RAAP-NOTITIE 3743 Plangebied Ljouwerterdyk 7 te Hallum Gemeente Ferwerderadiel Archeologisch vooronderzoek: een bureau- en inventariserend veldonderzoek
Colofon Opdrachtgever: Buro Vijn Titel: Plangebied Ljouwerterdyk 7 te Hallum, gemeente Ferwerderadiel; archeologisch Status: eindversie Datum: maart 2011 Auteurs: D. van den Berg & drs. P. van der Kroft Projectcode: FLJO Bestandsnaam: NO3743_FLJO.doc Projectleider: drs. P. van der Kroft Projectmedewerkers: D. van den Berg & T.M. Perger ARCHIS-vondstmeldingsnummers: niet van toepassing ARCHIS-waarnemingsnummers: niet van toepassing ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer: 45479 Autorisatie: dr. G. Aalbersberg Bevoegd gezag: gemeente Ferwerderadiel ISSN: 0925-6369 RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. Leeuwenveldseweg 5b 1382 LV Weesp Postbus 5069 1380 GB Weesp telefoon: 0294-491 500 telefax: 0294-491 519 E-mail: raap@raap.nl RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., 2011 RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.
Plangebied Ljouwerterdyk 7 te Hallum, gemeente Ferwerderadiel; archeologisch 1 Inleiding Algemeen opdrachtgever: Buro Vijn aanleiding onderzoek: bouw van een wagenstalling en graven van een sloot datum uitvoering veldwerk: 10 maart 2011 Locatiegegevens plangebied: het plangebied ligt ten noorden van Hallum, ten zuidoosten van de Ljouwerterdyk, ter hoogte van huisnummer 7 (figuur 1). plaats: Hallum gemeente: Ferwerderadiel provincie: Fryslân kaartblad topografische kaart Nederland 1:25.000: 6A plangebied in gebruik als: erf (deels verhard) en akkerland oppervlakte plan-/onderzoeksgebied: ca. 0,15 ha hoekpunten plangebied (X/Y): - noord : 181.618 / 591.682 - oost : 181.654 / 591.646 - zuid: 181.614 / 591.612 - west : 181.589 / 591.646 Onderzoeksvragen Is de bodemopbouw in het plangebied zodanig intact dat archeologisch vervolgonderzoek zinvol is? Zijn er aanwijzingen voor (grotere) archeologische nederzettingen? Het onderzoek is uitgevoerd volgens de normen van de archeologische beroepsgroep (zie artikel 24 van het Besluit archeologische monumentenzorg). De Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.2), beheerd door de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB; www.sikb.nl), geldt in de praktijk als richtsnoer. RAAP beschikt over een opgravingsvergunning, verleend door de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Zie tabel 1 voor de dateringen van de in deze notitie genoemde archeologische perioden. RAAP-notitie 3743 / eindversie 21-03-2011 [3 ]
Plangebied Ljouwerterdyk 7 te Hallum, gemeente Ferwerderadiel; archeologisch 2 Bureauonderzoek Archeologische gegevens archeologisch advies: volgens de Friese Archeologische MonumentenKaart Extra (FAMKE) is voor het plangebied voor de periode Steentijd-Bronstijd geen onderzoek noodzakelijk. Voor de periode IJzertijd-Middeleeuwen is een karterend onderzoek 1 nodig (6 boringen per ha, met een minimum van 6 boringen per plan voor plangebieden groter dan 500 m 2 ). ARCHIS-waarnemingen en -vondstmeldingen (nationaal Archeologisch Informatie Systeem): - in plangebied: geen - in de directe nabijheid (< 300 m): geen Historische gegevens historische kaarten: op de kaart uit 1853 (Eekhoff, 1849-1859) is het plangebied gelegen aan de ter plaatse sterk slingerende Lage Heerenweg. Hierbij staat aangegeven dat de weg is begrind in 1852. Op de kadastrale minuut uit circa 1832 (http://www.hisgis.nl) is de bocht in deze weg goed te zien als begrenzing van een perceel. De weg lijkt een onderdeel van een weg (of pad) die zich verder in noordwestelijke richting begeeft. Op de kaart van Schotanus uit het eind van de 17e eeuw (Schotanus à Sterringa, 1718) is deze echter niet weergegeven. Wel is er bebouwing aanwezig ten noorden van de bocht op de locatie van de huidige bebouwing op Ljouwerterdyk 5. Het noordelijke deel van het plangebied is op het voormalige pad gesitueerd (zie figuur 1, waarop de vroegere sloot, die tegenwoordig gedempt is, te zien is). Op het bovengemelde perceel wordt in de binnenkant van de bocht in de periode 1870-1935 (http://www.hisgis.nl) en op de topografische kaart uit 1926 (Robas Producties, 1990) een Maréchausséekazerne aangegeven. De brigade Hallum werd opgericht op 22 december 1894 en opgeheven op 31 december 1929 (http://www.marechausseesporen.nl). Het gebouw staat er nog. Bodemkundige en geomorfologische gegevens bodem volgens bodemkaart: kalkrijke poldervaaggronden met lichte zavel (Stiboka, 1981: code Mn15A). geomorfologie volgens geomorfologische kaart (ontleend aan http://www.archis.nl): kwelderwal (code 3K31). RAAP-notitie 3743 / eindversie 21-03-2011 [4 ]
Plangebied Ljouwerterdyk 7 te Hallum, gemeente Ferwerderadiel; archeologisch 3 Veldonderzoek Booronderzoek: methode positie boringen: evenredig verdeeld over het plangebied gebruikt boormateriaal: Edelmanboor (diameter 7 cm) en gutsboor (diameter 3 cm) totaal aantal boringen: 8 minimaal geboorde diepte: 2,0 m -Mv maximaal geboorde diepte: 3,0 m -Mv boorbeschrijvingen: lithologisch conform NEN 5104 (Nederlands Normalisatie-instituut, 1989) X-/Y-coördinaten boringen gemeten met: meetlint Booronderzoek: resultaten beschrijving laagopeenvolging (lithologisch) en interpretatie (lithogenetisch): de bodemopbouw van het plangebied wordt van boven naar beneden beschreven. De top van de bodem in de boringen 1 t/m 4 bestaat uit een 0,4 tot 0,88 m dikke laagopgebrachte grond (erfverharding) en/of verstoorde klei. In de boringen 5 en 6 bestaat de toplaag uit een 0,35 m dikke bouwvoor (bruingrijs, uiterst siltig, matig humeus en zeer fijn zand). Onder de verstoorde kleilaag liggen getijdenafzettingen. Bovenin bestaan ze uit zand (overwegend grijs, uiterst siltig, zeer fijn zand met kleilaagjes, soms veenbrokjes, jarosietconcreties en -vlekken en veel schelpengruis of schelpfragmenten). Hieronder bevindt zich klei (licht- tot bruingrijs, matig siltig, soms zwak humeus, slap of matig slap, soms met veenbrokjes (boring 3), een spoor riet en dunne zandlagen). In boring 6 is onder de getijdenafzettingen op 2,85 m -Mv een laag organisch materiaal aangetroffen (bruin, zwak kleiige detritusgyttja met veel dunne kleilagen). Archeologische indicatoren zijn tijdens het booronderzoek niet waargenomen. Er zijn geen aanwijzingen voor archeologische nederzettingen aangetroffen. RAAP-notitie 3743 / eindversie 21-03-2011 [5 ]
Plangebied Ljouwerterdyk 7 te Hallum, gemeente Ferwerderadiel; archeologisch 4 Conclusies en aanbevelingen Conclusies De laagopeenvolging in het plangebied bestaat uit een bouwvoor, een opgebrachte laag (erfverharding) en/of verstoorde klei met hieronder getijdenafzettingen. In één boring is hieronder detritusgyttja aangetroffen. Archeologische indicatoren zijn niet aangetroffen. Aanwijzingen voor archeologische nederzettingen ontbreken. Aanbevelingen Op basis van de resultaten van onderhavig onderzoek wordt voor het plangebied geen vervolgonderzoek aanbevolen. De bouw van een wagenberging en het graven van een sloot kunnen vanuit archeologisch oogpunt zonder beperkingen worden uitgevoerd. Indien toch archeologische resten worden aangetroffen, dient direct contact te worden opgenomen met de provinciaal archeoloog (zie contactgegevens hieronder). contactpersoon overheid: dr. G.J. de Langen, provinciaal archeoloog van de provincie Fryslân (tel. 058-2925487), namens de gemeente Ferwerderadiel. contactpersoon RAAP: drs. P. van der Kroft, projectleider (tel. 0512-589140). RAAP-notitie 3743 / eindversie 21-03-2011 [6 ]
Plangebied Ljouwerterdyk 7 te Hallum, gemeente Ferwerderadiel; archeologisch Literatuur Eekhoff, W., 1849-1859. Nieuwe atlas van de provincie Friesland. Leeuwarden. Nederlands Normalisatie-instituut, 1989. Nederlandse Norm NEN 5104, Classificatie van onverharde grondmonsters. Nederlands Normalisatie-instituut, Delft. Robas Producties, 1990. Historische Atlas Friesland. Chromotopografische Kaart des Rijks, schaal 1:25.000. Uitgeverij Robas Producties, Den Ilp. Schotanus à Sterringa, B., 1718. Uitbeelding der Heerlijkheit Friesland; zoo in t algemeen als in haare XXX bijzondere Grietenijen. François Halma, Ljouwert (Facsimile-uitgave 1979). Stiboka, 1981. Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000. Blad 2 West (gedeeltelijk) Schiermonnikoog 6 West Leeuwarden. Stichting voor Bodemkartering, Wageningen. Overzicht van figuren, tabellen en bijlagen Figuur 1. Boorpuntenkaart. Tabel 1. Archeologische tijdschaal. Bijlage 1. Boorbeschrijvingen. RAAP-notitie 3743 / eindversie 21-03-2011 [7 ]
181550 181600 181650 591700 591650 591600 591650 591700 591600 0 10 20 30 40 50 181550 m 1:1000 181600 181650 2011 Fljo.wor TP/10 maart 2011 legenda 4 boring boornummer grens plangebied Figuur 1. Boorpuntenkaart.
Plangebied Ljouwerterdyk 7 te Hallum, gemeente Ferwerderadiel; archeologisch Archeologische perioden Tijdperk Datering Nieuwste tijd (=Nieuwe tijd C) Nieuwe tijd Middeleeuwen Romeinse tijd Prehistorie IJzertijd Bronstijd Neolithicum (Nieuwe Steentijd) Mesolithicum (Midden Steentijd) Paleolithicum (Oude Steentijd) B A Laat Vol Ottoons Vroeg Karolingisch Merovingisch laat Merovingisch vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Jong B Jong A Midden Oud - 1795-1650 - 1500-1250 - 1050-900 - 725-525 - 450-270 - 70 na Chr. - 15 voor Chr. - 250-500 - 800-1100 - 1800-2000 - 2850-4200 - 4900/5300-6450 - 8640-9700 - 12.500-16.000-35.000-250.000 tabel1_standaard_archeologisch_raap_2010 Tabel 1. Archeologische tijdschaal. RAAP-notitie 3743 / eindversie 21-03-2011 [9 ]
Plangebied Ljouwerterdyk 7 te Hallum, gemeente Ferwerderadiel; archeologisch Bijlage 1: Boorbeschrijvingen RAAP-notitie 3743 / eindversie 21-03-2011 [1 0 ]
boring: FLJO-1 beschrijver: PK/DB, datum: 10-3-2011, boortype: guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: braak, vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Fryslân, Lithologie: zand, kleiig, blauwgrijs, humusvlekken, zeer fijn, schelpengruis Bodemkundig: interpretatie: verstoord 4 Lithologie: zand, uiterst siltig, grijs, compact (alleen zand en veen), zeer fijn, schelpengruis 62 cm -Mv Lithologie: klei, matig siltig, lichtgeelgrijs, veel dunne zandlagen, schelpengruis Opmerking: jarosietvlekken 168 cm -Mv Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: klei, zwak siltig, lichtblauwgrijs, matig slap Einde boring op 25 boring: FLJO-2 beschrijver: PK/DB, datum: 10-3-2011, boortype: guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: verhard, vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Fryslân, Lithologie: zand, zwak siltig, sterk grindig, donkergrijs, matig fijn Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond 25 cm -Mv Lithologie: zand, kleiig, blauwgrijs, humusvlekken, zeer fijn Bodemkundig: interpretatie: verstoord Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) 6 Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, uiterst siltig, lichtblauwgrijs, enkele kleilagen, zeer fijn, schelpfragment 10 Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: erosief (<0,3 cm) Lithologie: zand, uiterst siltig, lichtblauwgrijs, veenbrokken, zeer fijn, schelpfragment Opmerking: veel schelpfragmenten 135 cm -Mv Algemeen: aard bovengrens: erosief (<0,3 cm), aard ondergrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: klei, zwak siltig, zwak humeus, grijs, slap 20 Algemeen: aard bovengrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: klei, zwak siltig, lichtblauwgrijs, matig slap Einde boring op 25 1
boring: FLJO-3 beschrijver: PK/DB, datum: 10-3-2011, boortype: guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: verhard, vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Fryslân, Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, matig fijn Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond 3 Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: erosief (<0,3 cm) Lithologie: zand, kleiig, blauwgrijs, zeer fijn Bodemkundig: interpretatie: verstoord Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) 88 cm -Mv Algemeen: aard bovengrens: erosief (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, matig siltig, lichtblauwgrijs, matig stevig, schelpengruis Opmerking: enkel zandnestje 118 cm -Mv Lithologie: klei, sterk zandig, zwartgrijs, veenbrokken, matig stevig 142 cm -Mv Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: erosief (<0,3 cm) Lithologie: klei, matig siltig, zwak humeus, bruingrijs, slap, spoor riet 176 cm -Mv Algemeen: aard bovengrens: erosief (<0,3 cm) Lithologie: klei, matig siltig, lichtblauwgrijs, veel dunne zandlagen, matig stevig Einde boring op 25 boring: FLJO-4 beschrijver: PK/DB, datum: 10-3-2011, boortype: guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: verhard, vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Fryslân, Lithologie: zand, kleiig, matig humeus, bruingrijs, humusvlekken, zeer fijn Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) 12 cm -Mv Lithologie: zand, uiterst siltig, zwak humeus, lichtblauwgrijs, zeer fijn Bodemkundig: interpretatie: verstoord Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) 5 Lithologie: zand, kleiig, lichtgrijs, veel dunne kleilagen, zeer fijn, schelpfragment Bodemkundig: Fe-concreties Opmerking: jarosietvlekken 144 cm -Mv Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, matig siltig, zwak humeus, grijs, matig slap Einde boring op 25 2
boring: FLJO-5 beschrijver: PK/DB, datum: 10-3-2011, boortype: guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: akker, vondstzichtbaarheid: goed, provincie: Fryslân, Lithologie: zand, uiterst siltig, matig humeus, bruingrijs, zeer fijn Bodemkundig: interpretatie: bouwvoor 35 cm -Mv Lithologie: zand, uiterst siltig, lichtgeelgrijs, enkele kleilagen, zeer fijn, schelpfragment Bodemkundig: Fe-concreties Opmerking: veel schelpfragmenten en jarosietvlekken 168 cm -Mv Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, zwak siltig, zwak humeus, bruingrijs, slap Einde boring op 20 boring: FLJO-6 beschrijver: PK/DB, datum: 10-3-2011, boortype: guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: akker, vondstzichtbaarheid: goed, provincie: Fryslân, Lithologie: zand, uiterst siltig, matig humeus, bruingrijs, zeer fijn Bodemkundig: interpretatie: bouwvoor 35 cm -Mv Lithologie: zand, uiterst siltig, lichtgeelgrijs, enkele kleilagen, zeer fijn, schelpfragment Bodemkundig: Fe-concreties Opmerking: veel schelpfragmenten en jarosietvlekken 12 Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, matig siltig, lichtgrijs, enkele zandlagen, matig slap 22 Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: klei, matig siltig, lichtblauwgrijs, matig slap 285 cm -Mv Algemeen: aard bovengrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: veen, zwak kleiig, bruin, veel dunne kleilagen, gyttja Opmerking: detritusgyttja Einde boring op 30 3
boring: FLJO-7 beschrijver: PK/DB, datum: 10-3-2011, boortype: guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: akker, vondstzichtbaarheid: goed, provincie: Fryslân, Lithologie: zand, uiterst siltig, matig humeus, bruingrijs, zeer fijn Bodemkundig: interpretatie: bouwvoor 3 Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, uiterst siltig, lichtgeelgrijs, enkele kleilagen, zeer fijn, schelpfragment Bodemkundig: Fe-concreties Opmerking: veel schelpfragmenten en jarosietvlekken 156 cm -Mv Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, matig siltig, lichtgrijs, enkele zandlagen, matig slap 19 Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: klei, matig siltig, lichtblauwgrijs, matig slap Einde boring op 20 boring: FLJO-8 beschrijver: PK/DB, datum: 10-3-2011, boortype: guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: akker, vondstzichtbaarheid: goed, provincie: Fryslân, Lithologie: zand, uiterst siltig, matig humeus, bruingrijs, zeer fijn Bodemkundig: interpretatie: bouwvoor 35 cm -Mv Lithologie: zand, uiterst siltig, lichtgeelgrijs, enkele kleilagen, zeer fijn, schelpfragment Bodemkundig: Fe-concreties Opmerking: veel schelpfragmenten en jarosietvlekken 10 Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, uiterst siltig, blauwgrijs, enkele klei- en zandlagen, matig stevig, schelpfragment Opmerking: veel schelpfragmenten 13 Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, zwak siltig, grijs, enkele zandlagen, matig slap Opmerking: schelpengruisbanken Einde boring op 20 4