Studiegids Groningen Geschiedenis en archeologie Cursus G-07 Mw. dr. J.C. Harvey, egyptologe (j.c.harvey@rug.nl) Senioren Academie Groningen en Drenthe Studiegids najaar 2006 Kop najaar 2012 Deze cursus is bedoeld voor mensen die al eerder een cursus Egyptologie hebben gevolgd. De basiskennis uit de eerdere cursussen wordt nu bekend verondersteld In deze cursus wordt hierop voortgebouwd en wordt dieper ingegaan op bepaalde aspecten van de Egyptische cultuur. Collegeprogramma: 1. Chronologie Hoe weten wij wanneer bepaalde gebeurtenissen plaatsvonden? Hoe kunnen we ze een jaartal in Groningen Geschiedenis en archeologie Vervolgcursus G-07 1
Algemeen Hoger Onderwijs voor Ouderen Hoger onderwijs voor ouderen Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe Senioren Academie Coördinator Jacqueline Kampman Medewerkers secretariaat Janita van Dijk Karin van Rooyen-Kist Inge Vonhof Henriëtte Hardick Bestuur Prof. dr. E. Bleumink, voorzitter Dhr. H. Huizenga, vice-voorzitter Dhr. P. van der Burg RA, penningmeester Vacature, vertegenwoordiger Stenden hogeschool Drs. J. van der Vinne, vertegenwoordiger Hanzehogeschool Groningen Mr. H. de Boer, adviserend lid en vertegenwoordiger van de Vrienden van de Senioren Academie Administratie Postadres Postbus 72 9700 AB Groningen Telefoon: (050) 363 65 97 Fax: (050) 363 72 66 e-mail: hovo@rug.nl Bezoekadres Oude Boteringestraat 34, 9712 GK Groningen, kamer 0014 Hoger onderwijs voor ouderen In 1986 werd aan de Rijksuniversiteit Groningen de eerste cursus speciaal voor ouderen georganiseerd. Hoger Onderwijs voor Ouderen (HOVO) wordt nu in alle universiteitssteden en aan een aantal hogescholen in Nederland aangeboden. Hoger onderwijs voor ouderen is bedoeld voor mensen van vijftig jaar en ouder en is zoveel mogelijk afgestemd op de interesse, leefervaring en leerbehoeften van ouderen. Een formele vooropleiding is voor het volgen van dit onderwijs niet vereist omdat men als gevolg van zelfstudie, werk- en levenservaring een voldoende ontwikkelings niveau kan hebben bereikt om de colleges goed te kunnen volgen. Senioren Academie Groningen, Friesland en Drenthe De Senioren Academie organiseert het hoger onderwijs voor ouderen in het noordoosten van Nederland en heeft drie vestigingsplaatsen: Groningen, Leeuwarden en Emmen. De Senioren Academie is een stichting, gerelateerd aan drie instellingen op het gebied van Hoger Onderwijs in de provincies Groningen, Friesland en Drenthe, de Rijksuniversiteit Groningen, de Hanzehogeschool Groningen en de Stenden hogeschool. De administratie wordt verzorgd in Groningen. Het onderwijsprogramma Het onderwijsaanbod van de Senioren Academie is geordend in drie cursusprogramma s per studiejaar: een najaarsprogramma, een winter-/voorjaarsprogramma en een zomerprogramma. Van elk programma verschijnt een aparte studiegids. De meeste cursussen van de programma s van najaar en winter-/voorjaar duren tien weken, maar er staan ook een aantal kortere cursussen of collegeseries op het programma. In het zomerprogramma staan vooral kortdurende activiteiten, vaak in combinatie met een excursie, op het programma. Locaties De Senioren Academie maakt voor haar onderwijsactiviteiten vooral gebruik van de locaties van haar moederinstellingen. De locaties in Groningen zijn verspreid over de stad Groningen en Haren. Deze locaties zijn pas kort voor aanvang van de cursussen bekend. U wordt hierover geïnformeerd in de bevestigingsbrief (zie de inschrijfprocedure achterin deze gids). In Friesland en Drenthe worden de meeste colleges gegeven in een collegezaal van de Stenden hogeschool. Internationale contacten De Senioren Academie onderhoudt vele goede contacten in het buitenland, voornamelijk met Duitse Senioren. Elk jaar wordt in samenwerking met de Universiteit van Oldenburg een gezamenlijke cursus georganiseerd. Openingstijden secretariaat Maandag t/m vrijdag 9.00-12.00 uur Voor de meest actuele informatie: www.hovoseniorenacademie.nl vormgeving en dtp: www.henkmans.nl Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 2
Algemeen Voorwoord Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe Studiejaar 2012-2013 Ook dit najaar opent de Senioren Academie haar komende studiejaar in elk van haar vestigingen in de drie noordelijke provincies. Op 1 december 2011 vierde de Senioren Academie haar 5e lustrum. De belangrijkste spreker was professor Dick Swaab. Senioren Academie gesloten Op vrijdag gesloten Vanaf 4 mei tot en met 17 augustus 2012 is het secretariaat van de Senioren Academie op vrijdag gesloten. Zomersluiting Vanaf maandag 16 juli tot 20 augustus 2012 is de Senioren Academie van maandag tot en met donderdag geopend tussen 10.00 en 12.00 uur. Inschrijving voor cursussen is in deze periode gewoon mogelijk (via internet of per post). In Groningen vindt de openingslezing plaats op maandag 27 augustus in het Academiegebouw van de Groningse universiteit. In Friesland wordt het studiejaar geopend in de Stenden Hogeschool Leeuwarden op woensdag 29 augustus en in Drenthe gebeurt dit op donderdag 30 augustus in de vestiging Emmen van de Stenden Hogeschool. De openingslezingen zijn vrij toegankelijk en u hoeft zich voor het bijwonen van deze lezingen niet van tevoren op te geven. Meer informatie over de lezingen vindt u op de pagina s voorafgaand aan de cursusinformatie van respectievelijk Groningen, Friesland en Drenthe. De Senioren Academie vindt voor haar onderwijs onderdak bij met name de boven genoemde onderwijsinstellingen voor hoger onderwijs in Groningen, Friesland en Drenthe. Onderwijsinstellingen die zich in eerste instantie richten op het onderwijs aan reguliere studenten waarbij echter ook ruimte wordt geboden aan de senior-studenten van de Senioren Academie. Het reguliere studieaanbod van de betreffende onderwijsinstelling heeft daarbij uiteraard voorrang. Dat vraagt ook enige aanpassing van onze cursisten. De lessen en colleges bij universiteit en hogeschool zijn strak geroosterd en de zalen zijn meestal in gebruik. Hoe groot het enthousiasme ook is, er zit niets anders op dan rustig te wachten tot de voorgaande groep studenten de collegezaal heeft verlaten. Erg voortijdig bij die collegezaal arriveren is dan ook af te raden. Ook bij het verlaten van de zaal is er geen gelegenheid nog even rustig na te praten, de volgende groep studenten staat vaak al te wachten op de gang. Door het toenemend aantal studenten is de druk op de lesruimten bij de verschillende instellingen echter dusdanig groot dat de Senioren Academie zich in toenemende mate genoodzaakt ziet uit te wijken naar zalen elders. Mocht dat het geval zijn met uw cursus, dan wordt u hierover uiteraard geïnformeerd. Dit seizoen zullen in elk geval enkele cursussen van het Drentse programma plaatsvinden in Hoogeveen. Ten slotte vestigen wij hierbij graag uw aandacht op onze website. Sommige van u zal het zijn opgevallen dat de voorheen gebruikelijke Nieuwsbrief ditmaal ontbreekt. Meer of minder belangrijke nieuwsitems, links naar andere organisaties, maar ook bijvoorbeeld korte verslagen van activiteiten van de Senioren Academie kunt u voortaan vinden op onze website. Op deze site vindt u ook een verwijzing naar de site van de Vrienden van de Senioren Academie. Zij vieren hun vijfde lustrum in november 2012. De aankondiging hiervan vindt u op pagina 6 Ondanks alle veranderingen blijft er toch ook veel hetzelfde. Nu al meer dan 25 jaar vindt u ons cursusaanbod terug in onze onderwijsgids. In Groningen worden er dit najaar 33 cursussen aangeboden, in Friesland zijn dit er 13 en in Drenthe staan 11 cursussen geprogrammeerd. Meer dan 50 korte of langere cursussen dus om een keuze uit te maken. Wij wensen u een inspirerend en leerzaam studiejaar toe. Bestuur en medewerkers Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 3
Algemeen Inhoud Algemene informatie 2 Voorwoord 3 Groningen Openingslezing Groningen - Gezond ouder worden en gezond gedrag: genen of omgeving? 6 Cursuscode 12NG00L Cursuscode 12NG01 Cursuscode 12NG02 Cursuscode 12NG03 Cursuscode 12NG04 Cursuscode 12NG05 Cursuscode 12NG06 / 12NG07 Cursuscode 12NG08 Cursuscode 12NG09 Cursuscode 12NG10 Cursuscode 12NG11 Cursuscode 12NG12 Cursuscode 12NG13 Cursuscode 12NG14 Cursuscode 12NG15 Cursuscode 12NG16 Cursuscode 12NG17 Cursuscode 12NG18 Cursuscode 12NG19 Cursuscode 12NG20 Cursuscode 12NG21 Cursuscode 12NG22 Cursuscode 12NG23 Cursuscode 12NG24 Cursuscode 12NG25 Twintigste Nederlandse Cultuurlezing 7 Nederlands erfgoed en erfgoed in Nederland - Wat hoort bij ons? Algemeen/ multidisciplinair De toren van Babel - Taal, communicatie en cultuur 8 Grenzkontakte - Een cursus voor Nederlanders en Duitsers 9 De eeuw van Azië - De onontkoombare aziatisering van de wereld in de 21ste eeuw 10 Filosofie Filosofiegeschiedenis (4) - De hedendaagse filosofie 11 Terug naar de Verlichting 12 Filosofie als manier van leven - Levenskunst in Oost en West 13 Capita selecta uit de geschiedenis van een verhouding - Rationaliteit en emoties 14 Geschiedenis en archeologie Het land van Toetanchamon - Inleiding in de cultuur van het oude Egypte (2) 15 Burger zijn in de Atheense democratie 16 De Romeinse adoptiekeizers - Een eeuw van rust 17 De Oude Germanen (2) 18 De Kroniek van Morea - Westerlingen in Middeleeuws Griekenland 19 Groningen en het Drentse water - Het landschap rond de stad Groningen tot 1600 20 In Emo s voetspoor - De fascinerende wereld van de 13e eeuw 21 Geschiedenis vanuit Europees en Arabisch perspectief 22 De Russische wereld - Wat is Rusland, wie zijn die Russen? 23 Godsdienstwetenschap en religie Vroegchristelijke esoterische en gnostische geschriften 24 Kunstgeschiedenis Renaissance en Nieuwe kunst - Beeldende kunst van West-Europa (1400 tot 1800) 25 Vrouwen in de kunst 26 Mens en maatschappij De kracht van grijze cellen 27 Van spirituele intelligentie tot business spiritualiteit 28 Leeskamer - Levenskunst en loslaten 29 Muziek en theater Introductie tot de vocale muziek van Bach (1) 30 Kunst en cultuur 1900-1920 - Moskou en St. Petersburg 31 Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 4
Algemeen Inhoud Groningen vervolg Cursuscode 12NG26 Cursuscode 12NG27 Cursuscode 12NG28 Cursuscode 12NG29 Cursuscode 12NG30 Cursuscode 12NG31 Cursuscode 12NG32 Cursuscode 12NG33 Natuurwetenschappen Evolutie in acht capita selecta - En toen ontstond er leven 32 De geschiedenis van de energievoorziening 33 Taal en literatuur Latijn - Vervolgcursus 34 Franz Kafka en Midden-Europa rond 1900 35 The Readers Choice - The Rediscovery of Literary Treasures 36 Griekse mythologie - Onvervuld verlangen 37 schrijven - Autobiografisch schrijven 38 schrijven - Columns, cursiefjes en weblogs schrijven 38 Friesland Cursuscode 12NF01 Cursuscode 12NF02 Cursuscode 12NF03 Cursuscode 12NF04 Cursuscode 12NF05 Cursuscode 12NF06 Cursuscode 12NF07 Cursuscode 12NF08 Cursuscode 12NF09 Cursuscode 12NF10 Cursuscode 12NF11 Cursuscode 12NF12 Cursuscode 12NF13 Openingslezing Friesland - Wij en de maan 40 Compassie - Driedaagse filosofiecursus 41 Introductie tot de vocale muziek van Bach (1) 42 Hoogtepunten uit de Duitse literatuur - Vier romanschrijvers, twee dichters 43 Alexander de Grote - Werkelijkheid en mythe 44 Van jong tot oud in de middeleeuwen 45 Ikoanen út de skiednis fan Fryslân - Dit wienen ek Friezen 46 Ecologie, natuurbeelden, klimaatverandering, mens en maatschappij 47 Filosofiegeschiedenis (4) - De hedendaagse filosofie 48 Kan ik willen wat ik wil? 49 Leeskamer - Levenskunst en loslaten 50 De geschiedenis van de energie voorziening 51 Overzichtscursus Moderne Kunst - Impressionisme tot heden 52 De cultuur van Berlijn in de jaren twintig 53 Drenthe Cursuscode 12ND01 Cursuscode 12ND02 Cursuscode 12ND03 Cursuscode 12ND04 Cursuscode 12ND05 Cursuscode 12ND06 Cursuscode 12ND07 Cursuscode 12ND08 Cursuscode 12ND09 Cursuscode 12ND10 Cursuscode 12ND11 Openingslezing Drenthe - Waarden en normen in het tijdperk van het dikke ik 54 Compassie - Driedaagse filosofiecursus 55 Verhalen schrijven 56 De oude Germanen (2) 57 Heinrich Heine - Romanticus en kritisch intellectueel 58 Biologie in Drents perspectief 59 Grote kunstenaars uit de kunstgeschiedenis 60 De Romeinse Adoptiekeizers - Een eeuw van rust 61 Oosterse filosofie - Van Aatman tot Zen 62 Inleiding moderne architectuur 1945-2005 63 Ethiek in het dagelijks leven - Wat is goed? 64 Het Russisch modernisme 65 Inschrijfformulier 66 Inschrijfprocedure 67 Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 5
Algemeen Opening Openingslezing Groningen Opening Studiejaar Spreker Prof. dr. Melinda Mills Datum Maandag 27 augustus 2012 Aanvang 14.00 uur Locatie Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Na afloop van de lezing wordt u door de Senioren Academie een drankje aangeboden Over de spreker. Prof. dr. Melinda Mills is als hoogleraar Sociologie verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. De sociologie van de levensloop behoort tot haar specialismen. Is gezondheid en gedrag voornamelijk het resultaat van biologische en genetische factoren, of van de sociale omgeving of is het een combinatie van beide? Is uw lot al genetisch bepaald of kan uw omgeving van grotere invloed zijn door u te beschermen of juist bloot te stellen aan bepaalde ziektes of gedrag? Gezond ouder worden en gezond gedrag: genen of omgeving? Deze lezing gaat een stap verder dan de simplistische discussie over aangeboren versus aangeleerd en kijkt naar de complexe interactie tussen de sociale omgeving en onze genetische samenstelling. Aan de hand van tweelingstudies om de erfelijkheid van gedrag te onderzoeken, door genetische en sociologische onderzoek, kunnen wij niet alleen het bestaan van een onderliggende genetische architectuur voor gedrag onderzoeken, maar ook de relevante genen identificeren. De individuele geschiedenis, eigenschappen van een individu, hun partner en ruimere familie en het sociale netwerk, maar ook de historische en nationale omgeving maken een belangrijk deel uit van de manier waarop het leven van mensen uiteindelijk (ver)loopt. 5e Lustrum Stichting Vrienden van de Senioren Academie Op zaterdag 24 november viert de Stichting Vrienden van de Senioren Academie haar vijfde lustrum met een feestelijke en leerzame dag met een universitair tintje. Noteert u deze datum vast in uw agenda. Meer informatie en aanmeldingsmogelijkheid vindt u op de internetsite van de Vrienden, www.vriendenhovo.nl. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 6
Algemeen Nederlandse Cultuurlezing Twintigste Nederlandse Cultuurlezing Cursuscode 12NG00L Spreker Marlite Halbertsma Datum Zondag 7 oktober 2012 14.00 uur De Nederlandse cultuurlezing werd 20 jaar geleden voor het eerst gehouden en was een initiatief van de Stichting Oude Groninger Kerken. De lezing wordt daarom gehouden in een van de kerken van deze Stichting. De lezing van 2012, vindt ook dit jaar plaats in de oorspronkelijk 13e eeuwse Martinuskerk van Middelbert. Wat hoort bij ons? Nederlands erfgoed en erfgoed in Nederland Over het algemeen wordt cultureel erfgoed beschouwd als een van de pijlers van de nationale identiteit. In de afgelopen jaren zijn er heftige discussies gevoerd over de waarde van een algemeen gedeelde en gewaardeerde kennis van het Nederlandse verleden en het culturele erfgoed, wat onder meer leidde tot het opstellen van de nodige nationale, regionale en lokale canons. De Canon van Nederland met vijftig vensters van de commissie Van Oostrum (2006) was aanvankelijk het uitgangspunt voor de opzet van het uiteindelijk niet gerealiseerde Nationaal Historische Museum. Locatie Martinuskerk in Middelbert Prijs 7,50 (Gratis voor donateurs van de Stichting Oude Groninger Kerken en donateurs van de Senioren Academie. Donateursschap graag vermelden bij uw opgave voor deze lezing) 21 september 2012 Maar wat maakt cultureel erfgoed Nederlands? En is al het erfgoed in Nederland per definitie ook Nederlands erfgoed? Misschien is het beter om niet te zoeken naar de Nederlandse kenmerken van het Nederlandse culturele erfgoed, maar naar de manier waarop wij daarmee omgaan. Hoe doen we dat? Waarom zijn we er zo mee bezig? Hoe komt het dat de vraag wat hoort bij ons vaak samenvalt met de vraag wie hoort bij ons? De lezing vindt plaats in de Martinuskerk in Middelbert. Aanvang lezing 14.00 uur. Inloop met koffie vanaf 13.30 uur. Over de spreker Marlite Halbertsma is hoogleraar historische aspecten van kunst en cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zij publiceerde over de cultuurgeschiedenis van Rotterdam (Interbellum Rotterdam. Kunst en Cultuur 1918-1940, 2001), over mondialisering en cultureel erfgoed (The Heritage Theatre, 2011) en was nauw betrokken bij diverse tentoonstellingen zoals Sisi en Wilhelm II - Keizers op Corfu in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden (2010) en de herinrichting van de Laurenskerk in Rotterdam. Op dit moment is zij jurylid voor de BankGiro Loterij Museumprijs 2013. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 7
Groningen Algemeen/ multidisciplinair Taal, communicatie en cultuur De toren van Babel Cursuscode 12NG01 Coördinatoren Em. prof. dr. Henk F. Kauffman Em. prof. dr. Dick K.F. Meijer 7 middagen, elke middag komen twee sprekers aan het woord Donderdag 11 oktober t/m 22 november 2012 14.00-16.30 uur 145,- Handouts 27 september 2012 Voor meer informatie over het programma, zie deze cursus op www. hovoseniorenacademie.nl In deze cursus, voorbereid door dezelfde groep, die de cursussen Bewustzijn in wording (2010) en Toekomst van de mensheid (2011) samenstelde, wordt de vraag gesteld naar het hoe en wanneer van het ontstaan van taal. Jullie spreken niet dezelfde taal! Jullie instincten zijn niet dezelfde... Daarmee hebben jullie een groot probleem. Dit schreef David Brooks, columnist van de New York Times over de Europese Unie. Daarmee legde hij zijn vinger op het talenprobleem in de EU. De grote verscheidenheid aan talen (en culturen) verdeelt ons in plaats van ons te verbinden. Reden genoeg om ons te buigen over de fascinerende wereld van taal, talen en talige communicatie. Het ontstaan van taal in de geschiedenis van de mensheid en de grote verscheidenheid aan talen is een van de problemen waar de taalwetenschap een antwoord op probeert te vinden. In de discussies tussen de diverse scholen en theorieën speelt Noam Chomsky de meest geciteerde wetenschapper op aarde, een belangrijke rol. Naast zijn werk als linguïst heeft Chomsky als publiek intellectueel, publicist en politiek commentator met zijn radicale standpunten ook veel aandacht getrokken. Hij stelde dat taal bij de Homo sapiens vrij plotseling is ontstaan als een soort taalgen, dat leidde tot een universele grammatica, geldig voor alle talen op de wereld. Zijn opvattingen daarover zijn niet onweersproken gebleven en hebben tot een strijd tussen verschillende taalkundige scholen geleid. Mogelijk bestaat er dus geen universele grammatica, maar kunnen er meerdere, totaal van elkaar verschillende grondtalen ontstaan zijn met bijbehorende muzikale uitingen. Met Darwin gaan andere taalkundigen er van uit dat ook de muzikale uitingen door vroege hominiden werden gebruikt in een proto-taal. De relatie tussen taal en muzikale uitingen tijdens de evolutie zullen besproken worden. 11 oktober - [A] Logos worsteling met Chaos. Over rede, taal en teken. Enkele opmerkingen over logica, grammatica en semiotiek - Drs. Fred Luider, oud-docent wis- en natuurkunde. [B] Taal en evolutie. Evolutie van taal en cultuur - Prof. Henk Kauffman, emeritus medische biochemie RUG. 18 oktober - [A] Taal en hersenen en ontwikkeling - Prof. Ab Gramsbergen, emeritus hoogleraar ontwikkelingsneurologie. [B] Taal bij dieren? Communicatie- en taalonderzoek bij dieren - Esteban Rivas, psycholoog, filosoof, publicist, Amsterdam. 25 oktober - [A] Wie wil spreken moet kunnen nabootsen. Over taal in het licht van de evolutie van cultuur - Prof. Barend van Heusden, hoogleraar cultuur en cognitie RUG. [B] Taal in het licht van small world netwerken in de hersenen - Prof. Jan Minderhoud, emeritus hoogleraar neurologie RUG. 1 november - [A] Chomsky. De structuur van taal: aangeboren of niet? - Prof. Frans Zwarts, hoogleraar Nederlandse taalkunde RUG. [B] Chomsky revisited. Biologie of cultuur? - Prof. Jan Koster, emeritus hoogleraar taalkunde. 8 november - [A] Het ontstaan van poëzie. Een antropologische kijk op het dichterlijke taalgebruik - Prof. Walter Schönau, emeritus hoogleraar Duitse letterkunde RUG. [B] Vertaalproblemen bij Chinese Poëzie - Prof. Jan B.F.N. Engbert, emeritus hoogleraar fysischorganische chemie. 15 november - [A] Creativiteit en gevaar van metaforen in taal en beeld - Drs. Katalin E. Herzog, oud universitair docent moderne kunst. [B] De rol van taal in de wetenschap: Begrip en onbegrip - Prof. Dick Meijer, emeritus hoogleraar farmacologie en farmacotherapie RUG. 22 november - [A] Taal onder druk: van jagers naar landbouwers. Het Gilgamesj-epos - Remco Ekkers, oud-docent NHL, Nederlandse letterkunde en drama, dichter. [B] De structuur van Muziek en Taal. Op zoek naar de optimale klank - Dr. Dicky G. Gilbers, universitair hoofddocent Nederlandse taal- en lettterkunde, RUG. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 8
Groningen Algemeen/ multidisciplinair Cursuscode 12NG02 (en) Meerdere docenten Vijf verschillende bijeenkomsten in Oldenburg, Groningen en Leer Een cursus voor Nederlanders en Duitsers Grenzkontakte In het kader van de samenwerking tussen de Rijksuniversiteit Groningen en de Carl von Ossietzky Universität Oldenburg worden al meer dan twintig jaar activiteiten voor senioren aan beide universiteiten georganiseerd. Vanaf 1999 is er zelfs een gemeenschappelijke cursus, Grenzkontakte. Grenzkontakte is een cursus met thema s uit verschillende vakgebieden. De voertaal is Duits. De cursus vindt plaats op vijf dinsdagen: een dag aan de universiteit van Oldenburg, een in Groningen en drie keer in het sfeervolle Leer. Tussen de middag is er genoeg tijd om met elkaar van gedachten te wisselen. Dinsdag 9 en 23 oktober, 13 en 27 november en 11 december 2012 10.30-12.00 uur en 14.00-15.30 uur 100,- 25 september 2012 De voertaal van deze cursus is Duits Voor meer informatie over deze cursus zie: www. hovoseniorenacademie.nl Op excursie in het Bourtangermoor 9 oktober - Oldenburg 10.30-12.00 uur Johann Seehusen M.A., Frühe Backsteinarchitektur im friesischen Küstenraum 14.00-15.30 uur Johann Seehusen M.A., Taufsteine in der bau- und sozialhistorischen Forschung 23 oktober - Groningen 10.30-12.00 uur Dr. Alexandra Grieser, Romantik im Weltall. Wie moderne Religion auf Kunst und Wissenschaft trifft 14.00-15.30 uur Dr. Justin Kroesen, Mittelalterliche Kirchenausstattungen rund um die Emsmündung 13 november - Leer 10.30-12.00 uur Kristina Nowak-Klimscha, M.A., Land der Entdeckungen / Land van ontdekkingen. Die Archäeologie des friesischen Küstenraums / De archeologie van de Friese kust 14.00-15.30 uur Drs. Carel Horstmeijer, Waren wir was Besonderes? Die Niederlande und die Anerkennung der DDR 1949-1973 27 november - Leer 10.30-13.00 uur Dr. Joachim Tautz, Winterhilfswerk und Schwarze Winkel. Die Sozialpolitik der NS-Diktatur 14.00-15.30 uur PD Dr. Rita Schlusemann, Sprache und Gewalt in der Tierdichtung 11 December - Leer 10.30-12.00 uur Sabine Lutkat, M.A., 200 Jahre Kinder- und Hausmärchen der Brüder Grimm 14.00-15.30 uur Volker Scheub, Valse vrienden en goede buren Im Anschluss an den Vortrag findet ab 15:30 Uhr die traditionelle Weihnachtsfeier statt. Süßigkeiten und Gebäck können gern mitgebracht werden. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 9
Groningen Algemeen/ multidisciplinair Cursuscode 12NG03 (en) Prof. dr. Rien T. Segers Dr. Janny de Jong Mr. dr. Herman H. Voogsgeerd 7 colleges Donderdag 1 november t/m 13 december 2012 15.15-17.00 uur 135,- R.T. Segers, Nederland na de crisis, (Amsterdam: Balans, 2009); R.T. Segers, Japan en de onontkoombare aziatisering van de wereld, (Amsterdam: Balans, 2009); ens het eerste college zal worden aangegeven welke delen van de literatuur per college bestudeerd moeten worden. Aanbevolen literatuur K. Mahbubani, The New Asian Hemisphere, (New York: Public Affairs, 2008) F. Zakaria, The Post-American World (New York, London: Norton & Co., 2008) 18 oktober 2012 Voor meer informatie over het programma, zie deze cursus op www. hovoseniorenacademie.nl De eeuw van Azië De onontkoombare aziatisering van de wereld in de 21ste eeuw De wereld na de nog steeds voortdurende financieel-economische crisis zal er in veel opzichten volstrekt anders uitzien dan daarvoor. Een van de zaken die nu al wel duidelijk geworden zijn, is de verplaatsing van het economische zwaartepunt van de wereld naar Azië. De 19de eeuw werd in economisch opzicht gaandeweg de eeuw van het Verenigd Koninkrijk en de 20ste eeuw is het tijdvak van de Verenigde Staten geworden. Zal onze 21ste eeuw de eeuw van Azië worden? Zal de wereld nu ge-aziatiseerd worden, zoals die in de vorige eeuw ge-amerikaniseerd is? En als dat zo is, wat betekent dat dan voor ons? Dit zijn de centrale vragen van deze cursus. De cursus begint met de vraag wat die aziatisering eigenlijk is. Ook zal veel aandacht besteed worden aan de implicaties van de machtsverschuiving in de wereld (van de Verenigde Staten naar Azië) voor de Europese Unie en voor Nederland. Voorts kijken we naar recente ontwikkelingen in Azië zelf die de aziatisering lijken te ondersteunen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de toenemende regionalisering in Azië en de invloed van de Aziatische soft power op grond van een voorbeeld uit één land: Japan. Daarbij zal blijken dat aziatisering meer impliceert dan louter economische invloed. Hoe sterk de Aziatisering wordt, is op zijn minst gedeeltelijk afhankelijk van de relaties tussen de beide Aziatische giganten: China en Japan. De relaties tussen deze beide landen die even complex als interessant zijn, worden in de twee laatste colleges uiteengezet. 1. Wat is Aziatisering? - Prof. Dr. Rien T. Segers Aziatisering is de invloed die uitgaat van het fascinerende verschijnsel dat het centrum van de wereldmacht zich verplaatst van de Verenigde Staten naar Azië. Allerlei globaliseringsgolven en netwerken zullen vanuit Azië de gehele wereld gaan beïnvloeden. 2. Een nieuwe machtsbalans in de wereld; het einde van de alleenheerschappij van de Verenigde Staten - Prof. Dr. Rien T. Segers Met de bevrijding van West-Europa in 1944-45 en de daarop volgende genereuze Marshallhulp aan moegestreden en kapotgebombardeerde Europese landen kende de amerikanisering een vliegende start. 3. De gevolgen van de Aziatisering voor de EU en Nederland - Prof. Dr. Rien T. Segers Het heeft er alle schijn van dat we de amerikanisering voorbij zijn en nu leven in het tijdperk van de aziatisering. Ook in Nederland beginnen we dat nu geleidelijk aan te merken. 4. Regionalisering in Azië in vergelijkend perspectief - Dr. Janny de Jong Regionalisering en regionalisme zijn hot topics in de wetenschappelijke en politieke discussies over de groeiende betekenis van Azië. 5. Japan als voorbeeld van de invloed van Aziatische Soft power - Dr. Janny de Jong Aziatisering heeft niet alleen een economische maar zeker ook een culturele component. 6. De Japans-Chinese buitenlandse betrekkingen - Mr. Dr. Herman H. Voogsgeerd Na een inleiding over de Japanse buitenlandse betrekkingen in het algemeen gaat deze bijeenkomst in op de relatie tussen Japan en China, zowel tijdens de Koude Oorlog als daarna. 7. Het Japanse bedrijfsleven in China - Mr. Dr. Herman H. Voogsgeerd De Japanse economie is eerder gegroeid dan de Chinese, maar China voert inmiddels een stevige catch up door. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 10
Groningen Filosofie Filosofiegeschiedenis (4) De hedendaagse filosofie Cursuscode 12NG04 + Werkcollege 12NG04w Drs. Arend Klaas Jagersma Aan het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw belandt de filosofie in een stroomversnelling en wordt het wijsgerige landschap steeds onoverzichtelijker. Nieuwe ontwikkelingen volgen elkaar in hoog tempo op en de eenheid tussen filosofen is als gevolg van voortschrijdende fragmentarisering en specialisering - ver te zoeken. 10 hoorcolleges facultatief gevolgd door één uur werkcollege Vrijdag 28 september t/m 7 december 2012, 26 oktober vervalt hoorcolleges 13.15-15.00 uur werkcolleges 15.00-16.00 uur Prijs hoorcolleges 187,50 (excl. cursusmateriaal) Prijs werkcolleges 50,- Maarten Doorman/Heleen Pott (red.) Filosofen van deze tijd. Uitgeverij Bert Bakker, 2008 (zelf aanschaffen) 14 september 2012 Áls u de hoorcolleges én de werkcolleges wilt volgen, dient u twee codes in te vullen of (bij inschrijving via de website) aan te klikken: 12NG04 en 12NG04w. Bovendien maken steeds meer oeroude onderdelen van de filosofie zich daarvan los om zich te ontwikkelen tot zelfstandige vakwetenschappen, en hun succes lijkt in toenemende mate afbreuk te doen aan de relevantie van de klassieke wijsbegeerte. Omdat haar taak door de afzonderlijke wetenschappen lijkt te zijn overgenomen menen velen dat haar rol is uitgespeeld. De dramatische politieke ontwikkelingen in de eerste helft van de 20e eeuw brengen tenslotte een vernietigende klap toe aan het door veel filosofen aangehangen verlichtingsideaal, waarna een nieuw pessimisme ingang vindt. Deze grote veranderingen in de contemporaine geschiedenis doen echter tevens een nieuwe noodzaak tot wijsgerige overdenking ontstaan en leiden tot een herwaardering van de betekenis daarvan. In deze slotaflevering van de vierdelige reeks over de westerse filosofiegeschiedenis volgen we de wijsgerige ontwikkelingen vanaf het einde van de 19e eeuw tot aan de meest recente discussies. Daarbij zal aandacht worden besteed aan de grote debatten tussen logisch positivisten, fenomenologen, existentialisten, structuralisten en postmodernisten en zullen de belangrijkste opvattingen van denkers als Wittgenstein, Heidegger, Sartre, Popper, Foucault, Habermas, Derrida, Levinas en Sloterdijk worden besproken. Aldus verkennen we de laatste etappe van de wijsgerige geschiedenis en gaan we na welke plaats de grote verhalen hierin nog innemen. Drs. Arend Klaas Jagersma studeerde filosofie in Amsterdam en was als wetenschappelijk medewerker verbonden aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Rijksuniversiteit te Groningen. Momenteel werkt hij als zelfstandig onderzoeker, o.a. aan een promotieproject over het denken van Ernst Cassirer (1874-1945). Daarnaast is hij werkzaam als docent filosofie en verbonden aan meerdere HOVO-instellingen. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 11
Groningen Filosofie Terug naar de Verlichting Cursuscode 12NG05 Em. prof. dr. F.L. van Holthoon 9 colleges Donderdag 27 september t/m 29 november 2012, 25 oktober vervalt 11.15-13.00 uur 178,50 Syllabus. Vanaf twee weken voor aanvang van de cursus via de site van de Senioren Academie te downloaden voor ingeschreven cursisten (pagina cursusmateriaal ). 13 september 2012 Maximaal 25 deelnemers, plaatsing op volgorde van inschrijving Over de Verlichting bestaat het cliché van een rationalistische en modernistische beweging. Dit cliché speelt in de hedendaagse discussie over de Verlichting een belangrijke rol. Dit college wil laten zien dat de philosophes baanbrekende ideeën hadden, maar overigens de status quo van het Ancien Regime aanvaardden. Dat wil zeggen dat zij streefden naar hervormingen binnen het systeem en geen bedoeling hadden om dit omver te werpen. De philosophes hebben ongelofelijk veel geschreven. Het is onmogelijk om al hun werken te bespreken. Deze colleges concentreren zich op enkele personen en enkele van de bekendste teksten. Geprobeerd wordt om via de geselecteerde schrijvers de verwantschap van hun denkbeelden met die van anderen, die niet uitdrukkelijk behandeld worden, te laten zien. Het laatste college wordt besteed aan de actuele discussie over de Verlichting bij zowel voor- als tegenstanders. De docent wil laten zien dat die discussie veel meer een reactie is op het proces van modernisering lees de Industriële Revolutie en zijn gevolgen dan op de denkbeelden van de philosophes. De hoop is dat een reflectie op de historische werkelijkheid van de Verlichting ertoe leidt dat we ons gaan afvragen of wij nog iets kunnen leren van de ideeën van de philosophes als we die interpreteren tegen de achtergrond van de achttiende eeuw als de Eeuw van de Verlichting. 1. Inleiding 2. Een panorama, van persoonlijkheden, programma s en ideeën, met speciale aandacht voor de Encyclopédie 3. Natuurlijke godsdienst en openbaring, opvattingen over godsdienstvrijheid en de noodzaak van een seculiere moraal 4. Rousseau, een uitzondering? 5. Montesquieu en Hume over de scheiding en de balans der machten 6. Geschiedenis en vooruitgang, de filosofische geschiedschrijvers: Hume, Voltaire, Robertson en Gibbon 7. De fysiocraten en Adam Smith, de economie als win-win situatie. 8. De Franse revolutie en de Verlichting 9. Het dilemma van de modernisering Professor Frits van Holthoon was hoogleraar Amerikanistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 12
Groningen Filosofie Filosofie als manier van leven Levenskunst in Oost en West Cursuscode 12NG06 (dinsdag) en Cursuscode 12NG07(woensdag) en Drs. Petra Bolhuis Drs. Theo Meereboer p.bolhuis@maieutiek.nl 10 colleges gevolgd door een werkcollege en tijd Dinsdag 25 september t/m 4 december, 23 oktober vervalt 13.15-15.00 uur (12NG06) óf Woensdag 26 september t/m 5 dember 2012, 24 oktober vervalt 10.15-13.00 uur (12NG07) 237,50 Pierre Hadot, Filosofie als een manier van leven. 2007 (ca. 12,50, zelf aanschaffen) 11 september 2012 Maximaal 25 deelnemers, plaatsing op volgorde van inschrijving. Deze cursus bestaat uit hoorcolleges gevolgd door 1 uur werkcollege. Voor de cursus geldt daarom een verhoogde cursusprijs. Filosofie was oorspronkelijk - van de Griekse tijd tot aan de Middeleeuwen - synoniem met levenskunst: het verwerven van wijsheid om goed te leven. Filosofie ging over geluk en lijden, ziekte en gezondheid, en het vinden van de juiste balans. Maar in de loop van de geschiedenis is filosofie steeds meer een academisch bedrijf geworden, een gespecialiseerd vakgebied voor `onder professoren en heeft zij zich steeds verder verwijderd van de realiteit van het dagelijkse leven. Pierre Hadot pleit hartstochtelijk voor een terugkeer van de levenskunst in de moderne cultuur. Hij laat zien hoe vruchtbaar het werk van klassieke filosofen als Socrates, Marcus Aurelius en Seneca kan zijn, en zoekt aansluiting bij moderne denkers die in de marge van de academische filosofie opereerden, zoals Erasmus, Montaigne, Descartes, Nietzsche en Wittgenstein. In deze colleges zullen we aandacht besteden aan overeenkomsten en verschillen tussen deze oorspronkelijke westerse filosofie en andere levensbeschouwingen die de basis zijn gaan vormen van de zogenaamde niet-westerse stromingen als Boeddhisme, Taoïsme en Confucianisme. Terwijl Hadot pleit voor een terugkeer naar de levenskunst denken wij dat we bij het herwinnen van de levenskunst vooruit moeten kijken en ook moeten leren van niet- westerse bronnen en ervaringen. en Drs. Petra Bolhuis en drs. Theo Meereboer studeerden filosofie aan de RUG. Zij geven ook hun colleges bij de Senioren Academie gezamenlijk. De mens en het menselijk gedrag in de samenleving staan centraal in de cursussen van dit filosofen-echtpaar. Bolhuis en Meereboer zijn al vele jaren als docent bij de Senioren Academie en diverse andere hovo-instellingen in Nederland werkzaam. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 13
Groningen Filosofie Capita selecta uit de geschiedenis van een verhouding Rationaliteit en emoties Cursuscode 12NG08 Drs. Els Jepkes jepkes@xs4all.nl 10 colleges Maandag 24 september t/m 3 december 2012, 22 oktober vervalt 10.30-12.30 uur 199,50 Handouts 10 september 2012 Maximaal 20 deelnemers, plaatsing op volgorde van aanmelding Wat is een emotie? Het beantwoorden van die vraag is een antwoord op de vraag hoe we over onszelf denken. Hoe moeten we over emoties denken? Zijn ze essentieel voor onze rationaliteit, zijn ze gevaarlijk of juist onmisbaar voor onze menselijkheid en voor onze verantwoordelijkheid? Een geschiedenis van de verhouding van rede en emoties is een geschiedenis van tegenstellingen. Een sturende metafoor in de discussies over emoties is de metafoor van de wagenmenner bij Plato. De wagenmenner (de rede) moet de lagere delen van de ziel in toom houden. In deze metafoor staat de standvastigheid van rede die alles onder controle heeft tegenover de instabiliteit en gevaarlijkheid van de emoties en verlangens. In het verlengde van deze metafoor zijn talloze andere tegenstellingen aan de orde zoals de objectiviteit van de rede versus de subjectiviteit van de emoties, het rationele versus het irrationele. Tegenstellingen die te herleiden zijn tot het inferieure, primitieve van emoties. De Westers filosofische traditie wordt gekenmerkt door overwegend negatieve opvattingen over emoties, maar niet de hele filosofische traditie is gevoelsvijandig. Uitgangspunt voor deze cursus is het proefschrift van Heleen Pott, De liefde van Alcibiades (1992). Een belangrijke tekst omdat hierin de grote verandering in de 20e eeuw centraal staat: de cognitieve wending waarin de traditionele tegenstellingen plaatsmaken voor toenadering en eerherstel voor emoties. De cursus is geen samenvatting van het proefschrift van Pott (dat niet meer verkrijgbaar is) maar een verdieping van het onderwerp door in een aantal glossen (verklarende kanttekeningen) meer informatie te geven over belangrijke begin- of breekpunten in de traditie. Na een inleidend college over emoties zullen vervolgens emotie-opvattingen uit de Antieke periode aan de orde zijn, omdat deze discusie immers met Plato begint en Aristoteles een belangrijk beginpunt is van het denken over emoties als vormen van kennis. (cognities). In het Hellenisme is de Stoa een van de invloedrijke scholen. De Stoa is van belang omdat veel emotie-theoriëen kunnen worden beschouwd als reacties op de stoicijnse uitdaging waarin emoties onware oordelen zijn en om die reden moeten worden uitgebannen. In een college over emotie-theoriëen in de Middeleeuwen zal worden ingegaan op Augustinus en Thomas van Aquino vanwege hun grote invloed op de christelijke traditie van het denken over emoties. Met Descartes emotie-theorie is een duidelijke breuk in het denken over emoties aan de orde. In diens wetenschappelijke emotie-theorie zijn lichamelijke processen het beginpunt voor de passie. Dit is een lijn die in Sartre s emotie-theorie scherp wordt bekritiseerd. Emoties zijn hier strategische vormen van irrationaliteit. Dit alles vormt de opmaat voor colleges over de belangrijke verschuivingen in 20e eeuwse filosofie. Verschuivingen die gekenmerkt worden door een verbreding van eerdere rationaliteitsopvattingen, waarin emoties zich hebben losgerukt uit de verstikkende tweedelingen en zich als geëmancipeerde, volwaardige partners genesteld hebben in het hart van de filosofie. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 14
Groningen Geschiedenis en archeologie Cursuscode 12NG09 Dr. Julia C. Harvey j.harvey@home.nl Inleiding in de cultuur van het oude Egypte (2) Het land van Toetanchamon Deze cursus is bedoeld voor mensen die al een basiskennis Egyptologie hebben, of met de docente al een keer naar Egypte zijn geweest. Er wordt dieper ingegaan op bepaalde aspecten van de cultuur van het oude Egypte. De invalshoek zal altijd het waarom zijn de redenering achter de beslissingen van de Egyptenaren want juist dit heeft uiteindelijk hun cultuur gevormd. Aansluitend aan de cursus is er onder leiding van de docente dr. Julia Harvey in maart 2013 een vervolgreis naar Egypte. 10 colleges Woensdag 19 september t/m 28 november 2012, 24 oktober vervalt 13.15-16.00 uur 199,50 Handouts. Aanbevolen literatuur: M. Seidel en R. Schulz, Egypte; het land van de farao s, Köln (Köneman), 1998 (verkrijgbaar via internet en soms in de ramsj). J. Baines en J. Malek, Atlas van het Oude Egypte, Elsevier 1981, ISBN 9010035190. I. Shaw (ed.), The Oxford History of Ancient Egypt, Oxford University Press. ISBN 0-500-05074-0. I. Shaw, Ancient Egypt: A Very Short Introduction, Oxford University Press, 2004, ISBN13: 9780192854193, ISBN10: 0192854194. Marleen Reynders, Onder het oog van de zonnegod, 3000 jaar Oud- Egyptische beschaving, ISBN 9789080675926 5 september 2012 Aansluitend aan de cursus is er onder leiding van de docente, dr. Julia Harvey, in maart 2013 een reis naar Egypte. 1. Chronologie. Hoe weten wij wanneer bepaalde gebeurtenissen plaatsvonden? Hoe kunnen we ze een jaartal in onze jaartelling geven? Wat is de status van onze bronnen en hoe moeten we ze beoordelen? Wij zullen de astronomische kennis van de oude Egyptenaren bestuderen, en de verschillende dateringsmigelijkheden, zoals: Sothis-data, regeringsjaren, C14, boomringen, etc. 2. Handel. Wat werd verhandeld en door wie? Zowel de locale handel als de contacten met Egypte s buren worden bekeken. En hoe ging dat in een cultuur zonder geld? 3. Het Middenrijk. Vaak een tijdperk dat in de schaduw staat van zowel het Oude Rijk als het Nieuwe Rijk. Maar ten onrecht. Dit was een periode van enorme verandering en ook van bloei. 4. Saqqara. De dodenstad horend bij de hoofdstad Memphis. Wij zullen dit enorme gebied in detail bekijken. 5. Leefwereld. De literatuur en andere niet-officiële geschreven bronnen geven een andere blik op de leefwereld van de oude Egyptenaren dan de officiële inscripties op stèles, graf- en tempelwanden. Verhalen, poëzie, boodschappenlijstjes, wij hebben ze allemaal. 6. De goden. Hoe herken je de goden, en welke goden werden vereerd door de gewone bevolking? 7. Mythologie. Er waren vele verhalen over de goden. Wij zullen kennismaken met een paar van de bekendste mythen. 8. Gezondheid en ziekte. Geneeskunde, tandheelkunde en magie. 9. Karnak en Luxor. Karnak is het grootste tempelcomplex van Egypte. Welke goden werden er vereerd en hoe ontwikkelde het complex zich door de jaren heen? 10. De Ptolemeïsche periode. Veel van de overgebleven monumenten, vooral tempels, dateren uit deze periode. Wie waren de Ptolemeeën, en hoe verschillend was hun regeringsperiode? De stad Alexandrië wordt ook onder de loep genomen. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 15
Groningen Geschiedenis en archeologie Burger zijn in de Atheense democratie Cursuscode 12NG10 Dr. Ed.Ch.L. van der Vliet 6 colleges Woensdag 3 oktober t/m 14 november 2012, 24 oktober vervalt 13.15-15.00 uur De klassieke Atheense democratie van de vijfde en de vierde eeuw v.chr. wordt breed beschouwd als de voorloopster van onze democratie. Afgezien van de vraag of dat terecht is (het is niet terecht), verschilde de Atheense democratie hemelsbreed van de onze. Het was een directe democratie en het was een exclusieve aangelegenheid van de volwassen mannelijke burgers, die niet alleen vrouwen en slaven, maar ook immigranten buiten sloot. Burger zijn in de klassieke Atheense democratie was meer dan deelname aan de gezamenlijke besluitvorming in de volksvergadering, de voorbereiding ervan in de Raad van 500 en de vervulling van ambten, meestal na loting. Naast de politiek was er de alledaagse ervaring van het burger zijn. De burgers konden hun onderlinge conflicten - over erfenissen, schulden, aangerichte schade en al dan niet vermeende misdragingen - uitvechten voor de volksrechtbanken, die door honderden van hun medeburgers gevormd werden. Daarbij kwamen de zorg om het bestaan en de steeds aanwezige kans voor de krijgsdienst te worden opgeroepen, evenals de gezamenlijke feesten ter ere van de goden met de daarbij behorende wedstrijden. 119,50 Handouts 19 september 2012 - In het eerste college wordt duidelijk gemaakt hoe de Atheense democratie werkte, niet alleen hoe het er toeging, maar ook waar het over ging. Een belangrijk onderwerp was de graanvoorziening en de zeemacht. Graanimporten waren noodzakelijk. Op locaal niveau brengt dit ons bij het boerenbedrijf en de naaste omgeving van verwanten en buurtgenoten, vrouwen, slaven, vreemdelingen en jongens. Daar speelde het sociale leven van de burger zich af met ruzies en conflicten, wederzijdse verplichtingen, en ging het om zijn reputatie. - De bestaanseconomie en buurt- en verwantschap zijn de onderwerpen van de colleges twee en drie. - Het vierde gaat over religie en cultus. Als zaak van de gemeenschap gingen die om meer dan het handhaven van goede betrekkingen met de hogere machten. Zij bevestigden de hechtheid en de exclusiviteit van de eigen groep door deelname aan optochten, feesten, wedstrijden en offermaaltijden. Burgerschap was ook krijgerschap, en oorlog was een alledaagse realiteit. - Oorlogvoering te land en ter zee is het onderwerp van het vijfde college. Het sluitstuk is de dood of de gladiolen. Wie ambities had en de leiding nam, liep de kans ter dood veroordeeld te worden wegens bedrog van het volk of falen in de uitvoering. Daartegenover stonden voor wie slaagde openbare eerbewijzen en huldigingen. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 16
Groningen Geschiedenis en archeologie De Romeinse adoptiekeizers Een eeuw van rust Cursuscode 12NG11 Dr. Henk Schoonhoven henkschoonhoven@zonnet.nl 10 colleges Vrijdag 12 oktober t/m 14 december 2012 10.15-12.30 uur 197,50 Handouts via de docent, ca. 12,- Aanbevolen literatuur: Hans Kloft, Mysterienkulte der Antike. Götter, Menschen, Rituale. uitg. C.H. Beck, München, 2006 (3e druk) 28 september 2012 De 2e eeuw n. Chr. is in velerlei opzichten een boeiende periode. Na de tirannie van keizer Domitianus (door zijn tijdgenoot en satirisch dichter Juvenalis een kale Nero genoemd), begint in 96 n.chr. een politiek stabiliseringsproces door adoptie van de potentiële opvolger. Dit zal leiden tot de regeringen van de keizers Trajanus, Hadrianus, Antoninus Pius en Marcus Aurelius voor het Imperium Romanum een bloeiperiode. Maar niet alleen in politiek opzicht is deze periode opmerkelijk, het is ook de tijd waarin het Christendom zich begint te ontwikkelen tot een cultus die ondanks vervolging steeds meer terrein wint en zich gaat meten met de overige mysterieculten zoals de Dionysische mysteriën, de Mithrascultus, de cultus van de Grote Moeder en andere. Ook zullen we (indien toepasselijk: in vertaling) kennis maken met schrijvers van naam als de geschiedschrijver Tacitus, de satiricus Juvenalis, Plinius de Jongere, Apuleius, de keizer-filosoof Marcus Aurelius zelf, alsmede Lucianus en Plutarchus (de favorieten van resp. Rabelais en Shakespeare). Onder meer zullen de volgende facetten aan de orde komen: - De regering van Trajanus (o.a. correspondentie met Plinius; houding t.a.v. Christenen) - Ontstaan en ontwikkeling van de Mithrascultus - Keizer Hadrianus (hellenofiel; relatie met Antinoös) - De Dionysische Mysteriën en de Bacchanalia - Vroegste documenten over Christenvervolgingen, de zgn. martelaarsakten - Keizer Marcus Aurelius als Stoïsch filosoof - De ziel en de goddelijke liefde: Amor en Psyche - Levenslessen in steen : het Epicurisme gebeiteld op een muur - Overzicht van de overige mysterieculten (Isis en Osiris, Cybele, Attis) - Hadrianus en Marcus Aurelius als ingewijden in de Eleusinische mysteriën - Lucianus De dood van Peregrinus: een belangrijk geschrift voor de heidense kijk op het vroege Christendom - Overzicht van de politieke en culturele ontwikkelingen in de 2e eeuw en de voortekenen van naderende stormen Dr. Henk Schoonhoven was docent Klassieke taal- en letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij verzorgt al vele jaren cursussen voor de Senioren Academie. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 17
Groningen Geschiedenis en archeologie De Oude Germanen (2) Cursuscode 12NG12 Dr. Tineke Looijenga j.h.looijenga@rug.nl 5 colleges Woensdag 10 oktober t/m 14 november 2012, 24 oktober vervalt Terwijl 2000 jaar geleden in Zuid Europa een wereldrijk ontstond, leefden volkeren ten noorden van de Alpen nog in eenvoudige boerengemeenschappen met een karige economie. In de eerste eeuw voor onze jaartelling verschijnen zij in de geschiedenis: Caesar heeft het als eerste klassieke auteur over Germanen. Hij zegt er wel bij dat het slechts 1 stam betreft die zo heet, maar dat deze naam uiteindelijk op de hele groep stammen overgaat die in Germania leven. Tacitus beschrijft een eeuw later de gewoonten en ambities van de Germanen, met gepaste verbazing. Deze cursus is een uitbreiding en een verdieping van de eerste serie van 5 colleges die in het najaar van 2011 werd gegeven. In deze nieuwe reeks besteden we extra aandacht aan de literaire overlevering in de diverse Germaanse talen en aan het runenschrift en de in dit schrift overgeleverde teksten. Ook de bevindingen uit de archeologie komen weer aan bod. Ook cursisten die de eerste serie niet hebben gevolgd, kunnen aan deze cursus deelnemen. 13.15-15.00 uur 101,50 Handouts 26 september 2012 Maximaal 25 deelnemers, plaatsing op volgorde van inschrijving - De cursus bestaat uit een serie van vijf colleges. Het eerste college geeft een overzicht van de rijke literatuur uit de vroege middeleeuwen die is overgeleverd in het Oudengels, het Oudhoogduits en Oudsaksisch. - In het tweede college gaan we enkele teksten lezen en bespreken. - Het derde college wordt gewijd aan het runenschrift, het ontstaan, de verspreiding, de inscripties. - Het vierde college behandelt een aantal inscripties diepgaand. - Het vijfde en laatste college gaat in op de angelsaksische migratie en de effecten daarvan op de West-Europese samenleving. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 18
Groningen Geschiedenis en archeologie Cursuscode 12NG13 (en) Em. prof. dr. W.J. Aerts 6 colleges Vrijdag 5 oktober t/m 16 november 2012, 26 oktober vervalt 10.15-12.00 uur Westerlingen in Middeleeuws Griekenland De Kroniek van Morea De vierde kruistocht leidde (tegen de oorspronkelijke bedoeling in) tot de inname van Konstantinopel in 1204. Als gevolg hiervan zag het merendeel van de kruisridders af van een verder trekken naar het Heilig Land. Integendeel, velen wensten zich in het veroverde Griekenland te vestigen. Een groep Frankische ridders vestigde zich rond Thessaloniki, een andere rond Thebe, de belangrijkste veroverde de Peloponnesus en stichtte daar een feodaal rijk onder de Villehardouins. De lotgevallen van het rijk van Morea (de Peleponnesus) worden beschreven in de Kroniek van Morea. In 1259 werd de prins van Morea bij een veldslag tegen de Byzantijnse heerser van Nicea, de latere keizer Michael VIII Palaeoloog, gevangen genomen en hij moest belangrijk gebied, waaronder de door hem gestichte vestingstad Mistra bij Sparta, aan de Byzantijnen afstaan. In de tijd daarna probeerden de Franken het afgestane gebied weer onder controle te krijgen, maar tevergeefs. Er ontstond een soort status quo, waarbij het westelijk deel van de Peloponnesus in Frankische handen bleef tot ± 1425, en het oostelijk deel, met Monemvasia als havenstad, onder Byzantijns bewind kwam. 120,- Handouts De colleges worden gegeven met medewerking van verschillende docenten van de Rijksuniversiteit Groningen. Een en ander staat levendig beschreven in de Kroniek van Morea, een dichtwerk van ongeveer 10.000 verzen in het vroeg-nieuwgrieks geschreven, maar bezien vanuit het Frankische gezichtspunt, met felle uithalen tegen de Griekse orthodoxie. Duidelijk komen de politieke verwikkelingen aan de orde, vooral door de bemoeienis van Westelijke vorsten, waaronder Karel van Anjou, met de ontwikkelingen in de Morea. Prof. Aerts is emeritus hoogleraar Byzantinologie (Rijksuniversiteit Groningen) en geeft al vele jaren colleges voor de Senioren Academie. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 19
Groningen Geschiedenis en archeologie Cursuscode 12NG14 Dr. Jan F.J. van den Broek 10 (werk)colleges Maandag 24 september t/m 10 december 2012, 22 oktober en 19 november vervallen 13.15-15.00 uur 187,50 Handouts 10 september 2012 Maximaal 25 deelnemers, plaatsing op volgorde van inschrijving Het landschap rond de stad Groningen tot 1600 Groningen en het Drentse water De streek rond de stad Groningen ligt ingesloten tussen het Drentse plateau en de kleilanden langs de Waddenkust. Ze was alleen bewoonbaar voor zover de bewoners erin slaagden zich het Drentse water en de zee van het lijf te houden en tegelijk ook hun eigen overtollige water kwijt te raken. Eeuwenlang hebben de bewoners van de streek hun best gedaan om hun leefomgeving te verbeteren. Soms deden ze dat door de natuur een handje te helpen, maar meestal ging het erom haar te bedwingen of de schade te herstellen die ze had aangericht. Ze legden kaden en dijken aan, groeven watergangen en bouwden zijlen (sluizen). Sporen van deze ingrepen zien we terug in het landschap: in de loop van een sloot, in de vorm van een perceel grasland of in een verzakte dijk. Wie zijn ogen de kost geeft, ervaart zelf dat het landschap zich laat lezen als een tekst. In deze cursus bespreekt dr. Jan van den Broek de sporen die tot op de dag van vandaag getuigen van de strijd die onze middeleeuwse voorouders tegen het water hebben gevoerd. Hij gaat daarbij uit van de schaarse middeleeuwse bronnen die daarover bewaard zijn gebleven en die vaak moeilijk te interpreteren zijn. De cursisten volgen Hunze, A en Peizerdiep in hun loop door het land en de tijd en ontdekken dat ook de inrichting van het grondgebied van de gemeente Groningen grotendeels bepaald is door de eisen die het water stelde. Deze cyclus is bedoeld voor fijnproevers die niet tevreden zijn met een verhaal in grote lijnen, maar terug willen naar de bronnen van onze kennis. 1. Inleiding: waterschapsgeschiedenis in Groningerland en de fysisch-geografische achtergrond 2. Een conflict tussen Aduard en Drenterwolde over de Hunze (1285) 3. Een Nieuw Gat voor Innersdijk (1321-1322) 4. Zijlen bij Schilligeham, in Redwolde en de Paddepoel (1323-1365) 5. De streek ten westen van de Hondsrug: Peizerdiep en Hunsinge (13e-14e eeuw) 6. Nogmaals het land ten westen van de Hondsrug: het Aduarderdiep en het Aduarderzijlvest (c. 1400) 7. Van Hunze tot Schuitendiep en Selwerderdiep (c. 1400) 8. De vijftiende eeuw: elke streek krijgt zijn eigen oplossing 9. Van Kleisloot en Selwerderdiep naar Boterdiep (16e eeuw) 10. Tussen Aduard en Grijpskerk Jan van den Broek studeerde klassieke talen, oude geschiedenis en wijsbegeerte aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen en is vanaf 1971 in het Groningse archiefwezen werkzaam. Eerst (1971-1977) als chartermeester bij het rijksarchief in de provincie Groningen, daarna (1977-2002) als gemeentearchivaris van de stad Groningen. Hij is tegenwoordig verbonden aan het Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven. Hij promoveerde in 2007 aan de Rijksuniversiteit te Groningen op een proefschrift over de geschiedenis van de stad Groningen in de middeleeuwen en vroegmoderne tijd. Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe 20