Wegwijs in afasie
Inleiding Uw naaste is opgenomen in Gelre ziekenhuizen omdat hij/zij getroffen is door een beschadiging in de hersenen waardoor zijn/haar communicatie is aangetast. Dit heet afasie. In deze brochure kunt u lezen wat afasie is, wat u kunt verwachten en wat u kunt doen. Wat is afasie? Afasie is een taalstoornis, die wordt veroorzaakt door een neurologische aandoening in de hersenen. De patiënt heeft in meer of mindere mate moeilijkheden met het spreken, het schrijven, en met het begrijpen van de gesproken en geschreven taal. Voor wie is deze folder? Deze folder is bedoeld voor de naaste omgeving van de patiënt. Het is voor de patiënt een verschrikkelijke gewaarwording, dat hij niet meer kan zeggen wat hij wil en dat hij de mensen om hem heen vaak slecht of niet begrijpt. Vele afasiepatiënten hebben ook nog het gevoel dat de omgeving niet begrijpt wat er met hen aan de hand is. Daarom is het belangrijk dat u iets meer weet over afasie. U kunt de patiënt dan beter begrijpen en daardoor ook beter helpen. Het is een grote steun voor hem wanneer hij weet dat u begrip heeft voor zijn situatie. Welke moeilijkheden kunnen optreden bij mensen met afasie? Het spreken De patiënt kan niet goed meer onder woorden brengen wat hij zeggen wil. Soms zegt hij alleen nog maar een paar klanken of woorden. Vaak is hij veel gewone woorden, die wij in een gesprek gebruiken, kwijt en zegt hij in plaats daarvan verkeerde woorden of woorden die niets betekenen. Andere patiënten praten veel en onsamenhangend, zodat we vaak niet kunnen achterhalen wat ze proberen te vertellen. Datgene wat de patiënt zegt kan ons aan wartaal doen denken. Dit komt echter door de 1
stoornis in zijn spreken en het betekent niet dat de patiënt zijn verstand heeft verloren! Het begrijpen van gesproken taal Sommige patiënten kunnen het begrip voor taal grotendeels verloren hebben. Zij begrijpen dan weinig van wat u tegen hen zegt. U spreekt als het ware een vreemde taal voor hen. Het lezen Het begrijpen van geschreven taal is vaak gestoord. Voor sommige patiënten zijn de letters van het alfabet nietszeggende tekens geworden. Andere patiënten kunnen alleen losse woordjes lezen. Het kan ook gebeuren dat een patiënt een zin voorleest, maar niet goed begrijpt wat hij gelezen heeft. Het schrijven Het schrijven is meestal achteruit gegaan. De patiënt weet soms niet meer hoe hij de letters moet vormen of hij maakt dezelfde fouten als bij het spreken zoals bijvoorbeeld woorden omdraaien, verkeerde woorden schrijven etc. Meestal zijn alle vier bovengenoemde vaardigheden in meer of mindere mate gestoord. Andere stoornissen die kunnen optreden Verschillende andere stoornissen die bij afasiepatiënten kunnen optreden zijn: Dysarthrie Dit is een spraakstoornis door verminderd functioneren (beweging en gevoel) van mondhoek, lippen, tong en/ of huig. Kauwen en slikken kunnen daardoor ook moeilijk verlopen. Dit kan dan ook onder andere problemen geven bij het innemen van medicijnen, eten, drinken, inhouden van een kunstgebit. 2
Verbale apraxie Dit is een articulatiestoornis waarbij de patiënt moeite heeft met het bewust aansturen van de spieren die bij de uitspraak van klanken en woorden betrokken zijn. Mondapraxie Dit is een stoornis in de aansturing van de tong-, lip- en mondspieren. De patiënt kan de mondbewegingen niet of met moeite bewust uitvoeren. Opdrachten zoals steek je tong eens uit worden niet of verkeerd uitgevoerd. Hemianopsie Dit is een beperking van één gezichtsveld, meestal het rechter gezichtsveld. Deze beperking houdt in dat de patiënt dan rechts een deel niet ziet. De patiënt moet geleerd worden het hoofd naar rechts te bewegen wanneer hij daar iets moet zien of pakken. Halfzijdige verlamming (hemiplegie of- parese) Dit betekent dat het rechter- of linkerdeel van het lichaam verlamd of verzwakt is. Bij een afasiepatiënt is dit meestal de rechter lichaamshelft. Een afasiepatiënt is vaak overgevoelig en gauw in de war. Hij huilt en lacht gemakkelijk en raakt snel opgewonden. Sommige patiënten voelen zich eenzaam en verdrietig, omdat zij beseffen dat zij het contact met de mensen om zich heen kwijtgeraakt zijn. Als gevolg hiervan trekken zij zich vaak in zichzelf terug en hebben het gevoel dat ze niets meer kunnen en dat ze voor een ander niets meer betekenen. Hoe kunt u het beste helpen? Probeert u zich in te leven in de moeilijkheden van de patiënt: wees geduldig en geef hem de tijd zich uit de uiten. Wanneer de patiënt pas een afasie heeft en nog erg ziek in een ziekenhuis ligt, is het beter om in het bijzijn van de patiënt niet met anderen over zijn ziekte te praten. Ook al is hij ziek en suf en lijkt het begrijpen van de taal gestoord, dan is het toch nog moge- 3
lijk dat hij meer opvangt van gesprekken over hem dan wij wel denken. Ga niet een kinderlijk toontje tegen de patiënt aanslaan, maar benader hem zoals u iedere andere volwassene benadert en zoals u hem voor zijn ziekte aansprak. Maak oogcontact, spreek rustig en duidelijk in korte, eenvoudige zinnen. Beklemtoon de belangrijkste woorden: spreek dus niet te hard, de patiënt is niet doof. Kijk of de patiënt u begrepen heeft. Zo niet, probeer het dan op een andere manier te zeggen en maak eventueel gebruik van ondersteunende gebaren. Verander niet te snel van gespreksonderwerp, want het kost de patiënt moeite en meer tijd om over te schakelen. Wanneer de patiënt steeds hetzelfde woord blijft herhalen, leidt dan zijn aandacht hiervan af. Dikwijls kan hij later dan weer normaal verder gaan of een goed antwoord geven. Wanneer de patiënt opgewonden of wanhopig raakt, wanneer hij krampachtig iets probeert te zeggen, terwijl dit niet lukt, probeer hem dan rustiger te krijgen. Een ontspannen en prettige sfeer vergemakkelijkt het spreken. Vat samen wat de patiënt gezegd heeft. Zo kunt u controleren of u het goed heeft begrepen. Begrijpt u het niet? Zeg dit dan eerlijk. Baken het onderwerp af door gerichte vragen te stellen (desnoods waar hij/ zij alleen ja of nee op kan antwoorden). Bedenk wel dat ja/ nee soms ook door de patiënt verwisseld kan worden. Vragen Heeft u na het lezen van deze brochure vragen over het communiceren met een afasiepatiënt, neem dan contact op met afdeling Logopedie. De logopedisten kunnen u aangepast advies geven. Aan de achterzijde van deze brochure vindt u de telefoonnummers. 4
Afasie Hij kon niet achteloos voor het vensterglas staan om naar de overkant der straat te kijken; vaak vroeg hij zich wel af of hij ooit zou bereiken om zonder aarzeling naar buiten toe te gaan. Dan troostte hij zich maar en leefde met de waan dat eens zijn angsten van hem zouden wijken; hij kon niet achteloos voor het vensterglas gaan staan om naar de overkant der straat te kijken. Hij waande zich een schip dat stuurloos slechts kan deinen of wrakhout naast het schip, bestaand uit louter knoest, met jaarringen die tekenden hun niet te wissen lijnen rond ogen en rond mond, die nooit konden verdwijnen, hij kon nooit achteloos voor het vensterglas gaan staan. Jacques Ringel Rondeel
Afdeling Logopedie is bereikbaar: Locatie Het Spittaal te Zutphen van maandag tot en met vrijdag van 8.30 uur tot 12.00 uur telefoonnummer (0575) 592 265 Locatie Lukas te Apeldoorn van maandag tot en met vrijdag van 8.45 uur tot 9.15 uur telefoonnummer (055) 581 83 91 Gelre ziekenhuizen Postbus 9014 Postbus 9020 7300 DS Apeldoorn 7200 GZ Zutphen tel: (055) - 581 81 81 tel: (0575) - 592 592 fax: (055) - 581 89 99 fax: (0575) - 521 206 www.gelreziekenhuizen.nl Bezoekadressen: Locatie Lukas, Albert Schweitzerlaan 31, Apeldoorn Locatie Juliana, Sprengenweg 70, Apeldoorn Locatie Het Spittaal, Ooyerhoekseweg 8, Zutphen LOGO-501 (23-11-06)