BELEIDSPLAN 2016-2018
2 1. Inleiding Etty Hillesum Onderzoekscentrum (EHOC) Het Etty Hillesum Onderzoekscentrum (EHOC) werd in juni 2006 opgericht aan de Universiteit Gent om het internationale onderzoek naar de oorlogsdagboeken en - brieven van Etty Hillesum (1914-1943) te coördineren. Onderzoekers uit binnen- en buitenland, werkend binnen verschillende disciplines participeren in dit onderzoek. Het EHOC is de spil van de internationale onderzoeks-activiteiten en functioneert als een contactforum dat de studie naar de nagelaten geschriften van deze bijzondere auteur via website, congressen en digitaal archief wereldwijd zichtbaar maakt. Het EHOC staat onder leiding van prof. dr. Klaas A.D. Smelik, die ook de integrale editie van Hillesums nagelaten geschriften heeft bezorgd. Een actief team van circa vijftien vrijwilligers maakt het mogelijk dat het EHOC op werkdagen s middags voor bezoekers is geopend. Zij zorgen ook voor het beheer van de bibliotheek, het archief, de boekverkoop, het bijhouden van de Etty Hillesum-bibliografie, voorlichting en publiciteit, archiefonderzoek ten behoeve van de beschrijving van de geschiedenis van Joden in Zeeland, het houden van lezingen en het opzetten van educatieve programma s voor scholen en vormingswerk. De vrijwilligers worden aangestuurd door de coördinator van het EHOC, Julie Benschop, die tevens het werk van de directie ondersteunt. Middelburg In juni 2015 is het EHOC naar Middelburg verhuisd, de geboorteplaats van Etty Hillesum. Het EHOC is gevestigd in het Zeeuws Archief en werkt nauw samen met het Roosevelt Study Center en het University College Roosevelt. Naast het onderzoek naar het werk van Etty Hillesum zal het EHOC zich ook gaan richten op onderzoek naar de geschiedenis van Joden in Zeeland, en zal het zijn werkzaamheden uitbreiden met educatieve activiteiten, om volgende generaties te betrekken bij leven en werk van Etty Hillesum. Etty Hillesum Etty Hillesum werd in 1914 te Middelburg geboren. Haar vader, dr. Levi (Louis) Hillesum, was daar leraar klassieke talen. Later zou hij rector van het Stedelijk Gymnasium in Deventer worden. Haar moeder, Rebecca Hillesum-Bernstein, kwam oorspronkelijk uit Rusland. Etty had twee broers, Jaap en Mischa. Jaap werd arts en Mischa een begaafd pianist. In 1932 verliet Etty Deventer om in Amsterdam de titel van meester in de rechten te halen. Daarna studeerde zij Slavische talen. Als studente was Etty actief in de linkse en antifascistische beweging. Deze jonge Joodse vrouw had midden in oorlogstijd de ambitie om schrijfster te worden, al was zij onzeker of zij daarvoor wel voldoende talent had. Op aanraden van haar psychotherapeut Julius Spier (Frankfurt a/m 1887 - Amsterdam 1942) begon zij op 8 maart 1941 een dagboek bij te houden. Behalve een oefening om haar chaotische
3 leven op orde te krijgen werd dit dagboek voor haar ook een oefenplaats in het schrijven. Toen zij in juni 1943 voor het laatst haar woning in Amsterdam verliet in afwachting van een zeer onzekere toekomst, vertrouwde zij de schoolschriften met haar dagboekaantekeningen toe aan een huisgenote. Zij gaf haar de opdracht haar dagboeken na de oorlog aan de schrijver Klaas Smelik (Den Helder 1897 - Amsterdam 1986) te overhandigen. Hij moest voor publicatie zorgen, wanneer zij niet terug zou keren uit gevangenschap. Nadat Klaas Smelik in de jaren vijftig van de vorige eeuw tevergeefs had geprobeerd een uitgever te interesseren voor de dagboekcahiers van Etty Hillesum (plus een stapel brieven), was het zijn zoon Klaas A.D. Smelik (* Hilversum 1950) die een uitgever vond: Jan Geurt Gaarlandt (De Haan, later Balans). Dit leidde in 1981 tot de publicatie van een bloemlezing uit de dagboeken, verzorgd door de uitgever zelf, een selectie die de titel meekreeg: 'Het Verstoorde Leven'. Het boek, hoewel gebaseerd op een onprofessionele transcriptie van de manuscripten, werd een groot succes. Niet alleen in Nederland, maar ook wereldwijd. De vele vertalingen in andere talen getuigen hiervan. In 1986 verscheen een volledige, geannoteerde editie van haar dagboeken en brieven, waarvan in 2012 de zesde druk verscheen onder de titel: Etty Hillesum, Het Werk. Deze integrale editie is ook in het Engels, Frans en Italiaans verschenen, binnenkort ook in het Duits. Een teken dat er wereldwijd een grote belangstelling bestaat voor zowel de persoon van Etty Hillesum als haar bewaard gebleven geschriften: dagboeken en brieven. Niet alleen van de kant van lezers, maar eveneens van de kant van onderzoekers. Met name in Frankrijk, Italië, Nederland, België en de Verenigde Staten verschenen studies over Etty Hillesum. Het EHOC fungeert hierbij als spil, maar doet ook eigen onderzoek. Zo verschijnt jaarlijks een nieuw deel in de serie Etty Hillesum Studies.
4 2. Doelstelling Het EHOC heeft ten doel: 1. Bieden van een ontmoetingsplaats voor onderzoekers van de nagelaten geschriften van Etty Hillesum in binnen- en buitenland. 2. Archivering van het wereldwijde onderzoek naar Etty Hillesum en bijhouden van de Etty Hillesum bibliografie. 3. Doen van eigen onderzoek naar Etty Hillesum. 4. Publiceren van de serie Etty Hillesum Studies. 5. Initiëren en begeleiden van buitenlandse vertalingen van de nagelaten geschriften van Etty Hillesum. 6. Bundelen en zichtbaar maken via een website van de onderzoeksactiviteiten en publicaties over Etty Hillesum in binnen- en buitenland. 7. Fungeren als aanspreekpunt voor studenten en pasafgestudeerden in binnen en buitenland die onderzoek naar Etty Hillesum willen doen, maar ook voor kunstenaars die door Etty Hillesum zijn geïnspireerd. 8. Stimuleren en zelf uitvoeren van onderzoek naar de geschiedenis van de Joden in Zeeland 9. Organiseren van symposia, congressen, lezingen en debatten. 10. Ontwikkelen van educatieve projecten op het gebied van Etty Hillesums leven en werken als ook op het gebied van de geschiedenis van de Joden in Zeeland ten behoeve van het onderwijs en vormingswerk. 11. Coördinatie en ondersteuning bij de aanvraag van subsidiëring van onderzoek. 12. Onderhouden van contacten met de verschillende organisaties, vooral het Zeeuws Archief, het University College Roosevelt en het Roosevelt Study Center, als ook met de gemeente Middelburg, de provincie Zeeland en de Stichting Synagoge Middelburg.
5 3. Werkwijze EHOC Het onderzoek naar de nagelaten geschriften van Etty Hillesum kan vanuit vele invalshoeken worden ondernomen. Geïnteresseerde studenten komen via de reguliere opleidingen en via seminars in aanraking met het EHOC, van waaruit hun begeleiding wordt geregeld. De geaffilieerde leden van het EHOC uit onder meer Nederland, België, Frankrijk, Italië, Zwitserland, Australië, Canada, Colombia en de Verenigde Staten hebben reeds naam gemaakt in het onderzoek naar Etty Hillesum en haar werk; zij wisselen onder meer tijdens congressen hun bevindingen uit. Het aantal leden is steeds groeiende, dankzij de contacten die het EHOC in de loop der tijd heeft gelegd en uitgebouwd. Door de nauwe samenwerking met de geaffilieerde leden en de instellingen die zij vertegenwoordigen, is het gelukt om de doelstellingen van het EHOC te realiseren, maar het onderzoek naar Etty Hillesum en haar nagelaten geschriften gaat door. De verhuizing van het EHOC naar Middelburg opent daarbij nieuwe perspectieven. Al in het openingsprogramma op 1 oktober 2015 bleek de samenwerking van het EHOC met University College Roosevelt en het Roosevelt Study Center productief en vruchtbaar. De internationale opzet en het interdisciplinaire curriculum van UCR sluiten goed aan bij de werkwijze van het EHOC. Door het geven van gastcolleges, het gezamenlijk organiseren van activiteiten, het betrekken van studenten en docenten en wellicht het instellen van een Etty Hillesum-leerstoel kan een samenwerking worden vormgegeven, die fundamenteel bijdraagt aan het verwezenlijken van de doelstellingen van het EHOC. Iets vergelijkbaars geldt voor de relatie met het Zeeuws Archief, de gemeente Middelburg, de Provincie Zeeland en de Stichting Synagoge Middelburg. Voor het realiseren van educatieve doelen en het onderzoek naar de geschiedenis van Joden in Zeeland vormt het ontwikkelen van deze samenwerkingsverbanden een belangrijk onderdeel van het plan van aanpak.
6 4. Te realiseren doelen 2016 a. Tentoonstelling Etty Hillesum Middelburg (streefdatum: zomer 2016; in samenwerking met Joods Historisch Museum en het Zeeuws Museum; locatie: Nieuwe Kerk? Contactpersoon Johan de Koning); b. Ontwikkelen educatief materiaal over Etty Hillesum (in samenwerking met uitgeverij Balans) c. Etty Hillesum Studies 8 (uitgeverij Garant) evenement rondom verschijnen nieuw deel in Middelburg: d. Voortzetting van de uitgave van het EHOC-bulletin (beginnend bij nummer 7); e. Ontwikkeling van prentbriefkaarten, notitieboekjes e.d. in verband met Etty Hillesum en de geschiedenis van de Joden in Zeeland; f. Bundel Etty Hillesum congres Gent 2014 (uitgeverij Brill; verschijnt in de loop van 2016 + boekpresentatie in Middelburg); g. Publicatie Engelstalige selectie uit de Etty Hillesum Studies (Amsterdam University Press); h. Coördineren en faciliteren van het onderzoek leven en werken van Etty Hillesum en haar familie internationaal (dit zichtbaar maken door instellen Etty-Hillesum leerstoel UCR?); i. Verrichten van onderzoek leven en werken van Etty Hillesum en haar familie (voor de jaren in Middelburg i.s.m. Zeeuws Archief); j. Archivering van het wereldwijde onderzoek naar Etty Hillesum en bijhouden van de Etty Hillesum bibliografie (digitaal, wereldwijd toegankelijk, open access); k. Begeleiden van buitenlandse vertalingen van de nagelaten geschriften van Etty Hillesum, met name de Duitse vertaling van de integrale editie (bij verschijnen mogelijk ook de aandacht richten op de grote aantallen Duitse bezoekers van Middelburg in de zomermaanden); l. Geven van lezingen en cursussen; m. Participeren in het project van Sophie Krier, artist-in-residence van het UCR, om een buitenlokaal op de Helm te ontwikkelen; hier zouden in de zomer ook programma s over Etty Hillesum en de Joden in Zeeland kunnen worden georganiseerd; n. Faciliteren van theaterproducties, films en andere kunstuitingen rondom Etty Hillesum wereldwijd; o. Organiseren van theatervoorstellingen en muziekuitvoeringen rondom Etty Hillesum in Middelburg (i.s.m. Schouwburg Middelburg, TY Zeeuws Kamerorkest, Zeeuws Nazomerfestival; o.a. voorstelling over Philip Mechanicus, voorjaar 2016); p. Ontwikkelen van een Joodse wandeling door Middelburg (in samenwerking met Peter Sijnke en de Tourist Shop Middelburg); q. Onderzoek naar de geschiedenis van de Joden in Zeeland (in samenwerking met Derk Blom en Peter Sijnke, UCR, Zeeuws Archief en Stichting Synagoge Middelburg; zo mogelijk ook een onderzoeksproject met studenten/promovendi UCR); r. Ontwikkelen educatief materiaal over de geschiedenis van de Joden in Zeeland (i.s.m. Stichting Synagoge, Tal Hashamayim, Zeeuws Archief);
7 s. Geven van colleges door directeur EHOC aan studenten van de UCR; t. Fondswerving en PR (i.s.m. gemeente Middelburg); u. Vorming vrijwilligers. Opening Etty Hillesum Onderzoekscentrum te Middelburg op 1 oktober 2015
8 2017 a. Bijdrage aan de viering van 800 jaar stadsrechten Middelburg 2017 op het punt van de geschiedenis van de Joden in Middelburg; b. Tentoonstelling over de geschiedenis van de Joden in Middelburg i.s.m. Zeeuws Museum (Marjan Ruiter, directeur van het Zeeuws Museum) en Joods Historisch Museum Amsterdam (Emile Schrijver, directeur van het JHM); c. Internationaal congres Etty Hillesum Middelburg (streefdatum: voorjaar 2017, i.s.m. UCR/RSC, locatie: Burgerzaal Stadhuis); d. Etty Hillesum Studies 9 (uitgeverij Garant) evenement rondom verschijnen nieuw deel in Middelburg november 2017; e. Faciliteren van theaterproducties, films en andere kunstuitingen rondom Etty Hillesum wereldwijd; f. Organiseren van theatervoorstellingen en muziekuitvoeringen rondom Etty Hillesum in Middelburg (i.s.m. Schouwburg Middelburg, TY Zeeuws Kamerorkest, Zeeuws Nazomerfestival; o.a. voorstelling over Philip Mechanicus, voorjaar 2016); g. Geven van lezingen en cursussen; h. Onderzoek naar de geschiedenis van de Joden in Zeeland (in samenwerking met UCR, Zeeuws Archief en Stichting Synagoge Middelburg; zo mogelijk ook een onderzoeksproject met studenten/promovendi UCR); i. Ontwikkelen educatief materiaal over de geschiedenis van de Joden in Zeeland (i.s.m. Stichting Synagoge, Tal Hashamayim, Zeeuws Archief); j. Fondswerving en PR (i.s.m. gemeente Middelburg); k. Geven van colleges door directeur EHOC aan studenten van de UCR; l. Coördineren en faciliteren van het onderzoek leven en werken van Etty Hillesum en haar familie internationaal (dit zichtbaar maken door instellen Etty-Hillesum leerstoel UCR?); m. Verrichten van onderzoek leven en werken van Etty Hillesum en haar familie (voor de jaren in Middelburg i.s.m. Zeeuws Archief); n. Archivering van het wereldwijde onderzoek naar Etty Hillesum en bijhouden van de Etty Hillesum bibliografie (digitaal, wereldwijd toegankelijk, open access).
9 2018 a. Monument Etty Hillesum in Middelburg (i.s.m. gemeente Middelburg); b. Geven van colleges door directeur EHOC aan studenten van de UCR; c. Congresbundel Derde internationaal congres Etty Hillesum; d. Etty Hillesum Studies 10 (uitgeverij Garant) evenement rondom verschijnen nieuw deel in Middelburg november 2018; e. Faciliteren van theaterproducties, films en andere kunstuitingen rondom Etty Hillesum wereldwijd; f. Organiseren van theatervoorstellingen en muziekuitvoeringen rondom Etty Hillesum in Middelburg (i.s.m. Schouwburg Middelburg, TY Zeeuws Kamerorkest, Zeeuws Nazomerfestival; o.a. voorstelling over Philip Mechanicus, voorjaar 2016); g. Geven van lezingen en cursussen; h. Onderzoek naar de geschiedenis van de Joden in Zeeland (in samenwerking met UCR, Zeeuws Archief en Stichting Synagoge Middelburg; zo mogelijk ook een onderzoeksproject met studenten/promovendi UCR); i. Ontwikkelen educatief materiaal over de geschiedenis van de Joden in Zeeland (i.s.m. Stichting Synagoge, Tal Hashamayim, Zeeuws Archief); j. Fondswerving en PR (i.s.m. gemeente Middelburg); k. Geven van colleges door directeur EHOC aan studenten van de UCR; l. Coördineren en faciliteren van het onderzoek leven en werken van Etty Hillesum en haar familie internationaal (dit zichtbaar maken door instellen Etty-Hillesum leerstoel UCR?); m. Verrichten van onderzoek leven en werken van Etty Hillesum en haar familie (voor de jaren in Middelburg i.s.m. Zeeuws Archief); n. Archivering van het wereldwijde onderzoek naar Etty Hillesum en bijhouden van de Etty Hillesum bibliografie (digitaal, wereldwijd toegankelijk, open access).