Plangebied Van de Spiegelstraat 23 en 23a in Den Haag

Transcriptie

1 6500 voor Chr. RAAP-NOTITIE 4848 Plangebied Van de Spiegelstraat 23 en 23a in Den Haag 3750 voor Chr. Gemeente Den Haag Archeologisch vooronderzoek: 2200 voor Chr. 700 voor Chr. 150 na Chr. 320 na Chr. Archeologisch Advi esbureau 250 na Chr na Chr.

2 Colofon Opdrachtgever: Stichting Christelijk Onderwijs Haaglanden Titel: Plangebied Van de Spiegelstraat 23 en 23a in Den Haag, gemeente Den Haag; archeologisch vooronderzoek: Status: eindversie Datum: 31 juli 2014 Auteur: drs. S. Warning Projectcode: DHSP2 Bestandsnaam: NO4848_DHSP2 Projectleider: drs. S. Warning Projectmedewerker: F. van der Wal ARCHIS-vondstmeldingsnummers: niet van toepassing ARCHIS-waarnemingsnummers: niet van toepassing ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer: Bewaarplaats documentatie: RAAP West-Nederland Autorisatie: drs. B. Jansen Bevoegd gezag: gemeente Den Haag ISSN: RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. Leeuwenveldseweg 5b 1382 LV Weesp Postbus GB Weesp telefoon: telefax: RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., 2014 RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.

3 Samenvatting In opdracht van Stichting Christelijk Onderwijs Haaglanden heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau in juli 2014 een archeologisch onderzoek uitgevoerd in het plangebied Van de Spiegelstraat 23 en 23a in Den Haag, gemeente Den Haag. De aanleiding voor dit onderzoek is het voornemen om op deze locatie nieuwbouw te realiseren. Het onderzoek is nodig in het kader van de aanvraag van een omgevingsvergunning, aangezien naar verwachting eventueel aanwezige archeologische resten bij toekomstige graafwerkzaamheden in het gebied zullen worden verstoord. Een archeologische onderbouwing met betrekking tot de eventuele aanwezigheid van archeologische waarden is derhalve verplicht conform het vigerend gemeentelijk beleid. Op basis van het bureauonderzoek werden Oude Duinafzettingen afgedekt door Jonge Duinafzettingen verwacht. In het plangebied zijn geen Jonge Duinafzettingen aangetroffen. Er zijn wel kalkloze Oude Duinafzettingen op Oude Strandafzettingen aangetroffen. In de Oude Duinafzettingen zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen. De kans dat er archeologische resten aanwezig zijn in het plangebied wordt klein geacht. Mogelijk kunnen in het noordelijke deel van het plangebied nog resten van de Buitenplaats Meerdervoort aanwezig zijn. Verwacht wordt echter dat deze zeer fragmentarisch zijn en daarmee niet behoudenswaardig zullen zijn. In het zuidelijke deel van het plangebied worden deze op grond van de aangetroffen bodemverstoringen niet meer verwacht. Op basis van de onderzoeksresultaten en de voorgenomen bodemingrepen ( 1.3) kan worden geconcludeerd dat bij de realisatie van de plannen de kans zeer klein is dat archeologische resten zullen worden verstoord. Op basis van de resultaten van dit onderzoek wordt in het plangebied in het kader van de voorgenomen bodemingrepen geen vervolgstap uit het proces van de Archeologische Monumentenzorg (AMZ) noodzakelijk geacht. Indien bij de uitvoering van de werkzaamheden onverwacht toch archeologische resten worden aangetroffen, dan is conform artikel 53 en 54 van de Monumentenwet 1988 (herzien in 2007) aanmelding van de desbetreffende vondsten bij de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap c.q. de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed verplicht. Deze melding kan gedaan worden bij de afdeling Archeologie van de gemeente Den Haag. Over dit advies kunt u contact opnemen met de bevoegde overheid, in deze de heer Benjamins, archeoloog van de gemeente Den Haag. Indien u dat wenst, kunnen wij u in dit overleg assisteren. Op basis van de bevindingen van dit onderzoek neemt de gemeente Den Haag een besluit. RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [3]

4 Inhoudsopgave Samenvatting... 3 Administratieve gegevens Inleiding Aanleiding Ligging van het plangebied Planomschrijving Doel- en vraagstelling Kwaliteit Voorgaand onderzoek Methode Resultaten Gespecificeerde archeologische verwachting Veldonderzoek Methode Resultaten Synthese Conclusies en aanbevelingen Beantwoording onderzoeksvragen Conclusies Aanbevelingen Literatuur Gebruikte afkortingen Overzicht van figuren, tabellen en bijlagen Bijlage 1: Boorbeschrijvingen RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [4]

5 Administratieve gegevens Projectcode DHSP2 ARCHIS-onderzoeksmelding Type onderzoek Opdrachtgever Contactpersoon Onderzoekskader Locatie inventariserend veldonderzoek (verkennende fase) Stichting Christelijk Onderwijs Haaglanden De heer T. van der Peet aanvraag omgevingsvergunning Plangebied Van de Spiegelstraat 23 en 23a Plaats Gemeente Provincie Kadastrale gegevens Den Haag Den Haag Zuid-Holland Sectie Z, nummers 2014, 1670 en 148 Oppervlakte plangebied Circa m² Kaartblad 30G Centrumcoördinaat / Bevoegd gezag Contactpersoon gemeente Den Haag De heer M. Benjamins Onderzoeksperiode Juli 2014 Afbakening onderzoeksgebied ARCHIS-vondstmelding ARCHIS-waarneming Het inventariserend veldonderzoek (verkennende fase) is beperkt gebleven tot het plangebied. niet van toepassing niet van toepassing RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [5]

6 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In opdracht van Stichting Christelijk Onderwijs Haaglanden heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau in juli 2014 een inventariserend veldonderzoek (IVO) verkennende fase, door middel van boringen uitgevoerd in het plangebied Van de Spiegelstraat 23 en 23a, gemeente Den Haag. De aanleiding voor dit onderzoek is het voornemen om de bestaande bebouwing te slopen, waarvoor een omgevingsvergunning nodig is. Volgens de archeologische Waarden- en Verwachtingenkaart Den Haag ligt het plangebied in een zone waar archeologische vindplaatsen worden verwacht (Waarde-Archeologie 2; Alkemade, 2011). Het in het plangebied geldende bestemmingsplan Zeeheldenkwartier 2010 schrijft om die reden voor dat bij grondroerende werkzaamheden groter dan 50 m² en dieper dan 50 cm -Mv rekening gehouden dient te worden met de eventuele aanwezigheid van archeologische waarden. De oppervlakte van het plangebied bedraagt circa m² en de diepte van de ingrepen zal naar verwachting meer dan 50 cm bedragen (verwijderen fundering). Het onderzoek is nodig aangezien naar verwachting eventueel aanwezige archeologische waarden bij toekomstige graafwerkzaamheden in het gebied zullen worden verstoord. 1.2 Ligging van het plangebied Het plangebied ligt in de bebouwde kom van Den Haag in de wijk Zeeheldenkwartier (figuur 1). Het is ingeklemd door de Laan van Meerdervoort, de Trompstraat, de Hugo de Grootstraat en de Van de Spiegelstraat. Het plangebied is momenteel in gebruik als school met schoolplein en plantsoenen. Volgens de geraadpleegde topografische kaart en het Actueel Hoogtebestand Nederland ( bedraagt de huidige maaiveldhoogte in het plangebied ongeveer 1,5 m +NAP. 1.3 Planomschrijving De huidige bebouwing in het plangebied wordt gesloopt. Nagenoeg op dezelfde locatie zal nieuwbouw worden gerealiseerd (figuur 2). In de nieuwbouw zal een gymzaal gerealiseerd worden. De gymzaal zal verdiept worden aangelegd. Ten behoeve van de gymzaal zal 2,5 m -Mv ontgraven worden. Voor het overige deel van de bebouwing zal tot circa 1,0 m -Mv gegraven worden. 1.4 Doel- en vraagstelling De doelstelling van het veldonderzoek is het toetsen en aanvullen van de reeds opgestelde gespecificeerde verwachting (Coppens, 2014). Op basis van de onderzoeksresultaten en de aard RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [6]

7 en omvang van de voorgenomen bodemingrepen wordt vervolgens in hoofdstuk 4 een advies gegeven over de omgang met eventueel aanwezige archeologisch relevante geo(morfo)logische eenheden of archeologische resten. Onderzoeksvragen: 1. Hoe ziet de geologische/bodemkundige opbouw van het plangebied eruit? 2. Wat is de dikte van de bouwvoor en/of opgebrachte/geroerde laag? 3. Zijn er uitspraken te doen over de verspreiding en diepte van bodemverstoringen, bijvoorbeeld als gevolg van de huidige inrichting, kabels en leidingen etc.? 4. Wat is de verspreiding en de diepte van de top van de (intacte) strandwalafzettingen (Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl; i.e. Laag van Voorburg) en een eventuele deklaag? 5. Hoe verhouden deze (3&4) zich tot de voorgenomen werkzaamheden? 6. Dient op basis van de resultaten van het veldonderzoek de gespecificeerde archeologische verwachting bijgesteld te worden? 7. Is op basis van deze archeologische verwachting (6) in relatie tot de voorgenomen ingreep archeologisch vervolgonderzoek aan de orde in (delen van) het plangebied? 8. Meer specifiek: is aanvullend geofysisch onderzoek vereist om de aan- of afwezigheid van funderingen aan te tonen? 9. Welke methoden zouden bij het archeologisch vervolgonderzoek ingezet kunnen worden? 10. Op welke manier dient bij eventuele graafwerkzaamheden met archeologische waarden te worden omgegaan? 1.5 Kwaliteit Het onderzoek is uitgevoerd volgens de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.3), beheerd door de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB; Voorafgaand aan het veldonderzoek is een Plan van Aanpak (PvA) opgesteld en ter goedkeuring aan de heer Benjamins van gemeente Den Haag voorgelegd. Dit PvA is goedgekeurd (d.d. 25 juni 2014). Voor de in deze notitie genoemde archeologische perioden wordt verwezen naar tabel 1. Daarnaast is achter in dit rapport een lijst met gebruikte afkortingen opgenomen. RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [7]

8 2 Voorgaand onderzoek 2.1 Methode Voor het plangebied is al een bureauonderzoek uitgevoerd (Coppens, 2014). Tijdens het bureauonderzoek is aan de hand van verschillende bronnen informatie verzameld om inzicht te krijgen in de genese van het landschap, de (lokale) opbouw van de bodem en de sporen die de mens in het landschap heeft achtergelaten. 2.2 Resultaten Op basis van het bureauonderzoek is gebleken dat het plangebied op de overgang van de strandwal naar de strandvlakte ligt. Geologisch gezien bestaat de bodemopbouw van het plangebied uit de Laag van Voorburg (Oude duinen; Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl) met eventueel een deklaag (zand) van de Laag van Den Haag (Jonge duinen; Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl), dunner dan 2 m. De oudst bekende bewoningssporen in het strandwallenlandschap van de gemeente Den Haag dateren uit het Neolithicum. Deze bevinden zich echter niet binnen en in de directe omgeving van het plangebied. Op historische kaarten uit de 18e eeuw is de eerste bebouwing in het plangebied zichtbaar: buitenplaats (of hoeve of hofstede) Meerdervoort. Op de Kadastrale Minuut uit staat binnen de grenzen van het plangebied een huis (boerderij) met erf, tuin en bouw- en weilanden aangegeven. Het is onbekend of dit de oorspronkelijke buitenplaats betreft of een latere opvolger (figuur 3). Tussen 1870 en 1880 werd het Zeeheldenkwartier gerealiseerd, een van de oudste stadsuitbreidingen van Den Haag. Uit de tweede helft van de 19e eeuw zijn foto s en plattegrond bewaard gebleven van wat destijds Huize Meerdervoort heette. Het is niet duidelijk wanneer het huis is gesloopt. In 1928 is deels op de plek van het voormalige huis het huidige appartementencomplex Oldenhove gebouwd. De huidige bebouwing van de school dateert uit de jaren 70 van de vorige eeuw, met een voorganger uit de jaren 30. De huidige funderingen reiken tot minimaal 0,7 m -Mv; de funderingen aan de buitenranden van de huidige bebouwing lijken dieper te zijn ingegraven (ca. 1-2 m -Mv). De bodemverstoring als gevolg van de aanleg van voorgangers van de huidige bebouwing is onbekend. Verwacht wordt dat de bodem van het plangebied, ter hoogte van de huidige bebouwing, plaatselijk tot circa 1 m -Mv verstoord zal zijn. 2.3 Gespecificeerde archeologische verwachting Op basis van de onderzoeksresultaten van het bureauonderzoek (Coppens, 2014) geldt onderstaande gespecificeerde archeologische verwachting: RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [8]

9 Gezien de bekende vindplaatsen in de gemeente Den Haag en de aanwezigheid van een (deels afgedekte flank van de) strandwal in het plangebied geldt in eerste instantie een hoge verwachting voor vindplaatsen uit het Neolithicum tot en met de Middeleeuwen. Indien daadwerkelijk aanwezig bevinden dergelijke archeologische resten zich, omdat de strandwal met een relatief dunne laag zand is overstoven, dicht aan het maaiveld. Resten uit de periode Neolithicum t/m Bronstijd kenmerken zich door een lage vondstdichtheid, waarbij gedacht moet worden aan een strooiing van overwegend aardewerk. Vindplaatsen uit de IJzertijd en latere perioden zijn doorgaans relatief groot en kenmerken zich door de aanwezigheid van een archeologische laag. Op grond van de historische kaarten worden tevens overblijfselen van de buitenplaats Meerdervoort uit de Nieuwe tijd (periode 17e-19e eeuw) in het plangebied verwacht (hoge archeologische verwachting). Gedacht moet worden aan funderingsresten van mogelijk meerdere fasen van bebouwing, resten van gerelateerde bouwwerken en resten van landgoed of tuin. Indien de bodemopbouw echter verstoord is geraakt door (graaf)werkzaamheden uit de 19e eeuw (afzandingen en de aanleg Zeeheldenkwartier) en/of de 20e eeuw (huidige en voorgangers school), dan moet de verwachting naar beneden worden bijgesteld. Eventuele archeologische waarden zullen (plaatselijk) door dergelijke (graaf)werkzaamheden verstoord zijn waardoor resten waarschijnlijk niet meer (of niet meer in situ) aanwezig zijn. Als resten niet in situ aanwezig zijn is de informatiewaarde van deze resten gering. Op basis van de beschikbare gegevens kunnen echter geen betrouwbare uitspraken worden gedaan over aard, omvang, ligging en diepte van de bodemverstoringen in het plangebied. Om dit verwachtingsmodel te toetsen en aan te vullen is een archeologisch booronderzoek (verkennende fase) uitgevoerd om de bodemopbouw en de mate van verstoring in kaart te brengen. Daartoe worden 6 boringen zo verspreid mogelijk over het plangebied geplaatst. RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [9]

10 3 Veldonderzoek 3.1 Methode Het inventariserend veldonderzoek (IVO) bestond uit een booronderzoek verkennende fase. Het doel van het veldonderzoek door middel van boringen is om de in het bureauonderzoek opgestelde specifieke archeologische verwachting te toetsen en waar nodig aan te passen. Tijdens het veldonderzoek wordt vastgesteld waar de oorspronkelijke bodemopbouw intact is gebleven en waar niet. Daarnaast wordt vastgesteld of het bodemprofiel en eventuele archeologische indicatoren aanleiding geven te veronderstellen dat archeologische resten aanwezig kunnen zijn in het plangebied. Daartoe zijn 6 boringen zo verspreid mogelijk over het plangebied geplaatst. Boring 1 is komen te vervallen. Deze boring was in de toegangsweg naar de school gepland. Onder deze weg liggen veel kabels en leidingen waardoor deze boring niet op een veilige manier uitgevoerd kon worden (figuur 4). De boringen 4 en 6 zijn op het schoolplein gezet. Boring 3 is in de speeltuin gezet. De boringen 2 en 5 staan in de plantsoenen rondom de school. Er is geboord tot maximaal 4,0 m -Mv met een Edelmanboor met een diameter van 7 cm en een gutsboor met een diameter van 3 cm. De boringen zijn lithologisch conform NEN 5104 (Nederlands Normalisatie-instituut, 1989) digitaal beschreven in het boorbeschrijvingssysteem van RAAP (Deborah 2; Bijlage 1). Alle boringen zijn ingemeten met behulp van een RTK-GPS (x-, y- en z-waarden). Het opgeboorde materiaal is in het veld door middel van verbrokkeling en versnijding gecontroleerd op de aanwezigheid van archeologische indicatoren (zoals houtskool, vuursteen, aardewerk, metaal, bot, verbrande leem en fosfaatvlekken). 3.2 Resultaten Bodemopbouw Tijdens het veldonderzoek is in de boringen 2 en 5 vanaf maaiveld een 15 tot 30 cm dikke bouwvoor aangetroffen. De bouwvoor bestaat uit (donker)bruingrijs, zwak humeus zand. In de boringen 3, 4 en 6 is geen bouwvoor, maar een tegel of direct een ophoogpakket vanaf maaiveld aanwezig. Verstoord/opgebracht pakket Onder de bouwvoor of vanaf maaiveld is in alle boringen behalve in boring 2, een pakket zand met zandbrokken, bouwpuin en schelpfragmenten aangetroffen. Dit pakket is geïnterpreteerd als verstoord/opgebracht pakket. Oude Duinafzettingen Onder het verstoorde/opgebrachte pakket of de bouwvoor is licht(geel)grijze, matig siltig zand aangetroffen. Het zand is goed gesorteerd en afgerond, kalkloos en bevat enkele plantenresten. RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [10]

11 Naar onder toe wordt het zand kalkrijk. Dit pakket is geïnterpreteerd als Oude Duinafzettingen. De top van de Oude Duinafzettingen is tussen 0,15 m en 2,2 m -Mv (1,06 m +NAP en 0,77 m -NAP) aangetroffen. De top van de Oud Duinafzettingen is in de meeste boringen verstoord; er zijn zandbrokken en fragmenten bouwpuin in aangetroffen. De onverstoorde top van de Oude Duinafzettingen is tussen 0,25 m en 2,2 m -Mv (0,96 m +NAP en 1,41 m -NAP) aangetroffen. In boring 6 is een veenlaag in de Oude Duinafzettingen ingeschakeld. Tussen 2,2 en 2,55 m -Mv (0,77m en 1,12 m -NAP) is donkerbruin veen aangetroffen. Naar beneden toe wordt het veen sterk zandig. Oude Strandafzettingen In de boringen 2, 3 en 5 gaan de Oude Duinafzettingen naar beneden toe over in een (licht)grijs, slecht gesorteerd en afgerond kalkrijk zand. Dit zand is geïnterpreteerd als Oude Strandafzettingen. In boring 2 zijn in de top van de Oude Strandafzettingen enkele kleilaagjes waargenomen. De top van de Oude Strand(wal)afzettingen is tussen 1,0 m en 1,9 m -Mv (0,21 m +NAP en 0,33 m -NAP) aangetroffen. Archeologische indicatoren In alle boringen zijn in het opgebrachte pakket fragmenten bouwpuin aangetroffen. 3.3 Synthese Op basis van het veldonderzoek is de bodemopbouw en de mate van verstoring van het plangebied in kaart gebracht om daarmee de opgestelde gespecificeerde archeologische verwachting te toetsen. Op basis van het bureauonderzoek werd een bodemopbouw van Oude Duinafzettingen eventueel afgedekt door Jonge Duinafzettingen verwacht. Tijdens het veldonderzoek is een verstoord/opgebracht pakket op Oude Duinafzettingen op Oude Strand(wal)afzettingen. Er zijn geen Jonge Duinafzettingen aangetroffen. In boring 6 is Hollandveen ingeschakeld in de Oude Duinafzettingen aangetroffen. Het plangebied ligt dus op de flank van de strandwal waar veengroei heeft plaats gevonden. Hetgeen in overstemming is met de verwachting op basis van het bureauonderzoek. In het plangebied is onder de bouwvoor of direct vanaf maaiveld een verstoord/opgebracht pakket aangetroffen. Vooral in de boringen 4 en 6, op het schoolplein is dit een dik pakket (ca. 2,0 m). In het noordelijke deel van het plangebied (boringen 2 en 3) is de bodem minder geroerd. In dit deel zijn de Oude Duinafzettingen tussen 0,15 en 1,2 m -Mv aangetroffen (figuur 4). De diepte waarop de kalkloze Oude Duinafzettingen zijn aangetroffen varieert van 0,15 m -Mv tot 2,2 m -Mv. In de aangetroffen kalkloze Oude Duinafzettingen kunnen vindplaatsen uit het Neolithicum tot en met de Middeleeuwen aanwezig zijn. Op basis van het ontbreken van de archeolo- RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [11]

12 gische indicatoren in de vorm van houtskool of bodemvorming in de Oude Duinafzettingen, wordt de kans klein geacht dat er in het plangebied archeologische resten aanwezig zijn. Op basis van het bureauonderzoek werden mogelijk resten van buitenplaats Meerdervoort verwacht. Op basis van het veldonderzoek wordt verwacht dat dergelijke resten zich direct vanaf maaiveld in de top van de Oude Duinafzettingen zullen bevinden. Op basis van de aangetroffen verstoringsdiepte worden er geen funderingsresten in het zuidelijke deel van het plangebied meer verwacht. Boring 2 is net buiten de historische bebouwing gezet. In deze boringen zijn geen fragmenten puin aangetroffen. De natuurlijke afzettingen zijn in deze boring vanaf 0,15 m -Mv aangetroffen, wat erop wijst dat er geen diepe bodemingrepen hebben plaatsgevonden op deze locatie. Mogelijk kunnen dus in het nu onbebouwde deel van het noordelijke deel van het plangebied, nog wel resten van funderingen van de buitenplaats aangetroffen worden. Aangezien het grootste deel van de historische bebouwing op de locatie van de huidige bebouwing ligt wordt echter verwacht dat dergelijke resten zeer gefragmenteerd zullen zijn. Onder de huidige bebouwing worden geen funderingen meer verwacht. RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [12]

13 4 Conclusies en aanbevelingen 4.1 Beantwoording onderzoeksvragen 1. Hoe ziet de geologische/bodemkundige opbouw van het plangebied eruit? In het plangebied is een bodemopbouw van een verstoord/opgebracht pakket op Oude Duinafzettingen op Oude Strandafzettingen aangetroffen. De Oude Duinafzettingen behoren tot de Laag van Voorburg (Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl). De Oude Strandafzettingen behoren tot de Laag van Rijswijk (Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Zandvoort). In boring 6 is Hollandveen ingeschakeld in de Oude Duinafzettingen. Er zijn geen Jonge Duinafzettingen aangetroffen 2. Wat is de dikte van de bouwvoor en/of opgebrachte/geroerde laag? In het plangebied is in de boringen 2 en 5 een 15 tot 30 cm dikke bouwvoor aangetroffen. Het opgebrachte/verstoorde pakket is 95 tot 220 cm dik. 3. Zijn er uitspraken te doen over de verspreiding en diepte van bodemverstoringen, bijvoorbeeld als gevolg van de huidige inrichting, kabels en leidingen etc.? In het algemeen kan gesteld worden dat in het zuidwestelijke deel van het plangebied (rondom de boringen 4 en 6) sprake is van een grote mate van bodemverstoringen. De top van de Oude Duinafzettingen is in deze boringen vanaf 2,1 m -Mv aangetroffen. In het noordelijke deel van het plangebied is de bodem aanzienlijk minder diep verstoord. In deze zone is de top van de Oude Duinafzettingen vanaf 0,15 à 1,25 m -Mv aangetroffen. Verwacht wordt dat de bodem onder de toegangsweg (waar boring 1 gepland stond) minstens tot 1,0 m -Mv verstoord zal zijn in verband met de aanwezige kabels en leidingen. 4. Wat is de verspreiding en de diepte van de top van de (intacte) strandwalafzettingen (Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl; i.e. Laag van Voorburg) en een eventuele deklaag? In het plangebied is geen deklaag (van de laag van Den Haag) aangetroffen. De top van de Oude Duinafzettingen (Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl) is vanaf 0,15 à 1,25 m -Mv aangetroffen. De top van de Oude Strandafzettingen (Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Zandvoort) is tussen 1,0 m en 1,9 m -Mv (0,21 m +NAP en 0,33 m -NAP) aangetroffen. 5. Hoe verhouden deze (3&4) zich tot de voorgenomen werkzaamheden? In het noordelijke deel van het plangebied is de gymzaal gepland. Ten behoeve van de gymzaal zal tot circa 2,5 m -Mv worden gegraven. In het zuidelijke deel van het plangebied zal tot circa 1,0 m -Mv gegraven worden. De diepste ingrepen zijn nu dus in het minst verstoorde deel van het plangebied gepland. RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [13]

14 6. Dient op basis van de resultaten van het veldonderzoek de gespecificeerde archeologische verwachting bijgesteld te worden? De gespecificeerde archeologische verwachting kan bijgesteld worden. In de aangetroffen kalkloze Oude Duinafzettingen kunnen vindplaatsen uit het Neolithicum tot en met de Middeleeuwen aanwezig zijn. Op basis van het ontbreken van de archeologische indicatoren in de vorm van houtskool of bodemvorming in de Oude Duinafzettingen wordt de kans klein geacht dat er in het plangebied archeologische resten aanwezig zijn. Mogelijk kunnen in het noordelijke deel van het plangebied nog resten van de Buitenplaats Meerdervoort aanwezig zijn. In het zuidelijke deel van het plangebied worden deze op grond van de aangetroffen bodemverstoringen niet meer verwacht. 7. Is op basis van deze archeologische verwachting (6) in relatie tot de voorgenomen ingreep archeologisch vervolgonderzoek aan de orde in (delen van) het plangebied? De geplande ingrepen in het noordelijke deel van het plangebied (rondom de boringen 2 en 3) reiken tot in de kalkloze Oude Duinafzettingen. Op basis van het ontbreken van de archeologische indicatoren in de vorm van houtskool of bodemvorming in de Oude Duinafzettingen wordt een vervolgonderzoek niet zinvol geacht. In de zone rondom de boringen 4 t/m 6 reiken de ingrepen minder diep (ca. 1,0 m -Mv) en zullen geen oude Duinafzettingen geraakt worden door de geplande ingrepen. Een vervolgonderzoek in dit deel van het plangebied wordt dan ook niet zinvol geacht. Het riool in de toegangsweg kan ook zonder vervolgonderzoek aangelegd worden. Onder de toegangsweg liggen al diverse kabels en leidingen en verwacht wordt dat de nieuwe leiding in het reeds verstoorde pakket zal worden aangelegd. 8. Meer specifiek: is aanvullend geofysisch onderzoek vereist om de aan- of afwezigheid van funderingen aan te tonen? Op basis van de aangetroffen verstoringsdiepte worden er geen funderingsresten in het zuidelijke deel van het plangebied meer verwacht. Boring 2 is net buiten de historische bebouwing gezet. In deze boringen zijn geen fragmenten puin aangetroffen. De natuurlijke afzettingen zijn in deze boring vanaf 0,15 m -Mv aangetroffen, wat erop wijst dat er geen diepe bodemingrepen hebben plaatsgevonden op deze locatie. Mogelijk kunnen dus in het nu onbebouwde deel van het noordelijke deel van het plangebied, nog wel resten van funderingen van de buitenplaats aangetroffen worden. Aangezien het grootste deel van de historische bebouwing op de locatie van de huidige bebouwing ligt, wordt echter verwacht dat dergelijke resten zeer gefragmenteerd zullen zijn. Onder de huidige bebouwing worden geen funderingen meer verwacht. Een geofysisch onderzoek wordt dan ook niet zinvol geacht. 9. Welke methoden zouden bij het archeologisch vervolgonderzoek ingezet kunnen worden? In het kader van de voorgenomen bodemingrepen wordt geen archeologisch vervolgonderzoek aanbevolen. RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [14]

15 10. Op welke manier dient bij eventuele graafwerkzaamheden met archeologische waarden te worden omgegaan? Indien bij de uitvoering van de werkzaamheden onverwacht toch archeologische resten worden aangetroffen, dan is conform artikel 53 en 54 van de Monumentenwet 1988 (herzien in 2007) aanmelding van de desbetreffende vondsten bij de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap c.q. de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed verplicht (vondstmelding via AR- CHIS). 4.2 Conclusies Op basis van de onderzoeksresultaten en de voorgenomen bodemingrepen ( 1.3) kan worden geconcludeerd dat bij de realisatie van de plannen de kans dat archeologische resten zullen worden verstoord zeer klein is. Op basis van het bureauonderzoek werden Oude Duinafzettingen afgedekt door Jonge Duinafzettingen verwacht. In het plangebied zijn geen Jonge Duinafzettingen aangetroffen. Er zijn wel kalkloze Oude Duinafzettingen op Oude Strandafzettingen aangetroffen. In de Oude Duinafzettingen zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen. De kans dat er archeologische resten aanwezig zijn in het plangebied wordt klein geacht. Mogelijk kunnen in het noordelijke deel van het plangebied nog resten van de Buitenplaats Meerdervoort aanwezig zijn. Verwacht wordt echter dat deze zeer fragmentarisch zijn en daarmee niet behoudenswaardig zullen zijn. In het zuidelijke deel van het plangebied worden deze op grond van de aangetroffen bomverstoringen niet meer verwacht. 4.3 Aanbevelingen Op basis van de resultaten van dit onderzoek wordt in het plangebied in het kader van de voorgenomen bodemingrepen geen vervolgstap uit het proces van de Archeologische Monumentenzorg (AMZ) noodzakelijk geacht. Indien bij de uitvoering van de werkzaamheden onverwacht toch archeologische resten worden aangetroffen, dan is conform artikel 53 en 54 van de Monumentenwet 1988 (herzien in 2007) aanmelding van de desbetreffende vondsten bij de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap c.q. de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed verplicht. Deze melding kan gedaan worden bij de afdeling Archeologie van de gemeente Den Haag. Over dit advies kunt u contact op nemen met de bevoegde overheid, in deze de heer Benjamins, archeoloog van de gemeente Den Haag. Indien u dat wenst, kunnen wij u in dit overleg assisteren. Op basis van de bevindingen van dit onderzoek neemt de gemeente Den Haag een besluit. RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [15]

16 Literatuur Coppens, C.F.H., Plangebied Spiegelstraat 23 en 23a in Den Haag, gemeente Den Haag; archeologisch vooronderzoek: een bureauonderzoek. RAAP-notitie RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp. Nederlands Normalisatie-instituut, Nederlandse Norm NEN 5104, Classificatie van onverharde grondmonsters. Nederlands Normalisatie-instituut, Delft. RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [16]

17 Gebruikte afkortingen IVO(-P) KLIC KNA -Mv NAP PvE TNO Inventariserend VeldOnderzoek (Proefsleuven) Kabels en Leidingen Informatie Centrum Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie beneden maaiveld Normaal Amsterdams Peil Programma van Eisen Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [17]

18 Overzicht van figuren, tabellen en bijlagen Figuur 1. Figuur 2. Figuur 3. Figuur 4. Ligging van het plangebied (gearceerd) met ARCHIS-waarnemingen (rood) en AMKterreinen (blauw) op de CHS; inzet: ligging in Nederland. Geplande nieuwbouw (blauw) met gymzaal (grijs gearceerd) en bestaande bebouwing (rood) geprojecteerd op de huidige topografie. Ligging plangebied (zwart) met bestaande bebouwing (rood) geprojecteerd op de kadastrale minuut uit (bron: Resultaten veldonderzoek. Tabel 1. Archeologische tijdschaal. Bijlage 1. Boorbeschrijvingen. RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [18]

19 Dienst voor het kadaster en de openbare registers, Apeldoorn, $ $ Figuur 1. Ligging van het plangebied (JHDUFHHUG) met ARCHIS-waarnemingen (rood) en AMK-terreinen (blauw) op de CHS; inzet: ligging in Nederland (ster).

20 Dienst voor het kadaster en de openbare registers, Apeldoorn, 2013 SW1/dhsp2_nieuw Figuur 2. Geplande nieuwbouw (blauw) met gymzaal (grijs gearceerd) en bestaande bebouwing (rood) geprojecteerd op de huidige topografie. m 1:

21 SW1/dhsp2_kadmin_ m :1.000 Figuur 3. Ligging plangebied (zwart) met bestaande bebouwing (rood) geprojecteerd op de kadastrale minuut uit (bron:

22 , Dienst voor het kadaster en de openbare registers, Apeldoorn, 2013 legenda boring 1 boring vervallen boornummer diepte verstoring in m -Mv grens plangebied ,15 20 m ,1 4 2, : , SW1/dhsp2_result Figuur 4. Resultaten veldonderzoek.

23 Archeologische perioden Tijdperk Datering Prehistorie Recente tijd Nieuwe tijd Middeleeuwen Romeinse tijd IJzertijd Bronstijd Neolithicum (Nieuwe Steentijd) Mesolithicum (Midden Steentijd) Paleolithicum (Oude Steentijd) C B A Laat B Laat A D: Ottoonse tijd Vroeg C: Karolingische tijd B: Merovingische tijd A: Volksverhuizingstijd Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Jong B Jong A Midden Oud naChr voor Chr / tabel1_standaard_archeologisch_raap_2014 Tabel 1. Archeologische tijdschaal. RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [23]

24 Bijlage 1: Boorbeschrijvingen (inclusief lithologisch profiel) RAAP-notitie 4848 / eindversie, 31 juli 2014 [24]

25 Bijlage 1: Boorbeschrijvingen boring: DHSP2-2 beschrijver: SW/FW, datum: , X: ,74, Y: ,63, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 30G, hoogte: 1,21, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Edelman-7 en guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: overige (cultuur), vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Zuid-Holland, gemeente: 's-gravenhage, plaatsnaam: 's-gravenhage, opdrachtgever: Stichting Christelijk Onderwij, uitvoerder: RAAP West 0 cm -Mv / 1,21 m +NAP Algemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, donkerbruingrijs, matig fijn Bodemkundig: interpretatie: bouwvoor 15 cm -Mv / 1,06 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijs, zandbrokken, matig fijn, interpretatie: oude duinafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl Bodemkundig: interpretatie: verstoord Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) 25 cm -Mv / 0,96 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijs, matig fijn, interpretatie: oude duinafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl 100 cm -Mv / 0,21 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, enkele kleilagen, matig fijn, spoor plantenresten, kalkrijk, interpretatie: oude strandafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Zandvoort 140 cm -Mv / 0,19 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, matig fijn, schelpengruis, spoor plantenresten, kalkrijk, interpretatie: oude strandafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Zandvoort Einde boring op 400 cm -Mv / 2,79 m -NAP boring: DHSP2-3 beschrijver: SW/FW, datum: , X: ,52, Y: ,66, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 30G, hoogte: 1,57, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Edelman-7 en guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: overige (cultuur), vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Zuid-Holland, gemeente: 's-gravenhage, plaatsnaam: 's-gravenhage, opdrachtgever: Stichting Christelijk Onderwij, uitvoerder: RAAP West 0 cm -Mv / 1,57 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, zwak grindig, lichtgeelgrijs, matig fijn, schelpfragment 45 cm -Mv / 1,12 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, sterk grindig, lichtgeelgrijs, matig fijn, schelpfragment 50 cm -Mv / 1,07 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, donkerbruingrijs, matig fijn Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) 120 cm -Mv / 0,37 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, matig fijn, interpretatie: oude duinafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl Bodemkundig: interpretatie: verstoord Opmerking: donkergrijs gevlekt 160 cm -Mv / 0,03 m -NAP Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, matig fijn, spoor plantenresten, kalkloos, interpretatie: oude duinafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl 190 cm -Mv / 0,33 m -NAP Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijs, matig fijn, spoor plantenresten, kalkrijk, interpretatie: oude strandafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Zandvoort Einde boring op 300 cm -Mv / 1,43 m -NAP 1

26 Bijlage 1: Boorbeschrijvingen boring: DHSP2-4 beschrijver: SW/FW, datum: , X: ,26, Y: ,52, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 30G, hoogte: 1,43, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Edelman-7 en guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: verhard, vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Zuid-Holland, gemeente: 's-gravenhage, plaatsnaam: 's-gravenhage, opdrachtgever: Stichting Christelijk Onderwij, uitvoerder: RAAP West, opmerking: 1e keer gestuit op puin 0 cm -Mv / 1,43 m +NAP Lithologie: niet benoemd, niet benoemd, grijs Bodemkundig: interpretatie: niet benoemd 5 cm -Mv / 1,38 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijs, matig fijn 45 cm -Mv / 0,98 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, donkerbruingrijs, matig fijn, kalkrijk Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) 85 cm -Mv / 0,58 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, donkerbruingrijs, zandbrokken, matig fijn, kalkrijk Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) 120 cm -Mv / 0,23 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, donkergrijs, matig fijn, kalkrijk Bodemkundig: enkele Fe-vlekken, interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) 140 cm -Mv / 0,03 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijs, matig fijn, kalkloos 170 cm -Mv / 0,27 m -NAP Algemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, donkergrijs, matig fijn, kalkrijk Bodemkundig: enkele Fe-vlekken, interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) 220 cm -Mv / 0,77 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijs, compact (alleen zand en veen), matig fijn, kalkloos, interpretatie: oude duinafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl Einde boring op 250 cm -Mv / 1,07 m -NAP 2

27 Bijlage 1: Boorbeschrijvingen boring: DHSP2-5 beschrijver: SW/FW, datum: , X: ,14, Y: ,44, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 30G, hoogte: 1,50, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Edelman-7 en guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: overige (cultuur), vondstzichtbaarheid: slecht, provincie: Zuid-Holland, gemeente: 's-gravenhage, plaatsnaam: 's-gravenhage, opdrachtgever: Stichting Christelijk Onderwij, uitvoerder: RAAP West 0 cm -Mv / 1,50 m +NAP Algemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, bruingrijs, zandbrokken, matig fijn, kalkrijk Bodemkundig: interpretatie: bouwvoor 30 cm -Mv / 1,20 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijs, matig fijn, kalkrijk 40 cm -Mv / 1,10 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijs, zandbrokken, matig fijn, kalkrijk Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) 75 cm -Mv / 0,75 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, donkerbruingrijs, zandbrokken, matig fijn, kalkrijk Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) 90 cm -Mv / 0,60 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, bruingrijs, zandbrokken, matig fijn, kalkrijk Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) 120 cm -Mv / 0,30 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, donkergrijs, matig fijn, spoor plantenresten, kalkrijk Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) 125 cm -Mv / 0,25 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgeelgrijs, zandbrokken, matig fijn, kalkloos, interpretatie: oude duinafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl Bodemkundig: enkele Fe-vlekken 135 cm -Mv / 0,15 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgeelgrijs, matig fijn, kalkrijk, interpretatie: oude duinafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl Bodemkundig: enkele Fe-vlekken 175 cm -Mv / 0,25 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijs, matig fijn, schelpengruis, kalkrijk, interpretatie: oude strandafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Zandvoort Bodemkundig: enkele Fe-vlekken, volledig gereduceerd Einde boring op 200 cm -Mv / 0,50 m -NAP 3

28 Bijlage 1: Boorbeschrijvingen boring: DHSP2-6 beschrijver: SW/FW, datum: , X: ,29, Y: ,25, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 30G, hoogte: 1,43, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Edelman-7 en guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: verhard, vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Zuid-Holland, gemeente: 's-gravenhage, plaatsnaam: 's-gravenhage, opdrachtgever: Stichting Christelijk Onderwij, uitvoerder: RAAP West 0 cm -Mv / 1,43 m +NAP Lithologie: niet benoemd, niet benoemd, grijs Bodemkundig: interpretatie: niet benoemd 5 cm -Mv / 1,38 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijs, matig fijn 25 cm -Mv / 1,18 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, donkerbruingrijs, matig fijn, kalkrijk Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) 60 cm -Mv / 0,83 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, donkerbruingrijs, zandbrokken, matig fijn, kalkrijk Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) 75 cm -Mv / 0,68 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, donkergrijs, matig fijn, kalkloos Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) Opmerking: gevlekt 85 cm -Mv / 0,58 m +NAP Algemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, donkergrijs, matig fijn, kalkloos 130 cm -Mv / 0,13 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijs, matig fijn, kalkrijk Bodemkundig: enkele Fe-vlekken, interpretatie: opgebrachte grond 140 cm -Mv / 0,03 m +NAP Algemeen: aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, donkergrijs, matig fijn, kalkloos Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) 210 cm -Mv / 0,67 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijs, matig fijn, kalkloos, interpretatie: oude duinafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl 220 cm -Mv / 0,77 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: veen, mineraalarm, donkerbruin, veen (niet gedifferentieerd), weinig hout Litho-stratigrafie: Formatie van Nieuwkoop, Hollandveen Laagpakket 240 cm -Mv / 0,97 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: veen, sterk zandig, donkerbruin, veen (niet gedifferentieerd) Litho-stratigrafie: Formatie van Nieuwkoop, Hollandveen Laagpakket 255 cm -Mv / 1,12 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgrijs, matig fijn, kalkloos, interpretatie: oude duinafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Schoorl Einde boring op 300 cm -Mv / 1,57 m -NAP 4