KARAKTERISTIEKE OBJECTEN GEMEENTE DELFZIJL pagina 1
Karakteristieke objecten gemeente Delfzijl Inhoud 1. Inleiding 2. Karakteristieke objecten Deelgebied Noord Bierum Godlinze Holwierde Krewerd Losdorp Spijk Deelgebied Midden Delfzijl Farmsum Deelgebied Zuid Borgsweer Meedhuizen Termunten Termunterzijl Wagenborgen Woldendorp 3. Waarderingscriteria 4. Overzicht Rijksmonumenten 5. Bronnenlijst pagina 2
1. Inleiding De gemeente Delfzijl is rijk aan historische plekken en panden. Van typisch Groninger dorpsbebouwing langs compacte straten in wierdedorpen tot boerderijen met een vrije ligging in het landschap. In Delfzijl en Farmsum vinden we daarnaast bijvoorbeeld ook historische bebouwing die verband houdt met de zeehaven en de industriële ontwikkeling van het gebied. Een belangrijke tijdslaag is de Wederopbouwperiode. Het herstel na de verwoestingen in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog werd voortvarend aangepakt. Wederopbouwboerderijen, maar ook typisch naoorlogse buurten getuigen hiervan. Uit het rijke erfgoed is in het verleden een beperkt aantal belangrijke panden aangemerkt als rijksmonument. Maar er is zoveel meer dat historisch van belang is en bijdraagt aan de identiteit van het gebied. De gemeente Delfzijl heeft aan Libau de opdracht gegeven om deze karakteristieke objecten te inventariseren en waarderen. Dit boekwerk is het resultaat. In deze inleiding gaan we graag nader in op de aanleiding voor het maken van een lijst van karakteristieke objecten, het doel en de werkwijze. Aanleiding De directe aanleiding voor de gemeenten om het gebouwde erfgoed nader in beeld te brengen en over te gaan tot de selectie van karakteristieke bebouwing vormt de bedreiging van het gebouwde erfgoed door gaswinning gerelateerde bevingen. Om een proactieve rol te kunnen spelen met betrekking tot behoud van de cultuurhistorische waarde, zet de gemeente nu in op een gemeentebrede inventarisatie en selectie van karakteristieke bebouwing. Dit biedt duidelijkheid vooraf, zowel richting de eigenaren als de andere partijen die bij de (versterkings)opgave betrokken zijn, en voorkomt dat de gemeente slechts ad hoc en per individuele casus kan reageren op de ontwikkelingen. Daarnaast wordt vanuit de samenleving een groeiende belangstelling gesignaleerd voor en een roep om bescherming van cultureel erfgoed als drager van lokale identiteit. Doel De gemeente is voornemens om karakteristieke panden aan te wijzen. Door middel van het planologisch verankeren van deze objecten in het bestemmingsplan kunnen eventuele sloopaanvragen op grond van de aanwezige cultuurhistorische waarden worden beoordeeld. Ook biedt de status van karakteristiek object zicht op de inzet van deskundigheid en begeleiding en mogelijk ook meer financiële ruimte van de kant van de Nationaal Coördinator Groningen om bij het pand passende maatregelen te treffen, mocht versterking uit oogpunt van veiligheid nodig zijn.
Werkwijze De bijgevoegde lijst met karakteristieke objecten is op basis van veldwerk en literatuuronderzoek en tot stand gekomen. Door de gemeente is daarnaast nadrukkelijk ingezet op het betrekken van de bevolking bij het proces van inventarisatie, waardering en selectie. Daartoe is de gemeente verdeeld in drie deelgebieden: het noordelijk deel van de gemeente, het middendeel met de kernen Delfzijl en Farmsum en het zuidelijk deel van de gemeente. Voor elk van de deelgebieden is een werkgroepbijeenkomst georganiseerd waarin lokale deskundigen afkomstig uit (cultuur-) historische verenigingen en andere betrokken burgers zitting hebben genomen. Tijdens deze werksessies zijn de objecten nader gepresenteerd en is de mening van de werkgroepleden gevraagd over het al dan niet opnemen van deze objecten op de lijst van karakteristieke panden. Naast dat enkele panden zijn afgevallen vanwege onvoldoende draagvlak in de werkgroep zijn door de werkgroepleden veel suggesties voor aanvullingen gedaan. We zijn erg blij met de grote betrokkenheid van de leden van de werkgroep en de waardevolle informatie die is aangedragen. Vanuit de werkgroepen is ook meegegeven om karakteristieke gebieden aan te wijzen, waar de structuur en het bebouwingsbeeld waardevol zijn en de moeite waard om zorgvuldig mee om te gaan. Bij toekomstige ontwikkelingen zou rekening moeten worden gehouden met de situering, maat en schaal van de bebouwing binnen karakteristieke gebieden. Ook worden deze gebieden ingesteld om te voorkomen dat er bijvoorbeeld storende gaten in het dorpsbeeld ontstaan. Deze gebieden staan nader uitgewerkt in een separaat rapport concept karakteristiek gebieden. De voorliggende lijst met karakteristiek panden bevat 450 objecten of complexen. De verdeling van de aantallen over de drie deelgebieden is als volgt: deelgebied noord: 193 deelgebied midden: 137 deelgebied zuid: 120 Leeswijzer Hoofdstuk 2 bevat het belangrijkste onderdeel van dit document, de lijst met karakteristieke bebouwing. De objecten op de lijst zijn gerangschikt per hoofdkern en vervolgens op straatnaam en huisnummer. Voor Delfzijl is bovendien een verdeling gemaakt per gebied. Ieder object is voorzien van een korte beschrijving en een score ten aanzien van de vijf algemeen gehanteerde criteria voor de waardering van gebouwd erfgoed. Deze criteria zijn opgesteld door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Hoofdstuk 3 bevat een nadere omschrijving van deze criteria. Hoofdstuk 4 bevat een overzicht van de rijksmonumenten in het gebied. Deze objecten kennen al een bescherming en maken dus geen deel uit van dit onderzoek. Tot slot is in hoofdstuk 5 een overzicht weergegeven van de gebruikte bronnen. 22 januari 2019 Sanne Tillema en Herman Waterbolk Libau Marieke Bosma gemeente Delfzijl
! " " "# $% & ' " ( & #! %) ' *+! +, ( pagina 23
Holwierderweg 3 x x xx x Holwierderweg 7 x x xx x x Voormalige schipperswoning gebouwd in 1905. In circa 1950 is de voorzijdel gewijzigd en in circa 1970 de achtergevel. Woonhuis van het krimpentype. Beeldbepalend gelegen aan dorpshaventje. Boerderij van het Oldambtster type uit 1872. Uitgevoerd in sobere ambachtelijk-traditionele trant. Met kapschuur uit circa 1960. Verdere vrijstaande bebouwing valt buiten de aanduiding. Beeldbepalende ligging op erf, evenwijzig aan de Holwierderweg. Holwierderweg 9 xxx xx xx x Holwierderweg 11 xx xx xx x x Voormalige openbare lagere school uit circa 1920. Eenlaags pand onder schilddak. Uitgevoerd in Interbellum architectuur. Zeer beeldbepalende ligging bij de entree van het dorp. Ensemble met naastgelegen schoolmeesterswoning. Schoolmeesterswoning uit 1928. Woonhuis onder samengestelde kap. Uitgevoerd in Interbellum architectuur. Zeer beeldbepalende ligging bij de entree van het dorp. Ensemble met naastgelegen lagere school. Kerkpad 4 xx x xx x Kloosterweg 1-3 xx xx xx x x Voormalig armenhuis. Eenlaags pand onder schilddak. Bestond oorspronkelijk uit twee woningen. Zeer beeldbepalende ligging in de kern van Krewerd, nabij de kerk. Dubbel woonhuis uit 1945 gebouwd in sobere Delftse schoolarchitectuur. Van belang als voorbeeld van de huisvesting van landarbeiders (sociale woningbouw?) rond WO II. Beeldbepalende ligging aan de Kloosterweg. Kloosterweg 2a xx x xx xx x Kloosterweg 2 xx xx xx xx xx Begraafplaats met baarhuisje uit circa 1875. Begraafplaats op rechthoekige plattegrond. Baarhuisje in ambachtelijk-traditionele trant. Met toegangshek. Beeldbepalend aan de Kloosterweg. Bonnemaheerd. Dwarshuisboerderij uit circa 1865. Voorhuis gebouwd als fors dwarshuis met twee lagen en onderkeldering. Oorspronkelijke een van de twee voormalige edele heerden in het dorp. Gelegen op omgracht erf. Zeer beeldbepalend gelegen in de kern van Krewerd. pagina 24
Kloosterweg 4 xx xx xx x x Kloosterweg 6 xx xx xx x x Villaboerderij met dubbele bijschuren. Voorhuis uit circa 1925 met schuren uit 1882 en 1918. Gelegen op loactie waar vanaf 17e eeuw boerderij van kerk Krewerd aanwezig was. Zeer beeldbepalende ligging in het buurtschap Arwerd. Kop-hals-romp boerderij uit circa 1840. Boerderij met aangebouwde bijschuur. Uitgevoerd in ambachtelijk-traditionele trant. Zeer beeldbepalende ligging in het buurtschap Arwerd. Vrijstaande bebouwing valt buiten de aanduiding. Kloosterweg 10 x xx xx xx x Kloosterweg 11 xx xx xx x xx Boerderij 'Phoenix Heerd' herbouwd in 1957 na brand op oudere boerderijplaats. Gebouwd in verzorgde Delftse schoolarchitectuur. Erf met fraaie singelbeplanting en rode beuk. Beeldbepalende ligging in open landschap en aan fiets- en wandelpaden. Dwarshuisboerderij Nieuwenklooster uit 1857 en in latere fasen uitgebreid. Voorhuis uitgevoerd als symmetrisch opgezet dwarshuis, volledig onderkelderd. Gebouwd nabij voormalig kloosterterrein. Beeldbepalende ligging aan kruising Kloosterweg. Kloosterweg 18 TRAF xx xx xx x x Pastorieweg 1 xx x xx x Transformatorgebouwtje uit circa 1930. In Interbellumarchitectuur met invloeden van het rationalisme. Representant van de zorgvuldige bouw voor de nutsvoorzieningen. Beeldbepalend gelegen aan de Kloosterweg. Boerderij Steenhuister Heerd. Oorspronkelijke een van de twee voormalige edele heerden in het dorp. Gebouwd als kop-romp boerderij waarbij het voorhuis in 1918 werd afgebroken. Beeldbepalende ligging op de wierde van Krewerd. Pastorieweg 2 xx xx xx xx x Pastorieweg 3 x x xx x x Pastorie uit 1911 behorende bij Hervormde kerk. Villavormig woonhuis met samengestelde plattegrond. Uitgevoerd in vernieuwingsstijl. Zeer beeldbepalende hoekligging in de kern van Krewerd. Eenlaags pand onder kap met wolfseinden. Mogelijk voormalige diaconie. Zeer beeldbepalend gelegen in de kerk van Krewerd, nabij de kerk. pagina 25
Pastorieweg 5 x xx x xx xx Pastorieweg 8 xx xx x x xx Woonhuis uit 1948 ontworpen door architect K. Olsmeyer. Woonhuis voorzien van opvallend, inzwenkend schilddak. Kenmerkend voorbeeld van wederopbouwarchitectuur in Krewerd. Beeldbepalende ligging aan de Pastorieweg. Villaboerderij 't Noorn. Woonhuis ontworpen door architect B.K. Dertien in 1937. Voorhuis met kenmerken van expressionisme. Met oudere dubbele schuur. Gelegen op deels omgracht erf ten noorden van Krewerd. pagina 26