SPINOZA KRING SOEST
DEUS SIVE NATURA Benedictus de Spinoza Amsterdam: 24-11-1632 Den Haag: 21-02-1677 Maar àl het voortreffelijke is even moeilijk als zeldzaam. (Ethica 5 st 42)
Inhoud Welkom bij Spinoza Kring Soest 3 Filosofie van Spinoza 5 Programma 7 Kees Schuyt 8 Miriam van Reijen 9 Data, tijd en plaats 10 Spinozahuis Rijnsburg 11 Colofon 16 2
Welkom bij Spinoza Kring Soest Tijdens mijn studie filosofie aan de Internationale School voor Wijsbegeerte ontstond mijn fascinatie voor onze enige grote Nederlandse filosoof; Benedictus de Spinoza. De vragen, die ik als kind tot ontsteltenis van de leerkrachten op de lagere school n.a.v. de Bijbelverhalen stelde, bleken dezelfde te zijn die hij 300 jaar eerder aan de rabbijnen in de synagoge stelde en die de aanzet vormde voor het uitdenken van zijn filosofie. Ik herkende veel in wat hij naar voren bracht en hoe meer ik mij in hem verdiepte, hoe meer het kwartje begon te vallen. Hier lagen voor mij alle antwoorden. Maar ook antwoorden op vragen waar ik tijdens mijn laboratoriumcarrière tegenaan was gelopen. Hoe was het mogelijk dat deze man met de middelen, die toen tot zijn beschikking stonden, de dingen al zo loepzuiver zag, terwijl die pas 300 jaar later in de wetenschap bewezen zouden worden? 3
Toen ik na mijn filosofie-opleiding de vraag gesteld kreeg: "Wat ga je nu doen?", was er voor mij geen twijfel mogelijk; Spinoza! Na gesprekken met professor Kees Schuyt, Miriam van Reijen en Theo van der Werf, de secretaris van het Spinozahuis, ontstond het idee om in navolging van Amsterdam en Limburg ook in het midden van het land een Spinozakring te beginnen. Ik werkte een plan uit, legde contacten en in het voorjaar van 2014 werd de Spinoza Kring Soest opgericht. De doelstelling van de Spinoza Kring Soest is om in de loop der jaren alle werken van onze grote filosoof onder de loep te nemen. Het eerste seizoen beginnen we met de Korte Verhandeling, die door professor Kees Schuyt zal worden uitgelegd, waarna we met Kees Schuyt en Miriam van Reijen de teksten van Spinoza zijn hoofdwerk gaan lezen, analyseren en met elkaar bespreken. Daarna kunnen we op dezelfde manier ook zijn andere werken, zoals het Theologisch Politiek Traktaat en zijn Brieven gaan behandelen. Ik hoop dat in navolging van o.a. de Amsterdamse Spinoza Kring ook de Spinoza Kring Soest een lang en inspirerend leven beschoren zal zijn. Gonny Pasman - Sakkers 4
Filosofie van Spinoza De teksten van Spinoza zijn nog steeds actueel en van betekenis voor keuzes bij hedendaagse vraagstukken. De reikwijdte van de Spinoza-teksten blijven niet beperkt tot de westerse wereld, maar zijn eveneens een bron van inspiratie voor filosofen uit Azië, onder meer China. Hoewel Spinoza de naam heeft moeilijk leesbaar te zijn, blijkt zijn filosofie heel simpel en toegankelijk. Op de muur van een van de museumkamers in Het Spinozahuis in Rijnsburg heeft Miriam van Reijen zijn filosofie als volgt samengevat: Spinoza gaat uit van één substantie, oorzaak van zichzelf, die hij ook Natuur of God noemt. Wij mensen kennen van deze substantie alleen twee eigenschappen, waaraan wij zelf deel hebben: denken en uitgebreidheid. In de natuur heeft alles wat gebeurt altijd oorzaken, die in principe te achterhalen zijn. Het is onze onwetendheid van de oorzaken, die ons doet spreken van wonderen, toeval en vrije wil. In alle bestaanswijzen van de oneindige natuur is een pogen zich door te zetten in het bestaan werkzaam. 5
Al wat is, dus ook de mens, is een eenheid van lichaam en geest. Daarom kunnen wij alles zowel fysisch al psychisch ervaren en benoemen. Spinoza onderscheidt drie soorten kennis: de Verbeelding, die voortkomt uit de zintuigelijke indrukken; de Rede het Intuïtieve weten. De affecten, waaronder de passies, ontstaan door de verbeelding. Het intuïtieve weten begrijpt dat alles met alles samenhangt. Deze kennis is een doorvoeld inzicht vanuit het perspectief van de eeuwigheid en geeft een volmaakte gemoedsrust en liefde tot al wat is. Voor Spinoza zijn filosofie (de waarheid zoeken) en theologie (vroomheid en gehoorzaamheid) strikt onderscheiden zaken. In zijn politiek filosofie gaat Spinoza uit van de mens, zoals hij is en niet zoals hij zou moeten zijn. Hij houdt een pleidooi voor de democratie en voor een radicale vrijheid van meningsuiting. (Miriam van Reijen) 6
Programma We beginnen met een kennismaking met Benedictus de Spinoza zelf. Wie was hij, hoe leefde hij en hoe kwam hij tot zijn filosofie? Vervolgens zal professor Kees Schuyt de Korte Verhandeling, die de voorloper van de Ethica is, met ons behandelen, waardoor we bekend raken met de grondgedachten van Spinoza. Daarna gaan we onder leiding van Kees Schuyt en Miriam van Reijen de Ethica lezen en bespreken. Dit boek, dat in meetkundige stijl is geschreven, maar juist daardoor heel helder in elkaar zit, kunnen we door onze voorkennis nu beter begrijpen. Tijdens de bijeenkomsten wisselen we van gedachten over wat we thuis hebben gelezen en wat we daaruit voor onszelf en ons dagelijks leven kunnen destilleren en toepassen voor hedendaagse vraagstukken. Want dat is het uiteindelijke doel. Wat hebben we in ons dagelijks leven aan de filosofie van Spinoza? Als het goed is heel veel. Maar daar komen we in de loop van de tijd vanzelf achter. 7
Kees Schuyt Kees Schuyt (1943) studeerde sociologie (1961-1967) en Nederlands recht (1967-1970) te Leiden, Oslo en Berkeley, USA (1971-1972). Hij promoveerde in 1972 in Leiden op het proefschrift Recht, orde en burgerlijke ongehoorzaamheid. Dit proefschrift werd bekroond met de Moddermanprijs voor Strafrechtswetenschappen, 1972. Hij werkte als hoogleraar in de sociologie, achtereenvolgens aan de Universiteit van Nijmegen, Leiden en laatstelijk aan de Universiteit van Amsterdam ( 1991 2008, UvA). Van 2005 tot 2013 was hij lid van de Raad van State. Naast zijn enorme staat van dienst, die veel te lang is om hier allemaal te vermelden, schreef hij van 1989 tot 2005 een tweewekelijkse column in De Volkskrant, was hij van 1976 tot 1986 lid Curatorium Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW) in Leusden en van 1991 tot 2007 bestuurslid bij de Vereniging Het Spinozahuis. Al jaren geeft hij door het hele land diverse lezingen over onze grootste Nederlandse filosoof. 8
Miriam van Reijen Miriam van Reijen (Breda,1946) is afgestudeerd in de sociale filosofie en ethiek (Nijmegen, 1974) en in de cultuur- en godsdienstsociologie (Nijmegen,1983). Van 1973-1985 was zij o.a. wetenschappelijk medewerker filosofie aan de medische faculteit van de Katholieke Universiteit Nijmegen, en docent aan diverse hogere beroepsopleidingen. Na een lang verblijf in het buitenland was zij tot 1-1-2011 opnieuw als docent filosofie werkzaam aan diverse hogescholen en tot op heden is zij docent aan het HOVO van de Universiteit van Tilburg en sinds 2014 ook aan de Universiteit van Nijmegen. Met ingang van het cursusjaar 2010/2011 verzorgt zij een opleiding Filosofie in de Praktijk op de Internationale School voor Wijsbegeerte in Leusden. Zij houdt zich al jaren intensief bezig met Spinoza; in het bijzonder met zijn theorie van de passies en zijn politieke filosofie, waarop zij 21 juni 2010 promoveerde aan de Universiteit van Tilburg. Zij is bestuurslid van de Vereniging Het Spinozahuis, en geeft regelmatig lezingen, workshops en cursussen over Spinoza. 9
Data, tijd en plaats De beide Ethicagroepen voor het seizoen oktober 2014 mei 2015 zitten vol. Op 2 oktober 2015 start o.l.v. Miriam van Reijen een nieuwe Ethicagroep. Belangstellenden kunnen zich hiervoor aanmelden d.m.v. het inschrijfformulier. Tijd: Vrijdagochtend van 10.00 12 uur Data: 2015: 2/10 6/11 4/12 2016: 8/1 5/2 4/3 Plaats: Benedenzaal achter de schuifwand van SWOS Ontmoetingscentrum Klaarwater Wiardi Beckmanstraat 475 3762 GN SOEST Kosten: 98,00 Bedrag overmaken op: NL 44 INGB 0001 9886 01 t.n.v. S.C. Pasman - Sakkers 10
Het Spinozahuis te Rijnsburg Spinozahuis Rijnsburg De tegenwoordig wereldberoemde filosoof werd in 1632 in Amsterdam, in de wijk Vloedenburg (nu Waterlooplein-buurt), geboren. Het huis van zijn ouders is niet bewaard gebleven. Wel zijn er twee huizen bekend waarvan we weten dat Spinoza er enige jaren heeft gewoond, namelijk in Rijnsburg en in Den Haag. Spinoza vestigde zich in 1661 in Rijnsburg. Dit dorp was destijds bekend als een ontmoetingsplaats voor collegianten, een doperse sekte, waaronder Spinoza vrienden had. In de woning van de chirurgijn Herman Hooman had hij als kostganger een kleine kamer, waar hij lenzen voor optische instrumenten sleep en waar hij zijn overpeinzingen met de ganzenpen neerschreef. 11
Een heelmeester uit de achttiende eeuw, Johannes Monnikhoff, heeft een aantekening nagelaten, waaruit blijkt dat het huisje waarin Spinoza van 1661 tot 1663 verbleef, een gevelsteen had met een vers van Dirck R. Camphuysen: Ach! waren alle Menschen wijs, En wilden daarbij wel! De Aard waar haar en Paradijs, Nu isse meest een Hel. Toen er in 1896 in Rijnsburg een oud daglonershuisje, met in de muur dit moeilijk leesbare versje, te koop kwam, herinnerde de Spinozakenner Willem Meijer zich het oude verhaal van Monnikhoff. Meijer kon zo het verwaarloosde pand identificeren als de woning van Spinoza. Er werd een vereniging opgericht die het na aankoop zou laten herstellen en er een bescheiden museum zou inrichten dat tot in lengte van dagen kon functioneren als een middelpunt voor de studie van leer en leven van de wijsgeer. De bibliotheek, die Spinoza volgens de in diezelfde tijd ontdekte boedelbeschrijving van een notaris bij zijn dood in 1677 bezat kon grotendeels worden gereconstrueerd. De perkamenten en leren banden vormen nu een boekenverzameling die uniek is in de wereld, geplaatst in een kamer met de sfeer van een schilderij van Vermeer of De Hoogh. In deze en in de andere museumkamers treft men verder onder andere portretten aan, evenals facsimiles van brieven en documenten. 12
Tot voor kort bestond het museumgedeelte uit twee kamers. De overige ruimtes werden bewoond door een huisbewaarder. Vanaf dinsdagmiddag 27 maart 2012 is het hele huis als museum ingericht en toegankelijk voor het publiek. De Vereniging Het Spinozahuis, opgericht in 1897, stelt zich ten doel het aan leven en werk van de filosoof Benedictus de Spinoza (1632-1677) gewijde museum te Rijnsburg te beheren en de belangstelling voor en de studie van zijn werk te bevorderen. Zij organiseert lezingen en studiebijeenkomsten en geeft de Mededelingen vanwege Het Spinozahuis uit. Adres: Spinozalaan 29, Rijnsburg. Tel. 071-4029209 Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 13.00-17.00 Bereikbaar met openbaar vervoer: bus 37 vanaf NS station Leiden richting Katwijk, halte Spinozalaan. Contactadres: Theo van der Werf, secretaris Paganinidreef 66 2253 SK Voorschoten Tel: 071-5612759 E-mail: info@spinozahuis.nl 13
Boekhandel Van de Ven wil functioneren als de culturele huiskamer van Soest(erberg). Verdeeld over 2½ verdieping bieden we u een ruim assortiment aan. Vooral heel veel boeken, maar ook tijdschriften, kantoorartikelen, (vul)pennen, klassieke cd's en wenskaarten. Bovendien hebben we sinds enige tijd een afdeling antiquariaat, opgezet in samenwerking met kadeboeken uit Amersfoort. Ook is er gelegenheid om even rustig te zitten met een kopje koffie of thee en kunt u gebruik maken van onze gratis KPN Hotspot. Handig als u een uurtje over hebt. Komt u eens bij ons langs? U bent van harte welkom. Met hartelijke groet, Namens het gehele team, Trees Nelissen Boekhandel Van de Ven Soesterbergsestraat 54c 3768 EJ SOEST 035 6012419 info.vandeven@libris.nl www.boekhandelvandeven.nl 14
15
Colofon Postadres: Spinoza Kring Soest Joh. Poststraat 59 3762 VL SOEST telf.nr: 035-6280652 06-44876223 e-mail: info@spinozakringsoest.nl Banknr: NL 44 INGB 0001 9886 01 16
Maar àl het voortreffelijke is even moeilijk als zeldzaam. (Eth. 5 st 42) 17