SUSTAINGRAPH TECHNISCH ARTIKEL SUSTAINGRAPH is een Europees project, gericht (op het verbeteren van) de milieuprestaties van Europese Grafimediabedrijven binnen de productlevenscyclus van hun grafimedia producten. Het project wordt gefinancierd door het LIFE+ 2009 programma. De Europese Grafische sector heeft een belangrijke rol in de industriële milieuimpact van de levenscyclus van producten, met name als er er gekeken wordt naar de productie en het gebruik van grondstoffen, productieprocessen en distributie. Figure 1. Life Cycle Life Cycle van een print product 1 1 Bron: Sustainability, Energy & Environment PrintCity GmbH + Co. KG. 2008 1
Er is een aantal redenen waarom Europese Grafimediabedrijven hun milieuprestaties niet kunnen verbeteren, Er is gebrek aan daartoe geëigend hulpmiddelen / eco-indicatoren waarmee de totale milieu-impact van grafische producten in de productlevenscyclus in kaart kan worden gebracht, waarbij de hulpmiddelen / indicatoren zijn toegespitst op de specifieke kenmerken van de Europese Grafimedia bedrijven. Gebrek aan informatie over veelbelovende milieutechnologieën, -processen en -producten Het ontbreekt de grafimediabedrijven aan managementvaardigheden om milieubeleid te ontwikkelen en in te voeren binnen de organisatie, met als doel een nieuw groen bedrijfsprofiel te creëren, en daarmee ook groenere producten te produceren en vermarkten. De Europese Grafimedia MKB-bedrijven hebben technische ondersteuning nodig, om tot goede, doeltreffende en milieuverantwoorde oplossingen te komen voor de productlevenscyclus van grafische producten. Daarom is de belangrijkste doelstelling van het project SUSTAINGRAPH om een etool te ontwikkelen voor het in kaart brengen van de milieu-impact van grafische producten gedurende hun productlevenscyclus en het begeleiden van Europese Grafimediabedrijven bij het ontwikkelen van nieuwe duurzame producten en diensten, volgens de principes van Sustainable Consumption and Production and Sustainable Industrial Policy (SCP/SIP). Het SUSTAINGRAPH project brengt informatie en hulpmiddelen voort die gratis kunnen worden gebruikt door de Europese Grafimediabedrijven: Een milieu monitoringsysteem Praktijkvoorbeelden over ontwikkelen van duurzame grafische producten en diensten Een online instrument (etool) gebaseerd op het milieu monitoringsysteem en de praktijkvoorbeelden die door het project worden voortgebracht. SUSTAINGRAPH is een LIFE+2009 project dat wordt uitgevoerd door het consortium: AIDO, Grafisch Technologisch Instituut voor kleur, optica en beeldbewerking Spanje (Coördinator v/h project) De kamer van koophandel van Valencia, Spanje Het centrum voor Schone Technologie - Milieu, Water, Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting Conselleria, Generalitat Valenciana, Spanje Dienstencentrum BV, adviesbureau voor de grafimediabranche, Nederland Graphic Association (GA), verbond van Grafische ondernemingen, Denemarken Meer informatie: k.gruitrooij@dienstencentrum.com, of info@dienstencentrum.com 2
Relatie van eco-indicatoren en Europees milieubeleid 3
Het is essentieel voor de groei van Europa dat de producerende industrie gezond is. Op dit moment vinden er belangrijke veranderingen plaats en staan we voor grote uitdagingen. Er is een gunstig ondernemersklimaat nodig om goed te kunnen blijven ontwikkelen. De belangrijkste functie van het industriebeleid1 van de Europese Unie is het voorzien van een geschikt kader voor ontwikkeling en zakelijke innovatie, om zo van de EU een aantrekkelijke plek te maken voor industriële investeringen en werkgelegenheid. Het is duidelijk dat economische groei vooral wordt veroorzaakt door particuliere bedrijven. Bedrijven hebben de verantwoordelijkheid om hun producten en processen verder te ontwikkelen. Zij hebben ook de mogelijkheid nieuwe markten te openen en nieuwe mogelijkheden te vinden door technologische ontwikkelingen en internationalisering. Om gebruik te kunnen maken van deze mogelijkheden spelen Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) en duurzame ontwikkeling een belangrijke rol omdat economische ontwikkeling (industriële) niet onomkeerbare milieuschade moet veroorzaken. Vanuit het oogpunt van het industriebeleid zou de overheid alleen moeten op treden als dit nodig is, als sommige vormen van marktfalen overheidsingrijpen rechtvaardigen of om structurele veranderingen te bevorderen. Om structurele veranderingen mogelijk te maken is de invoering van begeleidende maatregelen nodig. In een dialoog met de belangrijkste stakeholders kan besloten worden om bepaalde kosten in de samenleving te reduceren. Hiervoor kunnen overheden politieke instrumenten gebruiken zoals betere regelgeving, de interne markt, innovatiebeleid en onderzoek, sociaal beleid en werkgelegenheid, belastingvoordelen voor bedrijven die uitstekend scoren op milieubeleid, enz. Deze maatregelen zijn over het algemeen van toepassing op de gehele economie zonder onderscheid tussen sectoren of bedrijven, naast de begeleidende maatregelen om de sociale en economische samenhang te bevorderen, met respect voor het milieu. Het industriebeleid kan alleen effectief zijn als rekening gehouden wordt met de verschillen tussen de specifieke sectoren en het relevante moment. Het is noodzakelijk om 1 Brussel, 05-10-2005. COM (2005) 474 final. Communicatie van de Europese Commissie. Uitvoering van het Community Lisbon programma: een beleidskader om de productie in de EU te versterken naar een beter geïntegreerde aanpak van het industriebeleid. 4
politieke maatregelen aan te passen aan de specifieke kenmerken en de specifieke kansen en uitdagingen van elke sector. Het onvermijdelijke gevolg is dat, terwijl alle beleidsmaatregelen belangrijk zijn, voor sommige sectoren in de EU bepaalde beleidsmaatregelen belangrijker zijn dan voor andere. Daarom blijft de Commissie zich inzetten om het proces van innovatie en verandering in de industrie te stimuleren en te vergemakkelijken. We hebben echter een nieuwe benadering van het industriebeleid nodig om zo betere, geïntegreerde en meer specifieke beleidsmaatregelen te krijgen, die betrekking hebben op duurzame ontwikkeling. Wat niet vergeten mag worden is dat de productie-industrie van de EU op zich zelf al belangrijk is. Deze industrie zorgt voor 20% van de EU productie en biedt werk aan bijna 34 miljoen mensen in de EU. Maar de industrie is ook: Essentieel om de nieuwe kenniseconomie te benutten omdat dat 80% van de investeringen in O&O in de particuliere sector van de EU is. Belangrijk om nieuwe en innovatieve producten de creëren, wat neer komt op bijna driekwart van de EU-export. Hoofdzakelijk opgebouwd uit kleine en middelgrote ondernemingen: meer dan 99% van de bedrijven en 58% van de werkgelegenheid komt van deze bedrijven. Belangrijk voor groei en het creëren van werkgelegenheid in de hele EU. De industrie is ook nauw verbonden met de dienstensector. De productie-industrie heeft namelijk dienstverlening nodig en de dienstensector heeft andersom de productieindustrie nodig voor het leveren van belangrijke hulpmiddelen. De EU-industrie ondergaat een revolutie waarbij nieuwe mogelijkheden en nieuwe uitdagingen ontstaan. Nieuwe technologieën zijn in opkomst en maken het mogelijk om nieuwe producten sneller te ontwikkelen en productieprocessen flexibeler te maken. Tegelijkertijd worden bedrijven uit de EU geconfronteerd met grotere internationalisering als gevolg van betere transportmogelijkheden, lagere communicatiekosten, minder handels- en investeringsbelemmeringen, maar ook actievere concurrentie. Daarom krijgt de EU steeds meer te maken met internationale competitie en moet worden geïnvesteerd in productie en ontwikkeling (R&D). Kortom, hoewel de resultaten van de verschillende sectoren in de EU in de afgelopen jaren nauwelijks positief zijn geweest, leven we nu in een tijd van grote uitdagingen. 5
Voor het behoud van het concurrentievermogen van de productie-industrie in de EU is het essentieel om omstandigheden te verbeteren die aanpassingsvermogen en grotere structurele veranderingen garanderen, zeker gezien de steeds grotere concurrentie uit China en andere opkomende Aziatische economieën. De productie-industrie van de EU en afzonderlijke sectoren staan voor de uitdaging deze resultaten te handhaven en te verbeteren in een toekomst van nieuwe technologische doorbraken en voortdurende internationalisering. De beleidsmakers staan voor de uitdaging van het verstrekken van een duidelijk en samenhangend antwoord, dat de randvoorwaarden en de algemene omgeving waarin de Europese industrie aanzienlijk verbetert en elke industriële activiteit verandert in een milieubewuste/groene activiteit. 1. Evaluatie van verschillende politieke uitdagingen Om voort te bouwen op de sterke punten van de EU-industrie heeft de Commissie vijf jaar geleden een gedetailleerde studie uitgevoerd over het concurrentievermogen van 27 individuele sectoren binnen de productie en bouw, met inbreng van stakeholders en lidstaten. Het doel van deze studie was om de mate waarin de instrumenten van het industriebeleid de resultaten beïnvloeden vast te stellen. De gebieden die werden geselecteerd voor de studie zijn van bepaald belang voor de sectorale groei van productiviteit en internationale concurrentie: Om een open en concurrerende interne markt te waarborgen, inclusief concurrentie. De kennis (onderzoek, innovatie en vaardigheden) De verbetering van de regelgeving Om samenwerkingsvoordeel te creëren tussen concurrentiebeleid, energie en milieu. Om volledige en eerlijke participatie op de wereldmarkt te garanderen. Om sociale en economische samenhang te bevorderen. 6
2. Outlines van het werkplan voor industriebeleid De Europese Commissie heeft verschillende werkwijze ontworpen die een nieuwe benadering veronderstellen van het industriebeleid, gericht op het bereiken van een beter ontworpen beleid dat relevanter, meer geïntegreerd en meer consensus creëert. De nadruk ligt op twee van deze werkwijze: a. High Level Group voor concurrentievermogen, energie en milieu. Het beleid van concurrentievermogen, energie en milieu zijn nauw met elkaar verbonden en hun impact is aanzienlijk, vooral voor vele basisindustrieën met tussenproducten. Om de politieke en wetgevende initiatieven op dit gebied te laten overeenkomen en om de synergie tussen hen te benutten, was er meer coördinatie en een geïntegreerde aanpak nodig. Er is een High Level Group gecreëerd voor concurrentievermogen, energie en milieu. Dit is een adviserend platform dat bedrijven en industrie en hun stakeholders samenbrengt. Het doel is het analyseren van de relatie tussen regelgeving voor industrie, energie en milieu, om ervoor te zorgen dat de verschillende initiatieven worden afgestemd en duurzaamheid en concurrentievermogen verbeteren. Dit zal worden bereikt door de evenwichtige deelname van alle belanghebbenden om zo een stabiel en voorspelbaar regelgevingskader te creëren waarin concurrentiebeleid, energie en milieu hand in hand gaan. De problemen die moeten worden aangepakt zijn onder andere: De praktische toepassing van de verbeteringsbeginselen van het regelgevingskader. Klimaatverandering, in het bijzonder de handel in emissierechten, energie efficiëntie en hernieuwbare energie. De werking van energiemarkten, met name de elektriciteitsmarkt. De uitvoering van de thematische strategie van afvalpreventie en afval recycling en hun eigen wetgeving. De verbetering van de efficiency van hulpbronnen en de implementatie van milieutechnologieën en andere innovatieve technologieën. b. Nieuw vereenvoudigd programma van de wetgeving Het verbeteren van de regulering op verschillende niveaus is een belangrijke uitdaging voor verschillende sectoren, zoals de bouw, de autoindustrie, de ICT-industrie en de 7
voedingsmiddelenindustrie. De richtlijnen van afval van tal van sectoren richten zich in het bijzonder op het MKB. De Commissie heeft aangegeven dat het voorgenomen is om tot het vereenvoudigen van de bestaande wetgeving te komen. Na overleg met de belanghebbenden zal er een mededeling worden gepubliceerd met daar in een vereenvoudigd werkprogramma, waarbij de drie belangrijkste gebieden worden gedekt: de auto-industrie, de bouw en de afvalwetgeving. 3. Kleine en middelgrote ondernemingen en milieu, uitdagingen en kansen Voor de ambitieuze doelstelling met betrekking tot de vermindering van broeikasgassen, hernieuwbare energie en energie-efficiënte, die in 2020 gehaald moeten zijn, is de opkomst van een nieuw zakelijk paradigma nodig, dat de integratie van milieuoverwegingen in producten en productieprocessen toe laat. Het MKB heeft een belangrijke rol in de economie van Europa. Samen vormen zij 99% van alle bedrijven en het MKB is goed voor 57% van de toegevoegde economische waarde. Dit is de reden waarom zij een belangrijke rol moeten spelen in het veranderen van het Europese economische model naar een duurzamer model van productie en consumptie. Individueel heeft de overgrote meerderheid van het MKB-bedrijf geen significant effect op het milieu, het zijn deze bedrijven samen die voor veel impact zorgen. In het kort kunnen we zeggen dat het milieuprobleem niet wordt veroorzaakt door één bedrijf, ook al kan één bedrijf ernstige impact hebben, maar het echte probleem wordt veroorzaakt door het gecombineerde effect van de hele sector. Deze MKB-bedrijven worden geconfronteerd met verschillende, vaak grotere, uitdagingen dan grote bedrijven. Ze moeten concrete problemen oplossen om zo jou milieu-impact te beheersen en aan de milieuwetgeving te voldoen. 8
4. MKB en het milieubeleid Het MKB-bedrijf is vaak niet volledig geïnformeerd over de milieu-impact van hun activiteiten en hun producten. Het grootste deel (tussen de 75% en 90% volgens verschillende onderzoeken) denkt dat hun activiteiten geen invloed hebben op het milieu. Om die reden heeft bijna geen enkel MKB-bedrijf praktische maatregelen genomen om hun impact te verminderen en heeft slechts 6% een milieuzorgsysteem. Er is bewijs dat, alhoewel deze systemen minder vaak voorkomen in het MKB dan in grotere bedrijven, als ze gebruikt worden, de positieve effecten aanzienlijk zijn. Soms zijn deze bedrijven deel van de toeleveringsketen van grotere bedrijven. In zulke gevallen hebben de grotere bedrijven de verantwoordelijkheid om de MKB bedrijven te helpen met de naleving van de milieuwetgeving zodat ook zij een bijdrage kunnen leveren aan een beter milieu. Hoewel hun gecombineerde milieu-impact aanzienlijk is, hoeven MKB bedrijven vaak niet te voldoen aan milieuregimes en normen (zoals de IPPC-richtlijn of het systeem van emissiehandel). Dat is omdat zij vaak onder de drempelwaarde van deze richtlijnen zitten, die zich richten op de belangrijkste bronnen van vervuiling. In gevallen waarin een milieunorm geldt voor een MKB-bedrijf, hebben zij de neiging om te denken dat ze al voldoen aan de wet en regelgeving, bijvoorbeeld na inspectie door een externe partij. Bovendien beschikken dergelijke ondernemingen vaak niet over de technische en juridische expertise die nodig is om goed om te gaan met de milieuwetgeving. In zulke gevallen is het eco-indicator systeem een hele effectieve en makkelijke manier voor MKB bedrijven om de eigen situatie te leren kennen en om doelstellingen te formuleren die in overeenstemming zijn met hun menselijke, technische en financiële mogelijkheden. Als MKB bedrijven hun ontwikkeling niet kunnen combineren met het behoud van het milieu, zullen zij een grote kans laten liggen, voornamelijk als gevolg van: (1) Het MKB kan het economische voordeel verliezen van de mogelijkheden bij een beter milieubeheer (bijvoorbeeld energie-efficiëntie, verbeterde processen en het beste product management) en eco-innovatie. (2) Als men zich niet bewust is van de milieu-impact van hun eigen activiteiten en de 9
milieuwetgeving die van toepassing is op het bedrijf, kunnen zij een ernstige bedreiging vormen voor het milieu (3) De milieueffecten van het MKB-bedrijf, samen met onwetendheid en een laag niveau van naleving van de regelgeving kan leiden tot verhoogde risico s voor de gezondheid en veiligheid van werknemers (blootstelling aan chemicaliën, luchtvervuiling, etc.) 5. Een uitdaging: het MKB groen laten worden De belangrijkste obstakels voor het MKB om te voldoen aan de milieuwetgeving en om te verbeteren op het gebied van milieu in het algemeen zijn: Onwetendheid en gebrek aan bewustzijn van de problemen, de gevolgen en milieurisico s die zij en de industrie bij elkaar veroorzaken. Het niet kennen van de potentiële voordelen van milieubeheer, de toepassing van het levenscyclus concept en de invoering van een eco-indicator systeem. Onvoldoende beschikbaarheid van informatie, tools en passende scholing van milieuaangelegenheden. Weinig financiële en personele middelen and beperkte ervaring met het aanpakken van de naleving van de regelgeving Een relatief korte termijn planning op bedrijfsniveau, die er voor zorgen dat de strategische aanpak niet heel functioneel is. Er zijn ook nog twee andere elementen met betrekking tot het milieubeleid die de integratie van de milieufactor in de kernactiviteiten van het MKB belemmeren: Het milieugedrag wordt meestal geregeld door de regeldruk (controles) of door de publieke opinie. De markt biedt weinig stimulansen en erkenning voor goed milieugedrag, inefficiëntie van milieuregelingen. Het succes van het Europese MKB-beleid is vooral afhankelijk van acties van de lidstaten en in Spanje van de autonome gemeenschappen, omdat zij degenen zijn die met de meeste bevoegdheid op het gebied van bedrijfsbeleid en het milieu. De rol van de Europese Commissie (volgens het MKB-beleid) is om de bedrijven te helpen met het 10
overnemen van duurzame en productieve bedrijfsmodellen. Een belangrijk aspect van dit proces is ervoor te zorgen dat de doelstellingen van wetgeving niet worden ondermijnd als gevolg van een slechte naleving van de regels. Daarom heeft de Europese Commissie voor het programma voor MKB bedrijven en het milieu als voornaamste doelstellingen: De naleving van de milieuwetgeving bij MKB bedrijven te verbeteren en daarmee milieuvervuiling te verminderen, milieuprestaties van MKB bedrijven te verbeteren en voor een geharmoniseerde toepassing van de milieuwetgeving en eerlijke voorwaarden voor het MKB in de binnenlandse markt te zorgen. Om eco-efficiëntie van het MKB te verhogen (energie, hulpbronnen) door geschikte milieubeheer systemen en andere hulpmiddelen. Om de winstgevendheid van het milieubeleid te vergroten, door het verminderen van administratieve lasten van het MKB waardoor middelen vrijkomen om de naleving van de wetgeving te verbeteren. Om de eco-innovatie en het concurrentievermogen van MKB bedrijven te verhogen. We kunnen concluderen dat het systeem Eco-indicator de bedrijven zal helpen hun huidige status van de naleving van de geldende milieuwetgeving te verbeteren. Dit systeem zal helpen de doelstellingen voor de verbetering van het milieu te bereiken en zal helpen om invulling te geven aan de acties die het MKB-bedrijf onderneemt om zo bij te dragen aan duurzame ontwikkeling. 11