SRSG Marta Santos Pais: De preventie van misbruik begint bij het aanpakken van stereotypen In 2030 moet alle geweld tegen kinderen, waaronder seksueel misbruik, wereldwijd zijn uitgebannen. Als het aan Speciaal VN- Vertegenwoordiger inzake Geweld tegen Kinderen (SRSG) Marta Santos Pais ligt, wordt dat doel nog eerder bereikt. De hele wereld staat hierachter. Auteur: Brechtje Keulen Preventie begint bij aanpakken stereotypen 1 / 6
Volgens de Post-2015 Development Agenda van de Verenigde Naties moeten kindermisbruik, uitbuiting en alle andere vormen van geweld tegen kinderen in 2030 wereldwijd zijn uitgebannen. SRSG Marta Santos Pais bezoekt beleidsmakers, professionals uit de zorgsector en lokale leiders over de hele wereld om met hen te spreken over de preventie van geweld tegen kinderen. Geweld en misbruik zijn niet onvermijdelijk. Ze kunnen voorkomen worden. Dat is een heel belangrijk uitgangspunt. Het is belangrijk om taboes te doorbreken en good practices te verzamelen; onder meer als het gaat om werken met jongens en mannen. Geweld tegen kinderen is te voorkomen; dat was ook een belangrijke boodschap uit de UN-Violence Study uit 2006. Waarom vindt u het belangrijk die slogan te blijven herhalen? Autoriteiten hebben wereldwijd nog altijd te weinig oog voor preventie, terwijl uit onderzoek gebleken is dat geweld tegen kinderen daadwerkelijk afneemt als we daar vroeg genoeg in investeren. De gevolgen van geweld en de kosten die daarbij horen zijn enorm. Volgens de laatste cijfers van de WHO zijn in Europa jaarlijks minstens 18 miljoen kinderen slachtoffer van seksueel misbruik. Dat is een heel hoog aantal, en dan hebben we het alleen nog maar over één regio en één vorm van geweld. De ervaring van misbruik zal een stempel drukken op het leven van een kind. Het zal zijn gevoel van eigenwaarde, zijn vertrouwen in anderen en zijn algemene lichamelijke en psychische gezondheid aantasten. Dat kan enorme gevolgen hebben. Preventie begint bij aanpakken stereotypen 2 / 6
Kinderen die opgroeien in een gewelddadige omgeving, hebben een grotere kans om later zelf geweldsdelicten te plegen, soms ook seksueel misbruik. Wat is het verband tussen die verschillende vormen van geweld? Kinderen die bijvoorbeeld vanaf heel jonge leeftijd geslagen worden als ze zich misdragen, leren dat conflicten met geweld worden opgelost. Zij zullen soms niet begrijpen dat er andere manieren zijn om met woede, frustratie of spijt om te gaan. Slachtoffers van geweld zullen dus in sommige gevallen gaan herhalen wat hen is overkomen. Zij zijn niet in staat om uit deze cirkel van geweld te breken. Hieruit kan ook seksueel misbruik voortkomen. Veel plegers van seksueel misbruik zijn ooit zelf slachtoffer geweest van seksueel misbruik of andere vormen van geweld. Het is enorm belangrijk om plegers in veruit de meeste gevallen jongens en mannen niet alleen te straffen, maar hen ook te begeleiden en ondersteunen. Wat vindt u van de nadruk op het werken met jongens en mannen, als onderdeel van een misbruikpreventiestrategie? In de preventie van kindermisbruik hebben we ons altijd op empowerment van vrouwen gericht. Dat is ook belangrijk: in verschillende culturen heersen overtuigingen, bepaalde patriarchale structuren of gewoontes en gebruiken die meisjes kwetsbaar maken voor seksueel misbruik. Denk bijvoorbeeld aan het idee dat iemand van HIV zou kunnen genezen door geslachtsgemeenschap te hebben met een maagd. Dat zijn zorgwekkende praktijken waar we ons tegen moeten verzetten. De andere kant van de medaille is dat we er met onze eigen stereotypische benadering vaak vanuit gaan dat mannen en jongens alleen plegers zijn, en vrouwen en meisjes de slachtoffers. Daarbij vergeten we dat mannen vaak ook slachtoffers zijn geweest die niet goed zijn begeleid, mogelijk omdat ze er niet over gesproken hebben. Recent onderzoek in Cambodja laat zien dat het aantal jongens dat slachtoffer wordt van seksueel misbruik ongelofelijk hoog is, en zeker niet lager dan het aantal meisjes dat hiermee te maken krijgt. Maar jongens melden misbruik niet vaak. Ze zijn bang dat er over hen gepraat zal worden, dat ze niet sterk genoeg waren om Preventie begint bij aanpakken stereotypen 3 / 6
zichzelf te verdedigen, dat ze zullen worden gezien als slechte mensen zonder principes. Hoe moeten zulke culturele aspecten meewegen als het om preventie van geweld en seksueel misbruik gaat? We moeten zulke taboes in alle culturen doorbreken, maar het is ook zaak om te begrijpen wat erachter zit, om het beter te kunnen aankaarten. Dat doe je door respectvol in gesprek te gaan met religieuze leiders en andere spilfiguren, de media, door families te steunen en professionals te trainen. Het belangrijkste is ervoor te zorgen dat als een kind vertelt over seksueel misbruik op school een groot taboe in de meeste samenlevingen dat we dan luisteren en maatregelen nemen om het kind te beschermen. Hoe kunnen we er in de praktijk voor zorgen dat jongens en mannen ook daadwerkelijk onderdeel worden van preventiestrategieën? Eerst moeten we zorgen dat alle landen van de wereld wetgeving hebben die misbruik en geweld verbiedt. In de beleidsagenda moet worden opgenomen dat preventie centraal staat, en dat het geen vrijblijvende optie is. Primaire preventie bestaat ook uit het informeren en bewustmaken van de bevolking. Parlementariërs en beleidsmakers zijn hier de spilfiguren: zij zijn betrokken bij de beleidsagenda, en hebben vaak invloed op de verdeling van budgetten. Plaatselijke leiders, zoals burgemeesters of religieuze leiders, kunnen heel goede ambassadeurs zijn en het probleem bespreekbaar maken. Samen kunnen zij miljoenen mensen bereiken. Bij primaire preventie van misbruik en geweld is het ook belangrijk om stereotypen in de maatschappij aan te pakken. Een kind krijgt ze al heel vroeg mee binnen het gezin: in de meeste samenlevingen is de moeder nog steeds de aangewezen persoon om voor de baby te zorgen, terwijl de vader de kostwinner is. Het is onze taak om deze perspectieven en houdingen wereldwijd te veranderen. We weten dat plegers de slachtoffers vaak van dichtbij kennen. Als we dus echt iets willen veranderen, moeten we doordringen tot de huiselijke sfeer. Daarom zijn radio en tv-campagnes zo belangrijk. En hoe werkt dat in secundaire en tertiaire preventie? Professionals spelen een heel belangrijke rol in secundaire preventie, doordat zij direct werken met ouders en kinderen, en in het bijzonder met risicogroepen. Zij werken ook met de plegers, die niet alleen gestraft maar ook geholpen moeten worden. Zo zijn hulpverleners ook verantwoordelijk voor tertiaire preventie: ze kunnen voorkomen dat iemand opnieuw slachtoffer wordt doordat het systeem hen niet adequaat kan helpen. Daarnaast spelen professionals een belangrijke rol in het verzamelen van good practices: ze verzamelen bewijzen van wat werkt en zijn daarmee deel van een heel belangrijke beweging die geweld en misbruik wereldwijd moet uitbannen. Organisaties als ISPCAN, waarin professionals van over de hele wereld zich verenigen, maken die wereldwijde uitwisseling van kennis mogelijk. Preventie begint bij aanpakken stereotypen 4 / 6
Kunt u een voorbeeld geven van een succesvol project dat inzet op preventie door gericht met mannen en jongens te werken? In de favela s van Brazilië loopt een succesvol project dat me erg aanspreekt, P rogram H. Jongens en mannen kunnen er deelnemen aan een cursus die hen leert verantwoordelijkheden in het gezin te delen met hun vrouw: de baby in bad doen, een maaltijd voor kinderen bereiden of gesprekken voeren met artsen en leraren. Deze cursus stuitte op veel verzet totdat duidelijk werd dat mannen en jongens die de cursus doorlopen hadden, mochten meedoen aan een groot voetbaltoernooi. Brazilianen zijn gek op voetbal, dus iedereen deed echt zijn best voor de cursus. Het resultaat was een enorme afname van huiselijk geweld, geweld tegen kinderen en kindermisbruik. Dit project werkt zowel primair, secundair als tertiair preventief. Het zorgt voor bewustzijn in de samenleving en het pakt stereotypes aan, het richt zich op een risicogroep bewoners van de Braziliaanse favela s waar relatief veel seksueel geweld voorkomt. En ten slotte zorgen het veranderde gedrag en de houding van de mannen ervoor dat kinderen in een veiligere omgeving opgroeien en de kans hebben om de vicieuze cirkel van geweld te doorbreken. Vanwege het succes wordt het project op dit moment geïntroduceerd in andere landen, waaronder Zuid-Afrika. Wat is uw prioriteit als SRSG de komende tijd? De UN-Violence Study heeft de afgelopen tien jaar enorm geholpen bij het tegengaan van het geweld. Nu de Post-2015 Development Agenda van start gaat, gaan we het effect van die inspanningen zeker merken. 2016 wordt daarom een belangrijk jaar. met name in patriarchale culturen is het opvoeden van jongens een taak van beide ouders. Concreet wil ik bijvoorbeeld dat ieder land een ombudsman krijgt, en een kindertelefoon voor hulp en advies voor kinderen. Het is ook belangrijk om extra kwetsbare groepen kinderen in de gaten te houden, zoals de kinderen van vluchtelingen in Europa, en kinderen die in detentie zitten. We willen het taboe op kindermisbruik slechten, en daarvoor iedereen mobiliseren die een verschil kan maken: hulpverleners, popmuzikanten of professionele voetballers: we zoeken allerlei ambassadeurs. Alle landen hebben ingestemd met de Sustainable Development Agenda voor 2030, en moeten dus ook laten zien welke vorderingen ze maken. Daardoor wordt een gebied dat lang onzichtbaar was, zichtbaar gemaakt. Alle kindermisbruik en geweld tegen kinderen uitbannen is een ambitieus doel, maar het is uitvoerbaar en bereikbaar. En het is een zaak die iedereen aangaat. Die boodschap blijven we wereldwijd verspreiden. De wereld staat erachter. Preventie begint bij aanpakken stereotypen 5 / 6
Wie is Marta Santos Pais? Marta Santos Pais werd in 2009 aangesteld als Special Representative of the Secretary-General on Violence Against Children. Ze zet zich op hoog niveau in voor preventie en uitbanning van elke vorm van geweld tegen kinderen in alle delen van de wereld. Al dertig jaar houdt ze zich bezig met mensenrechtenkwesties. Hiervoor werkte ze onder meer bij UNICEF, als directeur van de afdeling Evaluatie, Planning en Beleid, en als directeur van het Innocenti Research Center. Ze was eerder ook Rapporteur van het VN-Kinderrechtencomité. Haar mandaat als Special Representative of the Secretary-General wordt in oktober 2015 voor de tweede keer vernieuwd. Preventie begint bij aanpakken stereotypen 6 / 6