Hoe Leiden Gaat Het Landelijk Meetnet FloraAandachtsoorten gaat definitiefvan start!!! Velen van u hebben reeds kennisgemaakt met het Landelijk Meetnet FloraAandachtsoorten (LMFA). Vorig jaar hebbenwe proefgedraaid met het meetnet, om na te gaan of er voldoendeinteresse was bij floristen en professionele organisaties om mee te doen. Ook wilden we weten of de methodiek goed uitvoerbaar en bruikbaar was voor alle betrokkenen. Dit heeft geleid tot allerlei nuttige tips, o.a. om het administratieve werk te verminderen.dankzij de inzet en het enthousiasme van alle deelnemerskunnen we nu met trots aankondigen dat het LMFA echt van start gaat! Doelstelling gaat het met Klokjesgentiaan in Nederland? natuurontwikkelingsprojecten tot herstel van zeldzame soorten? Bevertjes op dijken snellerachteruit dan in kalkgraslanden? Om dit soort vragen te beantwoorden heeft Stichting FLORON samen met het Centraal Bureau voor Statistiek het Landelijk Meetnet Flora opgezet. FLORON zorgt voor de organisatie en afstemming en het CBS voert de analyses uit, in nauwe samenwerking met FLORON. Het LMFA wordt gefinancierd door IKCNatuurbeheer en CBS. Het meetnet heeft als doel aantal om een RodeLij stsoorten en doelsoorten over een lange periode te volgen. Alleen door het systematisch verzamelen en vastleggen van gegevens op vaste meetpunten is het mogelijk iets over de ontwikkeling van populaties te zeggen. De gegevens zullen o.a. gebruikt worden bij de Natuurbalans en de Natuurverkenningen. Natuurlijk gaan de gegevens ook naar de terreineigenaren, zodat zij weten welke bijzondere soorten in hun terreinen voorkomen. Samenwerking en afstemming Aan het meetnet doen zowel professionele instanties als vrijwilligers mee. De provincies en grote terreinbeheerders stellen hun monitoringgegevens ter beschikking van het meetnet. Een belangrijke inspanning dit jaar is het afstemmen van alle professioneel beschikbaar komende gegevens en de activiteiten van de vrijwilligers op elkaar en het regelen van vergunningen voor het betreden van terreinen. Meetpunten Voor de meeste soorten worden minimaal50 meetpunten gevolgd, behalve wanneer een soort zo zeldzaam is dat dit aantal niet gehaald wordt. Dan wordt de soort integraal gevolgd. De meetpunten zijn random getrokken uit FLORBASE2d. Er is voor gezorgd dat nagenoeg alle ecotopen waarin kwetsbare soorten voorkomen voldoende in de steekproef vertegenwoordigd zijn. Daarnaast is er op gelet dat ook de afzonderlijke soorten voldoende in de steekproef voorkomen. Dit heeft geleid tot circa 000 meetpunten, waarvan een aanzienlijk deel binnen de Ecologische Hoofd Structuur ligt. De meetpuntenzijn sterk verdicht in gebieden met veel zeldzame soorten zoals ZuidLimburg, de duinen, het rivierengebied, NoordwestOverijssel, de Drentse Aa, Twente en de bloemdijken van Zeeland (Fig. 7). Gorteria2s (999) 55
De de d een de Soortenlijst Er doen circa 5 soorten mee aan het LMFA. Deze zijn gekozen uit een totaal aantal van ruim 600 soorten, namelijk alle (potentiële) RodeLijstsoorten en doelsoorten. Verder zijn nog een aantal zeldzame muurplanten toegevoegd die genoemd worden in het Muurplanten Beschermingsplan. Bij de soortkeuze is in eerste instantie rekening gehouden met de herkenbaarheid en de plaatstrouw van soorten. We willen immers betrouwbare trends kunnen geven. Vervolgens is ervoor gezorgd dat alle milieutypen zo goed mogelijk vertegenwoordigd zijn. De lijst is te vinden in Tabel (p. 6062). In sommige milieutypen komen veel slecht meetbare en "springerige" soorten voor. Dit geldt voor o.a. voor akkers op zure zandgronden en in mindere mate voor pioniersoorten van zwak zure, voedselarme bodems. Informatie over de soorten uit deze biotopen zal op andere wijze verzameld moeten worden. Methode Binnen het LMFA wordt gebruik gemaakt van de enigszins gewijzigde methodiek van het RodeLijstproject. Een kmhok wordt eenmaal per vier jaar opgenomen. Er wordt gebruik gemaakt van een formulier met kaartje en een bijbehorende handleiding. Figuur 8 laat een voorbeeld van een ingevuld LMFformulier zien. Op het formulier zijn de LMFsoorten en overige RodeLij stsoorten die bekend zijn uit het kmhok voorgedrukt. Bij elke soort is aangegeven in welk jaar deze als laatste is waargenomen. Ook zijn de bloeitijden aangegeven als steuntje bij het plannen van het veldwerk. De voorgedrukte soorten zijn ofwel zwart, ofwel grijs getint. Van alle zwartgedrukte soorten en van alle nieuwe LMFsoorten (die niet het formulier staan) willen we de groeiplaats weten! Van de grijsgedrukte soorten zijn nog op al genoeg andere meetpunten. Deze doen in dit kmhok niet mee voor het LMFA; Invullen is niet noodzakelijk, maar mag wel. Het betreft soorten die zo veel voorkomen dat ze niet in elk hok genoteerd hoeven te worden, bijvoorbeeld Rietorchis (Dactylorhiza majalis subsp. praetermissa) en Rode ogentroost (Odontites vernus subsp. serotinus). We willen van de zwartgedrukte en nieuwe LMFsoortenhet volgende weten: belangrijkste groeiplaatsen ; deze noteert u op het kaartje met een zelfgekozen lettercode (Fig. 8). U onderstreept de belangrijkste groeiplaats(en) van de soort. abundantie van de soort voor het hele kmhok geschat met de FLORON RodeLij stschaal. De abundantie kan ingevuld worden als aantal exemplaren, bloeistengels of oppervlak. Het dikomrande hokje geeft aan wat de voorkeur heeft. efenologie. biotoopcode. looproute; dit is van belang als er soorten nieuw worden gevonden of niet meer terug worden gevonden. Met behulp van de looproute kunnen we dan nagaan of die bepaalde plek bezocht is of niet. 56 Gorteria 25 (999)
Fig. 7. Meetpunten van het Landelijk Meetnet FloraAandachtsoorten Per soort vult u dus regel in op het formulier. U hoeft geen decametercoördinaten in te vullen of op te zoeken. Deze worden automatisch toegekend bij de gegevensinvoer. Voor de codering van de abundantie, fenologie en biotoopcode wordt verwezen naar de handleiding bij het LMFproject. 2 Meedoen Als u belangstelling hebt om mee te doen aan het LMFA neem dan zo vroeg mogelijk contact op met het Landelijk Bureau van FLORON. Wij kunnen u dan tijdig voorzien van formulieren, kaartjes en een handleiding. U kunt zich ook aan Gorteria2s(l999) 57
Fig. 8. Voorbeeld van een ingevuld LMFA formulier. 58 Gorteria 25 (999)
melden via de districtcoördinatorvan FLORON. Deze geeft dan uw naam en adres door aan FLORON. Geef aan of u eenmalig wil meedoenof dat u een reeks hokken wil "adopteren" om bij te houden. Te denken valt aan een natuurgebied dicht bij uw woonplaats, waarvan u jaarlijks een kwart bezoekt. Flet is mogelijk om zelf een voorstel te doen voor een kmhok of een deel daarvan, mits er voldoende LMFsoorten voorkomen. Wij kunnen dan nagaan of het in het meetnet past. We streven ernaar om begin april alle kilometerhokken te verdelen. Contactpersonen voor het LMFA zijn Bart Vreeken (0752759) en Adrienne Lemaire (0752757) van het Landelijk Bureau.. Ministerie van LNV, 990. Handleiding voor de bescherming van bedreigde muurplanten. Min. van LNV, Den Haag. 2. Stichting FLORON, 999. Handleiding voor het Landelijk Meetnet FloraAandachtsoorten. Stichting FLORON, Leiden. Fig. 9. Een voorbeeld van een LMFAsoort: Paarbladig goudveil (Chrysosplenium oppositifolium). Gorteria2s(l999) 59
0 Tabel. De soortenlijst van het LMFA. Toelichting: DS: + doelsoort, geen doelsoort; RL: RodeLijstcategorie (0), geen RodeLijstsoort. Wetensch. naam Nederl. naam DS RL Wetensch. naam Nederl. naam DS RL Aceras anthropophorum Poppenorchis + Carex buxbaumii Knotszegge Aconitum vulparia Gele monnikskap + Carex caryophyllea Voorjaarszegge + Actaeaspicata Christoffelkruid Carex diandra Ronde zegge Alliumoleraceum Moeslook + Carex digitata Vingerzegge Allium scorodoprasum Slangelook Carex distans Zilte zegge + Allium ursinum Daslook + Carex ericetorum Heidezegge + Althaea officinalis Echte heemst + Carex extensa Kwelderzegge + Alyssum alyssoides Bleek schildzaad + Carex hostiana Blonde zegge + 2 Anacamptis pyramidalis Hondskruid + Carex laevigata Gladde zegge Anagallis tenella Teer guichelheil + 2 Carex pallescens Bleke zegge + Andromeda polifolia Lavendelhei Carex pendula Hangende zegge Anemone ranunculoides Gele anemoon Carex praecox Vroege zegge + Antennaria dioica Rozenkransje + 2 Carex punctata Stippelzegge + Anthericum liliago Grote graslelie Carex strigosa Slanke zegge + Anthyllis vulneraria Wondklaver + Carex sylvatica Boszegge Apium inundatum Ondergedoken + Carex trinervis Drienervige zegge + moerasscherm Carlinavulgaris Driedistel + Apium repens Kruipend + Centaurea calcitrapa Kalketrip + 0 moerasscherm Centaurea scabiosa Grote centaurie + Arabis glabra Torenkruid + 2 Cephalanthera Bleek bosvogeltje + Arabis hirsuta Ruige scheefkelk s.s. + damasonium subsp. hirsuta Cephalanthera longifolia Wit bosvogeltje Arabis hirsuta Pijlscheefkelk 2 Cephalanthera rubra Rood bosvogeltje subsp. sagittata Ceterach officinarum Schubvaren Arctium tomentosum Donzige klit Chenopodium Brave hendrik + Arctostaphylos uvaursi Berendruif + 2 bonushenricus Armeria maritima Engels gras + Chondrilla juncea Knikbloem 0 Arnica montana Valkruid + 2 Chrysosplenium Verspreidbladig goudveil Arnoseris minima Korensla + alternifolium Artemisia campestris Wilde averuit + subsp. campestris Chrysosplenium Paarbladig goudveil + oppositifolium Asperugo procumbens Scherpkruid + Cicendia filiformis Draadgentiaan + Asplenium Zwartsteel + Circaea alpina Alpenheksenkruid adiantumnigrum Asplenium Tongvaren Circaea x intermedia Klein heksenkruid Cirsium acaule Aarddistel + scolopendrium Cirsium dissectum Spaanse ruiter + 2 Asplenium trichomanes Steenbreekvaren + Cirsium eriophorum Wollige distel Asplenium viride Groensteel Astragalus glycyphyllos Hokjespeul Clinopodium acinos Kleine steentijm + 2 Clinopodium vulgare Borstelkrans + Atriplex laciniata Gelobde melde + Cochlearia officinalis Engels lepelblad + Atriplex pedunculata Gesteelde zoutmelde subsp. anglica Atropa belladonna Wolfskers Cochlearia officinalis + Echt lepelblad + Blackstonia Bitterling subsp. officinalis perfoliata s.l. Blackstonia perfoliata Zomerbitterling Coeloglossum viride Groene nachtorchis + Colchicum autumnale Herfsttijloos + 2 subsp. perfoliata Cornus suecica Zweedse kornoelje + Blackstonia perfoliata Herfstbitterling Crambe maritima Zeekool subsp. serotina Crepis paludosa Moerasstreepzaad + Blysmus compressus Platte bies + 2 Crithmum maritimum Zeevenkel Blysmus rufus Rode bies Cucubalus baccifer Besanjelier + 2 Botrychium lunaria Gelobde maanvaren + Cuscuta epithymum Klein warkruid + 2 Briza media Bevertjes + Cuscuta europaea Groot warkruid Bromopsis ramosa Ruwe dravik + Cyperus fuscus Bruin cypergras subsp. ramosa Cystopteris fragilis Blaasvaren + Bunium bulbocastanum Aardkastanje + 2 Dactylorhiza incarnata Vleeskleurige orchis + Calepina irregularis Kalkraket + Dactylorhiza maculata Gevlekte orchis Caltha palustris Spindotterbloem Dactylorhiza majalis s.l. Brede orchis + Rietorchis subsp. araneosa Dactylorhiza majalis Brede orchis + Calystegia soldanella Zeewinde subsp. majalis Campanula glomerata Kluwenklokje + Dactylorhiza majalis Rietorchis Campanula rapunculus Rapunzelklokje + subsp. praetermissa Carduus tenuiflorus Tengere distel Daphne mezereum Rood peperboompje + Carex appropinquata Paardenhaarzegge Deschampsia setacea Moerassmele + 60 Gorteria 25 (999)
2 0 Wetensch. naam Nederl. naam DS RL Wetensch. naam Nederl. naam DS RL Dianthus armeria Ruige anjer + 2 Hypericum hirsutum Ruig hertshooi + Dianthus deltoides Steenanjer Hypericum montanum Berghertshooi + Diphasiastrum Kleine wolfsklauw + 2 Hypericum pulchrum Fraai hertshooi + Illecebrum verticillatum Grondster + tristachyum + Drosera longifolia Lange zonnedauw Inula britannica Engelse alant + Echinodorus Stijve moerasweegbree + 2 Isoetes echinospora Kleine biesvaren + ranunculoides Isoetes lacustris Grote biesvaren + Echinodorus repens Kruipende + Juncus capitatus Koprus + moeras weegbree Juncus pygmaeus Dwergrus + Elatine hexandra Gesteeld glaskroos + Kickxia elatine Spiesleeuwenbek + Elatine hydropiper Klein glaskroos + Kickxia spuria Eironde leeuwenbek Eleocharis quinqueflora Armbloemige waterbies + 2 Knautiaarvensis Beemdkroon Eleogiton fluitans Vlottendebies + Lathyrus aphaca Naakte lathyrus + Epipactis atrorubens Bruinrode wespenorchis + Lathyrus japonicus Zeelathyrus Epipactis muelleri Geelgroene wespenorchis Lathyrus linifolius Knollathyrus + Epipactis palustris Moeraswespenorchis + Lathyrus nissolia Graslathyrus + Equisetum sylvaticum Bospaardenstaart Lathyrus sylvestris Boslathyrus + Equisetum telmateia Reuzenpaardenstaart Lathyrus tuberosus Aardaker Equisetum variegatum Bonte paardenstaart + 2 Legousia hybrida Klein spiegelklokje Erica cinerea Rode dophei + Legousia Groot spiegelklokje + 2 Eriophorum gracile Slank wollegras + speculumveneris Eriophorum latifolium Breed wollegras + Leucojum aestivum Zomerklokje Eriophorum vaginatum Eenarig wollegras + Limonium vulgare Lamsoor + Eryngium maritimum Blauwe zeedistel + Linnaea borealis Linnaeusklokje Erysimum cheiri Muurbloem + Linum catharticum Geelhartje + Erysimum hieracifolium Stijve steenraket + Liparis loeselii Groenknolorchis + 2 Euphorbia amygdaloidesamandelwolfsmelk Listera cordata Kleine keverorchis 2 Euphorbia cyparissias Cipreswolfsmelk + Listera ovata Grote keverorchis Euphorbia palustris Moeraswolfsmelk + Lithospermum arvense Ruw parelzaad + 2 Euphorbia paralias Zeewolfsmelk Lithospermum officinaleglad parelzaad Euphorbia seguieriana Zandwolfsmelk + Littorella uniflora Oeverkruid + 2 + 0 Lobeliadortmanna Waterlobelia + Filipendula vulgaris Knolspirea Fritillaria meleagris Wilde kievitsbloem + 2 + Ludwigia palustris Waterlepeltje Galeopsis angustifolia Smalle raai + 2 Luronium natans Drijvende waterweegbree : + ladanum s.s. Galeopsis Brede raai Galeopsis pubescens Zachte hennepnetel Galeopsis segetum Bleekgele hennepnetel Luzula luzuloides Witte veldbies + Luzula sylvatica Grote veldbies + Lycopodiella inundata Moeraswolfsklauw + Galium pumilum Kalkwalstro + Lycopodium annotinum Stekende wolfsklauw + Genista anglica Stekelbrem + Lycopodium clavatum Grote wolfsklauw + 2 Genista germanica Duitse brem + Lysimachia nemorum Boswederik + Genista pilosa Kruipbrem + Marrubium vulgare Malrove + Genista tinctoria Verfbrem + 2 Melampyrum arvense Wilde weit + Gentiana cruciata Kruisbladgentiaan Melica uniflora Eenbloemig parelgras + Gentiana pneumonanthe Klokjesgentiaan Mentha pulegium Polei + Gentianella amarella Slanke gentiaan + 2 Menyanthes trifoliata Waterdrieblad Gentianella campestris Veldgentiaan + Misopates orontium Akkerleeuwenbek + Gentianella ciliata Franjegentiaan + Moneses uniflora Eenbloemig wintergroen Gentianella germanica Duitse gentiaan + Monotropa hypopitys Stofzaad + 2 Geum rivale Knikkend nagelkruid + Najas minor Klein nimfkruid 0 Glaucium flavum Gele hoornpapaver + Narthecium ossifragum Beenbreek + Goodyera repens Dennenorchis Neottia nidus avis Vogelnestje + Gratiola officinalis Genadekruid + Nepeta cataria Wild kattekruid + 2 Groenlandia densa Paarbladig fonteinkruid + Odontites vernus Late ogentroost Gymnadenia conopsea Grote muggeorchis + subsp. serotinus Gymnocarpium Rechte driehoeksvaren Oenanthe lachenalii Zilt torkruid + robertianum Ophrys apifera Bijenorchis Hammarbya paludosa Veenmosorchis + Ophrys insectifera Vliegenorchis + Helianthemum Geel + zonneroosje Orchis mascula + Mannetjesorchis nummularium Orchis militaris + Soldaatje Helleborus viridis + Wrangwortel Orchis morio + Harlekijn 2 Herminium monorchis + Honingorchis Orchis purpurea Purperorchis + Hieracium amplexicaule Stengelomvattend Orchis simia Aapjesorchis havikskruid Orobanche Walstrobremraap Holosteum umbellatum Heelbeen + 2 caryophyllacea Huperzia selago Dennenwolfsklauw + Orobanche lutea Rode bremraap + Hypericum canadense Canadees hertshooi + Orobanche minor Klavervreter Hypericum elodes Moerashertshooi + Orobanche picridis Bitterkruidbremraap Gorteria 25 (999) 6
2 Wetensch. naam Nederl. naam DS RL Wetensch. naam Nederl. naam DS RL Orobanche purpurea Blauwe bremraap Scheuchzeria palustris Veenbloembies + + Orobanche Grote + bremraap Schoenus nigricans Knopbies rapum genistae Scorzonera humilis Kleine schorseneer + Orobanche reticulata Distelbremraap Scutellaria minor Klein + 2 glidkruid Osmunda regalis Koningsvaren Securigera varia Bont kroonkruid + Oxycoccus palustris Kleine veenbes Sedum reflexum Tripmadam + Parietaria judaica Klein glaskruid Sedum sexangulare Zacht vetkruid Parietaria officinalis Groot glaskruid Seriphidium maritimum Zeealsem + Paris quadrifolia Eenbes Serratula tinctoria Zaagblad + Parnassia palustris Parnassia + Silaum silaus Weidekervel + Pedicularis palustris Moeraskartelblad + Silene noctiflora Nachtkoekoeksbloem + Pedicularis sylvatica Heidekartelblad + Silene nutans Nachtsilene Petroselinum segetum Wildepeterselie Silene otites Oorsilene Peucedanum carvifolia Karwijvarkenskervel + Solidago virgaurea Echte guldenroede + Phegopteris connectilis Smalle beukvaren Sparganium natans Kleinste egelskop + Phyteuma spicatum Zwartblauwe rapunzel + Spiranthes spiralis Herfstschroeforchis + subsp. nigrum Stachys arvensis Akkerandoorn Phyteuma spicatum Witte rapunzel 2 Stachys officinalis Betonie + subsp. spicatum Stellaria nemorum Bosmuur + 2 Picris echioides Dubbelkelk + Teucrium botrys Trosgamander + Pinguicula vulgaris Vetblad + Teucrium chamaedrys Echte gamander s.s. + Plantago media Ruige weegbree subsp. germanicum Platanthera bifolia Welriekende nachtorchis + Teucrium montanum Berggamander Platanthera chlorantha Bergnachtorchis + 2 Teucrium scordium Moerasgamander + Polygala serpyllifolia Liggende + Thesium humifusum Liggend bergvlas + vleugeltjesbloem Thlaspi caerulescens Zinkboerenkers + Polygonatum Kranssalomonszegel + Thlaspi perfoliatum Doorgroeide boerenkers + verticillatum Thymus serpyllum Wilde tijm + Polystichum aculeatum Stijve naaldvaren Torilis nodosa Knopig doornzaad + Polystichum setiferum Zachte naaldvaren Trichophorum Veenbies Potamogeton coloratus Weegbreefonteinkruid + 2 cespitosum Potentillasterilis Aardbeiganzerik + Trichophorum cesp. Noordse veenbies Primulaelatior Slanke sleutelbloem subsp. cespitosum Primula veris Gulden sleutelbloem + Trichophorum cesp. Gewone veenbies Primula vulgaris Stengelloze sleutelbloem subsp. germanicum Pulicaria vulgaris Klein vlooiekruid Trientalis europaea Zevenster Pyrola minor Klein wintergroen + Trifolium scabrum Ruwe klaver Pyrola rotundifolia Rond wintergroen + Trifolium striatum Gestreepte klaver + Radiolalinoides Dwergvlas + 2 Tuberaria guttata Gevlekt zonneroosje + Ranunculus arvensis Akkerboterbloem + Utriculariaintermedia Plat blaasjeskruid + Ranunculus baudotii Zilte waterranonkel + Utricularia minor Klein blaasjeskruid Ranunculus fluitans Vlottende waterranonkel + Vacciniumuliginosum Rijsbes Ranunculus hederaceus Klimopwaterranonkel + Valerianadioica Kleine valeriaan Ranunculus lingua Grote boterbloem Valerianella dentata Getande veldsla + Ranunculus ololeucos Witte waterranonkel + 2 Verbena officinalis Ijzerhard + Ranunculus Bosboterbloem s.l. + Veronica austriaca Brede ereprijs s.s. + polyanthemos s.l. subsp. teucrium Rhinanthus Harige ratelaar + Veronica longifolia Lange ereprijs alectorolophus Veronica montana Bosereprijs + Rhinanthus minor Kleine ratelaar Rhynchospora alba Witte snavelbies Veronica praecox Vroege ereprijs + Veronica prostrata Liggende ereprijs + Rhynchospora fusca Bruine snavelbies + Veronica triphyllos Handjesereprijs + Rosa arvensis Bosroos + Veronica verna Kleine ereprijs + Rubus saxatilis Steenbraam Vincetoxicum Witte engbloem Sagina nodosa Sierlijke vetmuur + hirundinaria Salvia pratensis Veldsalie + Viola lutea Zinkviooltje + Sambucus ebulus Kruidvlier + 2 subsp. calaminaria Sanguisorba officinalis Grote pimpernel Violapersicifolia Melkviooltje + Sanicula europaea Heelkruid Violarupestris Zandviooltje Saxifraga granulata Knolsteenbreek + Viscum album Maretak Scabiosa columbaria Duifkruid + 2 Zostera marina Groot zeegras + 2 Scandix pectenveneris Naaldenkervel + Zostera noltii Klein zeegras + 62 Gorteria2s(l999)