MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking Voor verwijzers
Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking Veel mensen met een licht verstandelijke beperking die in aanraking komen met hulp- en dienstverlenende instanties worden onvoldoende her- of erkend. Een aantal krijgt daardoor niet de ondersteuning die gewenst is. Dit kan grote gevolgen hebben. 2 Deze folder is bedoeld voor zorgverleners, medewerkers bij politie en justitie, advocaten, gemeenteambtenaren, leerkrachten, consulenten, receptionisten en loketmedewerkers. Mensen met een licht verstandelijke beperking herken je niet meteen. Toch is de kans groot dat u hen aan uw loket of in uw spreekkamer treft. Immers, mensen met een verstandelijke beperking wonen steeds vaker zelfstandig en maken net als ieder ander gebruik van maatschappelijke diensten en voorzieningen. Ze zijn uw buren, leerlingen, collega s, patiënten of cliënten. Het niet herkennen van de beperking, zorgt soms voor communicatie- of gedragsproblemen. Daarom krijgt MEE steeds vaker het verzoek om informatie te geven over het signaleren van en omgaan met deze groep kwetsbare mensen. In deze folder geven we tips voor herkenning, communicatie en gedrag.
Wat is een verstandelijke beperking? Iemand met een licht verstandelijke beperking denkt anders en minder snel dan normaal begaafde mensen en kan zich niet of niet goed aanpassen aan de eisen van zijn omgeving. Dat uit zich bijvoorbeeld op het gebied van communicatie, zelfredzaamheid, sociale vaardigheden, gezondheid en relaties. Mensen met een verstandelijke beperking hebben bovendien vaker motorische of zintuiglijke stoornissen, epilepsie, psychische of gedragsproblemen. Het belang van herkenning Een licht verstandelijke beperking herken je niet direct. De meeste mensen met een licht verstandelijke beperking kunnen zich redelijk goed uitdrukken en ook aan hun uiterlijk valt niets bijzonders te zien. Daarbij zijn ze vaak goed in het verbergen van hun beperking. 3 Waarom is herkenning wel belangrijk? Als mensen met een licht verstandelijke beperking moeten opboksen tegen te hoge verwachtingen en eisen van de omgeving, veroorzaakt dat stress of problemen in communicatie en gedrag. Zoals onbegrip, niet nakomen van afspraken, onjuist ingevulde formulieren of een woedeaanval. Dit is meestal geen kwestie van onwil, maar van onvermogen. U kunt helpen door rekening te houden met zijn of haar niveau en op de juiste manier -met begrip en respect- te reageren waardoor het contact soepeler verloopt.
Kenmerken van iemand met een licht verstandelijke beperking 4 Verschillende signalen kunnen wijzen op een licht verstandelijke beperking. Iemand met een licht verstandelijke beperking beschikt veelal over een concreet denk- en leerniveau, gericht op het heden; heeft speciaal onderwijs gevolgd, kan vaak van school gewisseld zijn of heeft de school niet afgemaakt; ontkent soms dat er sprake is van de beperking met zelfoverschatting tot gevolg; kan de beperking overschreeuwen door bravouregedrag, nonchalance of het vertellen van fantasieverhalen; heeft een beperkte sociale redzaamheid. Hij of zij kan moeite hebben met het onderscheid maken in goede en slechte mensen (met als gevolg dat er soms mensen in de omgeving zijn die hier misbruik van maken); stelt vaak maar beperkt grenzen waardoor hij of zij gemakkelijk beïnvloedbaar is en bijvoorbeeld sneller in het criminele circuit verstrikt raakt; heeft vaak een beperkt inlevingsvermogen; overziet vaak de consequenties van handelen niet en vindt het moeilijk om naar eigen handelen te kijken; kan niet precies aangeven wanneer iets is gebeurd of afgesproken; valt in herhaling over emotionele zaken die er in deze setting niet toe doen; gebruikt moeilijke woorden op een verkeerde manier/in de verkeerde context of spreekt ze verkeerd uit; begrijpt een grapje niet of neemt een uitdrukking letterlijk; vermijdt het lezen van brieven/ het invullen van formulieren of begrijpt de inhoud niet; praat vaak in korte of hakkelende zinnen; schrijft met veel taalfouten;
heeft moeite met eenvoudige rekensommetjes of met het wisselen van geld; kan niet of niet goed klokkijken. Tips voor het herkennen van een licht verstandelijke beperking Hoe kun je nu het beste nagaan of er sprake is van een licht verstandelijke beperking? Onderstaande tips kunnen een handig hulpmiddel hierbij zijn: Ga na of de betrokkene kan lezen en schrijven door hem of haar zelf iets te laten schrijven en/of een stukje voor te lezen (let daarbij in het bijzonder op het tempo). Ga na of de betrokkene kan klokkijken en plannen. Vraag welke opleiding gevolgd is, of een diploma gehaald is en vraag naar de naam van de school. Vraag in de tijd terug (de betrokkene kan vaak geen chronologische volgorde aanbrengen in zijn of haar verhaal). Vraag hoe iets is gebeurd (verbanden leggen vinden zij soms moeilijk). Vraag hoe hij of zij iets organiseert. Bijvoorbeeld de dagindeling of het plannen van afspraken. Neem geen genoegen met een kort antwoord maar vraag door De betrokkene heeft soms moeite met abstracte vragen. 5
Reageren op iemand met een licht verstandelijke beperking 6 Communicatie Hou het eenvoudig en wees duidelijk en concreet, dat is de hoofdregel als u een gesprek voert met iemand die een verstandelijke beperking heeft. Dus: korte zinnen, geen moeilijke woorden (zoals Uw sociaal netwerk ) en geen beeldspraak (Als u zegt: MEE kan u uit de brand helpen., dan kan hij of zij dit misschien letterlijk opvatten en denken dat MEE de brandweer is.). Geef ook maar één opdracht of boodschap tegelijk. Als er iets te kiezen valt, beperk de keuze dan tot twee of drie mogelijkheden. Goed luisteren, doorvragen en geregeld samenvatten is ook belangrijk. Gun de ander tijd om vragen te stellen en uw vragen te beantwoorden. Controleer aan het einde van het gesprek of de boodschap goed is overgekomen. Dat kunt u doen door de betrokkene de boodschap in zijn of haar eigen woorden te laten herhalen. Zoek samen naar een manier om afspraken goed vast te leggen. Vraag: Wat is voor jou handig? of Wat zullen we afspreken?. Laat er niet teveel tijd tussen zitten anders vergeet hij of zij de afspraak. Gedrag Benader de ander respectvol, gelijkwaardig en neem de tijd. Geduld, de ander serieus nemen, consequent en duidelijk zijn, op uw houding en stemgebruik letten en steeds uitleggen wat u doet, maken al een behoorlijk verschil. Hulp aanbieden, bijvoorbeeld meegaan naar de rechtbank of op doktersbezoek, werkt ook vaak prima. Als u merkt dat deze tips geen uitkomst bieden, vraag de persoon in kwestie dan of hij of zij iemand kent die mee kan komen of mee kan helpen. En ten slotte: spreek iemand gewoon aan op gedrag dat ergernis of overlast veroorzaakt. Geef daarbij tips hoe iemand zich anders kan gedragen.
Wat kunt u van MEE verwachten? In veel gevallen redt iemand met een licht verstandelijke beperking zich prima. Toch kent u misschien situaties waarin dat minder het geval is. Soms zijn er vragen die verder gaan dan de oplossingen die u kunt bieden en heeft hij of zij behoefte aan ondersteuning bij het vinden van antwoorden of het maken van keuzes. Of het nu gaat om school, werk, vrienden of relaties, wetgeving, geldzaken, vrije tijd & sport of wonen, de consulenten van MEE zijn uitstekend op de hoogte van wat er kan en mogelijk is. Zij ondersteunen, adviseren en informeren. Bijvoorbeeld door te helpen met het zoeken naar een passende school, dagbesteding, vrije tijdsbesteding of werk. MEE biedt ook cursussen voor mensen met een licht verstandelijke beperking. Bijvoorbeeld een cursus Sociale vaardigheden, Opkomen voor jezelf of Zelfstandig wonen. 7 MEE verzorgt, tegen betaling, ook trainingen voor professionals, zoals Eenvoudig communiceren voor professionals die te maken hebben met mensen met een verstandelijke beperking. Denk bijvoorbeeld aan medewerkers van gemeenten, jeugdzorg of justitie. Door onze onafhankelijke positie, onze specifieke en jarenlange werkervaring met mensen met een beperking en door onze kennis van de sociale kaart, zijn we bij MEE bij uitstek in staat om deze verschillende vormen van ondersteuning te bieden. Er zijn voor onze cliënten en hun naasten geen kosten verbonden aan de ondersteuning van MEE.
MEE Ondersteuning bij leven met een beperking MEE Noord en Midden Limburg Drie Decembersingel 48c 5921 AC Venlo T 077 396 15 15 F 077 396 15 16 info@mee-nml.nl www.mee-nml.nl MEE Noordoost Brabant Volkelseweg 2 5405 NA Uden T 041 333 47 33 F 041 333 47 27 info@mee-nob.nl www.mee-nob.nl MEE regio s-hertogenbosch Sint Teunislaan 3 5231 BS s-hertogenbosch T 073 640 17 00 F 073 640 17 01 info@meedenbosch.nl www.meedenbosch.nl MEE regio Tilburg Kloosterstraat 32 5038 VP Tilburg T 013 542 41 00 F 013 542 10 60 info@meeregiotilburg.nl www.meeregiotilburg.nl november 2011