In mijn kwetsbaarheid ervaar ik opnieuw de spanning tussen de loyaliteiten.
COVERARTIKEL Mijn stiefdochter bij ons, Nanda Engel op de voorste rij Ik sta op het punt om naar de verjaardag van mijn zoon te gaan wanneer ik mijn telefoon hoor rinkelen in mijn tas. Op het display licht de naam op van het verzorgingstehuis waar mijn moeder nu vijf jaar woont. Ik neem, meestal met een onbestemd gevoel, de telefoon op. Altijd gaat het over een tekort aan onderbroeken, vervangen van kapotte panty s of excuses over verdwenen pyjama s. Dit keer niet. Het is de arts die vertelt dat het niet goed gaat met mijn moeder. Er is geen sprake van acuut levensgevaar en ik spreek af dat ik er de volgende dag zal zijn. Mijn huidige man kent mijn moeder alleen als dementerende vrouw. Ondanks zijn investeringen blijft hij voor haar die meneer. Gaan we samen op bezoek dan krijgt ze na verloop van tijd het besef dat er iets niet klopt. Ter bevestiging van zichzelf buigt ze naar voren en vraagt: Nan, je bent toch getrouwd? Ik knik en laat mijn trouwring zien. Ze schrikt en deelt haar zorg: Weet je echtgenoot dat je in gezelschap verkeert van een ander manspersoon? Weer gaf ik zo luchtig mogelijk bevestigend antwoord. Dan wordt ze streng en indringend adviseert ze mij op te passen omdat de mééste echtgenoten dat niet leuk vinden. Naarmate het verleden en het heden bij mijn moeder vaker in elkaar overloopt verwart de nieuwe context haar steeds meer. Mijn man en ik besluiten niet meer samen bij haar op bezoek te gaan. In het begin van ons huwelijk gaan we een enkele keer als nieuw samengesteld gezin bij mijn moeder op bezoek. Door het blonde haar van mijn stiefkinderen ziet zij hen aan, tot groot vermaak van beiden, voor haar eigen kinderen -mijn broer en mij toen we jong waren- en wil hen liefdevol in de armen sluiten. Deze bezoeken verlopen goed maar toch wil ik mijn moeder en stiefkinderen dit schouwspel liever niet aandoen. Het valt niet mee om je als pubers te verhouden tot een dementerende bejaarde vrouw die opeens als stief-oma tot je nieuwe familie behoort. Ze weten zich geen raad met haar vragen en opmerkingen. Ongemakkelijk vragen ze mij om hulp. In tegenstelling tot haar eigen kleinkinderen voelen de stiefkleinkinderen zich niet vrij om te lachen om hilarische uitspraken van mijn moeder. De familiespelregels zijn voor hen onbekend. 2
Het is overbodig te zeggen dat de rollen van nieuwe schoonmoeder en stief-oma volledig aan mijn moeder voorbij zijn gegaan. De ijdele hoop dat zij nog een plek in ons nieuwe gezin zou kunnen innemen heb ik losgelaten. Mijn stiefkinderen kennen mijn moeder niet als een lieve oma. En mijn man kent haar niet als zorgzame schoonmoeder. We hebben immers niet hetzelfde verleden. Zoals in een stiefgezin de grootste zorg voor de kinderen bij de biologische ouders ligt, zo ligt de zorg voor mijn demente moeder volledig bij mij. Op dit punt blijven onze werelden gescheiden. Het telefoontje van het verzorgingshuis is voor mijn broer en mij de aftrap van twee weken aaneengesloten zorg. Terwijl ik naast het bed van mijn stervende moeder zit regelt mijn man thuis het huishouden- zijn kinderen zijn twee weken bij ons in verband met de vakantie. Als een spreeuw die zijn jongen voedt, vliegt mijn man heen en weer tussen zijn kinderen, zijn werk en mij. mij te zijn? Ik recht mijn rug en aanvaard wederom de consequentie dat mijn man kinderen heeft uit een eerdere relatie en dat wij geen verleden met elkaar delen. Het bekende mantra eigen schuld, dikke bult spookt door mijn hoofd. Dan belt hij op vanuit de auto en zegt dat hij de kinderen naar hun moeder heeft teruggebracht en onderweg is naar mij. Wauw, wat ben ik blij met hem. Hij voegt zich bij de familie. Mijn broer en ik halen herinneringen op en mijn schoonzus en onze kinderen vullen dit aan met wetenswaardigheden. Mijn man is de outsider, ik geef hem zoveel mogelijk uitleg bij de vaak half vertelde anekdotes. Wanneer mijn vader plotseling overlijdt en mijn moeder naar een verzorgingshuis moet, verdwijnt ons ouderlijk huis en alle verankerde rituelen. De mogelijkheid om mijn nieuwe echtgenoot deelgenoot te maken van onze familietradities verdwijnt hiermee als sneeuw voor de zon. Zodra duidelijk is dat mijn moeder haar einde nadert, wijkt ook mijn schoonzus niet meer van haar zijde. Ook sluiten de kleinkinderen aan. De familie is compleet. Zo lijkt het althans, want ik voel de discrepantie tussen de saamhorigheid in het kerngezin van mijn broer en de gecompliceerdheid in mijn stiefgezin. De herinneringen aan het verleden dringen zich op en maken me verdrietig. Ik raak tussen wal en schip. Wanneer is het moment dat ik van mijn man kan vragen zijn kinderen naar hun moeder te brengen en bij Gedurende de avond ziet mijn man ons lachen en huilen om de herinneringen aan de gezamenlijke feesten en vakanties. Ongeacht dat mijn man niet voorkomt op de beelden kijkt hij geïnteresseerd in de fotoalbums en luistert naar alle verhalen. Naarmate onze familiegeschiedenis zich onder zijn ogen ontvouwt lijkt hij er steeds meer bij te gaan horen. Op dit moment houd ik me maar al te graag vast aan deze illusie. 3
Dat een gezinscultuur diep geworteld zit, heb ik ervaren na mijn scheiding. Totaal overrompeld door het ontbreken van de gezamenlijke rites raak ik in één klap het gevoel van geborgenheid kwijt. De eerste jaren blijf ik vasthouden aan de bekende gezinspatronen om weer grip op mijn leven te krijgen. De entree van mijn nieuwe partner versterkt bij mijn kinderen en mij de identiteit van ons kerngezin. Mijn man, zelf weekendvader, voelt zich daardoor lange tijd een allochtoon bij ons. Pas wanneer mijn kinderen uit huis zijn en ik in de weekenden alleen overblijf in zijn gezin begrijp ik wat hij voelde. zich vrij om te kiezen. Mijn stiefzoon gaat naar een voetbaltoernooi en mijn stiefdochter wil er graag bij zijn. De keuze van mijn stiefdochter voelt dubbel. Want ondanks haar liefdevolle intentie betekent het impliciet dat mijn man (weer) zijn aandacht zal moeten verdelen tussen haar en mij. Behalve de naaste familie, is haar vader de enige waar zij gedurende de dag bij aan kan sluiten. In mijn kwetsbaarheid ervaar ik opnieuw de spanning tussen de loyaliteiten. Zelfs tijdens de crematie van mijn moeder moet ik mij verhouden tot het feit dat ik onderdeel ben van een samengesteld gezin. Familieband versus stiefband. Ik heb geen zin meer in ingewikkeldheden. Ik ben verdrietig en moe. Het los weken van vertrouwde tradities bleek een langdurig en stevig proces. Maar uiteindelijk is het ons allemaal gelukt om nieuwe gewoonten te omarmen en met het nieuwe gezin nieuwe rituelen te ontwikkelen. Mijn moeder is overleden. In het huis van mijn broer en schoonzus werken we met z n drieën aan de voorbereiding voor de crematie. Mijn man heeft zijn kindzorgtaken, wij verwachten geen noemenswaardige rouwbijdrage van hem. Echt wennen doet het nog steeds niet. Naar aanleiding van de gastenlijst bespreken mijn man ik of we zijn kinderen uit zullen uitnodigen voor de crematie. Aan de ene kant horen ze erbij, aan de anderen kant belasten wij hen wellicht met iets waar ze geen nee op durven zeggen. Omdat wij niet voor ze willen denken, leggen we het aan hen voor. Gelukkig voelen ze 4 Uitgehuild en liefdevol getroost probeer ik contact te maken met waar het mij werkelijk om gaat. Inmiddels weet ik dat juist op de momenten waarop het nieuwe gezin onervaren is en de belangen verstrengeld raken, het belangrijk is om alles te bespreken. Ik ga bij mezelf te rade en ik kom op twee gedachten: allereerst ben ik teleurgesteld omdat ik ervan uit ging dat mijn man, juist op deze dag, er volledig voor mij zou zijn. Ten tweede maak ik me zorgen over de fysieke plek die mijn stiefdochter die dag in gaat nemen, in de begrafenisstoet en tijdens de crematie. Zij zal logischerwijs in de stoet naast haar vader en mij willen lopen en ook in de aula tijdens de plechtigheid zal zij naast ons willen zitten. Ik zie het plaatje voor me: mijn stiefdochter bij ons op de voorste rij en mijn eigen kinderen, de biologische kleinkinderen van mijn moeder, op de rij daarachter. Bijzonder hoe sterk mijn lichaam aangeeft dat deze familieopstelling niet klopt.
Inmiddels zijn mijn man en ik, na veel vallen en opstaan, deskundige stiefouders. We weten dat dingen bespreekbaar maken en elkaar steunen Gouden Regels zijn binnen een stiefgezin. We passen het toe en mijn man legt mijn zorgen voor aan zijn dochter. We kunnen rekenen op begrip en bereiden met elkaar een stiefgezin-scenario voor: ik krijg de steun die ik nodig heb en mijn stiefdochter krijgt een passende plek binnen het familiesysteem waar zij zich goed kan voelen. Het bespreken van mijn belemmeringen maakt ruimte om het warme gebaar van mijn stiefdochter te omarmen. Tijdens de plechtigheid zie ik mijn stiefdochter hand in hand zitten met mijn dochter. Wat hebben we dit weer mooi gedaan. Als ik terugkijk op de periode rond het overlijden van mijn moeder, dan heb ik veel geleerd. Mijn lessen zet ik graag op een rij in de hoop anderen hiermee van dienst te zijn. Bespreek vooraf de verwachtingen die je hebt rondom een eventueel ziekbed en overlijden van je eigen ouder(s) en die van je partner. Houd je Wees je ervan bewust dat de rituelen van het nieuwe gezin toereikend zijn voor jullie toekomst maar niet voor gebeurtenissen uit het verleden. Wees open en eerlijk en vraag expliciet steun aan je partner wanneer je het nodig hebt. Leef je als niet-rouwende partner in en biedt steun waar je kunt. Gebruik het afscheidsproces om meer van de familiegeschiedenis van je partner te weten te komen. Wees rationeel en besef dat het een periode is met veel emotie en sta toe dat je het af en toe even niet meer weet. Rouwen ook met een stiefgezin- hoort bij het leven. verwachtingen laag en stel geen eisen. Houd rekening met het gegeven dat bloedband voorrang heeft op de stiefband. Kinderen gaan dus voor op de stiefouder. Realiseer je dat je als samengesteld gezin geen lange geschiedenis met elkaar hebt. Je partner en zijn of haar kinderen kunnen hierdoor minder betrokken zijn bij het rouwproces. Nanda Engel is coach voor (stief)ouders die zich willen ontwikkelen in het stiefouderschap. Daarnaast is zij ook gecertificeerd Stiefplan-coach; www.degelukkigestief.nl. Samen met haar man vormt zij een nieuw samengesteld gezin. 5