daartoe werden jaarlijks nieuwe landbouwbedrijven opgenomen in het meetnet, terwijl andere bedrijven weer afvielen. Door bepalingen van de EU worden sinds 2006 jaarlijks steeds dezelfde bedrijven bemonsterd en vindt er alleen wisseling plaats als bedrijven niet meer deel willen nemen. Het aantal deelnemende landbouwbedrijven [15] aan het LMM is van circa 100 in 1991 gegroeid tot meer dan 500 in 2007. Het aantal meetpunten is in 2009 en 2010 gedaald tot ca 450. Geografisch verdeling Zie Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid [15] (LMM). Andere variabelen Zuurgraad, ph, nutriënten, metalen (zie Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid [15] (LMM). Verschijningsfrequentie Bemonstering afhankelijk per hoofdgrondsoorttype (1-4 per jaar). Achtergrondliteratuur Zie informatie op site Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid [15] (LMM). Fraters, B., L.J.M. Boumans (2005) De opzet van het Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid voor 2004 en daarna. Uitbreiding van LMM voor onderbouwing van Nederlands beleid en door Europese monitorverplichtingen. RIVM-rapport 680100001/2005 Betrouwbaarheidscodering Pagina 4 van 5
Integrale enquete. Referentie van deze webpagina CBS, PBL, RIVM, WUR (2012). [18] (indicator 0271, versie 09, 21 november 2012 ). www.clo.nl. Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Den Haag; PBL Planbureau voor de Leefomgeving, Den Haag; RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven; en Wageningen University and Research, Wageningen. Bron-URL: https://www.clo.nl/indicatoren/nl027109 Links [1] https://www.clo.nl/indicatoren/nl0271 [2] https://www.clo.nl/sites/default/files/infographics/0271_001g_clo_09_nl.jpg [3] https://www.clo.nl/sites/default/files/datasets/c-0271-001g-clo-09-nl.xls [4] http://themasites.pbl.nl/balansvandeleefomgeving/landelijk-gebied/ontwikkeling-van-delandbouw/nitraat-in-bovenste-grondwater [5] http://www.pbl.nl/balansvandeleefomgeving [6] http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/680123001.pdf [7] http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/500003002.html [8] http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/680716003.html [9] http://www.minlnv.nl/cdlpub/servlet/cdlservlet?p_file_id=14109 [10] http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/mest/documenten-en-publicaties/rapporten/2009/03/2 4/vierde-nederlandse-actieprogramma-betreffende-de-nitraatrichtlijn-2010-2013.html [11] http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/680717014.pdf [12] http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/680717022.pdf [13] http://www.pbl.nl/publicaties/2012/evaluatie-meststoffenwet-2012 [14] http://www.pbl.nl/publicaties/2007/werkingvandemeststoffenwet2006 [15] http://www.rivm.nl/onderwerpen/onderwerpen/l/landelijk_meetnet_effecten_mestbeleid [16] http://rijksbegroting.minfin.nl/ [17] http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/680717008.html [18] https://www.clo.nl/indicatoren/nl027109 Pagina 5 van 5