Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2007 2008 30 545 Uitvoering Wet Werk en Bijstand Nr. 40 1 Samenstelling: Leden: Van der Vlies (SGP), De Wit (SP), voorzitter, Van Gent (GroenLinks), Hamer (PvdA), Blok (VVD), Nicolaï (VVD), Jan Jacob van Dijk (CDA), Smeets (PvdA), Dezentjé Hamming (VVD), Omtzigt (CDA), Van Hijum (CDA), Koşer Kaya (D66), Jonker (CDA), ondervoorzitter, Luijben (SP), Ulenbelt (SP), Ortega-Martijn (ChristenUnie), Blanksma-van den Heuvel (CDA), Van der Burg (VVD), Koppejan (CDA), Tony van Dijck (PVV), Spekman (PvdA), Heerts (PvdA), Thieme (PvdD), Karabulut (SP) en Vos (PvdA). Plv. leden: Van der Staaij (SGP), Gerkens (SP), Vendrik (GroenLinks), Wolfsen (PvdA), De Krom (VVD), Weekers (VVD), De Rouwe (CDA), Depla (PvdA), Aptroot (VVD), Sterk (CDA), Willemse-van der Ploeg (CDA), Pechtold (D66), Spies (CDA), Irrgang (SP), Lempens (SP), Cramer (ChristenUnie), Biskop (CDA), Kamp (VVD), Joldersma (CDA), Fritsma (PVV), Tang (PvdA), Crone (PvdA), Ouwehand (PvdD), Gesthuizen (SP) en Heijnen (PvdA). VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 16 november 2007 De vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid 1 heeft op 17 oktober 2007 overleg gevoerd met staatssecretaris Aboutaleb van Sociale Zaken en Werkgelegenheid over: de brief d.d. 13 juni 2007 houdende de verzamelbrief juni 2007 (SZW0700305); de brief d.d. 14 juni 2007 houdende het IWI-rapport uitvoering Wet werk en bijstand (30 545, nr. 19); de brief d.d. 28 juni 2007 inzake toezeggingen tijdens algemeen overleg WWB op 13 juni 2007 (30 545, nr. 28); de brief d.d. 5 juli 2007 houdende het onderzoeksrapport «Evaluatie cliëntenparticipatie WWB, een landelijk beeld van de lokale vormgeving» (30 545, nr. 30); de brief d.d. 12 juli 2007 houdende de verzamelbrief juli aan gemeenten (SZW0700360); de brief d.d. 31 augustus 2007 inzake toezegging tijdens algemeen overleg op 13 juni 2007 over WWB/Moties van de leden Koşer Kaya/Van Gent en Van der Sande (24 515, nr. 118); de brief d.d. 14 september 2007 inzake experiment WWB alleenstaande ouders (30 545, nr. 33); de brief d.d. 21 september 2007 inzake uitvoering motie- Nicolaï/Spekman over verlaging bijstandsuitkering wegens werkloosheid door dragen van boerka (30 545, nr. 34); de brief d.d. 28 september 2007 houdende het rapport «Bijstand en vermogen» (30 545, nr. 35); de brief d.d. 3 oktober 2007 houdende verzamelbrief september aan gemeenten (SZW0700477); de brief d.d. 5 oktober 2007 inzake meerjarige budgetten WWB, Noordvleugelbrief en verdeelmaatstaf arbeidsparticipatie vrouwen (30 545, nr. 36). Van dit overleg brengt de commissie bijgaand samenvattend verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie De heer Nicolaï (VVD) zegt dat hij nog steeds geen antwoord heeft gekregen op zijn bij herhaling gestelde vraag naar de vrijstelling van de sollicitatieplicht voor bijstandsmoeders. De aanname waarop het coalitie- KST112324 0708tkkst30545-40 ISSN 0921-7371 Sdu Uitgevers s-gravenhage 2007 Tweede Kamer, vergaderjaar 2007 2008, 30 545, nr. 40 1
akkoord is gebaseerd, klopt niet. Is dit geen reden voor heroverweging? PvdA-wethouders schrijven dat deze categorie bijna verplicht van de arbeidsmarkt geweerd wordt. Betrokkenen hebben daardoor te weinig inkomen en hun kinderen krijgen een slecht voorbeeld. Bijna 30% van de alleenstaanden zonder kinderen wordt van de sollicitatieplicht ontheven. Werk is bij uitstek een middel om isolement en eenzaamheid te voorkomen. Hoeveel mensen die onder het generaal pardon vallen, krijgen een bijstandsuitkering? Kan deze uitkering met terugwerkende kracht worden verstrekt? Is er al meer bekend over bijstandsontvangers met vermogen in het buitenland? Kan de staatssecretaris verklaren waarom er in 2005 ten opzichte van 2004 meer geld onrechtmatig door gemeenten in het kader van de WWB is verstrekt? Voor het werkdeel is dit 17 à 18 mln. en voor het inkomensdeel ligt dit bedrag tussen 40 en 74 mln. Waarom is die laatste marge zo groot? De breed gesteunde motie over het boerkaverbod wordt volstrekt onvoldoende uitgevoerd. Heeft de staatssecretaris de gemeente Diemen opgeroepen om de bodemprocedure toch door te zetten? Hoe laat hij gemeenten weten dat er wel op de uitkering gekort kan worden als men door het dragen van een boerka geen baan kan vinden? De heer Fritsma (PVV) vindt het een schande dat de gemeente Diemen zich in de «boerkazaak» heeft laten leiden door de onbegrijpelijke uitspraak van de rechter en de terechte beslissing om op de uitkering te korten niet heeft verdedigd in een bodemprocedure. De opstelling van de staatssecretaris is slap en onacceptabel. Vasthouden aan het dragen van een boerka kan leiden tot verwijtbare werkloosheid en daarop moeten sancties volgen. Als de staatssecretaris de arbeidsparticipatie van moslims serieus neemt, moet hij een veel duidelijker signaal afgeven. Wat vindt de staatssecretaris van het PVV-voorstel om vooruitlopend op een algeheel boerkaverbod vrouwen uit te sluiten van de bijstand als zij de boerka ook bij het verrichten van arbeid willen dragen? De gemeente Diemen heeft de betrokkene passend werk aangeboden waarbij zij haar boerka mocht blijven dragen, waarna zij haar uitkering heeft laten stopzetten. Blijkbaar is zij niet werkwillig en heeft zij eerder ten onrechte een uitkering gehad. Passend werk is in dit geval toch niet dat men alleen werk kan doen waarbij men een boerka kan dragen? Het aantal bijstandsgerechtigden dat is vrijgesteld van de sollicitatieplicht is te hoog. Wat is er aan de hand met degenen die niet op andere dan op medische gronden zijn vrijgesteld? Wat is de achtergrond van de categorie «geen perspectief»? Iemand die gezond is, kan altijd ergens werken. Bij onrechtmatig verstrekte uitkeringen blijkt er onvoldoende onderzoek te zijn gedaan naar vermogen en de woonsituatie van bijstandsgerechtigden. Wat wordt hieraan gedaan? Wil de staatssecretaris er bij gemeenten op aandringen om vaker onaangekondigde adrescontroles uit te voeren? Mevrouw Karabulut (SP) is teleurgesteld dat de wet Vazalo pas in 2012 in werking kan treden. Kunnen tot die tijd alleenstaande ouders die in deeltijd werken een extra toeslag krijgen van de gemeente? Mensen in een re-integratietraject kunnen netto minder overhouden dan in een bijstandsuitkering. Werken moet lonen. Op welke wijze wordt opgetreden tegen gemeenten die geen maatwerk leveren? De Wmo en de WWB zijn onvoldoende op elkaar afgestemd, wat regelmatig tot schrijnende gevallen leidt. Wil de staatssecretaris ervoor zorgen dat bijstandsgerechtigden die vanwege mantelzorg tijdelijk samenwonen niet op hun uitkering worden gekort? Tweede Kamer, vergaderjaar 2007 2008, 30 545, nr. 40 2
Wil de staatssecretaris samen met zijn collega van VWS de knelpunten in de afstemming tussen Wmo en WWB inventariseren en zo nodig voorstellen ter verbetering ontwikkelen? De gemeente Amsterdam moet nogmaals op het belang van mantelzorg gewezen worden. Tevens moet bij deze gemeente worden aangedrongen op een zorgvuldige oplossing voor de slepende zaak van de heer Bos. Wat kan de staatssecretaris voor de zogenaamde nadeelgemeenten doen? Waarom duurt het zo lang voordat er een oplossing is gevonden voor te ingewikkelde formulieren voor het aanvragen van een aanvullende uitkeringen? Hoe worden betrokkenen in de tussentijd geholpen? Hoe staat het met decentralisatie van de langdurigheidstoeslag? Wat is de stand van zaken ten aanzien van het participatiefonds? Waarom zijn de bedragen voor armoedebestrijding in het Gemeentefonds niet geoormerkt? De heer Spekman (PvdA) constateert dat over het budget voor 2009 voor groeigemeenten nog discussie mogelijk is. Klopt het dat dit budget voorlopig wordt vastgesteld op basis van de situatie per 1 januari 2008 en vervolgens definitief wordt vastgesteld op basis van de stand van zaken per 1 januari 2009? Welke financiële prikkel is er voor het Rijk om een goed fraudebestrijdingsbeleid en een goed re-integratiebeleid te voeren? Er is nog een wereld te winnen bij de mogelijkheden voor vrouwen om arbeid en zorg te combineren. Het moet mogelijk zijn om volgend jaar juni een nieuw experiment met de wet Vazalo te starten. Wil de staatssecretaris in een brief het probleem van de combinatie van stagevergoeding, kinderbijslag, bijstandsuitkering en toeslag toelichten? Het is zeer demotiverend als de stagevergoeding van kinderen wordt gekort op de uitkering van de ouder. Klopt het dat de staatssecretaris van plan is om de wetgeving aan te passen om te voorkomen dat vrouwen die hun boerka willen blijven dragen, ook als dit een belemmering is voor het vinden van werk, een bijstandsuitkering krijgen? Mevrouw Spies (CDA) wijst erop dat het, gezien de problemen met de rechtmatigheid, noodzakelijk is dat het Rijk streng toeziet op de uitvoering. Gemeenten die onvoldoende presteren, moeten worden aangesproken. De inspectie zou de betrokkenen rechtstreeks kunnen informeren. De resultaten van de onderzoeken naar cliëntenparticipatie zijn positief. Het grote verloop en een moeilijke binding met de achterband zijn het logische gevolg van het succes van de WWB. De staatssecretaris maakt terecht werk van vermindering van de regeldruk en van de administratieve lasten, vooral door optimaal gebruik van de elektronische dienstverlening. Door wie is het elektronisch klantdossier te raadplegen? Zijn de bestanden van andere instanties hieraan gekoppeld? Chronisch zieken en gehandicapten krijgen in een aantal gemeenten geen bijzondere bijstand, terwijl teruggave van de fiscus op grond van de regeling voor bijzondere uitgaven wordt gekort op de bijstand. Wil de staatssecretaris deze gemeenten opnieuw instrueren? Wat zijn de bijzondere omstandigheden die het vervroegen van de ingangsdatum van de bijstandsuitkering van mensen die onder het generaal pardon vallen, rechtvaardigen? Wil de staatssecretaris nagaan of het mogelijk is om bijstandsgerechtigden dezelfde onbelaste vergoeding voor vrijwilligerswerk te laten ontvangen als mensen met een baan? Wil de staatssecretaris de praktische problemen bij de invulling van Tweede Kamer, vergaderjaar 2007 2008, 30 545, nr. 40 3
het participatiefonds inventariseren en daarvoor oplossingen bedenken? Mevrouw Van Gent (GroenLinks) pleit voor meer vrijheid voor gemeenten om de budgetten voor het verstrekken van uitkeringen en voor het aan het werk helpen van mensen integraal in te zetten om maatwerk te leveren. Gemeenten kunnen het beste bepalen of iemand kan werken met behoud van uitkering of in aanmerking komt voor een gesubsidieerde baan of kan worden gedetacheerd met een loonkostensubsidie. Is er ruimte voor gemeenten om maatwerk te leveren bij het toekennen van werkervaringspremies en vrijlatingsregelingen? Kan de termijn van maximaal zes maanden worden geschrapt? Hoe komt het dat bijna de helft van de bijstandsontvangers van 57,5 jaar en ouder geen sollicitatieplicht heeft? Uit de cijfers blijkt dat 83% van de bijstandsmoeders een sollicitatieplicht heeft. Moet de desbetreffende passage in het regeerakkoord daar niet op worden aangepast? In plaats van een beroep op de wet Vazalo te doen, kunnen de betrokkenen ook heel simpel met scholing en een soepele bijverdienregeling aan het werk geholpen worden. Moeders die worden vrijgesteld van de sollicitatieplicht zouden een hogere uitkering moeten krijgen om te voorkomen dat hun kinderen in armoede opgroeien. Betrokkenen moeten ook een diploma op mbo- of hbo-niveau of een universitaire graad kunnen halen. Antwoord van de staatssecretaris De staatssecretaris wijst erop dat niet bekend is om welke redenen bijstandsmoeders zijn vrijgesteld van de sollicitatieplicht. Dit is aan de professionals. Dat het kabinet voornemens is om de vrijstelling als recht te definiëren, wil niet zeggen dat de betrokkenen niet mogen werken. Het wetsvoorstel zal volgens planning in het eerste kwartaal van 2008 verschijnen en dan kan deze discussie worden voortgezet. Gezien het bestand is het al fantastisch als bijstandsmoeders een startkwalificatie kunnen halen. Vrouwen met een hogere opleiding worden in staat gesteld, hun kennis op peil te houden om de rentree op de arbeidsmarkt te vergemakkelijken. Het is beter om in deze vrouwen te investeren, dan hen te laten doormodderen met laagbetaalde (participatie)baantjes. Het ministerie van Justitie houdt precies bij hoeveel mensen onder het generaal pardon vallen. Er zouden in dat kader rond de 10 000 verblijfsvergunningen zijn afgegeven. Bij de registratie van bijstandsuitkeringen in het kader van de WWB wordt geen onderscheid naar achtergrond van de aanvrager gemaakt. Bijstand wordt in principe niet met terugwerkende kracht verstrekt. Alleen in bijzondere omstandigheden kan hierop een uitzondering worden gemaakt. Er wordt intensief gecontroleerd op vermogen in het buitenland. Zowel Turkije als Marokko werkt hier goed aan mee. De uitvoering van de WWB is gedecentraliseerd. Het inkomensdeel is in feite een ongeoormerkte uitkering aan de gemeente. Doet een gemeente het goed, dan houdt zij geld over. Doet zij het niet goed, dan moet zij het tekort uit eigen middelen opvangen. De Rekeningencommissie en de gemeentelijke Rekenkamer controleren op rechtmatigheid. De gemeenteraad zal hier uiteindelijk over oordelen. De rechtmatigheid van de besteding van het werkdeel is gekoppeld aan de daadwerkelijke kosten ten behoeve van mensen die een re-integratietraject volgen. Als er sprake is van onrechtmatig handelen, wordt het geld teruggevorderd. Het is lastig om gemeenten bij onvolkomenheden direct aan te Tweede Kamer, vergaderjaar 2007 2008, 30 545, nr. 40 4
spreken, omdat niet alle gemeenten door de IWI worden onderzocht. De inspectie baseert zich op de gegevens van de gemeentelijke accountant, waar ook de raad over beschikt. De staatssecretaris zal bezien of het mogelijk is dat de IWI de betrokken raad rechtstreeks informeert. Het schot tussen het inkomens- en het werkdeel is het hart van de WBB. Zonder dat schot vervalt de prikkel voor gemeenten. Zij zijn vrij om binnen de gestelde grenzen premies te verstrekken. De zaak van de boerkadraagster wordt tot enorme proporties opgeblazen terwijl de kwestie in feite allang voorbij is. Bovendien heeft de staatssecretaris zich als een van de eersten uitgesproken tegen het dragen van een boerka als excuus om niet te hoeven werken, maar wel een uitkering op te strijken. Dat neemt niet weg dat er een recht op bijstand is. Bij verwijtbare werkloosheid kan de gemeente de betrokkene korten op de uitkering of deze zelfs stopzetten. Die beslissing staat open voor beroep bij de rechter. De gemeente Diemen is een zelfstandig rechtspersoon. De staatssecretaris heeft geen bevoegdheden om haar te dwingen om de bodemprocedure door te zetten, als hij dat al zou willen. Vertegenwoordigers van de democratie moeten zich terughoudend opstellen ten aanzien van rechterlijke uitspraken. Met de huidige weten regelgeving blijkt er adequaat op dit soort situaties gereageerd te kunnen worden. De staatssecretaris is verder van mening dat er voldoende uitvoering is gegeven aan de motie, te meer omdat er niet aan de voorwaarde van een bodemprocedure is voldaan. Veel mensen in de bijstand zijn de facto arbeidsongeschikt. Professionals beoordelen of mensen al dan niet in staat zijn om te werken. Adrescontrole is zeer belangrijk, zeker in de gevallen waarin de verstrekte uitkering gekoppeld is aan de leefvorm. Binnenkort wordt de Kamer nader geïnformeerd over de wijze waarop de staatssecretaris met desbetreffende rechterlijke uitspraken omgaat. De door mevrouw Karabulut genoemde casus is inmiddels door de rechter als «frauduleus» beoordeeld. Het is zeer lastig om beleid te toetsen aan de hand van individuele gevallen. De staatssecretaris zal samen met zijn collega van VWS bezien of er reden is om de gemeenten in de verzamelbrief te wijzen op de goede praktijk ten aanzien van de mantelzorg. Hij is ook bereid om in voorkomende gevallen naar een oplossing te zoeken, maar wil geen algemene regeling treffen voor bijstandsgerechtigden die tijdelijk vanwege mantelzorg samenwonen. De staatssecretaris had graag het experiment met de wet Vazalo een kans gegeven. De besluitvorming inzake een nieuw experiment zal echter niet eerder dan volgend jaar zomer kunnen worden afgerond. De Kamer zal binnenkort een tijdschema voor deze procedure ontvangen. Het voorstel van mevrouw Van Gent voor een regeling op korte termijn zal nader worden uitgewerkt. De Kamer wordt daar voor de begrotingsbehandeling over geïnformeerd. Bij de bepaling van het budget voor groeigemeenten wordt gebruikgemaakt van de meest actuele demografische gegevens. Dit kan leiden tot verschuivingen tussen gemeenten. Bij het tegengaan van het niet-gebruik van voorzieningen blijkt koppeling van bestanden effectief. Een werkgroep van rijksoverheid en gemeenten screent de formulieren op ingewikkeld taalgebruik. De vorderingen op dit terrein zullen regelmatig worden gemeld. Het participatiefonds is ultimo 1 januari 2009 operationeel. Er wordt gedacht aan het opnemen van prestatie-indicatoren, mede vanuit een oogpunt van inburgering. De Kamer wordt voor de begrotingsbehandeling geïnformeerd over de Tweede Kamer, vergaderjaar 2007 2008, 30 545, nr. 40 5
besteding van de door haar beschikbaar gestelde extra bedragen van twee keer 40 mln. voor armoedebestrijding. Daarmee komt het budget voor armoebestrijding op 160 mln. in vier jaar. Voor schuldhulpverlening is 65 mln. uitgetrokken. In totaal gaat het dus om een substantieel bedrag van 225mln. De langdurigheidstoeslag wordt gedecentraliseerd opdat gemeenten een evenwichtig pakket maatregelen kunnen samenstellen voor de armoedebestrijding, maar ook voor de activering. Gemeenten zijn verplicht, ter zake een verordening op te stellen. Stagevergoedingen mogen niet worden gekort op de bijstandsuitkering van de ouders. Als kinderen meer dan een bepaald bedrag verdienen, komt het recht op kinderbijslag te vervallen. Gemeenten moeten er via de bijzondere bijstand voor zorgen dat mensen niet onder het sociaal minimum komen. De staatssecretaris geeft aan dat het wellicht zinvol is gemeenten hier in een verzamelbrief op te wijzen. De staatssecretaris zal proberen, een overzicht te maken van de wijze waarop de verschillende uitkeringen en toeslagen in elkaar grijpen. CWI, UWV en gemeenten hebben inzage in het digitaal klantdossier. De staatssecretaris zal nagaan welke instanties hier nog meer toegang toe moeten hebben. De belastingteruggave op grond van de regeling voor buitengewone uitgaven mag niet worden gekort op de bijstand, tenzij daarvoor op een andere manier bijstand is verleend. Voor vrijwilligerswerk in het kader van re-integratie is er een speciale forfaitaire vergoeding. Toezeggingen De staatssecretaris zal voor de begrotingsbehandeling een brief sturen met het tijdpad voor het experiment op grond van de wet Vazalo. Tevens wordt bezien welke maatregelen op dit terrein in de tussentijd kunnen worden genomen. De staatssecretaris zal een poging wagen om in een brief aan de Kamer helderheid te bieden over de vervlechting van de verschillende uitkeringen en toeslagen van gemeenten en Rijk in situaties waarin kinderen van uitkeringsgerechtigden stagevergoedingen ontvangen. De staatssecretaris zal voor de begrotingsbehandeling de Kamer bij brief informeren over de besteding van de extra middelen voor armoedebestrijding. De voorzitter van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid, De Wit De griffier van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Post Tweede Kamer, vergaderjaar 2007 2008, 30 545, nr. 40 6