Nederlandse Genealogische Vereniging Afdeling Zeeland Gezicht op 's lands zeemagazijn of arsenaal te Veere, met voorbijgangers. WIJ VAN ZEELAND Mededelingenblad 15 e jaargang, nummer 4 Oktober 2013
Wij van Zeeland 15 e jaargang nummer 4 INHOUDSOPGAVE Kijk ook op de website van de afdeling: http://zeeland.ngv.nl Van de Voorzitter pag 1 Van de Redactie pag 1 Bestuursmededelingen Najaarsledenvergadering van de Afdeling Zeeland van de NGV pag 2 Nieuws uit de NGV Bestuurs-perikelen binnen de NGV, Ferrie Moubis pag 2 Digitalisering in het Verenigingscentrum, Jaap van Zweeden pag 3 Nieuws uit de Afdeling Zeeland Documentaire over vergeten Zeeuwse emigratie naar Brazilië in de maak pag 4 Nieuws uit de Regio s van de Afdeling Zeeland van de NGV Regio Goeree Overflakkee: Een schipper brengt Oude-Tonge in rep en roer pag 6 Regio Schouwen-Duiveland: Weblog en column van Huib Uil pag 8 Regio Noord- en Zuid-Beveland: Het Manhuis in Goes in de zeventiende eeuw pag 8 Regio Walcheren: De Admiraliteit van Zeeland, residerende te Vlissingen van 1574 1577, het Vlissings Prijzenhof pag 10 Uit het Zeeuws Archief Samenwerking Zeeuws Archief en het Kadaster pag 13 PR-aktiviteiten pag 14 Uit betrouwbare bron.. met Mirjam Neuteboom De bedijking van het Stroodorpe poldertje pag 15 Oud Schrift met PaiZ pag 18 Toevalsvondsten Borssele. pag 21 Genealogie, Voorouders komen tot leven Mini-serie : Van Oostee te Yerseke (4), Mirjam Neuteboom-Dieleman pag 21 Aan boord van d Eenigheid 1, Rob de Groot pag 24 Notaris Jacob Weststrate en zijn familie, Weststrate s bij de VOC 1, Piet Weststrate pag 31 Op zoek naar een hofstede..en gevonden (III), Paul Harthoorn pag 33 Een oud familieverhaal gecontroleerd. Kees Koppejan pag 38 En de straffen waren streng., Annemine Scheffer pag 40 Zeeuwse aktiviteiten Onze Namen, lezing door de Heemkundige Kring Terneuzen pag 43 Ledenmutaties pag 44 2
Van de Voorzitter Hè, wat een domper nou. Nu zitten we zonder landelijke voorzitter, zonder landelijke penningmeester en zonder redactie om ons blad Gens Nostra uit te geven. Alles sal reg kom, zeggen ze in Zuid Afrika, geloof ik. Maar dan moet U ook in beweging komen. Wij zijn met ca. 370 leden, maar daar zien we meestal maar een kleine vaste kern van op de bijeenkomsten in de Vroone. En helaas is maar een enkeling bereid om iets voor de afdeling of de vereniging te doen. Ik begrijp het wel, we hebben het tegenwoordig allemaal druk met allerlei andere dingen. Met de telefoon in de hand of in de tas zijn we op pad en we hollen in onze moderne jachtige tijd van het een naar het ander. Maar er zijn binnen de vereniging veel mensen met veel kennis en kunde die voor anderen heel veel zouden kunnen betekenen. Hou me te goede, ik verwijt U niets, maar we zouden met z n allen veel meer kunnen betekenen voor de genealogie, dan U misschien denkt. Als U niet mobiel bent of te ver weg van de Vroone woont, pak de pen en schrijf eens iets voor Wij van Zeeland of Gens Nostra. Als U goed uit de voeten kunt, organiseer eens iets in uw omgeving, bv. in samenwerking met de bibliotheek. Die willen dat best. Zet een tafel neer en laat U vragen stellen over genealogie. U zult versteld staan hoeveel meer U weet over stamboomonderzoek, dan anderen die net begonnen zijn. Het bestuur van de afdeling zal U graag helpen. Of als U andere leuke ideeën hebt, kom daarmee naar het bestuur en wij zullen ons uiterste best doen om er samen met U iets van te maken. Wat zou U bijvoorbeeld vinden van een discussiemiddag over genealogie? Of eens met een aantal mensen naar het verenigingscentrum gaan in Weesp, om daar eens in de gegevens te grasduinen. Of naar het C.B.G. in Den Haag? Kom op mensen, ook al hebben we nu geen landelijke voorzitter meer en geen landelijke penningmeester en is de redactie van Gens Nostra opgestapt, U bent er gelukkig nog en dat is erg belangrijk. Laat van U horen. Ik reken op U. Wij zijn samen met U de N.G.V. Ferrie Moubis, Voorzitter Van de Redactie. Een vol blad, de start van de nieuwe rubriek Oud Schrift en veel artikelen in de rubriek Voorouders komen tot leven, wat kan een redacteur zich nog méér wensen. De rubriek Oud Schrift gaat de redactie in samenwerking met de nieuw opgerichte werkgroep Paleografie in Zeeland vormgeven. We vragen degenen die de transcriptie gaan maken om respons, zodat we kunnen aansluiten bij hun wensen. Verder gaan we de reis van d Eenigheid volgen via de website en het weblog van het Zeeuws Archief. In een serie artikelen in de komende nummers van Wij van Zeeland geven we informatie over deze reis, waarbij we vooral aandacht zullen schenken aan de bemanning, van kapitein Jan Menkenveld tot aan de Vlissingse oploper Adriaan de Visser en de jongen Albert Vermeulen. Heeft u informatie over de in het artikel genoemde bemanningsleden, laat het de redactie dan weten! Tenslotte: de regio s boven de Westerschelde zijn goed vertegenwoordigd in het blad. De redactie vraagt zich af waar de regio s beneden de Westerschelde met hun verhalen blijven. We zouden graag zien dat ook West- en Oost-Zeeuws-Vlaanderen en Terneuzen in het blad hun plaats innemen. Wie? Rob de Groot 1
Bestuursmededelingen Nederlandse Genealogische Vereniging Afdeling Zeeland Secretariaat: Trompstraat 7, 4435 BT Terneuzen Najaarsledenvergadering van de Afdeling Zeeland van de NGV Het bestuur van de Afdeling Zeeland van de NGV nodigt haar leden en andere belangstellenden uit voor de najaars-ledenvergadering die wordt gehouden op zaterdag 9 november 2013 in De Vroone, C.D. Vereeke-straat 74 te Kapelle. Aanvang 14.00 uur. Aan de orde komt de volgende agenda: 1 Opening door de voorzitter en vaststelling van de agenda. 2 Mededelingen en ingekomen stukken. 3 Verslag van de voorjaarsledenvergadering van zaterdag 13 april 2013 (gepubliceerd op de website van de afdeling Zeeland http://zeeland.ngv.nl) 4 Verslag PR-commissie over 2012 (zie notulen voorjaar-alv). 5 Benoeming en mandatering van de (plv-) afgevaardigden voor de najaars-av van de NGV. Het bestuur stelt voor de heren Ferrie Moubis, resp. Evert Beket. 6 Bespreking vergaderstukken voor de najaar AV van de NGV (worden na ontvangst op de website van de afdeling Zeeland geplaatst. 7 Rondvraag. 8 Sluiting door de voorzitter. Na deze vergadering ontvangen we twee sprekers. Jaap van Zweeden zal het hebben over de digitalisering binnen de NGV en een oproep doen aan de leden van onze afdeling om mee te doen aan dit werk! Daarna vertelt Arjan van Westen méér over het filmproject over Zeeuwen die geëmigreerd zijn naar Brazilië. Aanvang ca. 14.30 u. Nieuws uit de afdeling Zeeland Documentaire over vergeten Zeeuwse emigratie naar Brazilië in de maak. Filmmakers werken aan een documentaire over de 700 Zeeuwen die tussen 1858-1862 naar Brazilië emigreerden. Braziliaanse Koorts gaat de film heten en vertelt het verhaal van al die avonturiers die voor een onzekere toekomst in de tropen kozen. Deze documentaire wordt met het zogeheten crowdfunding op www.braziliaansekoorts.nl gefinancierd. Mensen kunnen helpen de film mogelijk te maken, door een donatie te doen of alvast de dvd Braziliaanse Koorts te bestellen. En wie het boek 2
Op een dag zullen ze ons vinden: Een Zeeuwse geschiedenis in Brazilië, van Ton Roos en Margje Eshuis koopt, helpt gelijk mee de film te financieren. Vanaf 1858 werden veelal straatarme landarbeiders en ambachtslieden in Zeeland geronseld om naar Brazilië te verhuizen. Dat land was op zoek naar goedkope arbeidskrachten. De Zeeuwen vertrokken op overvolle zeilschepen om nooit terug te keren. Het gaat onder meer om families als Boone en Louret uit Cadzand, Schijve uit Groede, Smoor uit Zuidzande, Schietekatte uit Bommenede en Vemeulen uit Kruiningen. In een filmpje op www.braziliaansekoorts.nl staan alle namen van de Zeeuwse landverhuizers. Zo kan iedereen zien of hij toevallig voorouders heeft die naar Brazilië zijn gegaan. De meeste van deze landverhuizers hadden weinig geluk. In Brazilië bleek het grondbezit een leugen en de beloofde woning was een paar boomstammen met een dak van palmbladeren. Geld om terug te keren hadden deze mensen niet. De meeste emigranten, waarvan velen ongeletterd, werden door het thuisfront vergeten. Tegenwoordig spreekt nog slechts een handjevol nazaten van deze pioniers, die wonen in dorpjes als Holanda, Holandinha en Garrafâo Zeeuws. Uiteraard laten filmmakers Monique Schoutsen en Arjan van Westen straks deze nazaten in Braziliaanse Koorts aan het woord. De filmmakers bezochten het gebied Espirito Santo in december voor een eerste keer. Ze spraken in het Zeeuws onder meer met de 78-jarige Alfredo Heule uit Holandinha. In Zeeland is hij nooit geweest maar de hele geschiedenis betekent heel veel voor hem. Filmmaker Arjan van Westen in gesprek met Alfredo Heule in Holandinha. (foto Monique Schouten) Ook werd Garrafâo aangedaan. Daar woont de 43-jarige Leonora Boone, wier voorouders uit Nieuwvliet komen Deze vrouw bezocht met een uitwisselingsprogramma van de protestantse kerken tien jaar geleden onder meer Groede en hield er toen in het Zeeuws nog een toespraak in de Grote Kerk. In Brazilië is ze bezig de emigratiegeschiedenis nieuw leven in te blazen. Dat wil ze onder meer doen door een klein museum in te richten in de landbouwschool waar ze werkt. Uit het boek Op een dag zullen ze ons vinden, een Zeeuwse geschiedenis in Brazilië, dat Roos en Eshuis in 2008 schreven, blijkt overigens dat een aantal families nooit meer getraceerd is. Zo was er bijvoorbeeld Pieter van Kampen uit Haamstede, die met zijn vrouw en twee kinderen in 1858 voet aan wal zetten in Brazilië. Waar ze later heen zijn gegaan, laten de archieven niet weten. Mogelijk zijn ze al zwervend onder erbarmelijke omstandigheden op de koffieplantages gaan werken. Ronduit dramatisch is het lot dat de families trof die hadden getekend om naar het gebied Mucuri te gaan. Onder hen de (vermoedelijke) broers Anthony en Cornelis Koole die met hun vrouwen en totaal zeven kinderen in 1858 uit Zonnemaire waren vertrokken. Zij vonden een tropische hel. Ziekte, kindersterfte, desillusie, alcoholisme, honger 3
en dood. Dat deze emigranten enkel een reis overleven hadden geboekt werd bekend dankzij een Duitse Arts die in 1859 de kolonie Mucuri bezocht. Hij maakte een huiveringwekkend verslag, Overal lagen zieken, vooral met verzwakte benen en diepe beenwonden. Hele families lagen te bed of wat daarvoor door moest gaan. Uit het rapport van de arts bleek verder dat vier van de kinderen van Cornelis Koole waren gestorven van de honger. Veel Zeeuwse families trokken later dan ook naar andere gebieden in Brazilië. En sommige Zeeuwen wisten te overleven en vermengden zich met andere migranten. Zodat in 2013 zelfs Zeeuwse familienamen in de Vale do Rio Mucuri, met soms kleine veranderingen: zoals Colen (Koole) en Hoogestein (Hagesteyn) voorkomen. De documentaire Braziliaanse Koorts gaat over deze vergeten emirgratiegeschiedenis. Mensen die het project willen steunen kunnen dat dus op verschillende manieren doen. Met bijvoorbeeld een donatie van 5 euro of door vooraf de DVD Braziliaanse Koorts te bestellen. Voor 17,50 euro ontvangen donateurs het boek Op een dag zullen ze ons vinden: Een Zeeuwse geschiedenis in Brazilië, van Ton Roos en Margje Eshuis. Zie www.braziliaansekoorts.nl, daar kunt u dus ook zien of uit uw familie mensen naar Brazilië zijn vertrokken. Arjan van Westen 4 PR-activiteiten Sjaak Hoornick en Jan Oosthoek hebben voor het najaar van 2013 en voor 2014 het programma van lezingen en bijeenkomsten vastgesteld. Op zaterdag 2 november 2013 zal er weer een Genealogische Dag worden gehouden in het Zeeuws Archief te Middelburg. Samen met het Zeeuws Archief en het Genealogisch Centrum Zeeland eveneens uit Middelburg hopen wij weer op uw aanwezigheid. Voor een ieder zal er iets te vinden zijn. Volgend jaar zal er op zaterdag 19 april 2014 een genealogische en heemkundige markt worden gehouden in de Vroone te Kapelle. Hoe dit precies er uit komt te zien, is nog niet geheel bekend, doel is wel de sfeer van een markt te maken, waar van alles te zien en te koop is. Daarover wordt u nog later over ingelicht, wel zijn er al diverse archiefdiensten, heemkundige kringen en andere afdelingen van de NGV bereid om hun medewerking te verlenen. De lezingen: Op zaterdag 9 november 2013 zal dhr. Jaap van Zweeden een lezing houden over de digitalisering binnen de NGV. Daarna geeft Arjen van Westen meer informatie over het filmproject Braziliaanse koorts, over Zeeuwen in Brazilië. Op zaterdag 25 januari 2014 zal dhr. Jan de Ruiter een lezing houden over de Bevelandse lotelingen in het leger van Napoleon (1811-1814). Het betreft een vergeten generatie jongens, die door het lot waren aangewezen en stierven voor de idealen van keizer Napoleon. Op zaterdag 22 februari 2014 geeft mevr. Willy van Meegen een lezing over een onderwerp dat mij nog niet geheel bekend is, ik weet alleen dat het vrij boeiend is. Op zaterdag 29 maart 2014 zal dhr. Cees Heystek (voorzitter HCC afd. genealogie) een voordracht verzorgen over heraldiek, de wetenschap die zich bezig houdt met familie- en persoonswapens. Op deze middag gaat hij in op het ontstaan en de ontwikkeling van familiewapens. Op zaterdag 10 mei zal Frank de Klerk van het gemeentearchief Goes een lezing houden over de gewone mensen die je in de archieven tegenkomt, vanaf de middeleeuwen tot heden. Sjaak Hoornick
Zeeuwse Activiteiten Voor de evenementenlijst van de NGV zie: www.ngv.nl/agenda Onze namen. Op donderdag 21 november zal de Heemkundige Vereniging Terneuzen een lezing hebben over `Onze Namen`. De lezing wordt gegeven door Prof- Magda Devos, taalkundige. Tot haar emeritaat was zij hoogleraar aan de Universiteit van Gent. Zij zal het hebben over de namen in (Zeeuws- )Vlaanderen. Zij zal haar lezing beginnen over de oude Germaanse namen en via de Bijbelse namen naar de moderne namen terecht komen. Op een gegeven moment waren er in de middeleeuwse gemeenschappen te veel mensen met de zelfde naam aanwezig en gaf verwarring en begon men toevoegingen aan te naam te geven. Mogelijkheden waren zoon of dochter van, verwijzing naar het beroep of naar de plaats van herkomst. Werd een naam erfelijk dan spreken we van een familienaam. De klankvorm en opbouw van de familienaam onthult ook iets over de herkomst van de naamdrager. Ook voor genealogen zal dit een interessante lezing zijn. Leden van de afdeling Zeeland van de NGV mogen deze lezing bijwonen. Wel is het verstandig vroeg in de zaal aanwezig te zijn, want deze is bij iedere lezing overvol. De lezing vindt plaats op 21 november, in hotel l'escaut, Scheldekade 65, Terneuzen, aanvang 20.00 u. Voor de deur is de bushalte van lijn 20, dus het is goed bereikbaar vanaf het busstation en van uit oostelijk Zeeuws-Vlaanderen. Gratis parkeren kan aan de overkant bij de oude haven van Terneuzen. Ledenmutaties per 1 september 2013 Per 01-09-2013 telde de afdeling Zeeland 371 leden, waarvan 41 bijkomende. Stichting genealogische Publicaties Voor al uw thuis-zoekwerk zie de website www.genpubl.nl. Hier zijn uitgebreide cd s en usb-sticks te koop, waarop alle doop-, trouwen begraafregisters staan, per plaats in de vermelde gemeenten. 5
Nederlandse Genealogische Vereniging afdeling Zeeland Bestuurssamenstelling F.A.J.M. Moubis (Ferrie) Voorzitter Tabakstraat 24A 4561 HW Hulst E. B. Beket (Evert) Secretaris Trompstraat 7 4535 BT Terneuzen J.G. Polderdijk (Jan) Penn.meester Schippersweg 26 4455 VP Nieuwdorp A. Maljaars (Bram) webmaster Majoorwerf 21 4374 CA Zoutelande J. F. de Priester Cals Piet Heinstraat 76 4335 HX Middelburg J.L. Oosthoek (Jan) PR Sterappelstraat 49 4421 LE Kapelle J. Hoornick (Sjaak) PR Notestraat 14 4462 EB Goes R.J. de Groot (Rob) Redactie Koudekerkseweg 19 4373 RB Biggekerke Correspondentieadres: Secretariaat afdeling Zeeland NGV, Trompstraat 7, 4535 BT Terneuzen Redactie Mededelingenblad Wij van Zeeland : R.J. de Groot Koudekerkseweg 19 4373 RB Biggekerke A.L. Minderhoud Kapelseweg 49 4481 PD Kloetinge A.M. van Gessel Kleine Beer 2 4501 HP Oostburg secretariaatzld@zeelandnet.nl redactiewvz@zeelandnet.nl Webmaster A. Maljaars Majoorwerf 21 4374 CA Zoutelande webmasterngvzld@zeelandnet.nl Cals, afd Zeeland Mw J. F. de Priester Piet Heinstraat 76 4335 HX Middelburg calszeeland@zeelandnet.nl Public Relations J.L. Oosthoek Sterappelstraat 49 4421 LE Kapelle J.C.M Hoornick Notestraat 14 4462 EB Goes Haza-21 Helpdesk J. Remijn Claushof 41 4461 SL Goes j-remijn@hetnet.nl Werkgroep Computergenealogie: G.C. Bek Spinellihof 40 4463 GP Goes J.C.M. Hoornick Notestraat 14 4462 EB Goes A. Maljaars, Majoorwerf 21 4374 CA Zoutelande J.G. Polderdijk Schippersweg 26 4455 VP Nieuwdorp genpubl@zeelandnet.nl J. van Zweeden Nassaulaan 63 3743 CB, Baarn Afgevaardigde naar de ALV van de NGV F.A.J.M. Moubis Tabakstraat 24 A 4561 HW Hulst Bij de voorplaat: Zeeuws Archief, KZGW, Zelandia Illustrata II : cat.nr ZI-II-1069 Gezicht op 's lands zeemagazijn of arsenaal te Veere, met voorbijgangers. Datering 1690-1696; Het Koninklijk Zeeuws Genootschap der Wetenschappen ondersteunde de uitgave door af te zien van de vergoeding van de gebruiksrechten. 6
data die u beslist niet mag vergeten!! Alle bijeenkomsten vinden plaats in De Vroone, C.D. Vereekestraat 74 te Kapelle en beginnen om 14.00 uur, tenzij anders aangegeven. 5 oktober 2013 2 november 2013 9 november 2013 25 januari 2014 Voorouders als vissers op Goeree-Overflakkee door Frits van Oostvoorn Genealogen-dag en Open Archieven-dag in het Zeeuws Archief Najaars ALV met aansluitend lezing 1 Digitalisering binnen de NGV, Jaap van Zweeden Bevelandse lotelingen in het leger van Napoleon (1811-1814). Jan de Ruiter lezing 2 Braziliaanse Koorts, Arjan van Westen 7