Vrouwenverdrag Het recht tot klagen

Artikel Hoogleraar staats- en internationaal recht aan de RU Limburg en mede-directeur van het Centrum voor Mensenrechten van de RU Limburg. Totstandkoming van een Facultatief Protocol bij het Vrouwenverdrag Het recht tot klagen Het gebrekkige toezichthoudende mechanisme bij het VN-Vrouwenverdrag lijkt soms meer bekendheid te genieten dan de inhoud van het verdrag zelf. In dit artikel ontvouwt een optimistisch scenario voor de mogelijke totstandkoming van een facultatief protocol bij het VN-Vrouwenverdrag voor een klachtrecht van individuen, groepen en organisaties bij het CEDAW (het toezichthoudend orgaan van het VN-Vrouwenverdrag). Ook in ons land zal het opnemen van een klachtrecht de impact en de rechtstreekse werking van het verdrag vergroten. Volgens Flinterman komen alle verplichtingen van het verdrag in aanmerking voor rechterlijke toetsing. De tekst van het ontwerp-protocol, dat tot stand is gekomen op niet gouvernementeel initiatief kan en zal nog aanzienlijk veranderen voordat, en als, het de eindstreep haalt. Omdat het interessant is en om het debat erover en de lobby ervoor te stimuleren is de ontwerp-tekst na het artikel van Flinterman opgenomen (p.8). Het Verdrag inzake de Uitbanning van Alle Vormen van Discriminatie van Vrouwen (New York, 1979; hierna het Verdrag of het Vrouwenverdrag) is voor wat betreft het toezichthoudend mechanisme mager bedeeld. Het kent een periodieke-rapportageverplichting voor staten; in de totstandkomingsfase van het Verdrag was wel gerept van een individuele klachtenprocedure, maar concrete voorstellen hebben al in een vroeg stadium schipbreuk geleden. Nu dient het belang van de rapportage-procedure onder het Vrouwenverdrag niet te worden onderschat. Staten-partijen dienen zich regelmatig te verantwoorden voor de naleving van hun verdragsverplichtingen ten overstaan van het onafhankelijk toezichthoudend comité (hierna het CEDAW) onder het verdrag. Het CEDAW kan op basis van deze rapporten door middel van een 'constructieve dialoog' staten-partijen ertoe aanzetten hun verdragsverplichtingen serieus te nemen. Bovendien leveren de staten-rapporten en de bespreking daarvan een goede basis op voor de formulering van algemene aanbevelingen waarin de (soms vage) bepalingen van het Vrouwenverdrag worden gepreciseerd. De nadelen van de statenrapportage-procedure zijn evenwel ook duidelijk: het CEDAW vergadert slechts twee weken per jaar en heeft simpelweg onvoldoende tijd voor een grondige bespreking van de statenrapporten. Van een echte follow-up van de bespreking van een rapport kan geen sprake zijn en er zijn geen sancties voor staten-partijen die nalatig zijn in het nakomen van hun rapportage-verplichting. Het besef groeide dat er meer moest worden gedaan om de (mensen-)rechten van vrouwen te garanderen. Op verschillende wijzen is daaraan in de afgelopen jaren gestalte gegeven. In de eerste plaats heeft de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in 1993 een Verklaring inzake de Uitbanning van Geweld tegen Vrouwen aanvaard. Daaropvolgend heeft de VN-Commissie voor de Rechten van de Mens bij resolutie 1994/45 besloten een bijzondere rapporteur inzake het geweld tegen vrouwen aan te stellen. Inmiddels heeft de welbekende Sri Lankaanse juriste Radhika Coomaraswamy die op deze post is benoemd, haar werk aangevangen en zal zij haar eerste rapport in 1995 voorleggen aan de Commissie voor de Rechten van de Mens. Het is verder relevant om te wijzen op de voortgaande 'mainstreaming' van vrouwenrechten: het toezicht op de naleving van mensenrechten van vrouwen wordt ook door de gewone mensenrechtenorganen van de Verenigde Naties meer en meer als een belangrijke taak gezien. De Wereldconferentie Mensenrechten (Wenen, 1993) heeft ten aanzien van beide hiervoor zeer kort aangeduide ontwikkelingen een katalyserende rol gespeeld, vooral dankzij de hecht georganiseerde lobby van (internationale vrouwenorganisaties. In de Slotverklaring en het Aktieprogramma (A/CONF. 157/23) die deze Conferentie aannam, werden voorts de Commission on the Status of Women (hierna de CSW) en het CEDAW opgeroepen met spoed te werken aan het creëren van een individuele klachtprocedure door middel van een Facultatief Protocol bij het Vrouwenverdrag. Deze suggestie bleek zowel bij het CEDAW als de CSW niet aan dovemansoren gericht. De CSW besloot in 1994 een groep van regeringsdeskundigen in te stellen (zonder overigens een datum voor een vergadering vast te stellen) en in 1995 op het vraagstuk van een indi- 1995 nrl

I Het recht tot klagen vidueel klachtrecht terug te komen. Het CEDAW had zich al eerder ten gunste van een Protocol uitgesproken en verzocht tijdens zijn vergadering in 1994 aan één van zijn leden, mevrouw Sylvia Cartwright, daarover een rapport op te stellen. Het is tegen deze achtergrond dat de International Human Rights Law Group (Women in the Law Project) te Washington en het Centrum voor Mensenrechten van de RU Limburg besloten de CSW en het CEDAW een handje te helpen opdat het regelgevingsproces binnen de VN zou worden bespoedigd. Met financiële steun van de Nederlandse en Australische regeringen en van de European Human Rights Foundation organiseerden zij van 29 september - 1 oktober 1994 een deskundigenbijeenkomst te Maastricht, waaraan werd deelgenomen (op persoonlijke titel) door leden van het CEDAW, het Human Rights Committee (BuPo-verdrag) en het Rassendiscriminatiecomité en door andere mensenrechtendeskundigen. Jane Connors (University of London) en Andrew Byrnes (University of Hong Kong) hadden een voorbereidend paper geschreven, waarin ook een concept-tekst van een Facultatief Protocol bij het CEDAW was opgenomen. De uiteindelijke door de deskundigenbijeenkomst te Maastricht aanvaarde tekst van het Facultatief Protocol is na dit artikel opgenomen. Alvorens enkele belangrijke bepalingen van dit Protocol de revue te laten passeren, ga ik eerst in op een tweetal belangrijke inhoudelijke bezwaren die dikwijls worden (en zijn) opgeworpen tegen de invoering van een individueel klachtrecht onder het Vrouwen verdrag. Inhoudelijke bezwaren tegen een individueel klachtrecht Het belangrijkste inhoudelijke bezwaar tegen een individueel klachtrecht onder het Vrouwenverdrag is dat de in dit Verdrag opgenomen rechten zich niet lenen voor rechterlijke toetsing (de 'justiciability issue'). Dit bezwaar lijkt te licht te zijn wanneer men wat preciezer kijkt naar de verschillende typen verplichtingen die in het Vrouwenverdrag voor staten-partijen zijn opgenomen. In hun voorbereidende paper voor de Maastrichtse bijeenkomst onderscheiden Connors en Byrnes drieërlei verplichtingen voor staten: (a) 'States Parties shall ensure/shall accord/shall grant theright '; (b) 'States Parties undertake to...'; (c) 'States Parties shall take all appropriate measures (in order to ensure) '. Bepalingen van de eerste categorie, zoals die ondermeer te vinden zijn in artikel 9 en 15 (leden 1-4) Vrouwenverdrag leveren geen problemen op vanuit het oogpunt van (rechterlijke) toetsing. Dat geldt evenzeer voor de tweede categorie verplichtingen (onder andere te vinden in artikel 2 (a - d) Vrouwen verdrag); soortgelijke bepalingen zijn ook in andere verdragen, zoals het Rassendiscriminatieverdrag, niet uitgesloten van het gebruik van individuele klachtenprocedures. Het meest problematisch is de derde categorie, 'the obligations to take all appropriate measures '; deze formulering die in veel artikelen van het Vrouwenverdrag is terug te vinden, lijkt de staten-partijen de grootste discretionaire bevoegdheden toe te kennen. Toch kan het niet worden ontkend dat ook onder deze formulering staten niet de vrijheid hebben 'het erbij te laten zitten'. Zij dienen tenminste onmiddellijk te beginnen enige minimum-stappen te nemen ter realisering van hun verplichtingen en daarna moeten staten kunnen aantonen dat zij te goeder trouw proberen verdere voortgang te boeken. (Quasi-)rechterlijke instanties zijn wel degelijk toegerust om statelijk dralen of nalaten aan de kaak te stellen en te toetsen. Het deskundigen-seminar te Maastricht was dan ook van oordeel dat alle verplichtingen in het Vrouwenverdrag rechterlijk toetsbaar ('justiciable') zijn te achten. Het tweede bezwaar hangt met het bovenstaande samen. Een individueel klachtrecht onder het Vrouwenverdrag zou slechts toepasbaar kunnen zijn voor een beperkt aantal bepalingen in het Vrouwenverdrag. Deze bepalingen zouden met zoveel woorden in een Facultatief Protocol bij het Vrouwenverdrag moeten worden opgenomen. Het zal geen verwondering wekken dat ook dit bezwaar werd afgewezen door de Maastrichtse deskundigenbijeenkomst. Een individuele klachtenprocedure dient betrekking te hebben op alle materiële bepalingen van het Vrouwenverdrag, omdat (a) zoals eerder gezegd, alle bepalingen in ieder geval aspecten kennen die rechterlijk te toetsen zijn; (b) de integriteit van het Vrouwenverdrag in het gedrang zou komen, indien sommige bepalingen wel en andere niet toetsbaar zouden zijn door het CEDAW; (c) het anders onmogelijk zou zijn voor het CEDAW aan de hand van individuele casusposities de inhoud en implicaties van sommige verdragsbepalingen verder te verduidelijken en tenslotte (d) omdat de invoering van een alle bepalingen van het Vrouwenverdrag omvattend individueel klachtrecht de meest gerede stimulans is voor staten partijen om ook op nationaal niveau passende procedures tot stand te brengen. Ontwerp-Facultatief Protocol Tegen de hierboven kort geschetste achtergrond hebben de deelnemers aan de deskundigheidsbijeenkomst te Maastricht zich gezet aan de redactie van een Facultatief Protocol bij het Vrouwen verdrag. In de oorspronkelijke door Connors en Byrnes voorgestelde tekst van dit Protocol was een drietal procedures opgenomen: een (individuele) klachtenprocedure, een statenklachtenprocedure en een procedure van onafhankelijk onderzoek door het CEDAW. De Maastrichtse bijeenkomst heeft evenwel de statenklachtenprocedure uit het ontwerp geschrapt, op grond van de overweging dat deze procedure op internationaal niveau (hoewel opgenomen in bijvoorbeeld het BuPo-verdrag en het Rassendiscriminatieverdrag) nog nooit is gebruikt en naar het zich laat aanzien ook niet zal worden gebruikt. In de internationale arena staan staten andere, minder formele en formalistische instrumenten ter beschikking om schendingen van de rechten van de mens (van vrouwen) aan de kaak te stellen. Het Maastrichtse Ontwerp-Protocol kent dan ook slechts twee procedures: de (individuele) klachtenprocedure (deel I, artikelen 1-10) en de onafhankelijke onderzoeksprocedure (deel II, artikelen 11-13). Van beide procedures zal ik slechts die aspecten belichten die in Maastricht tot uitgebreide discussie aanleiding hebben gegeven. NEMESIS

In de klachtenprocedure valt het allereerst op dat artikel 1 voorziet in een zeer ruime ontvankelijkheid ratione personae (zulks in vergelijking met andere mensenrechtenverdragen). Individuen, groepen èn organisaties mogen niet alleen opkomen tegen schendingen van het Vrouwenverdrag die hen direct aangaan, maar ook tegen schendingen die anderen betreffen. In het laatste geval dienen de desbetreffende personen, groepen of organisaties naar de mening van het CEDAW een voldoende belang bij de zaak te hebben. In artikel 5 wordt het de CEDAW mogelijk gemaakt tussentijdse maatregelen te treffen teneinde hetzij de status quo te handhaven, hetzij onherstelbare schade te vermijden. Artikel 6 lid 3 bepaalt dat het CEDAW zich mag inzetten voor het bereiken van een minnelijke schikking tussen partijen (in de Engelse tekst is met opzet het woord 'friendly' voor 'settlement' uit de eerste ontwerp-tekst geschrapt). Uit artikel 7 lid 5 blijkt dat de beslissingen van het CEDAW over klachten niet bindend zijn ('views'). Het CEDAW krijgt evenwel wel de bevoegdheid specifieke maatregelen aan de schendende partij aan te bevelen. De schendende staat is gehouden deze aanbevelingen na te leven (artikel 8 lid 2) en het CEDAW daarover in te lichten (artikel 8 lid 3). In artikel 9 is voorzien in een follow-up procedure: zo kan het CEDAW er door middel van gesprekken met de schendende Staat op toezien dat de door het Comité gedane aanbevelingen ook daadwerkelijk in praktijk worden gebracht. Al met al kan worden gesteld dat de opstellers van de ontwerp-tekst van het Facultatieve Protocol voor wat betreft de klachtenprocedure hebben getracht voort te bouwen op de dynamische praktijk van bestaande toezichthoudende Comités, zoals het Human Rights Committee en het Rassendiscriminatie-comité. De in deel II van het Facultatieve Protocol neergelegde onderzoeksprocedure is geïnspireerd door een soortgelijke procedure in het Anti-Martelverdrag (New York, 1984). Indien het CEDAW informatie bereikt waaruit blijkt dat zich in het territoir van een partij-staat bij het verdrag ernstige of systematische schendingen van het Vrouwen verdrag voordoen, dan kan het Comité de desbetreffende staat uitnodigen om mee te werken aan een nader onderzoek naar deze inlichtingen (artikel 11 lid 1). Een dergelijk onderzoek kan ook ter plaatse worden verricht, vanzelfsprekend met toestemming van de desbetreffende staat (artikel 11 lid 4a). De procedure is vertrouwelijk, maar aan het einde van het onderzoek kan het CEDAW beslissen het onderzoeksrapport te publiceren (artikel 11 leden 5 en 6). Staten-partijen zijn verplicht het CEDAW bij te staan in zijn onderzoek; daarnaast zijn zij gehouden om personen, groepen, overheidsorganen of organisaties vrijelijk toegang te verlenen tot het Comité (artikel 13). Voor wat betreft deel UI van het Facultatief Protocol waarin de slotbepalingen zijn opgenomen, is het van belang te wijzen op artikel 20, waarin staat dat voorbehouden bij het Protocol niet zijn toegestaan. Dat betekent dat een Staat die partij wordt bij het Protocol daarmee ipso iure beide in het Protocol voorziene procedures (de klachtenprocedure èn de onderzoeksprocedure) aanvaardt. Er is derhalve geen mogelijkheid voor een 'opting out' zoals wel het geval is ten aanzien van de onderzoeksprocedure, die voorzien is in het Anti-Martelverdrag. Tenslotte is het van belang erop te wijzen dat het Protocol een lage inwerkingtredingsdrempel kent: slechts vijf ratificaties zijn daarvoor vereist (artikel 18 lid 1). Hiermee wordt het hopelijk voor het CEDAW mogelijk gemaakt reeds spoedig, na aanvaarding van het Protocol door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties en openstelling daarvan voor ratificaties, met zijn werk onder het Protocol te beginnen. Verdere gang van zaken Het Maastrichtse Ontwerp-Facultatieve Protocol bij het Vrouwenverdrag is slechts een eerste stap op wat een lange weg naar definitieve aanvaarding door de Algemene Vergadering kan zijn. Het tij voor het Protocol is evenwel gunstig. Tijdens de bijeenkomst te Maastricht heeft Mevrouw Sylvia Cartwright, het Nieuw-Zeelandse lid van het CEDAW (en te Maastricht aanwezig), gezegd dat zij het Ontwerp-Facultatieve Protocol zal voorleggen aan het CEDAW. Mevrouw Cartwright is, zoals hiervoor aangegeven, door het CEDAW gevraagd een rapport over deze materie te schrijven. Het CEDAW vergadert in januari 1995. De hoop is gerechtvaardigd dat het CEDAW het ontwerp- Protocol, voorzien van een gunstig advies, zal doorsturen aan de Commission on the Status of Women die in maart 1995 vergadert. Het scenario houdt verder in dat deze laatste Commissie (hopelijk daartoe ook gestimuleerd door een resolutie van de VN-Commissie voor de Rechten van de Mens die in februari - maart 1995 bijeenkomt) zal besluiten het ontwerp-protocol te steunen en voor te leggen aan de Wereldconferentie inzake Vrouwen die in september 1995 te Beijing zal plaatsvinden. Deze conferentie zou dan op haar beurt het Protocol voor definitieve aanvaarding moeten doorsturen naar de Algemene Vergadering die van september tot en met december 1995 te New York plaatsvindt. Het zij toegegeven dat dit een optimistisch, maar stellig niet volslagen irreëel scenario is. Veel zal afhangen van de inzet van vrouwenorganisaties, van mensenrechtenorganisaties en van nationale regeringen. In dat opzicht is het bemoedigend dat de Nederlandse Minister van Sociale Zaken zich al in positieve bewoordingen over het ontwerp-protocol heeft uitgelaten (op 18 oktober 1994 te Wenen in de prep. commissie voor de vierde Wereldvrouwen-conferentie in Beijing). Alle deelnemers aan de Maastrichtse bijeenkomst hebben toegezegd zich actief in te zetten voor het ontwerp-protocol. De Wereld-vrouwenconferentie te Beijing is in dat opzicht een uitstekend aanknopingspunt. Deze conferentie zou al als een succes kunnen worden beschouwd als zij het ontwerp-protocol zou omarmen en door zou sturen naar de Algemene Vergadering. Hoe dat ook zij, het is duidelijk dat de in het ontwerp-protocol voorziene klachtenprocedure en onderzoeksprocedure belangrijke instrumenten kunnen zijn bij de verdere versterking en uitbouw van de mensenrechten van vrouwen, waar ook ter wereld. Kritisch commentaar op de tekst van het ontwerp-protocol, maar ook steun daarvoor op alle fronten zijn daarom meer dan welkom. 1995 nr 1

DRAFT OPTIONAL PROTOCOL TO THE CONVENTION ON THE ELIMINATION OF ALL FORMS OF DISCRIMINATION AGAINST WOMEN ADOPTED BY The Expert Group Meeting on the Adoption of an Optional Protocol to the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women organised by the Women in the Law Project International Human Rights Law Group and the Maastricht Centre for Human Rights, University of Limburg Maastricht, Netherlands 29 September- 1 October 1994 Draft Optional Protocol to the Convention on the Elimination of all Forms of Discrimination Against Women The States Parties to this Protocol, Recognizing the desirability of creating a global environment in which the human rights of women will be realized, and the responsibility which all States share to achieve this goal, Recalling that the Vienna Declaration and Programme of Action urged that the full and equal enjoyment by women of all human rights be a priority for governments and for the United Nations, Recognizing further that serious violations of the human rights of women remain pervasive in all societies and cultures, Recognizing further the importance of ensuring that women are aware of their rights under national and international law and the importance of overcoming the obstacles which impede their effective access to judicial procedures and other remedies, Emphasizing the important role of the Committee on the Elimination of Discrimination Against Women in elaborating the scope and content of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women, Convinced of the importance of ensuring that women have access to effective international procedures for the enforcement of the rights and obligations set forth in the Convention, Convinced that, in order further to achieve the purposes of the Convention, the Committee should have power to receive and examine Communications, and the power to conduct inquiries where there are allegations of serious or systematic violations of rights set forth in the Convention or of a serious or systematic failure by a State Party to give effect to its obligations under the Convention, Have agreed as follows: PARTI COMMUNICATIONS PROCEDURE Article 1 1. A State Party to the Convention that becomes a Party to this Protocol recognizes the competence of the Committee to receive and examine Communications submitted in accordance with the provisions of this Protocol. 2. No communication shall be received by the Committee if it concerns a State Party to the Convention which is not a Party to this Protocol. Article 2 1. An individual, group or organization: (a) claiming to have suffered detriment as a result of a violation of any of the rights guaranteed in the Convention, or claiming to be directly affected by the failure on the part of a State Party to this Protocol to give effect to its obligations under the Convention; or (b) claiming that a State Party has violated any of the rights set forth in the Convention or has failed to give effect to any of its obligations under the Convention with respect to a person or group of persons other than the author, and having in the opinion of the Committee a sufficient interest in the matter, may submit a written communication to the Committee for its examination. 2. State Parties to this Protocol undertake not to hinder in any way the effective exercise of this right of communication and to take all steps necessary to prevent any person, group, organization or authority from interfering with the exercise of this right of communication or victimizing any person for exercising such right, and to assist the Committee in its examination of Communications lodged under this Part. NEMESIS

Article 3 1. No communication shall be received by the Committee if it is anonymous. 2. The Committee shall declare a communication inadmissible if it: (a) does not contain allegations which, if substantiated, would constitute a violation of rights guaranteed by the Convention or a failure by a State Party to give effect to its obligations under the Convention; (b) relates to acts and omissions which occurred before the entry into force of this Protocol for the State Party concerned, unless those acts or omissions (i) constitute a continuing violation of the Convention or a continuing failure to give effect to the State's obligations under the Convention; or (ii) have effects which continue beyond the entry into force of this Protocol and those effects themselves constitute a violation of a right set forth in the Convention or a failure by the State Party concerned to give effect to its obligations under the Convention; or (c) is an abuse of the right to submit a communication. 3. The Committee shall not declare a communication admissible unless it has ascertained: (a) that all available domestic remedies have been exhausted, unless the Committee considers that the application of this requirement would be unreasonable; and (b) that a communication submitted by or on behalf of the author which raises essentially the same issues of fact and law is not being examined under another procedure of international investigation or settlement. The Committee may, however, examine such a communication where the procedure of international investigation or settlement is unreasonably prolonged. Article 4 1. The Committee may decline to continue to examine a communication if the author, af ter being given a reasonable opportunity to do so, fails to provide information which would sufficiently substantiate the allegations contained in the communication. 2. The Committee may recommence examination of a communication which it has declared inadmissible under article 3 if the circumstances which led to its decision have changed. Article 5 1. At any time after the receipt of a communication, the Committee may request the State Party concerned to take such interim measures as may be necessaryto preserve the status quo or to avoid irreparable harm. 2. The State Party concerned shall take all necessary steps to comply with a request made by the Committee under paragraph 1. 3. Where the Committee exercises its power under paragraph 1, it shall inform the State Party concerned that its request does not imply a determination of the merits of the communication. Article 6 1. Unless the Committee considers that a communication should be declared inadmissible without reference to the State Party concerned, the Committee shall confidentially bring any communication referred to it under this Protocol to the attention of the State Party concerned, but the identity of the author shall not be revealed without her or their express consent. 2. Within three months, the receiving State shall submit to the Committee explanations or statements and the remedy, if any, that may have been afforded by that State. 3. During its examination of a communication, the Committee shall place itself at the disposal of the parties concerned with a view to facilitating settlement of the matter on the basis of respect for the rights and obligations set forth in the Convention. 4. If a settlement is reached, the Committee shall prepare a report containing a statement of the facts and of the solution reached. Article 7 1. The Committee shall consider Communications received under this Protocol in the light of all information made available to it by or on behalf of the author and by the State Party concerned. The Committee may also take into account information obtained from other sources, provided that this information is transmitted to the author and State Party for comment. 2. The Committee may adopt such procedures as will enable it to ascertain the facts and to assess the extent to which the State Party concerned has fulfilled its obligations under the Convention. 3. As part of its examination of a communication, the Committee may, with the agreement of the State Party concerned, visit the territory of that State Party. 4. The Committee shall hold closed meetings when examining Communications under this Part. 5. After examining athe communication, the Committee shall adopt its views on the claims made in the communication and shall transmit these to the State Party and to the author, together with any recommendations it considers appropriate. Article 8 1. Where the Committee is of the view that a State Party has failed to give effect to its obligations under the Convention, the Committee may recommend that the State Party take specific measures to remedy any violation or failure by the State to give effect to its obligations under the Convention and to prevent a recurrence of any such violation or failure. 2. The State Party shall take all steps necessary to remedy any violation of the rights set forth in the Convention or failure to fulfil its obligations under the Convention. The State Party shall implement any recommendations made by the Committee, and shall ensure that adequate reparation or other appropriate remedy is provided. 3. The State Party concerned shall, within three months of receiving notice of the decision of the Committee under paragraph 1, or such longer period as may be specified by the Committee, provide the Committee with details of the measures which it has taken in accordance with paragraph 2. Article 9 1. The Committee may at any time invite a State Party to discuss with it the measures which the State Party has taken to give effect to the views or recommendations of the Committee. The Committee may continue 1995 nr 1

I Het recht tot klagen discussions with the State Party concerned until the Committee is satisfied that appropriate steps have been taken to remedy any failure by the State Party to give effect to its obligations under the Convention. 2. The Committee may invite the State Party concerned to include in its reports under article 18 of the Convention details of any measures taken in response to the Committee's views and recommendations. 3. The Committee shall include in its annual report an account of the substance of the communication and its examination of the matter, a summary of the explanations and statements of the State Party concerned, of its own views and recommendations, and the response of the State Party concerned to those views and recommendations. Article 10 The Committee may delegate to one or more members of the Committee any of the powers conferred on it by this Part, other than the powers contained in articles 7(5) and 8(1) to adopt views and recommendations. PARTH INQUIRY PROCEDURE Article 11 1. If the Committee receives reliable information which appears to it to indicate that there is a serious or systematic violation by a State Party of rights set forth in the Convention, or a serious or systematic failure by a State Party to give effect to its obligations under the Convention, the Committee shall invite that State Party to co-operate in the examination of the information and to submit observations with regard to the information concerned. 2. Taking into account any observations which may have been submitted by the State Party concerned, as well as any other relevant information available to it, the Committee may, if it decides that this is warranted, designate one or more of its members to conduct an inquiry and to report urgently to the Committee. 3. If an inquiry is conducted in accordance with paragraph 2 of this article, the Committee shall seek the cooperation of the State Party concerned. Such an inquiry may, with the agreement of the State party, include a visit to its territory. 4.(a) After examining the findings of its member or members submitted in accordance with paragraph 2 of this article, the Committee shall transmit these findings, together with any comments and recommendations, to the State Party concerned. (b) The State Party shall, within three months of receiving the findings, comments and recommendations transmitted by the Committee, submit its observations to the Committee. 5. All the proceedings of the Committee referred to in paragraphs 1 to 4 of this article shall be confidential, and the cooperation of the State Party shall be sought at all stages of the proceedings. 6. After taking into account any observations made by the State Party, the Committee may publish a report. Article 12 1. The Committee may at any time invite a State Party to discuss with it the steps which the State Party has taken in response to a report adopted by the Committee under article 11. The Committee may continue such discussions with the State Party concerned until the Committee is satisfied that appropriate steps have been taken to remedy any violations of rights set forth in the Convention or any failure by the State Party to give effect to its obligations under the Convention. 2. The Committee may invite the State Party concerned to include in its reports under article 18 of the Convention details of any measures taken in response to a report adopted by the Committee under article 11. Article 13 State Parties to this Protocol undertake to assist the Committee in its inquiries under this Part and to take all steps necessary to prevent any person, group, authority or organization from interfering with or victimizing any person providing information to or assisting the Committee in its inquiries under this Part. PART ffl FINAL PROVISIONS Article 14 States parties undertake to make widely known, by appropriate and active means: (a) the contents of this Protocol and the procedures established under it; (b) any views and recommendations adopted by the Committee under Part I; and (c) the report of the results of any inquiry conducted under Part II. Article 15 1. The Committee may make rules of procedure prescribing the procedure to be followed when it is exercising the functions conferred on it by this Protocol. 2. Without limiting the generality of the power conferred by paragraph 1, the Committee may make rules of procedure with respect to: (a) the measures which may be taken by or on behalf of the Committee in any matter of urgency; (b) the gathering of information which the Committee may take into account when carrying out its functions under this Protocol; (c) the procedures which the Committee may adopt when examining a communication under Part I or conducting an inquiry under Part II. These may include the taking of evidence in written or oral form; and (d) the dissemination by States Parties of views and recommendations adopted by the Committee under Part I and reports of the results of any inquiry conducted under Part II. Article 16 1. The Committee shall meet for such period, being not less than three weeks annually, as is necessary to carry out its functions under this Protocol. 2. The Secretary-General of the United Nations shall provide the Committee with the necessary staff and facilities for the performance of its functions under this Protocol, and in particular shall ensure that expert legal advice is available to the Committee for this purpose. 10 NEMESIS

Article 17 1. This Protocol is open for signature by any State which has signed the Convention. 2. This Protocol is subject to ratification by any State which has ratified or acceded to the Convention. Instruments of ratification shall be deposited with the Secretary General of the United Nations. 3. This Protocol shall be open to accession by any State which has ratified or acceded to the Convention. 4. Accession shall be effected by the deposit of an instrument of accession with the Secretary General of the United Nations. 5. The Secretary General of the United Nations shall inform all States which have signed this Protocol or acceded to it of the deposit of each instrument of ratification or accession. Article 18 1. This Protocol shall enter into force three months after the date of the deposit with the Secretary-General of the United Nations of the fifth instrument of ratification or instrument of accession. 2. For each State ratifying this Protocol or acceding to it after its entry into force, this Protocol shall enter into force three months after the date of thedeposit of its own instrument of ratification or instrument of accession. Article 19 1. This Protocol will be binding upon each State Party in respect of all territories subject to its jurisdiction. 2. The provisions of this Protocol shall extend to all parts of federal States without any limitations or exceptions. Article 20 No reservations to this Protocol shall be permitted. Article 21 1. Any State Party to this Protocol may propose an amendment and file it with the Secretary General of the United Nations. The Secretary General shall thereupon communicate any proposed amendments to the State Parties to this Protocol with the request that they notify him or her whether they favour a conference of State Parties for the purpose of considering and voting upon the proposal. If within four months from the date of such communication at least one third of the State Parties favours such a conference, the Secretary General shall convene such a conference under the auspices of the United Nations. Any amendment adopted by majority of the State Parties present and voting at the conference shall be submitted to the General Assembly of the United Nations for approval. 2. Amendments shall come into force when they have been approved by the General Assembly of the United Nations and accepted by a two thirds majority of the State Parties to this Protocol in accordance with their respective constitutional processes. 3. When amendments come into force, they shall be binding on those State Parties which have accepted them, other State Parties still being bound by the provisions of this Protocol and any earlier amendment which they have accepted. Article 22 1. Any State Party may denounce this Protocol at any time by written notification addressed to the Secretary General of the United Nations. Denunciation shall take effect one year after the date of receipt of the notification by the Secretary General. 2. Denunciations shall be without prejudice to the continued application of the provisions of this Protocol to any communication submitted under Part I or inquiry commenced under Part II before the effective date of denunciation. 3. Following the date at which the denunciation of a State Party becomes effective, the Committee shall not commence consideration of any new matter regarding that State. Article 23 1. The Secretary General of the United Nations shall inform all States referred to in article 25 of the Convention of: (a) signatures, ratifications and accessions under this Protocol; (b) the date of entry into force of this Protocol and the date of entry into force of any amendment under article 21; and (c) denunciations under article 22. Article 24 1. This Protocol, of which the Arabic, Chinese, English, French, Russian and Spanish texts are equally authentic, shall be deposited in the archives of the United Nations. 2. The Secretary General of the United Nations shall transmit certified copies of this Protocol to all States referred to in article 25 of the Convention. 1995 nr 1 11