BOORDVERSLAG BMM-Meetdienst Oostende CAMPAGNE 2004/26

BOORDVERSLAG BMM-Meetdienst Oostende CAMPAGNE 2004/26 16.11.2004 tot en met 19.11.2004 INHOUDSTAFEL 1. Deelnemers 2. Objectieven van de campagne 3. Operationeel verloop 4. Opmerkingen betreffende meettechnische apparatuur en verloop van de campagne 5. Uitgevoerd staalnameprogramma 6. Gedetailleerd overzicht uitgevoerde staalnamen 7. Meteodata / Seastate 8. Oppervlaktedata 9. SCTD-parameters Seabird SBE19 10. ROSCOP gegevens Annex A Annex B Instrumentatie en data-acquisitie Sea-Bird SBE21 thermosalinograph tijdsprofielen Pagina 1 van 15

BOORDVERSLAG BMM-Meetdienst Oostende CAMPAGNE 2004/09 16.11.2004 tot en met 19.11.2004 1. Deelnemers BMM : M.Neyts BMM D. Saudemont BMM 2. Objectieven van de campagne 2.1. B.M.M. ROOSE (Monitoring) Monitoring en evaluatie van de kwaliteit van het mariene milieu in de zone van het BCP en het Schelde-estuarium in het kader van internationale (het Joint Assessment en Monitoring Programme (JAMP) en het Nutrient Monitoring Programme (NMP) van de OSPAR commissie) en nationale verplichtingen (monitoring van het milieu i.v.m. diverse impacten o.a. zand- en grindexploitaties en baggeractiviteiten). Dit programma behelst de bepaling van nutriënten, zoutgehalte, temperatuur, gesuspendeerde stoffen, opgeloste zuurstof, TOC en POC, chlorofyl a, faeofytine, en optische parameters in de waterkolom (bijlagen 1-2), evenals de bepaling van de biomassa en soortensamenstelling van fytoplankton en benthische organismen. Voor de overige parameters in de waterkolom, het sediment en de biota wordt naar de programma s van de VUB-ANCH en het Centum voor landbouwkundig onderzoek, departement Zeevisserij (ecologische monitoring) verwezen. Binnen dit project wordt een grote nadruk wordt gelegd op kwaliteitsborging en controle zowel tijdens de staalname als in het laboratorium. 3. Operationeel Verloop 3.1 Monitoring BMM-ROOSE Tijdsweergave in lokale tijd Dinsdag 16 november 2004 15h00 : Bemonstering station 435 16h30 : Bemonstering station 545 19h10 : Bemonstering station 330 Woensdag 17 november 2004 9h00 : Bemonstering station 421 10h15 : Bemonstering station 315 10h25 : Bemonstering station ZG02 12h20 : Bemonstering station ZG01 13h00 : Bemonstering station 215 13h30 : Bemonstering station ZG03 14h45 : Bemonstering station 105 15h50 : Bemonstering station 115 16h20 : Bemonstering station 120 Pagina 2 van 15

17h40 : Bemonstering station 130 18h20 : Bemonstering station 131 19h20 : Bemonstering station 230 21h00 : Bemonstering station 700 21h45 : Bemonstering station 710 22h50 : Bemonstering staion 250 Donderdag 18 november 2004 05h00 : Bemonstering station 150 06h15 : Bemonstering station S01 08h00 : Bemonstering station S04 09h00 : Bemonstering station S07 09h45 : Bemonstering station S09 10h40 : Bemonstering station S12 11h35 : Bemonstering station S15 12h15 : Bemonstering station S15b 13h05 : Bemonstering station S18 13h30 : Bemonstering station S18b 14h40 : Bemonstering station S20 15h20 : Bemonstering Station S22 21h30 : Aankomst Zeebrugge 4. Opmerkingen betreffende meettechnische apparatuur en het verloop van de campagne Algemeen kan gesteld worden dat de campagne in een uistekende sfeer van samenwerking en coordinatie verlopen is, zoals tussen wetenschappelijk personeel en de commandant/bemanning, als tussen de wetenschappelijke ploegen onderling. 5. Uitgevoerd staalname programma 5.1 Monitoring BMM-ROOSE BKP Stations STATION POSITIE ODAS In situ Staalname WIV Pagina 3 van 15

Metingen H 2 O NISKIN Sediment VV N.B. O.L. 105 51 11.00 2 28.50 115 51 09.30 2 36.20 120 51 11.10 2 42.07 130 51 16.25 2 54.30 131 51 17.03 2 58.09 X 150 51 25.00 3 24.00 215 51 16.60 2 36.80 230 51 18.50 2 51.00 250 51 31.00 3 19.00 315 51 19.37 2 27.84 330 51 26.00 2 48.50 421 51 28.83 2 27.00 435 51 34.84 2 47.42 545 51 43.60 3 03.00 700 51 22.60 3 13.20 710 51 26.45 3 08.32 800 51 50.83 2 52.00 ZG01 51 20.00 2 42.00 ZG02 51 20.00 2 30.00 ZG03 51 15.70 2 40.00 Pagina 4 van 15

Schelde - punten STATION POSITIE ODAS In situ Metingen Staalname H 2 O NISKIN Sediment Doorstroomcentr ifuge N.B. O.L. S01 51 25.00 3 34.20 S04 51 20.70 3 49.50 S07 51 26.20 4 00.00 S09 51 22.20 4 04.70 S12 51 21.90 4 13.50 S15 51 18.80 4 16.40 S15b 51 17.35 4 19.34 S18 51 16.00 4 18.00 S18b 51 15.29 4 19.05 S20 51 14.45 4 21.00 S22 51 13.13 4 23.50 ODAS = automatische registratie van : navigatie parameters en bathymetrie meteoparameters (inclusief solarradiation) saliniteit en temperatuur (thermosalinograaf Seabird SBE21) fluorescentie (Turner Design fluorimeter model 10AU) temperatuur (Rosemount temperatuurssensor) Pagina 5 van 15

6. Gedetailleerd staalnameprogramma 6.1 Monitoring BMM-ROOSE STATION In situ metingen WATER NISKIN (10 l) WATER NISKIN (5 l) SEDIMENT Centrifuge D.O. YSI-52 D.O. YSI-57 CTD Seacat Saliniteit Guildline PH Beckman DOC Nutriënten (NO x NO 2 PO 4 NH 4 Si Totaal N + P) Chlorofyl Suspended matter 105 115 120 130 131 150 215 230 250 315 330 421 435 545 700 710 800 ZG01 ZG02 ZG03 POC PON Pagina 6 van 15

Schelde programma STATION In situ metingen WATER NISKIN (10 l) WATER NISKIN (5 l) SEDIMENT Centrifuge D.O. YSI-52 D.O. YSI-57 CTD Seacat Saliniteit Guildline PH Beckman DOC Nutriënten (NO x NO 2 PO 4 NH 4 Si Totaal N + P) Chlorofyl Suspended matter S01 S04 S07 S09 S12 S15 S15B X S18 S18b X S20 S22 CTD = Conductiviteit (Saliniteit), Temperatuur, Diepte gekoppeld met Densiteit, Turbiditeit met OBS-sensor, LiCor Quantameter (PAR). POC PON Pagina 7 van 15

7. METEO PARAMETERS / SEASTATE 7.1 Monitoring BMM-ROOSE Tabel : Wind Speed, Wind direction, Air temperature, Water depth, Barometric Pressure and seastate at the different sampling stations. (B : No data, S : Suspected data) Station datum Uur wind sp. Wind dir. air temp. water bar. Press. Sea state (gmt) (m/s) (dg) ( C) Depth (mbar) (m) (m) 105 17.11.04 13h48 16.3 240.9 16.3-17.84 1019.9 4 115 17.11.04 14h49 13.8 238.0 16.1-18.33 1019.8 4 120 17.11.04 15h26 14.8 237.5 16.1-14.85 1019.6 3à4 130 17.11.04 16h40 12.7 237.4 15.9-6.33 1019.0 3à4 131 17.11.04 17h17 16.3 237.7 15.9-11.11 1018.8 4 150 18.11.04 04h09 12.6 252.2 15.3-15.91 1014.8 4 215 17.11.04 12h03 9.0 248.2 16.2-25.96 1020.5 4 230 17.11.04 18h19 15.8 238.9 16.0-14.79 1018.5 4 250 17.11.04 21h48 14.7 241.5 15.9-8.86 1017.3 4 315 17.11.04 09h21 5.9 242.6 16.5-30.83 1021.8 3 330 16.11.04 18h13 8.7 232.5 15.7-23.77 1025.2 3 421 17.11.04 08h02 14.1 256.6 16.7-5.19 1021.6 3 435 16.11.04 14h10 8.4 256.1 16.5-37.81 1024.9 3 545 16.11.04 15h35 10.0 252.6 16.3-39.43 1024.3 3 700 17.11.04 19h58 12.8 236.6 15.9-11.79 1017.3 4 710 17.11.04 20h45 13.4 249.5 16.0-4.13 1016.9 4 800 B B B B B B B B ZG01 17.11.04 11h19 13.8 246.2 16.2-19.18 1020.6 4 ZG02 17.11.04 09h49 8.4 247.9 16.5-8.79 1021.7 3 ZG03 17.11.04 12h36 12.5 244.9 16.1-17.63 1020.2 4 S01 18.11.04 05h18 13.1 257.3 14.9-23.48 1014.5 - S04 18.11.04 06h57 7.5 307.5 13.9-31.36 1015.4 - S07 18.11.04 08h01 5.6 272.2 13.2-23.74 1015.4 - S09 18.11.04 08h47 5.1 282.7 14.6-20.43 1015.6 - S12 18.11.04 09h47 5.4 266.2 13.3-9.68 1015.3 - S15 18.11.04 10h39 4.1 272.9 12.7-13.59 1015.3 - S15B 18.11.04 11h17 4.7 270.0 12.1-19.16 1014.5 - S18 18.11.04 12h10 3.3 261.7 12.0-15.44 1013.9 - S18B 18.11.04 12h34 3.3 240.8 12.2-9.34 1013.6 - S20 18.11.04 12h57 5.2 246.8 12.1-15.13 1013.1 - S22 18.11.04 13h33 2.0 227.9 11.9-12.77 1013.5 - Pagina 8 van 15

8. OPPERVLAKTE PARAMETERS (BMM-Roose) Tabel : Dissolved Oxygen (ysi 52 & 57), ph with corresponding watertemperature Sampling Depth, Seatemperatue, Salinity, Turbidity and Density are measured with the SCTD-SYSTEM. (See tabel SCTD-Parameters) (B : no data, S : Suspected data, M: data not acceptable) Station % SAT Diss.Ox. Diss.Ox. Acidity (ph) YSI-52 YSI-52 YSI-57 PH Temp. (%) (mg/l) (mg/l) 105 102.4 9.10 (1) 8.17 (1) 115 99.8 9.09 (1) 8.13 (1) 120 99.9 9.10 (1) 8.09 (1) 130 95.8 8.83 (1) 7.99 (1) 131 95.7 8.81 (1) 8.01 (1) 150 97.0 8.82 (1) 8.01 (1) 215 98.1 8.89 (1) 8.07 (1) 230 97.5 8.80 (1) 7.99 (1) 250 99.2 9.01 (1) 8.09 (1) 315 99.6 8.72 (1) 8.07 (1) 330 (1) (1) (1) 8.02 (1) 421 (1) (1) (1) 8.11 (1) 435 89.2 7.69 (1) 7.93 (1) 545 90.5 7.77 (1) 8.01 (1) 700 93.7 8.56 (1) 8.04 (1) 710 95.3 8.65 (1) 8.06 (1) 800 (2) (2) (2) (2) (2) ZG01 96.3 8.72 (1) 8.05 (1) ZG02 98.5 8.61 (1) 8.14 (1) ZG03 98.2 8.90 (1) 8.06 (1) S01 99.7 9.15 (1) 8.04 (1) S04 95.2 8.93 (1) 8.03 (1) S07 94.3 9.02 (1) 8.01 (1) S09 93.3 9.14 (1) 8.00 (1) S12 97.9 8.70 (1) 7.93 (1) S15 75.8 7.62 (1) 7.86 (1) S15b 69.8 7.08 (1) 7.88 (1) S18 58.9 6.04 (1) 7.74 (1) S18b 45.0 4.73 (1) 7.84 (1) S20 27.9 3.07 (1) 7.51 (1) S22 11.6 1.30 (1) 7.50 (1) B : No Data (1) Calibratie probleem, onstabiliteit, geen meeting mogelijk (2) geen data Pagina 9 van 15

9. SCTD-PARAMETERS SEABIRD SBE 19 (Seacat) 9.1 Monitoring BMM-ROOSE Tabel :Sampling Depth, Sea Temperature, Salinity, Turbidity, Oxygen and Density are measured In situ with the Seabird SCTD-model SBE19 (Seacat) (B: no data) Op staalnamediepte Station Depth Temperature Salinity Turbidity (m) ( C) (ppt) (FTU) 105 2.77 11.0 34.20 1.80 115 2.33 9.9 34.02 9.79 120 4.37 9.9 33.94 8.60 130 5.89 9.7 32.89 31.34 131 6.04 9.7 32.80 42.49 150 2.58 10.3 33.16 19.43 215 3.61 10.3 33.48 2.64 230 5.39 10.1 33.46 20.14 250 4.24 10.5 33.51 24.12 315 4.09 11.51 34.30 0.80 330 6.62 11.2 34.04 1.74 421 3.78 12.5 34.89 0.63 435 2.80 12.3 16.47 0.42 545 5.24 12.4 34.84 0.41 700 3.93 10.1 32.87 26.72 710 4.27 10.2 33.24 28.42 800 B B B B ZG01 2.68 10.4 33.34 4.35 ZG02 4.39 11.45 34.27 0.68 ZG03 5.61 10.0 33.29 6.76 S01 3.84 10.2 32.12 14.83 S04 4.05 10.2 28.39 5.95 S07 3.18 10.0 25.66 8.23 S09 3.17 10.0 31.92 9.34 S12 1.36 11.4 16.10 9.82 S15 4.18 11.3 13.66 48.84 S15B 2.82 11.4 11.94 43.20 S18 2.97 11.1 9.92 32.63 S18B 3.46 10.8 8.27 45.41 S20 3.83 10.4 5.53 34.26 S22 4.21 9.7 2.38 26.90 B : No Data M : Staalname op het station werd uitgevoerd, verkregen data is foutief en niet bruikbaar Pagina 10 van 15

SCTD-PARAMETERS SEABIRD SBE 19 (Seacat) Tabel : Sampling Depth, Sea Temperature, Salinity, Turbidity and Density are measured in situ with the Seabird SCTD-model SBE19 (Seacat) (b: no data) Op de bodem Station Depth Temperature Salinity Turbidity (m) ( C) (ppt) (FTU) 105 13.65 11.0 34.19 1.83 115 12.07 9.9 34.03 8.45 120 12.77 9.9 33.94 8.84 130 13.32 9.7 32.87 70.51 131 10.87 9.7 32.79 67.70 150 10.61 10.3 33.17 22.57 215 23.27 10.3 33.68 11.73 230 12.19 10.1 33.47 19.88 250 7.85 10.5 33.50 34.04 315 29.19 11.5 34.31 3.85 330 23.05 11.2 34.06 4.43 421 30.53 12.5 34.89 1.10 435 33.77 12.4 34.77 0.96 545 35.57 12.4 34.85 0.86 700 8.75 10.1 32.87 30.17 710 6.87 10.2 33.24 29.43 800 B B B B ZG01 14.76 10.4 33.34 5.06 ZG02 8.97 11.5 34.28 1.01 ZG03 15.31 10.1 33.45 18.89 S01 21.68 10.2 32.13 18.51 S04 29.33 10.2 29.49 16.38 S07 19.62 10.1 26.37 20.04 S09 17.24 10.0 23.54 17.93 S12 7.34 10.7 17.17 23.36 S15 13.10 11.3 14.17 82.66 S15B 13.77 11.4 12.11 41.59 S18 13.01 11.1 10.21 39.31 S18B 7.66 10.9 8.47 47.98 S20 12.73 10.4 5.77 50.53 S22 8.12 9.69 2.41 39.35 Pagina 11 van 15

11. ROSCOP gegevens BMM Roose H09 31 H10 31 H21 31 H22 29 H23 29 H24 29 H25 29 H75 29 H26 29 H76 29 H28 31 P01 31 B02 31 B71 31 B06 31 M06 31 H71 H17 Pagina 12 van 15

ANNEX A: Instrumentatie en Data-acquisitie A.1. Gebruikte instrumentatie. A.1.1. Navigatie apparatuur. Tijdens de meetcampagne werden de gegevens van de volgende apparatuur automatisch verworven met ODASII, het automatisch data acquisitie systeem: Thales Navigation Aquarius-02 LRK DGPS (longe range kinematic differential GPS). De meetkeurigheid voor onze kust, op de Schelde en voor de Nederlandse kust bedraagt 2 tot 10 cm afhankelijk van de afstand tot het referntie station. Dit op voorwaarde dat het toestel goed ingesteld werd; zoniet bedraagt de precisie ca. 3 meter. MAGNAVOX 200MX DGPS positioneringssysteem met een nauwkeurigheid van ca. 5 m dat de differentiële correctie waarden ontvangt van de IALA bakens. ANSHUTZ STD20 gyro kompas. RAYTHEON DSN450 Doppler log en bathymetrische diepte. ATLAS DESO 22 wetenschappelijke dieptemeter. De Deso 22 is uitgerust met 2 transducers (33 khz en 210 khz). TSS 320B golf compensator. De gegevens afkomstig van de Deso 22 worden gecorrigeerd voor de golven bij middel van de TSS 320B. FURUNO dieptemeter type FCV381 uitgerust met 2 transducers (28 khz en 88 khz). A.1.2. Oceanografische instrumentatie. De zeewatertemperatuur wordt continu gemeten zowel met de remote temperatuurssensor van de Sea-Bird SBE21 thermosalinograaf als met de Sea-Bird SBE38 temperatuurssensor. Beide zijn geïnstalleerd vlakbij de ingang van het zeewatercircuit gesitueerd aan de boeg van het schip. De Sea-Bird SBE21 themosalinograaf is geïnstalleerd in het nat labo en is eveneens aangesloten op het zeewatercircuit. Het zoutgehalte wordt continu gemeten m.b.v. een PC met software van de fabrikant Sea- Bird. De omgerekende waarden worden om de 6 seconden doorgestuurd naar de HP1000/A400 data acquisitie computer. De specificaties van de thermosalinograaf zijn te vinden in onderstaande tabel 3. Parameter Eenheden Bereik Nauwkeurigheid Temperatuur C -5 - +35 0.01 C /6 maand Geleidbaarheid S/m 0 7 0.001 S/M/maand Tabel 3. Sea-Bird SBE21 thermosalinograaf specificaties. Zoutgehalte en dichtheid worden berekend uit de geleidbaarheid, watertemperatuur en diepte, in overeenstemming met de richtlijn Practical Salinity Scale 1978 van het IEEE Journal of Oceanic Engineering, 01.1980. Een Turner Designs 10-AU-005 fluorimeter, eveneens aangesloten op het zeewatercircuit, wordt gebruikt voor het meten van chlorophyll a concentraties gedurende de gehele meetcampagne. De gegevens worden eveneens verstuurd naar de HP1000/A400 data acquisitie computer. Een Sea-Bird SBE19 SeaCat CTD profiler meet verschillende parameters waaronder de diepte, temperatuur, geleidbaarheid, turbiditeit, zuurstofgehalte en lichtintensiteit. Het CTD-systeem is bevestigd aan de hydrologische lier en de metingen gebeuren tergelijkertijd met de staalwaternamen. De specificaties van de sensoren van de SeaCat zijn opgegeven in tabel 4. Pagina 13 van 15

Parameter Eenheden Bereik Nauwkeurigheid Diepte Temperatuur Geleidbaarheid Backscatterance (OBS) Dissolved Oxygen Irradiance M C S/m FTU ml/l µeinstein s -1 m - 2 0-600 -5 - +35 0 7 0 2000 0 15 0,02-2000 0,02 C/ 6 maand 0,001 S/m/maand 0,02 ml/l Tabel 4. Sea-Bird SBE19 SeaCat specificaties. A.1.3. Meteorologische instrumentatie. De volgende parameters worden gemeten door het Friedrichs meteorologisch meetstation geïnstalleerd aan boord van de Belgica: - windsnelheid - windrichting - droge en natte luchttemperatuur - luchtdruk - zonnestraling Tabel 8 geeft de specificaties van de diverse meteo sensoren. Parameter Eenheden Bereik Nauwkeurigheid Windsnelheid Windrichting Luchtdruk Luchttemperatuur Zonnestraling m/s graden mbar C watt/m 2 0 41 0 360 950 1050-35 - +45 0 1000 0.2 2 0.3 0.2 10 Tabel 8. Specificaties van de meteo sensoren. De meteo sensoren worden jaarlijks gekalibreerd tijdens het zomeronderhoud van de Belgica. Pagina 14 van 15

A.2. De data acquisitie systemen. A.2.1. Het ODASII data acquisitie en verwerkingssysteem. Een Hewlett Packard HP10000 Model A400 real-time minicomputer systeem met 28 RS-232 seriële poorten en een Hewlett Packard HP3852A data acquisitie systeem (voor analoge signalen) werden gebruikt om de meteorologische, hydrologische en navigatie gegevens te verwerven aan een snelheid van één meting per 10 seconden. Alle meettoestellen zijn verbonden met de HP1000/A400 real-time minicomputer via RS-232 seriële poorten. De data acquisitie software verzamelt de meetgegevens afkomstig van de meetinstrumenten en levert de ruwe gegevens aan de data verwerkingssoftware welke geïmplementeerd is op een Hewlett Packard HP9000/748I-100 UNIX werkstation. De on-line verwerkingssoftware converteert de ruwe gegevens naar fysische waarden en stockeert de gegevens in een Informix relationele database. De data presentatie software is gebaseerd op het Client/Server model. De oceanografische gegevens verzameld in de Informix database op het UNIX werkstation worden opgevraagd vanaf personal computer via een lokaal netwerk (thin ethernet LAN). De presentatie PC s zijn geïnstalleerd in de laboratoria, de computerroom, op de brug en zijn toegankelijk voor alle wetenschappers voor de productie van real-time lijsten, grafieken en figuren met het gevaren traject. A.5.2. Het Sea-Bird CTD systeem. De verwerving van de gegevens van de gebruikte Sea-Bird CTD systemen (SBE09, SBE19 en SBE21) gebeurt d.m.v. PC s voorzien van software van Sea-Bird zelf. Deze software laat toe de systemen te configureren en de gewenste data acquisitie te verrichten. Bovendien laat de software toe om in real-time via verschillende schermen de gegevens onder de vorm van lijsten of grafieken voor te stellen. Pagina 15 van 15