Toespraak CdK Ank Bijleveld-Schouten bij de opening van het Hogeschooljaar van Saxion op 2 september 2014 in Deventer Geacht College van Bestuur, geachte docenten en medewerkers, geachte studenten, geachte gasten van Saxion Hogescholen, dames en heren, Vandaag reed ik langs de IJsseldijk, die prachtige toegang tot uw historische stad. En terwijl ik het panorama van de IJsselkade opnieuw in me opnam, moest ik onwillekeurig denken aan de tijden dat hier de basis werd gelegd voor goed hoger onderwijs, zoals Deventer dit vandaag de dag nog kent. Ik dacht daarbij aan de Atheneum bibliotheek, de oudste wetenschappelijke bibliotheek in de Noordelijke Nederlanden. Wat betreft ambiance en sfeer zijn de bibliotheek en de oude stad Deventer daaromheen sinds die late Middeleeuwen nauwelijks veranderd... Wat wél sterk is veranderd is de maatschappij en de verscheidenheid in onze maatschappij. Met name de rol van de vrouw maakte een grote ontwikkeling door. Daarover wil ik met u vandaag van gedachten wisselen. Hartelijk dank voor de uitnodiging van de Saxion Hogeschool hier vandaag het academisch jaar 2014 2015 te mogen openen... Dames en heren, Sinds doctor Marga Klompé aantrad als eerste vrouwelijke minister in Nederland het was 1956- is het onderwerp Vrouwen en Openbaar bestuur nog niet verdwenen uit de maatschappelijke discussie. Marga Klompé kwam uit een eenvoudig katholiek gezin. Zij studeerde scheikunde en promoveerde aan de universiteit van Utrecht in de natuur- en scheikunde. Een keuze die in die tijd voor een vrouw gold als buitenissig. 1
Dat het voor een vrouw nog altijd niet vanzelf spreekt dat zij een vak als wiskunde ambieert bleek onlangs nog in het tv programma Zomergasten. Aan de hand van tv-beelden liet wiskundige Ionica Smeets zien welke weerstand er ontstaat als een meisje besluit een bèta-vak te kiezen. Een meisje met een 7 voor wiskunde krijgt te horen: Is dit niet te pittig voor jou? terwijl de jongen met dezelfde 7 als commentaar krijgt Waarom probeer je het niet? [even stilte...] Zouden deze op het oog onschuldige opmerkingen er mede de oorzaak van zijn dat mannen in de minderheid zijn in het onderwijs en in verzorgende beroepen? En in de meerderheid bij technische vakken? En, waarom zijn er eigenlijk meer vrouwelijke rechters dan mannelijke in ons land? Kent u trouwens de opmerking van Jeroen Pauw op de vraag waarom er bijna nooit vrouwen aantreden in zijn talkshow? Hij zei: Pas als ze meer gaan betekenen in de samenleving Ik dwaal af, maar ik kom er straks nog even op terug. Weer naar mijn eigen vak, het openbaar bestuur. Van Marga Klompé was bekend dat ze zich binnen haar partijfractie beijverde om meer vrouwen in de kamer te krijgen. Zij verrichtte baanbrekend werk. En het feit dat ik hier vandaag voor u sta als Commissaris van de Koning van Overijssel om te praten over de rol van de vrouw in topfuncties gaat misschien wel terug op inspanningen van voorvechters, voorvechtsters ( hoe zeg je dat?) als Marga Klompé. In de uitnodiging voor vandaag staat dat we spreken over diversiteit als het gaat over de rol van vrouwen in topfuncties. Ik spreek liever over het vraagstuk van evenredige vertegenwoordiging. 2
Per slot van rekening is diversiteit geborgd bij één vrouw in een kabinet dat verder uit louter heren bestaat. Vroeger noemde men haar de excuustruus. Evenredige vertegenwoordiging is een andere zaak. Een kwestie van democratie. De vrouw maakt zo n 50 procent uit van de bevolking. In topfuncties is dat percentage niet vanzelfsprekend. Laat ik mijn functie als voorbeeld nemen. Als Commissaris van de Koning bevind ik me in het gezelschap van elf andere collega s in den lande. Uitstekende collega s, daar hoort u mij niet over klagen, maar wel allemaal man. Ik ben de enige vrouw in dit gezelschap. Staat u mij toe nog meer getallen te noemen, ik beperk me tot het openbaar bestuur in de provincie Overijssel. 27 procent van de gemeenteraadsleden is vrouw. Vier van de 25 gemeenten kent hier een vrouwelijke burgemeester. Zestig procent van de colleges van B&W in onze provincie bestaat uit louter mannen. Het vrouwenaandeel van het Dagelijks Bestuur van de waterschappen zit op 27 procent. Het college van de provincie zelf steekt met 50 procent vrouwelijke collegeleden gunstig af in deze contreien. Helaas vormen we een uitzondering. Maar, het is niet allemaal rozengeur en maneschijn in het provinciaal bestuur: de Provinciale Staten hebben 10 fractievoorzitters, waarvan er één een vrouw is. En hoe staat het met de andere provincies? Er zijn drie Nederlandse provincies die het moeten doen met nul vrouwelijke gedeputeerden. Wat betreft gemeenten buiten Overijssel: Ouder-Amstel is de enige gemeente met een geheel vrouwelijk college van B&W. 3
Wat is hier aan de hand? In hoeverre bestaat het glazen plafond? Zijn het de traditionele verschillen in de taakopvatting tussen man en vrouw? In hoeverre speelt zorg voor kinderen een rol? Trekken de mannen hun soortgenoten voor? Of hebben ze gewoon meer ambitie? Er wordt veel onderzoek gedaan naar de oorzaken van deze ongelijke vertegenwoordiging, een eenduidige verklaring ontbreekt. Eén ding valt me altijd wel op. Mannen hebben de neiging hun kennis te etaleren om te scoren. Je ziet dat bijvoorbeeld in talkshows, vrouwen wachten altijd netjes hun beurt af, beperken zich tot hun eigen thema en tonen niet de drang zich te manifesteren op andere onderwerpen. Het andere uiterste zien we bijvoorbeeld bij voetbal talkshows, u heeft er vast wel eens één gezien. De heren proberen elkaar voortdurend te overtreffen, ook op onderwerpen waarvan ze duidelijk geen verstand hebben. Dat scoort. Zeker bij het publiek. Daar kunnen vrouwen nog heel wat van leren. Maar, intussen. De inspanningen van Marga Klompé indachtig, doe ik intussen wat ik kan als Commissaris van de Koning. Bij de opstelling van een profielschets van een nieuwe burgemeester nodig ik steeds uitdrukkelijk vrouwen uit voor de functie. In het politieke bestel stimuleer ik voortdurend vrouwelijke vertegenwoordiging, en ook in persoonlijke gesprekken moedig ik vrouwen aan zich toch vooral kandidaat te stellen voor een openbare functie. Het resultaat laat nog op zich wachten. Op dit ogenblik zit ik bijvoorbeeld in het selectieproces voor de nieuwe burgemeester van Raalte. Van de tientallen kandidaten heeft zich slechts één vrouw gemeld. Kom op dames! 4
Voor wie vrouwen in topposities een warm hart toedraagt, is er gelukkig ook goed nieuws. Dat komt uit de hoek van het onderwijs, met name instellingen voor Wetenschappelijk en Hoger Beroepsonderwijs. Ik citeer een artikel in Trouw, van november 2013: In dertig jaar steeg het aantal studenten met 84.000, slechts 10.000 van die stijging is toe te schrijven aan jongens. Het aantal studentes is sinds 1980 tweeënhalf keer zo groot geworden. Einde citaat. Geen reden om meteen te juichen, dat zegt ook minister van Onderwijs Jet Bussemaker in hetzelfde artikel. Ik citeer de minister: Toch profiteert de arbeidsmarkt nog niet ten volle van deze tendens. Werkgevers herkennen de kwaliteiten van vrouwen niet altijd. En hoogopgeleide vrouwen blijven nogal eens thuis vanwege de kinderen." Einde citaat. Misschien wat kort door de bocht, qua verklaring. Feit is wel dat er sinds 2006 meer vrouwen studeren aan de universiteit en aan de HBO dan mannen. Dat is hoopgevend voor een toekomst van evenredige vertegenwoordiging van vrouwen, in het onderwijs en in het publieke ambt. Maar dat deze trend zich niet uitbetaalt in topfuncties voor vrouwen zich nog niet direct uitbetaalt in topfuncties is misschien beter uitgedrukt betekent een uitdaging die ik graag wil meegeven voor het panel straks. En ik heb nog twee overwegingen. Eén: ons onderwijs moet de vrouwen erop voorbereiden dat ze zich manifesteren, dat ze gaan scoren. 5
En -tot slot- speciaal voor de heren onder ons en voor de heren buiten dit gezelschap: Benoem eens wat meer vrouwen in topfuncties. En waar mogelijk: schuif zelf eens een stoeltje op! Wat mij betreft genoeg stof tot discussie... Hierbij open ik het hogeschooljaar 2014/2015 bij Saxion. Ik wens u allen een mooi jaar, vol enthousiasme, bevlogenheid en diversiteit. Dank u voor de aandacht. Graag geef ik het woord aan de volgende spreekster, tot mijn genoegen een vrouw die geleerd heeft te scoren bij het publiek, Victoria Koblenko. [slot] 6