BESTRIJDING SCLEROTINIA IN STAMSLABOON 2009 en 2010 Februari 2011 Projectnummer PT: 13693 Proefnummers: 09460, 09461, 10460 en 10461 Ing. J. de Lange Proeftuin Zwaagdijk Tolweg 13 1681 ND Zwaagdijk-Oost Telefoon (0228) 56 31 64 Fax (0228) 56 30 29 E-mail: proeftuin@proeftuinzwaagdijk.nl www.proeftuinzwaagdijk.nl
INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING 1. INLEIDING... 4 1.1 ALGEMEEN... 4 1.2 PROBLEEMSTELLING... 4 2. METHODE... 4 2.1 ALGEMEEN... 4 2.2 WAARNEMINGEN... 7 2.3 STATISTISCHE ANALYSE... 7 3. RESULTATEN... 9 3.1 ALGEMENE WEERSOMSTANDIGHEDEN 2009 EN 2010... 9 3.2 EFFECTIVITEIT PROEF WILBERTOORD 2009... 9 3.3 EFFECTIVITEIT PROEF OSPEL 2009... 10 3.4 GEZAMENLIJKE ANALYSE PROEVEN 2009... 12 3.5 EFFECTIVITEIT PROEF RIPS 2010... 14 3.6 EFFECTIVITEIT PROEF BORKEL EN SCHAFT 2010... 16 3.7 GEZAMENLIJKE ANALYSE PROEVEN 2010... 17 4. CONCLUSIES... 19 4.1 CONCLUSIES 2009... 19 4.2 CONCLUSIES 2010... 20 BIJLAGE I: Proefdetails locaties... 21 BIJLAGE II: Foto s... 27 BIJLAGE III: Cijfers per herhaling... 30 BIJLAGE IV: GEP certificaat Proeftuin Zwaagdijk... 34 2
SAMENVATTING 2009 en 2010 In de zomers van 2009 en 2010 heeft Proeftuin Zwaagdijk vier proeven uitgevoerd waarin verschillende middelen zijn getest op hun werking tegen Sclerotinia (Sclerotinia sclerotiorum) in stamslaboon. Deze proeven werden gefinancierd door telers via het Productschap Tuinbouw en participerende bedrijven. Sclerotinia is de belangrijkste ziekte in bonen. De initiële infectie gebeurt op het veld wanneer de klimaatsvoorwaarden gunstig zijn. Bij onder andere stamslabonen wordt via het afstervende bloempje, dat een voedingsbodem voor de Sclerotinia sporen is, de boon of het gewas aangetast. De ziekte wordt bestreden door gewasbespuitingen met Rovral aquaflo of Switch. Het bestrijdingseffect van hiervan is redelijk als deze preventief en herhaald worden ingezet. Beide middelen mogen maar tweemaal worden toegepast. De sector zoekt een middel met de kracht van Ronilan, waarvan de toelating is vervallen, om een gezond product te kunnen telen. Vanaf het witte knop stadium werden de behandelingen twee- of driemaal gespoten. In 2009 waren er elf en in 2010 acht verschillende behandelingen. De planten van de twee middelste rijen per veld zijn op een kunstmatige manier geïnfecteerd met Sclerotinia. Hiertoe werd geïnfecteerd organisch materiaal in het gewas gestrooid, zoals een door Sclerotinia geïnfecteerd bloemblaadje in het gewas valt en hierdoor de plant aantast. Hierna werd het gewas ongeveer tien dagen afgedekt met geperforeerd plastic, zodat de infectie kon aanslaan. Uit de vier proeven die elk in vier herhalingen werden aangelegd kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Door de proefvelden kunstmatig te infecteren is alle locaties een uniforme ziektedruk gecreëerd. Behalve één middel in 2010 hadden alle geteste experimentele middelen een duidelijk bestrijdend effect van Sclerotinia in stamslaboon. Switch 0,8 kg + Agral Gold en Rovral aquaflo 1,0 l + Promotor waren in de meeste proeven vergelijkbaar effectief. Rovral aquaflo zonder Promotor is minder effectief dan Rovral aquaflo met Promotor. Met name in 2010 kwamen onder hoge infectiedruk twee experimentele behandelingen sterk naar voren. De effectiviteit was beter dan van de meeste overige middelen in de proeven. Deze middelen zijn zeer perspectiefvol. Toepassing van behandeling 5 had in 2010 op beide locaties een groeistimulans tot gevolg wat zich uitte in een lichtere, wat bonte verkleuring van het gewas. In Rips werd dit ook bij behandeling 4 waargenomen. Toepassing van behandeling 8 had in 2010 in Borkel en Schaft wat bladverbranding tot gevolg. De overige behandelingen waren selectief voor het gewas. 3
1. INLEIDING 1.1 Algemeen In de zomers van 2009 en 2010 heeft Proeftuin Zwaagdijk vier proeven uitgevoerd waarin verschillende middelen zijn getest op hun werking tegen Sclerotinia sclerotiorum in stamslaboon. De twee proeven in 2009 zijn uitgevoerd in Wilbertoord en Ospel en in 2010 in Rips en Borkel en Schaft. De proeven zijn gefinancierd door telers via het Productschap Tuinbouw en participerende bedrijven. Het onderzoeksproject is bij het Productschap geregistreerd onder projectnummer 13693. De bijbehorende proefnummers van Proeftuin Zwaagdijk zijn 09460, 09461, 10460 en 10461. In dit rapport staan de methode en resultaten beschreven. 1.2 Probleemstelling Een van de belangrijkste ziekten in bonen is Sclerotinia (Sclerotinia sclerotiorum). Deze schimmel tast ook andere gewassen zoals witlof, sla, peen, kool, aardappelen aan. De ziekte manifesteert zich bij bonen vooral op het veld. De initiële infectie gebeurt op het veld wanneer de klimaatsvoorwaarden gunstig zijn (maand juli augustus). Bij onder andere stamslabonen wordt via het afstervende bloempje, dat een voedingsbodem voor de Sclerotinia sporen is, de boon aangetast. Bestrijding van Sclerotinia sclerotiorum op het veld door middel van Contans WG is veelal geen reële optie in verband met de nodige vruchtwisseling. De ziekte wordt bestreden door gewasbespuitingen met Rovral aquaflo of Switch. Het bestrijdingseffect van Rovral aquaflo en Switch is redelijk als het preventief wordt ingezet. Beide middelen mogen maar tweemaal worden toegepast. De sector zoekt een middel met de kracht van Ronilan, waarvan de toelating is vervallen, om een gezond product te kunnen telen. 2. METHODE 2.1 Algemeen De proeven zijn aangelegd in vier herhalingen. De planten van de twee middelste rijen zijn op een kunstmatige manier geïnfecteerd met door Sclerotinia sclerotiorum doorgroeit organisch materiaal. Dit werd in het gewas gestrooid, zoals een door Sclerotinia geïnfecteerd bloemblaadje in het gewas valt en hierdoor de plant aantast. Dit is gedaan direct na de tweede bespuiting, waarna het gewas tien dagen werd afdekt met geperforeerd plastic. Gedurende de teelt zijn drie gewasbespuitingen met verschillende spuitintervallen uitgevoerd. De eerste bespuiting was bij het witte knop stadium, de tweede bij de hoofdbloei (5-8 dagen later) en de laatste nog ongeveer 10 dagen later (na het verwijderen van het plastic). Het onderzoek is uitgevoerd volgens GEP richtlijnen, onder andere EPPO PP/154(3) Botrytis spp. and Sclerotinia spp. on vegetables. Zie voor een kopie van de GEP-erkenning bijlage IV. De behandelingen in beide jaren zijn in tabellen 1 en 2 weergegeven. De middelen zijn gespoten met 400 l/ha water. Gebruik is gemaakt van een handspuit op perslucht met 1,5 m boom. 2 doppen: XR 110-02 VS dopafstand 50 cm; 1 kantdop UB 85-02 dopafstand: 67,5 cm. De weeromstandigheden tijdens het spuiten zijn opgenomen in bijlage I. Bij het uitzetten zijn de proefvelden overbemest met 25 kg N/ha als kalksalpeter. 4
Tabel 1. Behandelingen bestrijding Sclerotinia sclerotiorum in stamslaboon 2009, i.o.v. PT. code object l of kg / ha spuit interval opmerkingen 1 onbehandeld - - 2* Rovral 1 l 7-14 dgn bij hoofdbloei en 10 dagen later 3* Switch + Agral Gold 1,0 kg+ 0,125 l 7-14 dgn bij hoofdbloei en 10 dagen later 4 7-14 dgn witte knop + hoofdbloei + 10 dgn later (ABC) 5 7-14 dgn ABC 6 7-14 dgn ABC 7 7-14 dgn ABC 8 7-14 dgn ABC 9 7-14 dgn ABC 10 7-14 dgn ABC 11 7-14 dgn ABC * De standaard behandelingen 2 en 3 werden bij de proef in Ospel ook driemaal gespoten om vergelijking met de overige objecten mogelijk te maken (2 en 3 werden 14 augustus dus niet in Wilbertoord gespoten). Tabel 2. Behandelingen bestrijding Sclerotinia sclerotiorum in stamslaboon 2010 i.o.v. PT. code object l of kg / ha spuit interval opmerkingen 1 onbehandeld - - 2 Rovral aquaflo 1,0 l 7-14 dgn witte knop + hoofdbloei + erna (ABC) 3 Switch + Agral Gold 0,8 kg+ 0,1 l 7-14 dgn ABC 4 7-14 dgn ABC 5 7-14 dgn ABC 6 7-14 dgn ABC 7 7-14 dgn ABC 8 7-14 dgn ABC Gegevens met betrekking tot de indeling van het totale proefveld worden verder beschreven in bijlage I. In bijlage II zijn de waarnemingen per herhaling opgenomen. In onderstaand overzichten is een samenvatting van de proeven gegeven. Overzicht 2009 proeflocatie Wilbertoord (09460) Ospel (09461) zaaidatum 8 juli 2009 7 juli 2009 ras Angers Avignon voorvrucht wintertarwe waspeen grondsoort lichte zandgrond lichte zandgrond % organisch stof 2,5 4,8 ph-kcl 5,8 5,7 bemesting kg/ha 30 kuub zeugengier voor erwten, 30 m³ zeugendrijfmest (7-4-7) voor zaaien onkruid bestrijding 30 kuub voor zaaien bonen 10 juli 0,2 l Centium 18 juli 0,6 l Basagran /ha 2 augustus1,0 l Basagran /ha bonen 8 juli 0,12 Centium + 0,5 l Dual Gold 29 juli 0,75 l Basagran + 0,2 l luxan uitvl./ha 13 augustus. 1,5 l Basagran + 0,2 l luxan uitvl./ha aantal herhalingen 4 4 spuitdata: * begin witte knop (1): 14-augustus 18-augustus * hoofdbloei (2): 21-augustus 25-augustus * na verwijderen plastic (3): 31-augustus 7-september infecteren 2 rijen + afdekken met plastic: 21-augustus 25-augustus beoordelingen 1, 8 en 14 september 9, 14 en 22 september 5
6
Overzicht 2010 proeflocatie Rips (10460) Borkel en Schaft (10461) zaaidatum 8 juli 2010 13 juli 2010 ras Angers Fresano voorvrucht zomer boerenkool erwten grondsoort zandgrond zandgrond % organisch stof 4,2 3,2 ph-kcl 5,6 5,4 bemesting kg/ha 25 varkensdrijfmest in april 20 m³ rundveemest op 5 juli onkruid bestrijding 17 juli 0,5 l Basagran + 0,2 l uitvloeier 24 juli 1,0 l Fusilade Max + 0,2 l uitvloeier 30 juli 1,5 l Basagran + 0,2 l uitvloeier aantal herhalingen 4 4 spuitdata: * begin witte knop (1): 18 augustus 20 augustus * hoofdbloei (2): 24 augustus 28 augustus * na verwijderen plastic (3): 2 september 6 september infecteren 2 rijen + afdekken met plastic: 24 augustus 28 augustus beoordelingen 18 en 24 augustus, 2, 9, 17 en 23 september 14 juli 0,12 Centium + 0,15 l Dual Gold 29 juli 0,8 l Basagran + 0,2 l luxan uitvloeier/ha 20 en 28 augustus 9, 14 en 23 september 2.2 Waarnemingen Tijdens de uitgevoerde waarnemingen zijn 50 planten per proefveld beoordeeld op aantasting door Sclerotinia. Hierbij zijn per plant de volgende klassen gehanteerd: - klasse 0: geen aantasting - klasse 1: lichte aantasting - klasse 2: matige aantasting - klasse 3: zware aantasting Met behulp van de volgende formule is een index berekend (# = aantal): (# klasse 0 x 0) + (# klasse 1 x 1) + (# klasse 2 x 2) + (# klasse 3 x 3) x 100 (3*aantal te beoordeelde planten) Op deze manier is per veldje een indexcijfer van 0-100 berekend. Bij 0 heeft geen enkele plant schade, bij 100 zijn alle planten zeer zwaar aangetast door Sclerotinia sclerotiorum. Tevens is het percentage aangetaste planten berekend. Tijdens de waarnemingen is ook de stand en kleur van het gewas beoordeeld. Hierbij is een schaal toegepast van 1 t/m 9. Stand: 1=zeer slecht en 9=zeer goed. Kleur: 9 = donker groen, 1 = geel / licht groen. De selectiviteit werd als volgt beoordeeld: 9 = geen fytotoxiciteit, 1 = zware fytotoxiciteit. 2.3 Statistische analyse De cijfers in de tabellen zijn geanalyseerd met Genstat (Anova). In de tabellen wordt met een P de betrouwbaarheid aangegeven. Als de P een waarde heeft die kleiner is dan of gelijk is aan 0,05 dan zijn er betrouwbare verschillen tussen de behandelingen. Met de LSD (kleinst betrouwbare verschil bij een P van 0,05) wordt aangegeven welke verschillen betrouwbaar zijn. Als een verschil tussen twee behandelingen groter is dan de LSD. 7
dan is dat verschil betrouwbaar. Dit wordt ook aangegeven door middel van letters in de tabellen. Als een van de letters van een behandeling overeenkomt met een andere behandeling dan is het verschil tussen deze twee behandelingen niet betrouwbaar. Als de P een waarde tussen de 0,05 en 0,1 heeft, dan kan men spreken over een tendens als de uitkomsten in de lijn van de verwachting liggen. Foto 1. Gewas bij uitzetten proef in Borkel en Schaft 1 augustus 2010. Foto 2. Proefveld Rips, bij 1e bespuiting (witte knop stadium), 18 augustus 2010. 8
3. RESULTATEN De infectiedruk met Slerotinia sclerotiorum was in 2009 in Ospel vrij hoog. Wellicht door warm zomerweer direct na het afdekken met plastic in Wilbertoord sloeg de infectie hier minder goed aan. De infectie sloeg in 2010 in beide proeven goed aan. De proefresultaten uit 2009 en 2010 worden in dit verslag na elkaar vermeld. Hieronder worden eerst de weersomstandigheden tijdens de proeven in 2009 en 2010 beschreven. 3.1 Algemene weersomstandigheden 2009 en 2010 De beschrijving van het weer betreft het landelijk gemiddelde. De cijfers hebben betrekking op de gemeten waarden in De Bilt. Juli 2009 was warm en zonnig, maar wel nat. De gemiddelde temperatuur kwam uit op 18,1 C tegen 17,4 normaal. Vooral de eerste week en van 13 t/m 17 juli was het warm, hierna was het wisselvallig. Gemiddeld viel er 100 mm neerslag tegen 70 normaal. In het Noordwesten was het droger en in het gebied rond Drenthe viel meer dan 150 mm. Augustus 2009 was met gemiddeld 18,5 C tegen 17,2 C warm, met 240 uren zon tegen 198 normaal zonnig en met 34 mm tegen 62 mm droog. Ook nu was het (Noord-)westen droger en zonniger dan de rest van Nederland. September 2009was vrij warm, zonnig en droog. De gemiddelde temperatuur bedroeg 15,0 C tegen 14,2 normaal. Het was rustig nazomerweer, met 30 mm neerslag tegen 72 normaal, wederom bleef de neerslag in het noordwesten beperkt, waardoor het neerslag tekort vanaf 1 april op sommige plaatsen opliep tot 300 mm. Juli 2010: zeer warm, zeer zonnig en de normale hoeveelheid neerslag. Met een gemiddelde temperatuur van 19.9 C tegen 17,4 C normaal was juli 2010 in de Bilt op vier na de warmste sinds 1901. De eerste drie weken hadden veel zomerse en enkele tropische dagen. Gemiddeld over het land viel 76 mm tegen een langjarig gemiddelde van 70 mm. Gemiddeld over het land was juli zeer zonnig met 258 zonuren tegen 201 normaal. Augustus 2010: was zeer nat, somber en aan de koele kant. Gemiddeld over het land viel 170 mm neerslag, tegen 62 mm normaal. Daarmee was het de op één na natste oogstmaand sinds 1906. De meeste neerslag, 200 tot ca. 295 mm viel in een brede strook over het midden van het land. Een groot deel van daarvan, viel rond 26 augustus. Augustus was aan de koele kant met een gemiddelde temperatuur van 16,8 C tegen 17,2 C normaal en somber met gemiddeld over het land 170 zonuren tegen normaal 198. September 2010: Vrij koel, aan de natte kant en de normale hoeveelheid zon De gemiddelde maandtemperatuur lag in De Bilt met 13,6 C duidelijk onder het langjarig gemiddelde van 14,2 C. Met gemiddeld over het land 86 mm tegen 74 mm normaal was september aan de natte kant. De meeste neerslag viel in de kustgebieden. Landelijk gemiddeld scheen de zon in september 141 uren tegen 136 uren normaal. 3.2 Effectiviteit proef Wilbertoord 2009 In Wilbertoord werd 8 juli het ras Angers gezaaid. De eerste bespuiting bij het witte knop stadium vond plaats op 14 augustus. De bespuiting bij de hoofdbloei was op 21 augustus, waarna het gewas werd geïnfecteerd en afgedekt met geperforeerd plastic. Na het verwijderen van het plastic werd op 31 augustus de laatste bespuiting uitgevoerd. In tabel 3 staan de resultaten van de analyse van de waarnemingen. 9
Tabel 3. Waarnemingen Wilbertoord. Bestrijding Sclerotinia sclerotiorum in stamslaboon 2009, i.o.v. PT. 1-sep 8-sep 14-sep Object* % aantasting index % aantasting index % aantasting index % bonen 1 onbehandeld - 1,5 0,5 6,5 c 2,7 c 10,5 b 7,5 b 1,4 b 2 Rovral 1 l 3,5 1,2 3,5 b 1,5 b 2,0 a 1,4 a 0,1 a 3 Switch + AG 1,0 kg+ 0,125 l 0,0 0,0 1,0 a 0,4 a 1,0 a 0,8 a 0,3 a 4 3,0 1,0 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 5 3,0 1,0 0,5 a 0,2 a 0,5 a 0,2 a 0,0 a 6 1,5 0,5 0,5 a 0,2 a 1,0 a 0,4 a 0,0 a 7 1,5 0,5 0,0 a 0,0 a 0,5 a 0,3 a 0,0 a 8 3,5 1,2 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 9 2,0 0,7 1,5 ab 0,5 ab 1,0 a 0,3 a 0,1 a 10 2,5 0,8 1,0 a 0,4 a 0,5 a 0,2 a 0,0 a 11 1,0 0,4 0,0 a 0,0 a 1,5 a 0,9 a 0,1 a P-waarde 0,815 0,815 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 0,006 Lsd (P = 0.05) 4,2 1,4 2,4 1,1 4,0 2,5 0,7 Na het verwijderen van het plastic op 1 september bleek er sprake te zijn van een lichte aantasting, waarbij er geen betrouwbare verschillen tussen de behandelingen aanwezig waren. Bij de beoordeling op 8 september bleek dat alle behandelingen een bestrijdend effect op Sclerotinia hadden. Behalve behandeling 2 (Rovral) hadden alle overige behandeling een vergelijkbaar laag percentage aangetaste planten en index van de zwaarte van de aantasting. Op 14 september bleek opnieuw dat onbehandeld de meeste aantasting door Sclerotinia had. De effectiviteit van alle behandelingen was qua percentage aangetaste planten en index van de zwaarte van de aantasting vergelijkbaar goed. 3.3 Effectiviteit proef Ospel 2009 In Ospel werd 7 juli het ras Avignon gezaaid. De eerste bespuiting bij het witte knop stadium vond plaats op 18 augustus. De bespuiting bij de hoofdbloei was op 25 augustus, waarna het gewas werd geïnfecteerd en afgedekt met geperforeerd plastic. Nadat het plastic was verwijderd werd de laatste bespuiting uitgevoerd op 7 september. In tabel 4 staan de resultaten van de waarnemingen weergegeven. 10
Tabel 4. Waarnemingen Ospel. Bestrijding Sclerotinia sclerotiorum in stamslaboon 2009, i.o.v. PT. 9-sep 14-sep 22-sep Object* % aantasting index % aantasting index % aantasting index % bonen 1 onbehandeld - 40,5 b 37,5 b 52,0 b 44,7 b 78,0 c 68,7 b 11,8 b 2 Rovral 1 l 4,5 a 2,8 a 4,5 a 3,0 a 6,0 b 5,0 a 0,5 a 3 Switch + AG 1,0 kg+ 0,125 l 4,0 a 1,7 a 3,0 a 1,8 a 2,5 ab 1,9 a 0,8 a 4 1,0 a 0,3 a 1,0 a 0,4 a 1,0 a 0,8 a 1,0 a 5 0,5 a 0,2 a 0,0 a 0,0 a 2,5 ab 0,8 a 0,3 a 6 1,5 a 0,7 a 4,5 a 2,5 a 5,5 ab 3,5 a 0,0 a 7 3,0 a 1,4 a 1,5 a 0,9 a 1,0 a 0,4 a 0,0 a 8 0,5 a 0,3 a 1,5 a 1,0 a 5,0 ab 3,0 a 0,0 a 9 0,0 a 0,0 a 2,0 a 1,2 a 1,5 ab 0,9 a 0,0 a 10 1,5 a 0,8 a 0,5 a 0,2 a 4,0 ab 2,3 a 0,3 a 11 1,0 a 0,3 a 0,0 a 0,0 a 1,0 a 0,7 a 0,0 a P-waarde < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 Lsd (P = 0.05) 5,2 4,9 7,3 5,3 4,9 4,8 2,2 Het percentage aangetaste planten was in Ospel bij de eerste beoordeling op 9 september vrij hoog. Bij de twee latere waarnemingen nam het percentage aangetaste planten en zwaarte van de aantasting bij onbehandeld duidelijk toe. De infectiedruk met Sclerotinia sclerotiorum was het hoogst in onbehandeld. Op 22 september twee weken na de laatste bespuiting hadden behandelingen 4, 7 en 11 een lager percentage aangetaste planten dan Rovral. De overige behandelingen waren vergelijkbaar sterk tegen Sclerotinia. Het percentage bonen met Sclerotinia op 22 september is het hoogst bij onbehandeld. Alle behandelingen verminderen het percentage aangetaste bonen ten opzichte van onbehandeld. Er werden geen symptomen van fytotoxiciteit of verschillen in gewasstand of kleur waargenomen bij de verschillende beoordelingen. Op het proefveld in Ospel viel tijdens een excursie op 24 september alleen onbehandeld op door veel dode planten als gevolg van de zware aantasting. De mate van aantasting bij de behandelingen was gering. In de volgende tabel is een analyse van de cijfers zonder onbehandeld opgenomen. Hierdoor werd de lsd kleiner en kwamen er betrouwbare verschillen tussen de behandelingen naar voren. 11
Tabel 5. Waarnemingen Ospel zonder onbehandeld. Bestrijding Sclerotinia sclerotiorum in stamslaboon 2009, i.o.v. PT. 9-sep 14-sep 22-sep Object* % aantasting index % aantasting index % aantasting index % bonen 2 Rovral 1 l 4,5 d 2,8 d 4,5 3,0 c 6,0 c 5,0 d 0,5 3 Switch + AG 1,0 kg+ 0,125 l 4,0 cd 1,7 cd 3,0 1,8 abc 2,5 abc 1,9 abc 0,8 4 1,0 ab 0,4 ab 1,0 0,4 a 1,0 a 0,8 ab 1,0 5 0,5 ab 0,2 ab 0,0 0,0 a 2,5 abc 0,8 ab 0,3 6 1,5 abc 0,7 abc 4,5 2,5 bc 5,5 c 3,5 cd 0,0 7 3,0 bcd 1,4 bc 1,5 0,9 ab 1,0 a 0,4 a 0,0 8 0,5 ab 0,3 ab 1,5 1,0 abc 5,0 bc 3,0 bcd 0,0 9 0,0 a 0,0 a 2,0 1,2 abc 1,5 ab 0,9 ab 0,0 10 1,5 abc 0,9 abc 0,5 0,2 a 4,0 abc 2,3 abc 0,3 11 1,0 ab 0,4 ab 0,0 0,0 a 1,0 a 0,7 ab 0,0 P-waarde 0,020 0,003 0,114 0,050 0,028 0,015 0,729 Lsd (P = 0.05) 2,7 1,3 3,6 2,0 3,6 2,6 1,3 Uit de analyse zonder onbehandeld kwam naar voren dat op 9 september behandelingen 4, 5, 8, 9 en 11 een lager percentage aangetaste planten en lagere index van de zwaarte van de aantasting hadden dan Rovral en Switch. 14 september waren behandelingen 4, 5, 7, 10 en 11 minder zwaar aangetast door Sclerotinia dan Rovral. Een week later, op 22 september, had in vergelijking met de analyse inclusief onbehandeld ook behandeling 9 een lager percentage aangetaste planten dan Rovral. Uit de index van de zwaarte van de aantasting kwam naar voren dat de behandeling met Rovral zwaarder was aangetast dan Switch. Alleen behandelingen 6 en 8 waren volgens de index vergelijkbaar zwaar aangetast als Rovral. 3.4 Gezamenlijke analyse proeven 2009 Het verloop van de aantasting op de twee locaties was verschillend. Toch was bij beide proeven onbehandeld duidelijk het zwaarst aangetast. De gezamenlijke analyse geeft een gemiddelde van de waarnemingen op twee locaties. Dit geeft een goed beeld wat van de behandelingen mag worden verwacht. De uitkomst van de gezamenlijke analyse is in tabel 6 opgenomen. 12
Tabel 6. Gezamenlijke analyse. Bestrijding Sclerotinia sclerotiorum in stamslaboon 2009, i.o.v. PT. waarneming na verwijderen plastic waarneming week na verwijderen plastic waarneming 2 weken na verwijderen plastic Object* % aantasting index % aantasting index % aantasting index % bonen 1 onbehandeld - 21,0 b 19,0 b 29,3 c 23,7 b 44,3 c 38,1 c 6,6 b 2 Rovral 1 l 4,0 a 2,0 a 4,0 b 2,3 a 4,0 b 3,2 b 0,3 a 3 Switch + AG 1,0 kg+ 0,125 l 2,0 a 0,8 a 2,0 ab 1,1 a 1,8 ab 1,3 ab 0,5 a 4 2,0 a 0,7 a 0,5 ab 0,2 a 0,5 a 0,4 a 0,5 a 5 1,8 a 0,6 a 0,3 ab 0,1 a 1,5 ab 0,5 a 0,1 a 6 1,5 a 0,6 a 2,5 ab 1,3 a 3,3 ab 1,9 ab 0,0 a 7 2,3 a 0,9 a 0,8 ab 0,4 a 0,8 a 0,3 a 0,0 a 8 2,0 a 0,7 a 0,8 ab 0,5 a 2,5 ab 1,5 ab 0,0 a 9 1,0 a 0,3 a 1,8 ab 0,8 a 1,3 ab 0,6 ab 0,1 a 10 2,0 a 0,8 a 0,8 ab 0,3 a 2,3 ab 1,3 ab 0,1 a 11 1,0 a 0,4 a 0,0 a 0,0 a 1,3 ab 0,8 ab 0,1 a P-waarde < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 < 0,001 Lsd (P = 0.05) 3,3 2,5 3,8 2,6 3,1 2,6 1,1 De dag dat het plastic werd verwijderd waren alle behandelingen vergelijkbaar goed. Een week later heeft Rovral een hoger percentage aangetaste planten dan behandeling 10. Twee weken na het verwijderen hebben behandelingen 4 en 7 een lager percentage aangetaste planten dan Rovral. Uit de index blijkt dan dat ook behandeling 5 minder zwaar is aangetast dan Rovral. Het percentage aangetaste bonen is het hoogst bij onbehandeld. Een groot deel van de bonen is aangetast door Sclerotinia omdat ze tegen geïnfecteerde bladeren of stengels hangen. 13
Figuur 1. Diagram met percentage aantasting in Ospel, 8, 14 en 22 september 2009 (de grafiek geeft max. 20% aantasting weer, terwijl deze bij onbehandeld in feite oploopt tot 78%). Foto 3. Zware aantasting onbehandeld, 7 september in Ospel. 3.5 Effectiviteit proef Rips 2010 In Rips werd bij VOF v.d. Burgt-Jansen op 7 juli het ras Angers gezaaid. De eerste bespuiting, bij het witte knop stadium, vond plaats op 18 augustus. De bespuiting bij de hoofdbloei was op 24 augustus, waarna het gewas werd geïnfecteerd en afgedekt met geperforeerd plastic. Na het verwijderen van het plastic werd op 2 september de laatste bespuiting uitgevoerd. In tabel 7 staan de resultaten van de analyse van de waarnemingen. In deze proef kwamen geen significante verschillen in gewasstand of fytotoxiciteit naar voren. Deze cijfers staan daarom niet in de tabel, maar zijn wel in bijlage II opgenomen. 14
Tabel 7. Waarnemingen Rips, percentage planten met aantasting en index zwaarte aantasting. Bestrijding Sclerotinia in stamslaboon 2010, i.o.v. PT. code behandeling dosering 2 september 9 september 17 september 23 september gewas kleur kg of l/ha % aant index % aant index % aant index % aant index # boontjes 9-sep 17-sep 1 onbehandeld -- 41,0 d 20,8 c 57,0 c 37,2 c 78,5 c 73,8 e 81,0 d 72,8 e 12,5 bc 9,0 b 9,0 b 2 Rovral aquaflo 1,0 l 24,0 c 9,7 b 30,5 b 14,2 b 51,0 b 42,0 d 54,0 c 43,7 d 14,0 c 9,0 b 8,8 b 3 Switch + AG 0,8 kg+ 0,1 l 17,0 abc 6,3 ab 22,0 b 8,3 ab 37,0 b 24,9 bc 39,0 bc 26,7 abc 11,5 abc 9,0 b 9,0 b 4 5,0 ab 1,9 a 7,5 a 3,3 a 17,5 a 12,2 ab 24,5 ab 16,2 ab 7,0 ab 7,0 a 7,5 a 5 4,0 a 1,3 a 8,5 a 3,0 a 17,0 a 10,0 a 18,5 a 12,0 a 6,3 a 7,0 a 7,5 a 6 65,0 e 36,5 d 76,0 d 57,4 d 92,5 c 87,5 e 96,0 d 90,7 f 11,8 abc 8,8 b 9,0 b 7 18,5 bc 6,9 ab 22,5 b 9,5 ab 38,0 b 28,2 c 44,0 c 34,5 cd 7,0 ab 9,0 b 9,0 b 8 15,5 abc 7,3 ab 19,5 ab 9,0 ab 37,0 b 28,5 cd 42,0 c 28,9 bcd 11,5 abc 9,0 b 9,0 b P <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 0,075 <0,001 <0,001 LSD (P = 0,05) 14,4 7,5 12,9 8,5 16,9 13,7 17,1 16,1 5,9 0,3 0,4 % aant = percentage planten met aantasting door Sclerotinia, index = index zwaarte aantasting, # boontjes = het aantal bonen met Sclerotinia per 50 planten. Na het verwijderen van het plastic op 2 september bleek er sprake te zijn van een flinke aantasting, waarbij behandeling 6 nog meer aantasting had dan onbehandeld. Rovral aquaflo en Switch 0,8 kg/ha + Agral Gold bestreden Sclerotinia redelijk. Behandelingen 4 en 5 hadden de beste werking en waren significant beter dan Rovral aquaflo zonder uitvloeier. De uitkomst van de beoordeling op 9 september lag in lijn met die van 2 september. Behalve behandeling 6 hadden alle behandelingen een bestrijdend effect op Sclerotinia. Op 17 september was de aantasting uitgebreid en hadden onbehandeld en behandeling 6 de meeste aantasting door Sclerotinia. Behandelingen 4 en 5 hadden nu een betrouwbaar betere werking dan de overige behandelingen qua percentage planten met aantasting. De effectiviteit van de overige behandelingen was qua percentage aangetaste planten vergelijkbaar, maar Rovral aquaflo had een hogere index van de zwaarte van de aantasting dan Switch 0,8 kg/ha en behandeling 7. 23 september was de aantasting nog iets doorgezet, maar er kwamen geen nieuwe verschillen naar voren. Er was een tendens dat het gemiddeld aantal boontjes met Sclerotinia per 50 planten alleen bij behandeling 5 lager was dan bij onbehandeld. Uit de waarnemingen op gewaskleur op 9 en 17 september kwam naar voren dat behandelingen 4 en 5 een lichtere kleur hadden. Het leek er op dat deze behandelingen meer jong blad in de kop (nieuwe groei) hadden dan de overige behandelingen en onbehandeld. 15
3.6 Effectiviteit proef Borkel en Schaft 2010 In Borkel en Schaft werd 13 juli het ras Fresano gezaaid door dhr. G. Rijkers. De eerste bespuiting bij het witte knop stadium vond plaats op 20 augustus. De bespuiting bij de hoofdbloei was op 28 augustus, waarna het gewas werd geïnfecteerd en afgedekt met geperforeerd plastic. Nadat het plastic was verwijderd werd de laatste bespuiting uitgevoerd op 6 september. In tabel 8 staan de resultaten van de waarnemingen weergegeven. Tabel 8. Waarnemingen Borkel en Schaft, fyto, percentage planten met aantasting en index zwaarte aantasting. Bestrijding Sclerotinia in stamslaboon 2010, i.o.v. PT. code behandeling dosering fytotoxciteit 6 september 14 september 23 september % Sclerotinia / kg of l/ha 28 augustus % aant index % aant pl % aant index # boontjes 1 onbehandeld -- 9,0 c 51,0 c 31,4 c 95,5 d 60,0 d 83,5 d 75,7 d 5,8 2 Rovral aquaflo 1,0 l 9,0 c 30,5 b 15,4 b 55,0 c 22,5 c 57,0 c 48,5 c 3,3 3 Switch + AG 0,8 kg+ 0,1 l 9,0 c 11,0 a 3,9 a 11,0 a 10,0 a 19,0 a 10,8 a 2,0 4 9,0 c 16,0 a 6,9 a 17,5 a 12,5 ab 22,5 a 15,2 a 4,0 5 7,3 b 11,5 a 4,7 a 10,5 a 10,0 a 18,0 a 10,8 a 3,0 6 9,0 c 52,5 c 27,5 c 98,0 d 57,5 d 81,5 d 75,2 d 5,3 7 9,0 c 18,0 a 7,9 a 42,0 b 20,0 bc 44,5 b 31,2 b 6,0 8 5,5 a 13,5 a 4,8 a 13,0 a 10,0 a 18,5 a 9,5 a 1,5 P <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 0,230 LSD (P = 0,05) 0,3 8,7 5,3 11,2 8,9 12,5 11,1 4,1 fyto = fytotoxiciteit, % aant = percentage planten met Sclerotinia, index = index zwaarte aantasting, % Sclerotinia / pl = gemiddeld % Sclerotinia per plant # boontjes = aantal bonen met Sclerotinia. Op 28 augustus, 8 dagen na de eerste bespuiting, viel op dat behandeling 5 een lichtere gewaskleur had (iets bont in de kop). Behandeling 8 had licht bruine necrotische plekken in het blad. Het percentage aangetaste planten was in Borkel en Schaft bij de eerste beoordeling op 9 september met meer dan 50% bij onbehandeld en behandeling 6 hoog. Op deze locatie was Rovral aquaflo minder goed dan Switch 0,8 kg/ha + Agral Gold. De overige behandelingen waren onderling vergelijkbaar goed. Bij de tweede waarneming op 14 september lag het percentage aangetaste planten bij onbehandeld en behandeling 6 tegen de 100%. Verder bleek dat behandeling 7 minder effectief was dan Switch 0,8 kg/ha + Agral Gold en behandelingen 4, 5 en 8. Het gemiddeld percentage door Sclerotinia aangetast gewas was 14 september het laagst bij Switch 0,8 kg/ha + Agral Gold en behandelingen 4, 5 en 8. De resultaten van de analyse van de gewasbeoordelingen op 23 september waren vergelijkbaar met 14 september. Het aantal door Sclerotinia aangetaste boontjes was laag, waarbij er geen betrouwbare verschillen tussen de behandelingen naar voren kwamen. 16
3.7 Gezamenlijke analyse proeven 2010 Er is een gezamenlijke analyse van de laatste waarneming gemaakt. Dit geeft een goed beeld van de effectiviteit van de behandelingen. In figuren 2 en 3 op de volgende bladzijde zijn de percentages aantasting in twee diagrammen weergegeven. Tabel 9. Gezamenlijke analyse laatste waarneming. Bestrijding Sclerotinia in stamslaboon 2010, i.o.v. PT. code behandeling dosering 23 september kg of l/ha % aant index # boontjes + Scl. 1 onbehandeld -- 82,3 e 74,3 d 9,1 2 Rovral aquaflo 1,0 l 55,5 d 46,1 c 8,6 3 Switch + AG 0,8 kg+ 0,1 l 29,0 ab 18,7 a 6,8 4 23,5 ab 15,7 a 5,5 5 18,3 a 11,4 a 4,6 6 88,8 e 82,9 d 8,5 7 44,3 c 32,9 b 6,5 8 30,3 b 19,2 a 6,5 P <0,001 <0,001 0,251 LSD (P = 0,05) 10,9 10,0 3,9 Uit de gezamenlijke analyse van de laatste waarneming kwam naar voren dat 23 september (tot 3 weken na de laatste bespuiting) Switch 0,8 kg + Agral Gold en behandelingen 4, 5 en 8 qua index van de zwaarte van de aantasting vergelijkbaar effectief waren. Behandeling 5 had een lager percentage planten met aantasting dan behandeling 8. Switch 0,8 kg + Agral Gold was gemiddeld over deze twee proeven effectiever dan Rovral aquaflo 1,0 l zonder promotor. Gemiddeld over de twee proeven was de effectiviteit van behandeling 7 beter dan Rovral aquaflo zonder promotor, maar minder effectief als de overige behandelingen. Er kwamen geen verschillen naar voren in het aantal aangetaste boontjes. Hierbij dient te worden opgemerkt dat het aantal bonen (ofwel de productie) bij onbehandeld en de behandelingen met een minder goede werking lager lag dan bij de goede behandelingen. 17
Figuur 2. Staafdiagram met percentage aantasting in Rips, 2, 9 en 17 september 2010. Figuur 3. Staafdiagram met percentage aantasting in Borkel en Schaft, 6, 14 en 23 september 2010. 18
4. CONCLUSIES In paragrafen 4.1 en 4.2 worden de conclusies van beide jaren apart vermeld. 4.1 Conclusies 2009 Uit de twee proeven tegen Sclerotinia in stamslaboon in 2009 kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Door de proefvelden kunstmatig te infecteren is op beide locaties een uniforme ziektedruk gecreëerd, waardoor op beide locaties een grotere aantasting dan in de praktijk werd verkregen. Alle behandelingen hadden een zeer duidelijk bestrijdend effect van Sclerotinia sclerotiorum in stamslaboon. Behandelingen 4, 5 en 7 hadden twee weken na de laatste bespuiting minder aantasting dan Rovral aquaflo. Behandeling 10 had een week na de laatste bespuiting een lager percentage aangetaste planten dan Rovral. De overige behandelingen waren vergelijkbaar met Rovral en Switch + Agral Gold. Alleen op 22 september (twee weken na de laatste bespuiting) had Switch + Agral Gold minder aantasting dan Rovral volgens de index van de zwaarte van de aantasting. Er zijn geen significante verschillen in gewasstand of kleur waargenomen. Foto 4. Onbehandeld op 22 september te Ospel. 19
4.2 Conclusies 2010 Uit de twee proeven tegen Sclerotinia in stamslaboon in 2010 kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Door de proefvelden kunstmatig te infecteren is op beide locaties een uniforme en zware ziektedruk gecreëerd. Switch 0,8 kg + Agral Gold en behandelingen 4, 5 en 8 waren drie weken na de laatste bespuiting vergelijkbaar effectief qua index van de zwaarte van de aantasting. Behandeling 5 had procentueel de minste aantasting en was alleen vergelijkbaar met Switch 0,8 kg + Agral Gold en behandeling 4. Rovral aquaflo 1,0 l/ha zonder uitvloeier was minder sterk tegen Sclerotinia dan Switch 0,8 kg + Agral Gold 0,1 l/ha. Toepassing van behandeling 5 had op beide locaties een groeistimulans tot gevolg wat zich uitte in een lichtere, wat bonte verkleuring van het gewas. In Rips werd dit ook bij behandeling 4 waargenomen. Toepassing van behandeling 8 had in Borkel en Schaft wat bladverbranding tot gevolg. De overige behandelingen waren selectief voor het gewas. Foto 5. De proef in Rips is afgedekt met plastic na de 2 e bespuiting en infectie op 24 augustus 2010. 20
BIJLAGE I: Proefdetails locaties Proefplaatsen 2009: Proef 09460 Proef 09461 Princepeel landbouwbedrijf Mts. Veugen-de Leeuw Molenstraat 40 Nieuwstraat 44 5446 PL Wanroij 6035 PB Ospel Ras: Angers Avignon Zaaidata: 8 juli 2009 7 juli 2009 Proefplaatsen 2010: Proef 10460 Proef 10461 VOF v.d. Burgt-Jansen dhr. G. Rijkers Roelvinklaan Hoeverdijk Rips Borkel en Schaft Ras: Angers Fresano Zaaidata: 8 juli 2010 13 juli 2010 Zaaiafstand: Veldgrootte: Proefveldgrootte Bemesting: Gewasbescherming: Richtlijn: Objecten: praktijk: 50 cm * 6 à 8 cm. 3 * 4 m = 12 m². 423 m² exclusief rand. standaard door teler (en 25 kg N overbemesting met kalksalpeter). als praktijk, geen fungiciden. EPPO PP/ 154 (3) Botrytis spp. and Sclerotinia spp. on vegetables. 2009 code object l of kg / ha spuit interval opmerkingen 1 onbehandeld - - 2* Rovral aquaflo 1,0 l 7-14 dgn bij hoofdbloei en 10 dagen later 3* Switch + Agral Gold 1,0 kg+ 0,125 l 7-14 dgn bij hoofdbloei en 10 dagen later 4 7-14 dgn witte knop, hoofdbloei, + erna (ABC) 5 7-14 dgn ABC 6 7-14 dgn ABC 7 7-14 dgn ABC 8 7-14 dgn ABC 9 7-14 dgn ABC 10 7-14 dgn ABC 11 7-14 dgn ABC 2010 code object l of kg / ha spuit interval opmerkingen 1 onbehandeld - - 2 Rovral aquaflo 1,0 l 7-14 dgn 3 Switch + Agral Gold 0,8 kg+ 0,1 l 7-14 dgn 4 7-14 dgn 5 7-14 dgn 6 7-14 dgn 7 7-14 dgn 8 7-14 dgn 21
Hoeveelheid water: 400 l/ha. Spuitdruk: ca. 3,5 Bar bij de fles. Spuitapparatuur: handspuit op perslucht met 1,5 m boom. 2 doppen: XR 110-02 VS dopafstand 50 cm; 1 kantdop UB 85-02 dopafstand: 67,5 cm. Aantal herhalingen: 4. Aantal velden: 32. Eerste bespuiting: in overleg met participerende bedrijven (vanaf witte knopstadium). Aantal bespuitingen: 3 maal. Waarnemingen: bij iedere gewasbehandeling grootte van het gewas (BBCH-code), datum, tijdstip en weersomstandigheden bij behandelingen. Infectie: naast perceelskeuze wordt proef geïnfecteerd met Sclerotinia. Effectiviteit: beoordeling gewasaantasting door Sclerotinia en eventueel Botrytis: 1 = zeer zwaar aangetast, 9 = geen aantasting, drie weken na de bestrijding en bij de oogst. Het aantal planten met Sclerotinia van minimaal 50 planten per veld wordt geteld. Selectiviteit: bij de beoordelingen op effectiviteit wordt ook selectiviteit aan het gewas beoordeeld. Registratie: klimaatgegevens tijdens proef via nabijgelegen weerstation. Oogst: niet van toepassing. 22
Plattegrond Wilbertoord 2009 herhaling 4 veld beh veld beh veld 15 6 30 9 rand Her 4 14 5 29 1 44 3 13 10 28 4 43 11 12 8 27 2 42 7 11 6 26 11 41 1 10 3 25 10 40 8 9 7 24 5 39 6 8 10 23 1 38 2 7 11 22 2 37 9 6 9 21 8 36 4 5 5 20 4 35 3 4 1 19 9 34 7 3 8 18 6 33 11 2 2 17 3 32 5 1 4 16 7 31 10 3 m 3m 3 m herhaling 1 herhaling 2 herhaling 3 Gegevens tijdens bespuitingen proef 09460 Dinteloord: datum 14 augustus 21 augustus 31augustus tijd 12.30 9.00 12.30 % bewolkt 30 50 5 BBCH code (gewasstadium) 58 62 65 vochtigheid gewas droog droog droog vochtigheid grond bijna droog vochtig bijna droog temperatuur (C ) 22 19 23 windsnelheid (m/s) op 1,5 m 1,5 1,3 2,0 relatieve luchtvochtigheid (%) 70 76 41 grootte gewas 15-20 cm 30-40 cm 40 cm 23
Plattegrond Ospel 2009 herhaling 4 veld beh veld beh veld beh 15 6 30 11 rand 14 4 29 3 44 8 13 7 28 10 43 1 12 2 27 9 42 5 11 11 26 10 41 2 10 9 25 7 40 4 9 5 24 1 39 3 8 10 23 6 38 9 7 2 22 11 37 8 6 7 21 3 36 6 5 1 20 9 35 5 4 8 19 4 34 7 3 3 18 2 33 11 2 6 17 5 32 1 1 4 16 8 31 10 3 m 3m 3 m herhaling 1 herhaling 2 herhaling 3 Gegevens tijdens bespuitingen proef 09461 Ospel: datum 18 augustus 25 augustus 7 september tijd 12.00 11.00 13.00 % bewolkt 5 100 20 BBCH code (gewasstadium) 57 65 72 vochtigheid gewas droog droog droog vochtigheid grond vochtig vochtig vochtig temperatuur (C ) 25 23 23 windsnelheid (m/s) op 1,5 m 1 0 1,5 relatieve luchtvochtigheid (%) 60 72 65 grootte gewas 25-30 cm 45-50 cm 50 cm 24
Plattegrond Rips 2010 herhaling 4 veld beh veld beh veld 11 2 22 3 rand 10 7 21 4 32 8 9 1 20 5 31 6 8 6 19 1 30 2 7 3 18 8 29 4 6 7 17 2 28 5 5 5 16 4 27 3 4 1 15 6 26 7 3 8 14 5 25 6 2 2 13 3 24 1 1 4 12 7 23 8 3 m 3m 3 m herhaling 1 herhaling 2 herhaling 3 Gegevens tijdens bespuitingen proef 10460 in Rips: datum 18 augustus 24 augustus 2 september tijd 13.00 10.00 12.00 % bewolkt 95% 40% sluierbewolking BBCH code (gewasstadium) 60 65 71 vochtigheid gewas* droog droog droog vochtigheid grond* vochtig vochtig vochtig temperatuur (C ) 23 18 18 windsnelheid (m/s) op 1,5 m ZW 2 W 3 W 1 relatieve luchtvochtigheid (%) 63 61 62 opmerkingen - - - * droog, vochtig of nat 25
Plattegrond Borkel en Schaft 2010 herhaling 4 veld beh veld beh veld 11 3 22 2 rand 10 4 21 7 32 6 9 5 20 1 31 8 8 1 19 6 30 4 7 8 18 3 29 5 6 2 17 7 28 3 5 4 16 5 27 2 4 6 15 1 26 6 3 5 14 8 25 7 2 3 13 2 24 8 1 7 12 4 23 1 3 m 3m 3 m herhaling 1 herhaling 2 herhaling 3 Gegevens tijdens bespuitingen proef 10461 in Borkel en Schaft: datum 20 augustus 28 augustus 6 september tijd 11.30 12.30 17.00 % bewolkt 10 50 sluierbewolking BBCH code (gewasstadium) 55 65 67 / 71 vochtigheid gewas* droog droog droog vochtigheid grond* vochtig vochtig vochtig temperatuur (C ) 22 17 19 windsnelheid (m/s) op 1,5 m Z 2 NW 0,5 ZO 3,5 relatieve luchtvochtigheid (%) 66 76 45 opmerkingen - - - * droog, vochtig of nat 26
BIJLAGE II: Foto s Foto 6. Gewas bij 1 e bespuiting (witte knop stadium) in Wilbertoord 14 augustus 2009. Foto7. Proefveld Ospel, na afdekken met plastic, 25 augustus 2009. 27
Foto 8. Gewas veld 1 behandeling 4, zonder aantasting, Rips, 2 september 2010. Foto 9. Gewas veld 8 behandeling 6, zware aantasting, Rips, 2 september 2010. 28
Foto 19. Gewas veld 1 behandeling 4 (linksvoor), lichtere kleur / meer groei dan veld 2 (links midden = Switch 0,8 kg + Agral Gold of veld 13 (rechts midden = Rovral aquaflo, Rips, 9 september 2010. Foto 11. Gewas veld 29 in Borkel en Schaft: behandeling 5, licht-/bontverkleuring gewas door groei, 28 augustus 2010. 29
BIJLAGE III: Cijfers per herhaling Cijfers aantasting Sclerotinia Wilbertoord 2009 nr behandeling dosering/ha her veld 1-9 1-9 8-9 8-9 14-9 14-9 14-9 % pl. index % pl index % pl index % boon 1 onbehandeld - A 4 2,0 0,7 4,0 1,3 22,0 14,0 2,5 1 onbehandeld - B 23 4,0 1,3 6,0 2,0 8,0 7,3 2,5 1 onbehandeld - C 41 0,0 0,0 6,0 3,3 4,0 2,0 0,0 1 onbehandeld - D 29 0,0 0,0 10,0 4,0 8,0 6,7 0,5 2 Rovral aquaflo 1,0 l A 2 2,0 0,7 4,0 1,3 2,0 0,7 0,0 2 Rovral aquaflo 1,0 l B 22 6,0 2,0 8,0 4,0 6,0 4,7 0,5 2 Rovral aquaflo 1,0 l C 38 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2 Rovral aquaflo 1,0 l D 27 6,0 2,0 2,0 0,7 0,0 0,0 0,0 3 Switch + Agral Gold 1,0 kg+ 0,125 l A 10 0,0 0,0 2,0 0,7 0,0 0,0 0,0 3 Switch + Agral Gold 1,0 kg+ 0,125 l B 17 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3 Switch + Agral Gold 1,0 kg+ 0,125 l C 35 0,0 0,0 2,0 0,7 2,0 2,0 1,0 3 Switch + Agral Gold 1,0 kg+ 0,125 l D 44 0,0 0,0 0,0 0,0 2,0 1,3 0,0 4 A 1 2,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 4 B 20 4,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 4 C 36 2,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 4 D 28 4,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 5 A 5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 5 B 24 8,0 2,7 2,0 0,7 0,0 0,0 0,0 5 C 32 4,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 5 D 14 0,0 0,0 0,0 0,0 2,0 0,7 0,0 6 A 11 2,0 0,7 2,0 0,7 2,0 0,7 0,0 6 B 18 0,0 0,0 0,0 0,0 2,0 0,7 0,0 6 C 39 4,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 6 D 15 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 7 A 9 4,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 7 B 16 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 7 C 34 2,0 0,7 0,0 0,0 2,0 1,3 0,0 7 D 42 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 8 A 3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 8 B 21 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 8 C 40 14,0 4,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 8 D 12 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 9 A 6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 9 B 19 6,0 2,0 6,0 2,0 4,0 1,3 0,0 9 C 37 2,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 9 D 30 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,5 10 A 8 4,0 1,3 2,0 0,7 0,0 0,0 0,0 10 B 25 2,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 10 C 31 4,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 10 D 13 0,0 0,0 2,0 0,7 2,0 0,7 0,0 11 A 7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 11 B 26 2,0 0,7 0,0 0,0 2,0 2,0 0,5 11 C 33 2,0 0,7 0,0 0,0 2,0 0,7 0,0 11 D 43 0,0 0,0 0,0 0,0 2,0 0,7 0,0 30
Cijfers aantasting Sclerotinia Ospel 2009 nr behandeling dosering/ha her veld 9-9 9-9 14-9 14-9 22-9 22-9 22-9 % index % index % index % boon 1 onbehandeld - A 5 46,0 46,0 72,0 58,7 80,0 70,0 14,0 1 onbehandeld - B 24 50,0 46,0 50,0 46,0 84,0 75,3 12,0 1 onbehandeld - C 32 26,0 23,3 36,0 31,3 68,0 56,0 6,0 1 onbehandeld - D 43 40,0 34,7 50,0 42,7 80,0 73,3 15,0 2 Rovral aquaflo 1,0 l A 7 4,0 2,7 6,0 4,0 4,0 3,3 0,0 2 Rovral aquaflo 1,0 l B 18 2,0 1,3 0,0 0,0 4,0 2,7 2,0 2 Rovral aquaflo 1,0 l C 41 4,0 3,3 6,0 4,0 8,0 6,7 0,0 2 Rovral aquaflo 1,0 l D 12 8,0 4,0 6,0 4,0 8,0 7,3 0,0 3 Switch + Agral Gold 1,0 kg+ 0,125 l A 3 4,0 2,0 4,0 3,3 4,0 4,0 0,0 3 Switch + Agral Gold 1,0 kg+ 0,125 l B 21 6,0 2,7 8,0 4,0 4,0 2,7 3,0 3 Switch + Agral Gold 1,0 kg+ 0,125 l C 39 0,0 0,0 0,0 0,0 2,0 0,7 0,0 3 Switch + Agral Gold 1,0 kg+ 0,125 l D 29 6,0 2,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 4 A 1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 4 B 19 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 4 C 40 2,0 0,7 2,0 0,7 4,0 3,3 4,0 4 D 14 2,0 0,7 2,0 0,7 0,0 0,0 0,0 5 A 9 0,0 0,0 0,0 0,0 2,0 0,7 1,0 5 B 17 2,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 5 C 35 0,0 0,0 0,0 0,0 4,0 1,3 0,0 5 D 42 0,0 0,0 0,0 0,0 4,0 1,3 0,0 6 A 2 2,0 0,7 0,0 0,0 4,0 2,7 0,0 6 B 23 0,0 0,0 10,0 3,3 6,0 3,3 0,0 6 C 36 4,0 2,0 6,0 5,3 12,0 8,0 0,0 6 D 15 0,0 0,0 2,0 1,3 0,0 0,0 0,0 7 A 6 6,0 2,7 4,0 2,7 2,0 0,7 0,0 7 B 25 2,0 0,7 0,0 0,0 2,0 0,7 0,0 7 C 34 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 7 D 13 4,0 2,0 2,0 0,7 0,0 0,0 0,0 8 A 4 0,0 0,0 2,0 1,3 6,0 4,0 0,0 8 B 16 0,0 0,0 0,0 0,0 2,0 0,7 0,0 8 C 37 2,0 1,3 2,0 2,0 10,0 5,3 0,0 8 D 44 0,0 0,0 2,0 0,7 2,0 2,0 0,0 9 A 10 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 9 B 20 0,0 0,0 0,0 0,0 2,0 0,7 0,0 9 C 38 0,0 0,0 4,0 3,3 4,0 2,7 0,0 9 D 27 0,0 0,0 4,0 1,3 0,0 0,0 0,0 10 A 8 4,0 2,7 2,0 0,7 0,0 0,0 0,0 10 B 26 0,0 0,0 0,0 0,0 4,0 2,7 0,0 10 C 31 0,0 0,0 0,0 0,0 4,0 1,3 1,0 10 D 28 2,0 0,7 0,0 0,0 8,0 5,3 0,0 11 A 11 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 11 B 22 2,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 11 C 33 2,0 0,7 0,0 0,0 4,0 2,7 0,0 11 D 30 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 31
Cijfers per herhaling Rips 2010 10460 18 24 augustus 2 september 9 september 17 september 23 september code behandeling kg of l/ha h veld stand fyto stan fyto % aant index % aant index stand fyto kleur % aant index kleur % aant index # boon 1 onbehandeld -- A 4 7 9 8 9 50 28,0 58 30,0 8 9 9 80 75,3 9 78 74,0 15 1 onbehandeld -- B 19 9 9 9 9 48 24,0 66 48,7 9 9 9 80 78,0 9 86 82,0 16 1 onbehandeld -- C 24 9 9 8,5 9 42 18,0 62 43,3 9 9 9 90 82,0 9 94 79,3 9 1 onbehandeld -- D 9 8 9 8 9 24 13,3 42 26,7 9 9 9 64 60,0 9 66 56,0 10 2 Rovral aquaflo 1,0 A 2 8 9 9 9 24 11,3 20 8,7 9 9 9 28 21,3 8 28 20,7 8 2 Rovral aquaflo 1,0 B 17 9 9 9 9 26 10,0 26 12,7 9 9 9 52 40,7 9 52 44,0 16 2 Rovral aquaflo 1,0 C 30 9 9 9 9 10 3,3 50 24,0 9 9 9 70 64,7 9 80 65,3 16 2 Rovral aquaflo 1,0 D 11 8 9 7 9 36 14,0 26 11,3 9 9 9 54 41,3 9 56 44,7 16 3 Switch + AG 0,8 + 0,1 A 7 8 9 9 9 10 4,0 18 6,0 9 9 9 32 22,7 9 28 19,3 12 3 Switch + AG 0,8 + 0,1 B 13 9 9 9 9 20 8,0 32 12,7 9 9 9 48 26,7 9 48 34,0 10 3 Switch + AG 0,8 + 0,1 C 27 9 9 9 9 22 7,3 20 7,3 9 9 9 40 29,3 9 44 31,3 17 3 Switch + AG 0,8 + 0,1 D 22 9 9 8,5 9 16 6,0 18 7,3 9 9 9 28 20,7 9 36 22,0 7 4 A 1 8 9 9 9 6 2,7 4 1,3 8 9 7 14 8,7 7 22 14,7 3 4 B 16 9 9 9 9 6 2,0 12 4,7 9 9 7 12 6,7 7 28 16,7 8 4 C 29 9 9 9 9 6 2,0 10 6,0 9 9 7 36 28,0 8 40 28,7 13 4 D 21 9 9 9 9 2 0,7 4 1,3 9 9 7 8 5,3 8 8 4,7 4 5 A 5 8 9 9 9 6 2,0 2 0,7 8 9 7 6 2,0 7 2 0,7 0 5 B 14 9 9 8 9 0 0,0 2 0,7 9 9 7 8 3,3 7 14 8,0 5 5 C 28 9 9 9 9 10 3,3 24 8,7 9 9 7 28 19,3 8 34 24,0 12 5 D 20 9 9 9 9 0 0,0 6 2,0 9 9 7 26 15,3 8 24 15,3 8 6 A 8 8 9 8 9 58 34,7 60 40,7 8 9 8 90 84,7 9 92 87,3 18 6 B 15 9 9 8 9 74 43,3 82 64,7 9 9 9 92 86,7 9 100 94,7 9 6 C 25 9 9 9 9 80 44,0 80 60,0 9 9 9 92 86,0 9 92 85,3 16 6 D 31 9 9 9 9 48 24,0 82 64,0 9 9 9 96 92,7 9 100 95,3 4 7 A 6 8 9 9 9 20 6,7 22 9,3 9 9 9 32 24,7 9 38 30,0 7 7 B 12 9 9 9 9 12 4,0 6 2,7 9 9 9 14 8,0 9 26 16,7 6 7 C 26 9 9 9 9 8 2,7 30 12,0 9 9 9 42 33,3 9 46 34,7 6 7 D 10 8 9 8 9 34 14,0 32 14,0 9 9 9 64 46,7 9 66 56,7 9 8 A 3 6 9 7 9 16 9,3 10 3,3 9 9 9 40 28,7 9 36 24,7 9 8 B 18 9 9 9 9 16 6,0 24 10,7 9 9 9 32 18,0 9 36 26,7 13 8 C 23 9 9 8,5 9 24 12,0 34 17,3 9 9 9 48 42,0 9 64 46,7 15 8 D 32 9 9 9 9 6 2,0 10 4,7 9 9 9 28 25,3 9 32 17,3 9 32
Cijfers per herhaling Borkel en Schaft 2010 10461 28 augustus 6 september 14 september 23 september code behandeling kg of l/ha hh veld fyto stand % aant index % aant % Scl. /pl % aant index # boon +Scl. 1 onbehandeld -- A 8 9 9 48 30,7 86 50 74 65,3 5 1 onbehandeld -- B 15 9 9 62 41,3 100 80 88 84,7 6 1 onbehandeld -- C 23 9 9 50 28,7 96 50 82 72,0 2 1 onbehandeld -- D 20 9 9 44 24,7 100 60 90 80,7 10 2 Rovral aquaflo 1,0 A 6 9 9 32 16,7 46 20 52 45,3 6 2 Rovral aquaflo 1,0 B 13 9 9 32 14,7 44 20 40 34,7 0 2 Rovral aquaflo 1,0 C 27 9 9 26 14,0 64 25 66 52,7 1 2 Rovral aquaflo 1,0 D 22 9 9 32 16,0 66 25 70 61,3 6 3 Switch + AG 0,8 + 0,1 A 2 9 9 12 4,0 6 10 20 10,0 1 3 Switch + AG 0,8 + 0,1 B 18 9 9 8 2,7 4 10 16 8,7 2 3 Switch + AG 0,8 + 0,1 C 28 9 9 14 4,7 20 10 28 17,3 0 3 Switch + AG 0,8 + 0,1 D 11 9 9 10 4,0 14 10 12 7,3 5 4 A 5 9 9 14 4,7 12 10 14 10,0 5 4 B 12 9 9 12 4,7 16 10 16 8,0 3 4 C 30 9 9 12 5,3 16 10 26 17,3 1 4 D 10 9 9 26 12,7 26 20 34 25,3 7 5 A 3 7,5 9 16 6,0 4 10 18 11,3 5 5 B 16 7,5 9 14 5,3 12 10 24 13,3 2 5 C 29 7 9 6 2,0 16 10 10 6,0 1 5 D 9 7 9 10 5,3 10 10 20 12,7 4 6 A 4 9 9 52 26,0 100 50 78 74,0 8 6 B 19 9 9 54 28,0 92 60 92 86,7 9 6 C 26 9 9 54 26,7 100 50 74 64,7 3 6 D 32 9 9 50 29,3 100 70 82 75,3 1 7 A 1 9 9 30 13,3 34 20 46 37,3 14 7 B 17 9 9 12 4,7 30 20 40 24,7 1 7 C 25 9 9 6 2,7 38 15 38 24,0 5 7 D 21 9 9 24 10,7 66 25 54 38,7 4 8 A 7 6 9 16 5,3 14 10 20 9,3 3 8 B 14 5 9 20 8,0 20 10 28 16,0 0 8 C 24 6 9 8 2,7 10 10 12 4,7 0 8 D 31 5 9 10 3,3 8 10 14 8,0 3 33
BIJLAGE IV: GEP certificaat Proeftuin Zwaagdijk 34