Werken met de : Hoe te organiseren en Aanpak 3-leerlingen te motiveren Binnen Estafette krijgen de goede lezers Aanpak 3. Deze aanpak biedt de kinderen de mogelijkheid om op hun eigen tempo te werken en boeken te lezen naar eigen keuze: boeken en andere tekstsoorten als gedichten, kranten, strips, informatieve boeken, die ze graag willen lezen, niet geselecteerd op AVI-niveau, maar op interesse en aansluitend bij hun belevingswereld. Wel blijven de Aanpak 3-kinderen betrokken bij wat er in de klas gebeurt. Ook zij lezen het leesboek en de omnibus waarmee de kinderen van Aanpak 1 en 2 werken. Maar ze hoeven niet de technische leesoefeningen van het werkboek te maken, omdat zij het betreffende AVIniveau al beheersen. In plaats daarvan werken ze met de. Dit werkboek begeleidt hen bij het lezen van de Estafetteboeken en van de andere tekstsoorten. Ze onderhouden hun leesvaardigheid, maken verwerkingsopdrachten bij hun leesactiviteiten en houden bij wat ze hebben gelezen. De kinderen werken gedurende een halfjaar (16 lesweken) met de. De ervaringen die wij van scholen terugkrijgen zijn wisselend. Sommige leerkrachten zijn heel enthousiast over het werken met de. Anderen geven aan het nog lastig te vinden om de kinderen op een goede wijze te laten werken met de. Als ondersteuning hebben wij het artikel Werken met de geschreven waarin we een toelichting geven op het gebruik van de en daarbij enkele praktische tips geven. U vindt dit artikel op de Estafettewebsite in het Gebruikersdeel. Van de onderwijsadviseurs van Cedin Friesland ontvingen we een artikel met praktijkgerichte suggesties dat volgens ons een goede aanvulling kan zijn. Vandaar dat wij het artikel van Cedin - enigszins bewerkt - hierbij plaatsen. Wat wij als onderwijsadviseurs van Cedin Friesland regelmatig horen is dat leerkrachten het lastig vinden om de kinderen van Aanpak 3 met de te laten werken. De leerkrachten geven te kennen dat: Kinderen door de racen en daardoor (te) snel klaar zijn. De kwaliteit van het werk van de leerlingen vaak te wensen over laat. De leerkrachten zich soms overvallen voelen door het feit dat kinderen soms bepaalde materialen nodig hebben (krant, gedichten, stripboeken) voor het uitvoeren van de opdrachten. Kinderen soms niet gemotiveerd zijn voor het lezen van zelfgekozen boeken. Tijdens de basislessen gaat de aandacht met name uit naar de Aanpak 1- en 2-kinderen en zien zij niet of nauwelijks de mogelijkheid om aandacht en begeleiding te geven aan de Aanpak 3-leerlingen. Dit gebeurt dan vaak alleen tijdens de toepassingslessen, maar dit is te laat om kinderen aan het begin van een les gemotiveerd aan het werk te laten gaan. Binnen Cedin zijn suggesties opgesteld bij de volgende aandachtsgebieden: 1. Een betere bewustwording bij de leerkracht wat de doelstelling van de is voor hun betere lezers. 2. Belang van een goede lesvoorbereiding en een stimulerende leesomgeving. 3. Meer sturing geven aan de wijze waarop de leerlingen met de werken. 4. Meer verdieping geven tijdens de toepassingslessen, gericht op werkverzorging en leesattitude. 5. Meer aandacht voor gevarieerde werkvormen bij stillezen. Bovenstaande aandachtsgebieden zullen we hieronder nader toelichten en van adviezen voorzien.
1. Een betere bewustwording bij de leerkracht wat de doelstelling van de is voor hun betere lezers. Waarom laat je de betere lezers werken met de? Uit verschillende reacties van scholen kunnen wij opmaken dat niet alle leerkrachten helder hebben wat de doelstellingen zijn die met de worden beoogd. De is geen werkboek waarin het erom gaat om vragen goed te beantwoorden. Het werken met de is dan ook geen doel op zich. De is een middel om kinderen met een goede leesvaardigheid te begeleiden en te stimuleren in hun leesontwikkeling. Hierbij is het belangrijk dat de kinderen een grote mate van vrijheid krijgen om boeken en andere tekstsoorten te lezen die ze graag willen lezen. En dit kunnen doen op hun eigen tempo. De vragen en opdrachten die in de staan, stimuleren de kinderen tot lezen, het maken van de voor hen belangrijke leeskilometers, en tot nadenken over lezen. De maakt van hen kritische en betrokken lezers. Zowel in de toepassingsles als in de afronding van iedere basisles heeft de leerkracht de mogelijkheid de Aanpak 3-kinderen hun leeservaringen te laten delen. In de handleiding staan suggesties als: een korte boekbespreking, presentatie, voordracht, etc. Laat de kinderen vertellen over het boek dat ze aan het lezen zijn. Wat vinden ze van het verhaal? Herkennen ze personages of gebeurtenissen in het boek? Hebben ze zelf zoiets al eens meegemaakt? Vinden ze het boek een aanrader of een afrader? En waarom? Door ook deze kinderen aan het woord te laten, betrek je ze bij de groep. En misschien nog wel belangrijker, stimuleren zij andere kinderen weer om meer en gevarieerder te gaan lezen. 2. Belang van een goede lesvoorbereiding en een stimulerende leesomgeving. In de basislessen gaat de meeste aandacht van de leerkracht uit naar de kinderen van Aanpak 1 en 2. De Aanpak 3-kinderen werken in deze les namelijk grotendeels zelfstandig. De begeleidt hen hierbij, maar dit wil niet zeggen dat de leerkracht hier geen rol bij speelt. Om het voor de Aanpak 3-leerlingen mogelijk te maken zelfstandig en gemotiveerd te kunnen werken, zal aan een aantal randvoorwaarden moeten worden voldaan. We noemen er hier enkele: De leerlingen weten wat van hen wordt verwacht en welke kwaliteit er van hen wordt verwacht ten aanzien van het uitwerken van opdrachten in de. De leerlingen zijn vertrouwd met het werken met de. Ze weten hoe ze de Loopbaan moeten gebruiken. Er zijn voldoende boeken en andere tekstsoorten in de klassenbieb aanwezig waar in de (en in de handleiding) naar wordt verwezen. De kinderen weten wat de regels zijn tijdens de Estafetteles. De kinderen zijn bekend met het werken met een leesmaatje. Wanneer aan bovenstaande voorwaarden niet is voldaan, weten de kinderen niet voldoende wat van hen wordt verwacht. Wanneer ze voor het eerst met de gaan werken zal de leerkracht hen eerst wegwijs moeten maken. Ook het zelfstandig kunnen werken of met een leesmaatje zal niet voor iedere leerling een vanzelfsprekendheid zijn. De leerkracht moet zich bewust zijn van wat hij van zijn leerlingen vraagt en hun hierbij waar nodig ondersteuning bieden. Ook is het aan de leerkracht om te zorgen dat alle benodigde materialen in het lokaal aanwezig zijn. Wij adviseren de leerkracht dan ook om zich voorafgaand aan het werken met Estafette goed in te lezen. Lees niet alleen de Gebruikswijzer, de handleiding en extra artikelen op de website, maar bekijk ook het materiaal waarmee de leerling gaat werken. En bedenk vooraf welke afspraken verstandig zijn om met de leerlingen te maken, zodat voor iedereen duidelijk is wat er van hen wordt verwacht. 3. Meer sturing geven aan de wijze waarop de leerlingen met de werken. Zoals eerder beschreven biedt de de leerlingen een grote mate van zelfstandigheid en vrije keuze. De kinderen die met de gaan werken, starten de eerste les gelijk met de kinderen van Aanpak 1 en 2. Zij lezen het Estafetteleesboek of -omnibus, maar doen dit op hun eigen tempo. Daarna kunnen zij zelf kiezen welk boek of welke tekstsoort zij gaan lezen en welke opdrachten zij in de daarbij gaan maken.
Wij kunnen ons indenken dat deze hoge mate van vrijheid niet voor elke klassensituatie wenselijk is. Vandaar dat wij een drietal modellen hebben uitgewerkt waaruit de leerkracht kan kiezen. Van ieder model is ter verduidelijking één periode uitgewerkt. Hierbij is gekozen voor M5. De onderdelen die hiervan zijn: 1. Opdrachten bij het Estafetteleesboek O, zit dat zo. 2. Opdrachten bij de Estafetteomnibus Hoe je van niets iets kunt maken. 3. Oefenen 4. Vrije keuze Leesboeken 5. Vrije keuze Informatieve boeken 6. Vrije keuze Stukjes uit de krant 7. Vrije keuze Strips 8. Dit vind ik Ongeacht welk model de leerkracht kiest, het blijft belangrijk om in de het werken in de te evalueren, de gemaakte opdrachten te bespreken en leeservaringen uit te wisselen. Model 1: veel vrijheid, weinig sturing Het model zoals Estafette dat hanteert, noemen wij model 1. Het is het model met de meeste vrijheid. De kinderen maken in hun eigen tempo de opdrachten bij het leesboek/ de omnibus en gaan vervolgens aan de slag met zelfgekozen leesmateriaal. Het schema van model 1 ziet er als volgt uit: Week 1 tot en met 8 In basislessen en toepassingslessen verwerking O, zit dat zo! onderhoudsoefeningen verwerkingen bij zelfgekozen leesmateriaal: vrije leesboeken, informatieve boeken, krant, strips Week 9 tot en met 16 In basislessen en toepassingslessen verwerking Hoe je van niets iets kunt maken onderhoudsoefeningen verwerkingen bij zelfgekozen leesmateriaal: vrije leesboeken, informatieve boeken, krant, strips bladzijde Dit vind ik Model 2: iets minder vrijheid, iets meer sturing Model 2, zoals Cedin dat ontwikkeld heeft, geeft de kinderen iets minder vrijheid en iets meer sturing bij hoe zij de doorwerken. In dit model laat u de kinderen gedurende de eerst 3 weken eerst het Estafetteleesboek/-omnibus lezen en de verwerkingen daarbij maken. Vanaf week 4 mogen ze zelf kiezen hoe ze verder gaan met de opdrachten van de en het stillezen in een zelfgekozen leesboek. Het schema van model 2 ziet er als volgt uit: Week 1 blz 6 verwerking O, zit dat zo! blz 7 verwerking O, zit dat zo! blz 8 verwerking O, zit dat zo! Week 2 blz 9 verwerking O, zit dat zo! blz 10 verwerking O, zit dat zo! blz 11 verwerking O, zit dat zo!
Week 3 blz 12 verwerking O, zit dat zo! blz 13 verwerking O, zit dat zo! blz 14 verwerking O, zit dat zo! Vanaf dit moment zorgt de leerkracht dat de Aanpak 3-leerlingen de beschikking kunnen hebben over informatieve boeken, strips en kranten etc. De kinderen kiezen nu zelf op welk tijdstip ze welke opdrachten gaan doen. Na week 8 moeten de opdrachten afgerond zijn. Week 4 tot en met 8 In basislessen en toepassingslessen onderhoudsoefeningen blz. 24 en 25 oefenen n.a.v. vrij leesboek verwerkingen bij zelfgekozen leesmateriaal: blz. 27, 28 vrije leesboeken blz. 33, 34 informatieve boeken blz. 36, 37 krant blz. 39 strips Week 9 blz 15 verwerking Hoe je van niets blz 16 verwerking Hoe je van niets blz 17 verwerking Hoe je van niets Week 10 blz 18 verwerking Hoe je van niets blz 19 verwerking Hoe je van niets blz 20 verwerking Hoe je van niets Week 11 blz 21 verwerking Hoe je van niets blz 22 verwerking Hoe je van niets blz 23 verwerking Hoe je van niets Week 12 tot en met 16 In basislessen en toepassingslessen onderhoudsoefeningen blz. 26 oefenen n.a.v. vrij leesboek verwerkingen bij zelfgekozen leesmateriaal: blz. 29 t/m 32 vrije leesboeken blz. 35 informatieve boeken blz. 38 krant blz. 40, 41 strips Model 3: weinig vrijheid, veel sturing In model 3 zit nog meer sturing in het werken met de. In dit model hebben we precies aangegeven welke opdrachten de kinderen op welk moment moeten doen. De kinderen van Aanpak 3 hebben uiteindelijk de op hetzelfde moment uit als de kinderen van Aanpak 1 en 2 hun werkboek.
Op alle open momenten in dit schema laten we de kinderen vrij in een zelfgekozen leesboek lezen. Belangrijk daarbij is echter wel dat ze voor het lezen van een boek een opdracht maken in de (pagina 27, 29 of 31). Na het lezen van het boek wordt pagina 28, 30 of 32 gemaakt. Ook kunnen tussentijds de oefenpagina s 24, 25 en 26 worden gemaakt. Dit zijn oefenopdrachten n.a.v. een gelezen boek. Het schema van model 3 ziet er als volgt uit: Week 1 blz 6 en 7 verwerking O, zit dat zo! Week 2 blz 8 verwerking O, zit dat zo! Week 3 blz 33 en 34 Informatieve boeken Week 4 blz 9 verwerking O, zit dat zo! Week 5 blz 10 verwerking O, zit dat zo! blz. 36 en 37 Krant Week 6 blz 11 verwerking O, zit dat zo! blz 12 verwerking O, zit dat zo! Week 7 blz 13 verwerking O, zit dat zo!
Week 8 blz 14 verwerking O, zit dat zo! blz. 39 en 40 Strips Week 9 blz 15 en 16 verwerking Hoe je van niets. Week 10 blz 17 verwerking Hoe je van niets. Week 11 blz. 35 informatieve boeken Week 12 blz 18 verwerking Hoe je van niets. Week 13 blz 19 verwerking Hoe je van niets. blz. 38 Krant Week 14 blz 20 verwerking Hoe je van niets. blz. 41 Strips Week 15 blz 21 en 22 verwerking Hoe je van niets. blz. 42 Dit vind ik
Week 16 blz 23 verwerking Hoe je van niets. blz. 43 Dit vind ik 4. Meer verdieping geven tijdens de toepassingslessen, gericht op werkverzorging en leesattitude. Wij pleiten ervoor om tijdens de toepassingslessen veel aandacht te schenken aan leesplezier, plezier in het verwerken van boeken en een attitude om verwerkingen kwalitatief op een goede manier te maken. Kinderen moeten het normaal en leuk gaan vinden om van een opdracht echt iets moois te maken. Om bovenstaande te stimuleren zal de leerkracht tijdens de toepassingslessen ook aandacht moeten schenken aan procesbegeleiding. Laat kinderen aan elkaar presenteren wat ze gemaakt hebben. Wissel af tussen mondelinge en schriftelijke verwerkingen. Praat ook veel met kinderen over de kwaliteit van hun werk. Maak bijvoorbeeld eens een kleurenkopie van een bladzijde uit de die een kind heel mooi uitgewerkt heeft, en hang deze in de klas. Maak ook heel duidelijk naar de kinderen welke kwaliteitseisen u stelt. Als u hier consequent mee aan de gang gaat en dit bewaakt, zult u zien dat de motivatie en aandacht voor het werk echt zienderogen omhoog gaan. U als leerkracht hebt hier echter een grote, sturende rol in. Het bewijs voor het bovenstaande zien wij dagelijks in onze praktijk bij schoolbezoeken. In sommige klassen lukt het prima om de kinderen met veel zorg en diepgang aan de te laten werken, waarbij ook echt kwaliteit geleverd wordt en in andere gevallen lukt dat veel minder en zijn de s slordige, zonder interesse halfingevulde boekjes. Nogmaals, u als leerkracht maakt het verschil. 5. Meer aandacht voor gevarieerde werkvormen bij stillezen. Het stillezen in een zelfgekozen leesboek is in Estafette een wezenlijk onderdeel van het lezen van de kinderen met Aanpak 3. We merken echter dat je ook hierin kinderen wel moet begeleiden en stimuleren. Een kind dat vaak te horen krijgt: ga maar stillezen, zal na verloop van tijd zijn motivatie verliezen. De kracht zit hem in het feit dat we kinderen met verschillende werkvormen moeten laten stillezen. We moeten kinderen uitdagen om op verschillende manieren boeken te kiezen en te verwerken. Voor wat betreft het kiezen van boeken kunnen we denken aan vormen als mandjeslezen. Bij deze vorm liggen er mandjes met bijvoorbeeld tijdschriften, strips, naslagboeken die de kinderen mogen lezen. Ook het regelmatig presenteren van een nieuw boek als leerkracht en het daarna mooi uitstallen nodigt uit tot lezen. Een andere werkvorm die kinderen uitdaagt tot een gevarieerdere keuze ligt in het verwerken van datgene wat is gelezen. Deze verwerkingen kunnen worden opgenomen in een leesdossier, zoals dat in Estafette al wordt aangeraden. Een simpele vorm is een snelhechter waarin allerlei verwerkingen, inclusief de, worden verzameld. Een voorbeeld: laat kinderen een informatief boek kiezen over een onderwerp dat hen aanspreekt en daar een kort werkstukje over maken, dat vervolgens in het leesdossier wordt opgenomen. Op veel scholen waar wij komen, zien we dat de verwerking van gelezen boeken vaak bestaat uit het maken van een boekverslag. Wat vond je van het boek, wie was de hoofdpersoon etc. Ook hiervoor geldt dat we die verwerkingen veel gevarieerder en afwisselender moeten maken. Laat kinderen bijvoorbeeld eens een strip maken van een boek maken, of een prentenboek lezen en voorbereiden en daarna in de onderbouw gaan voorlezen. Ter inspiratie geven we hier nog een paar voorbeelden van (creatieve) verwerkingen van boeken. Maak een tekening van een gelezen boek. Beschrijf een leuke scène uit het boek.
Speel samen met een aantal kinderen die het boek ook hebben gelezen, een scène uit het boek. Maak een poster over het gelezen boek en hang deze op in het lokaal. Schrijf een vervolg op het boekverhaal. Hoe zou het verder gaan? Teken alle hoofdpersonen of schrijf hun naam op een groot vel papier en trek lijnen tussen die mensen die een relatie met elkaar hebben en schrijf op de lijn wat ze van elkaar zijn of met elkaar te maken hebben. Lees een stukje uit het boek voor aan de groep. Maak een powerpointpresentatie over het boek. Denk ook nog om het volgende: Voorkom dat leerlingen na elk gelezen boek iets moeten doen. Dat kan erg demotiverend gaan werken op den duur. Bied de leerlingen de mogelijkheid zelf te kiezen hoe ze het boek willen verwerken. Zet de mogelijkheden bijvoorbeeld op kaarten in een kaartenbak. Zo kunnen kinderen een opdracht uitkiezen die hen aanspreekt. Geef ruimte voor een zelfbedachte verwerking. Bij gevarieerd stillezen is het dus niet zo dat je kinderen alleen maar ziet lezen. De verwerking is ook een onderdeel van het leesproces. We hopen dat onze suggesties en aandachtspunten beschreven in dit artikel u helpen om de organisatie van uw Estafettelessen te optimaliseren. En dat u geïnspireerd raakt om op een creatieve, inhoudelijk zinvolle wijze het leesonderwijs vorm te geven voor de kinderen van Aanpak 3. Mocht u nog vragen hebben dan kunt u zich altijd wenden tot de auteurs van dit artikel. Piers van der Sluis, p.vandersluis@cedin.nl Ferdau Terpstra Menno Koudenburg Cedin, Drachten