> Retouradres Postbus 2518 6401 DA Heerlen Spirit, de Koppeling, locatie Tafelberg T.a.v. mevrouw M.A. Verhoef, bestuurder Postbus 75450 1070 AL AMSTERDAM Bezoekadres: Stadsplateau 1 3521 AZ Utrecht T 088 120 5000 www.igj.nl Inlichtingen bij drs. J.D. Jagers MCM Datum 25 april 2019 Betreft: Terugkoppeling toezichtbezoek terugdringen vrijheidsbeperkende maatregelen Uw kenmer Bijlage(n) Geachte mevrouw Verhoef, Op 21 februari 2019 bezocht de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (hierna: de inspectie) Spirit, de Koppeling, locatie Tafelberg. Dit toezichtbezoek is onderdeel van het thematisch toezichtproject van de inspectie met als onderwerp het verminderen van een repressieve aanpak binnen de jeugdhulp. Tijdens het onderzoek inventariseerde de inspectie op welke wijze Spirit, De Koppeling, locatie Tafelberg invulling geeft aan het terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen op de gesloten groepen. De inspectie stond stil bij positieve ontwikkelingen: wat gaat goed, wat helpt bij het terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen en wat zijn goede voorbeelden? Maar ook: wat kan nog beter en wat werkt belemmerend bij het terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen? In deze brief geef ik aan wat de belangrijkste uitkomsten zijn van deze inventarisatie bij Spirit, De Koppeling, locatie Tafelberg (hierna: de Koppeling). Spirit, de Koppeling, locatie Tafelberg Spirit, de Koppeling is een organisatie met één locatie voor gesloten jeugdhulp 1. Op deze locatie zijn zeven gesloten groepen. Ten tijde van het toezicht verblijven 48 jeugdigen op de gesloten groepen. Bij de Koppeling verblijven alleen jeugdigen met een rechterlijke machtiging gesloten jeugdhulp. De Koppeling heeft zes jaar geleden de nieuwbouw geopend naast het oude gebouw dat voorheen dienst deed als justitiële jeugdinrichting. Sindsdien is de entree in de nieuwbouw waar bij binnenkomst geen scan van personen en spullen plaatsvindt. In het oude gebouw zijn de school, een gemengde groep en twee groepen voor meisjes gehuisvest. De Koppeling past vrijheidsbeperkende maatregelen op jeugdigen toe, zoals die in de Jeugdwet vermeld staan. Naast deze wettelijke maatregelen benoemt de 1 In april 2019 start Spirit, de Koppeling een tweede locatie voor gesloten jeugdzorg als onderdeel van het behandelprogramma Pinq in de binnenstad van Amsterdam. De twee meisjes groepen die nu nog in de oudbouw verblijven verhuizen dan naar Pinq. Pagina 1 van 5
Koppeling bijvoorbeeld ook maatregelen die die jeugdigen als vrijheidsbeperkend kunnen ervaren: de deuren in gangen en naar afdelingen die op slot zijn, het inleveren van de mobiele telefoons, het intrekken van verlof en het beperken van bezoek. Om een indruk te krijgen van het soort en aantal toegepaste vrijheidsbeperkende maatregelen vroeg de inspectie cijfers op. U gaf aan dat de Koppeling in de incidentenregistratie de volgende vrijheidsbeperkende maatregelen 2 registreert: jongere vasthouden, jongere fixeren, eigen kamer, eigen kamer met deur op slot, time out, separeer, medicatie, kamercontrole, UC-controle en controle lichaam en kleding. Controlemaatregelen vinden beperkt plaats en alleen als er een aanleiding voor is. Dit betreft de kamercontrole op verboden zaken, controle van lichaam en kleding en de controle van urine op de aanwezigheid van drugs. In de oudbouw bevinden zich separeerruimtes waar jeugdigen voor een korte duur worden afgezonderd. Afzondering is ook mogelijk door de jeugdige met de deur op slot in zijn eigen kamer te plaatsen. In beide gevallen blijft een medewerker bij de jeugdige. Jeugdige kan om tot rust te komen met een medewerker naar de timeout, dat kan elke beschikbare ruimte zijn die de jeugdige als prettig ervaart. Licht vastpakken gebeurt om een jeugdige naar een andere ruimte te brengen of te begeleiden. Fixeren stevig vastpakken - gebeurt alleen in het geval dat geen enkel contact met de jeugdige meer mogelijk is en er risico s zijn voor de jeugdige of omstanders. De Koppeling hanteert enkele vrijheidsbeperkende maatregelen die altijd en voor alle jeugdigen gelden. De kamers van de jeugdigen gaan s avonds van buitenaf op slot. Alle jeugdigen moeten hun mobiele telefoon inleveren op het moment dat zij in de Koppeling zijn. Terugdringen vrijheidsbeperkende maatregelen binnen de Koppeling De Koppeling verstaat onder vrijheidsbeperkende maatregelen alles wat de vrijheden van een jeugdige beperkt. Vrijheidsbeperking gaat in de visie van de Koppeling gepaard met het toepassen van repressie en dwang om iets voor elkaar te krijgen. Vrijheidsbeperking heeft niet alleen te maken met de inzet van maatregelen maar ook met het leefklimaat op de groep, de inzet van een integraal en op maat dagprogramma en kenmerken van de fysieke omgeving. Het zoveel als mogelijk terugdringen van vrijheidsbeperking en vrijheidsbeperkende maatregelen is de visie van de Koppeling. Dit kan worden bereikt door goed naar de jeugdigen te luisteren en hen zo min als mogelijk uit te sluiten van de samenleving. Wat gaat goed en welke factoren zijn helpend bij het terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen? In de werkwijze van de Koppeling zit een aantal elementen die bijdragen aan het terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen. Het management en de medewerkers van de Koppeling geven tijdens het toezichtbezoek de volgende punten aan: Het management van de Koppeling draagt de visie over het terugdringen van vrijheidsbeperking, repressie en dwang actief uit onder andere tijdens inspiratiebijeenkomsten met medewerkers en bezoeken aan teamvergade- 2 De Koppeling spreekt over vrijheidsbenemende maatregelen. Pagina 2 van 5
ringen. Hierdoor kennen en onderschrijven de medewerkers de visie, handelen hiernaar en zijn ze er trots op. Dit leidt tot extra inspanningen van iedereen om dingen anders te doen en is er de afgelopen periode minder inzet van vrijheidsbeperking toegepast. Dit is zichtbaar in een afname van het aantal vrijheidsbeperkende maatregelen, het verbeteren van het leefklimaat op de groepen en de begeleiding van jeugdigen met zeer complexe problematiek. De Koppeling hanteert de presentiebenadering om beter met jeugdigen in contact te komen, hen beter te leren kennen en zo beter te kunnen aansluiten. De medewerkers worden allemaal geschoold in deze werkwijze (is een onderdeel van de training Vakmanschap) en ze kunnen coaching en begeleiding on the job krijgen bij het gebruik hiervan in de dagelijkse praktijk. Ook de gedragswetenschappers hebben bij hun taak als behandelcoördinator een rol bij het vertalen van de theorie naar praktisch handelen met de jeugdigen. De presentiebenadering leidt tot beter contact met de jeugdigen, minder repressie en machtsstrijd en hierdoor ook minder inzet van vrijheidsbeperkende maatregelen. De Koppeling past maatwerk toe bij controles. Bij binnenkomst vindt niet standaard een controle van de urine op het gebruik van drugs plaats. Alleen als bij een specifieke jeugdige in een bepaalde situatie een goede reden voor een urinecontrole aanwezig is, vindt deze plaats. Dit geldt ook voor de controle van lichaam en kleding. Door deze werkwijze is het aantal van deze ingezette vrijheidsbeperkende maatregelen ten opzichte van eerdere jaren zeer sterk verminderd. De Koppeling is in april 2018 gestart met een dagprogramma op maat voor alle jeugdigen en heeft dit verlengd tot een programma van 8 tot 20 uur. Dit dagprogramma maakt het coördinatiepunt t Web samen met de jeugdige en zijn mentor. De wensen en behoeften van de jeugdigen staan centraal, niet het beschikbare aanbod. Activiteiten kunnen ook buiten de Koppeling plaats vinden en door speciaal hiervoor ingehuurde mensen, zoals een DJ. Door het maatwerk zijn de jeugdigen meer gemotiveerd tot actieve deelname en werken ze aan hun toekomst. Het dagprogramma bevat naast activiteiten ook onderwijs en is gericht op terugkeer in de maatschappij. Sinds de Koppeling het programma inzet, is de verveling bij jongeren op de groep afgenomen.. Ook heeft het dagprogramma er toe geleid dat medewerkers alle jongeren beter leren kennen. De focus is verlegd van ondersteuning vanuit de leefgroep naar het dagprogramma van jongeren. Hierdoor zijn medewerkers beter in staat vanuit de relatie te werken.de Koppeling biedt de mogelijkheid voor maatwerk in begeleiding van de jeugdige door de inzet van vijf koppelaars. Zij zijn beschikbaar voor ondersteuning en advisering en werkzaam tijdens de avonden en in het weekend. Een koppelaar kan bijvoorbeeld ondersteuning bieden door met een individuele jeugdige een activiteit te doen. Ook kan een koppelaar op de groep werken, waardoor een pedagogisch medewerker ruimte krijgt om een bepaalde jeugdige meer aandacht te geven. Ook kan een koppelaar advies geven over de presentiebenadering momenten dat de spanning oploopt en pedagogisch medewerkers neigen tot routinematig handelen. De koppelaar kan op dat moment met hen bespreken welke alternatieven er zijn. De inzet van de koppelaars blijkt in de praktijk erg effectief te zijn en voorkomt de inzet van vrijheidsbeperkende maatregelen. De twee meisjesgroepen uit de oudbouw verhuizen in april 2019 naar een nieuwbouw pand in de binnenstad. Bij het ontwerpen van deze nieuwbouw Pagina 3 van 5
hebben de meisjes een inbreng gehad (bijvoorbeeld liever een kleinere kamer met eigen douche en wc dan een grote kamer met sanitaire voorzieningen op de gang). Ook hebben de betrokken gedragswetenschappers hun inbreng gehad, bijvoorbeeld door geen separeer of andere afzonderingsruimte in de nieuwbouw op te nemen. Hierdoor zullen de vrijheidsbeperkende maatregelen naar verwachting het komend jaar verder kunnen afnemen. Wat kan beter en welke factoren werken belemmerend bij het terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen? Het management en de medewerkers van de Koppeling benoemen tijdens het toezichtbezoek de volgende belemmerende factoren: De bezetting op de groepen door voldoende, ervaren medewerkers is een probleem aan het worden. Ook voor de Koppeling is het steeds moeilijker om goede medewerkers te vinden en deze voor enkele jaren aan zich te binden. Hierdoor wordt het moeilijker om stabiele teams te vormen die goed in staat zijn om de jeugdigen voldoende structuur en maatwerk met de presentie benadering te bieden. De groepsgrootte is standaard acht jeugdigen met twee pedagogisch medewerkers. Deze groepsgrootte vinden medewerkers te groot. In de praktijk maakt de inzet van een derde medewerker het beter mogelijk om én aandacht aan één jeugdige te geven en tegelijkertijd aandacht aan de zeven anderen. Dit is zichtbaar als bijvoorbeeld de koppelaar op een groep is. De medewerkers van de Koppeling vinden een groepsgrootte van zes jeugdigen beter passen bij de maatwerk aanpak. De huidige budgetten laten niet toe om structureel de groepsgrootte te verminderen. De persoonsgerichte hulp voor jeugdigen vereist maatwerk en soms de inzet van één op één begeleiding of nog intensiever. De huidige financiering is hierop onvoldoende ingericht, waardoor deze vorm van maatwerk maar beperkt mogelijk is. De praktijk laat zien dat met maatwerk veel bereikt kan worden voor jeugdigen met complexe problematiek zonder te hoeven separeren. Het lukt nog niet om het dagprogramma voor alle jeugdigen alle dagen met maatwerk van 8 tot 20 uur te vullen. Met name s avonds zitten nog gaten in het programma. In het weekend wordt er een aangepast programma aangeboden. Het weekendprogramma is nog niet ingericht volgens de principes van het dagprogramma dat doordeweeks wordt aangeboden en gericht is op leren. Wat viel de inspectie nog meer op? Bij meisjes met afhankelijkheidsrelaties en slachtoffers van mensenhandel is het moeilijk om de duur van de inzet van jeugdhulp achter gesloten deuren te beperken als de dader nog vrij rondloopt. Het meisje blijft beïnvloedbaar door de dader en de samenleving handelt niet of traag bij het aanpakken van de daders. De nieuwbouw waarin De Koppeling is gevestigd, vormt een verbetering ten opzichte van de huisvesting in de oudbouw, een voormalige jeugdgevangenis. Het valt echter op dat veel deuren in dit pand op slot gaan, waarvan sommige automatisch na het dichtvallen van de deur. Hierbij is geen sprake van maatwerk. Pagina 4 van 5
Algemeen beeld de Koppeling De inspectie heeft tijdens het onderzoek geconstateerd dat Spirit, de Koppeling, locatie Tafelberg investeert in het terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen op de gesloten groepen. De inspectie ziet dat dit een lopend proces is waar binnen De Koppeling in wordt geïnvesteerd en waarin al veel stappen zijn gezet. Wel is er voor De Koppeling op het gebied van het terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen nog meer winst te behalen. Positieve voorbeelden die leiden tot het verder terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen zijn het bieden van maatwerk bij de behandeling, een individueel dagprogramma van 8 tot 20 uur en de flexibele inzet van menskracht. Belemmerende factoren daarin zijn onder andere het gebouw, de beschikbaarheid van voldoende medewerkers en financiering voor zeer intensieve trajecten. Landelijk beeld en openbaarmaking De inspectie brengt tussen begin februari en begin april 2019 een toezichtbezoek aan in totaal veertien locaties van instellingen voor gesloten jeugdhulp. Na afloop van alle toezichtbezoeken stelt de inspectie op basis van de bevindingen een factsheet met een landelijk beeld op. Daarin zal ook per instelling een beeld worden gegeven. Bovenstaande punten neemt de inspectie mee als input voor de factsheet met het landelijk beeld. De inspectie maakt op grond van de Jeugdwet de factsheet openbaar via www.igj.nl. Bij openbaarmaking neemt de inspectie de wettelijke normen in acht, zoals gesteld in de Gezondheidswet, de Jeugdwet en de AVG. Meer informatie over openbaarmaking van documenten door de inspectie kunt u vinden op onze website (www.igj.nl/onderwerpen). Hoogachtend, mw. G.E. Hilbers MSc, senior inspecteur IGJ, projectleider Terugdringen Vrijheidsbeperkende Maatregelen Pagina 5 van 5