1.2.9. Italiaans Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De collectie is een afspiegeling van het onderwijs en onderzoek bij de opleiding, momenteel Italiaanse taal en cultuur geheten en voorheen aangeduid als Italiaanse taal- en letterkunde. Taal- en letterkunde zijn nog altijd de twee peilers van de opleiding, waarbinnen ook aandacht is voor de Italiaanse cultuur(geschiedenis). De studie Italiaans in Leiden is een zelfstandige opleiding, met een leerstoel voor taalkunde. In het verleden werd de collectie in de UB aangeduid als Italiaanse taal- en letterkunde. Er is een collectieprofiel opgesteld in 1975, waarbij de collectievorming werd uitgesplitst naar onderwijs, overzichten t.b.v. het onderzoek, bibliografieën t.b.v. het onderzoek, bronnen t.b.v. het onderzoek en gespecialiseerde collectievorming t.b.v. het onderzoek. De nadruk lag over het geheel genomen bij de taalkunde, vooral overzichten en gespecialiseerde titels voor onderzoek. Er werd uitgebreid aangeschaft op het gebied van Oud-Italiaans. De oudere Italiaanse letterkunde (1400-1600) werd matig uitgebreid aangeschaft, de periode daarna matig tot gering en over de letterkunde van de 20e eeuw werd in geringe mate aangeschaft. Tevens is er een beknopte collectiebeschrijving over de periode 1963-1994, in totaal zo n kleine 8.000 titels. Hieruit blijkt dat het overgrote deel van de collectie letterkunde betreft. De Middeleeuwen vertegenwoordigden 20% van de totale collectie Ook de letterkunde van de Renaissance is goed vertegenwoordigd (ongeveer 15%). Op deze twee onderdelen is Italiaanse letterkunde een onderzoekscollectie. Bij de taalkunde ligt de nadruk op taalgeografie. Tellingen van de aanwas over 2003 en 2004 tonen aan dat het accent nog altijd op de filologie van oudere teksten ligt. Duecento en Trecento zijn zeer goed vertegenwoordigd en ook de periode 1400 tot 1600 maakt een belangrijk deel uit van de collectievorming. Een verandering ten opzichte van eerder opgestelde profielen is het grote aandeel van de letterkunde van de 20e eeuw (teksten en studies). Taalkunde vormt ruim 10% van de collectieaanwas in deze periode. De bibliotheekcommisie van Letteren kende in 2003 4.500 toe om een vijftal lacunes op te vullen. In 2005 is de Dantecollectie van Tilly van de Sande-Swart aan de UB geschonken. De collectie omvat ca. 850 titels en is een belangrijke aanvulling op het landelijk bezit. Van 1995 tot en met 2005 bedroeg het budget gemiddeld 9.000. Het budget in 2007 bedraagt 9.625, in 2006 9.849. Actuele omvang Tijdschriften: Papier: 25 abonnementen Elektronisch: 3 abonnementen Naslagwerken: Papier: 1250 banden op studiezaal (schatting) Elektronisch: 4 bestanden (cd-roms) Monografieën: Papier: 20.000 banden (schatting) Elektronisch: 1 cd-rom (Petrarca) De UB beschikt over een aparte studiezaalcollectie Romaans met ca. 550 banden, 18 papieren tijdschriftabonnementen en 5 elektronische tijdschriften. Dit betreft veelal taalkundige werken: het Italiaans in relatie tot het Frans, Spaans en overige Romaanse talen, maar ook de letterkunde.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Vanwege de nadruk op Duecento en Trecento in onderwijs en onderzoek is er een raakvlak met de domeincollectie klassieke talen (Neolatijn). Voor de Rinascimento zijn tevens de letterkundige collecties van de overige talen van belang. Bronnen uit de vroege periode worden ook bestudeerd vanuit filosofisch perspectief en er is dus een raakvlak met de domeincollectie Wijsbegeerte. Voor de theoretische onderbouwing maakt men gebruik van de domeincollecties Literatuurwetenschap en Taalwetenschap. Publicaties over de Italiaanse cultuur bevinden zich in de domeincollecties Geschiedenis en Kunstgeschiedenis. Relaties tot externe bibliotheken/collecties Vergelijkbare, wetenschappelijke collecties voor Italiaans bevinden zich in de bibliotheken van de UvA, de UU, de KUN en de RUG. De Universiteit Utrecht heeft de BGW gelden voor Italiaans toegewezen gekregen. De bibliotheek van het Italiaans Cultureel Instituut in Amsterdam (Istituto Italiano di Cultura per i Paesi Bassi) bezit 14.000 titels (boeken, tijdschriften, videocassettes, dvd s, cd s en cdroms: literatuur, proza, film, geschiedenis, kunst, essayistiek, muziek etc.). Deze bibliotheek is vrij toegankelijk. Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie richt zich op de docenten en studenten van de opleiding Italiaanse taal en cultuur. Daarnaast ondersteunt zij het interdisciplinaire taalkundig en letterkundig onderwijs en onderzoek bij de Faculteit der Letteren. De opleiding maakt deel uit van het Gerard Tuningonderwijsinstituut. Docenten zijn verbonden aan Pallas en ULCL en aan de landelijke onderzoeksschool LOT. Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang De opleidingen Italiaanse taal en cultuur van de UvA, de VU, de UU en Leiden hebben een gezamenlijk masterprogramma (het zogenaamde sectorplan), waardoor ook studenten van buiten Leiden gebruik maken van de collectie. Zwaartepunten Letterkunde Middeleeuwen, met name filologie van bronnen uit Duecento en Trecento Dante, Petrarca en Bocaccio Cinquecento/Rinascimento, met name Ariosto, Machiavelli en Tasso Taalkunde Geschiedenis en variatie van het (oud-)italiaans Moderne Italiaanse taalkunde: generatieve grammatica Taalgeografie. Ontsluiting De Dantecollectie van der Sande is nog niet beschreven en op onderwerp ontsloten. Collectievormingsprofiel Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
Collectievorming wordt in de eerste plaats afgestemd op het onderwijs en onderzoek bij de Opleiding Italiaanse taal en cultuur. De medewerkers van de opleiding zijn tevens betrokken bij LUCL en Pallas en het onderzoek en het onderwijs voor de researchmasters van deze instituten (Linguistics, Literature). De opleiding omvat: 1 hoogleraar (taalkunde) 5 universitair (hoofd)docenten Momenteel geen promovendi in dienstverband 7 MA-studenten 60 BA-studenten 25 1e-jaarsstudenten in 2007 Het masterprogramma van de opleiding Italiaans maakt deel uit van een samenwerkingsverband met de opleidingen Italiaans van de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit Utrecht (het Sectorplan). Aankoop en -methodiek Monografieën worden besteld via de boekhandel (veelal Casalini). Bij deze boekhandel zijn ook de meeste standing orders geplaatst. Selectie vindt plaats door het raadplegen van elektronische attendering van boekhandels en uitgevers, boekbesprekingen (in gedrukte en digitale media) en op verzoek van de medewerkers van de opleiding. Selectiecriteria De collectievorming is overeenkomstig de Nederlandse basisclassificatie te onderscheiden in een taalkundig (18.28 : Italiaanse taalkunde) en een letterkundig deel (18.29 : Italiaanse letterkunde). Beide disciplines onderscheiden zich wat betreft publicatieaanbod en -aanschaf. Bij de taalkunde ligt de nadruk op tijdschriften. Slechts een beperkt deel van het totale aantal monografieën dat van het budget Italiaans wordt aangeschaft, beslaat de taalkunde. Deze verhouding is ook terug te vinden in het aanbod. Taalkundige zwaartepunten in de collectievorming zijn enerzijds de geschiedenis en variatie van het (oud-)italiaans en anderzijds de moderne Italiaanse taalkunde (generatieve grammatica). Voor het taalkundig onderzoek wordt veel gebruik gemaakt van de collectie Taalwetenschap. Wat betreft de letterkunde worden zo veel mogelijk van alle periodes teksten van en studies over de belangrijkste auteurs gekocht. Er is een rijke collectie Middeleeuwen. Nadruk ligt op de filologie van teksten uit Duecento en Trecento. Dante is een belangrijk zwaartepunt, maar ook Petrarca en Bocaccio zijn ruim vertegenwoordigd. Ander letterkundig zwaartepunt is Rinascimento (Quattrocento/Cinquecento, o.a. Alberti, Ariosto, Machiavelli, Tasso). Er wordt gepoogd een evenwichtige afspiegeling van de 20e eeuwse literatuur op te bouwen. Van de overige periodes worden studies en teksten van de belangrijkste auteurs aangeschaft. Tevens worden studies aangeschaft met betrekking tot thema s en tradities in de Italiaanse literatuurgeschiedenis. Een nieuw zwaartepunt is de taal en cultuur van het hedendaagse Italië. Regio De collectievorming richt zich op Italië en in beperkte mate het Italiaans buiten Italië. Hoewel er veel aandacht is voor Italiaanse dialecten, wordt er niet speciaal gecollectioneerd op het terrein van de dialecten van Corsica of Sardinië of het Rhaeto-romaans. Oud/nieuw materiaal
In principe wordt alleen materiaal aangeschaft van maximaal 2 jaar oud. Incidenteel wordt ook ouder materiaal aangeschaft, naar aanleiding van een recensie of ten behoeve van het onderwijs. Taal Naar schatting betreft 90 % van de collectievorming publicaties in het Italiaans, 5 % Engels, en 5 % overig (Duits, Frans, Spaans). Incidenteel worden vertalingen aangeschaft, ten behoeve van het onderwijs, of vanwege de literaire status van de vertaler. In het laatste geval worden de titels dan veelal aangeschaft door de MNL. Uitgeverijen Het materiaal wordt betrokken van wetenschappelijke uitgeverijen in Italië en daarbuiten. Naast de universitaire uitgeverijen zijn er enkele gespecialiseerde uitgeverijen (waaronder Olschki, Mondadori, Il Mulino) actief op wetenschappelijk niveau. Zij publiceren een aantal relevante reeksen of series. Materiaal Gemiddeld wordt ongeveer een derde deel van de beschikbare middelen besteed aan monografieën en de helft aan tijdschriftabonnementen. In 2008 wordt het budget vrijwel geheel opgeslokt door het tijdschriftenbestand. De UB heeft 43 lopende abonnementen op het gebied van de Italiaanse taal en cultuur, waarvan er momenteel 3 (ook) elektronisch beschikbaar zijn. Elektronisch/gedrukt Bij de tijdschriften gaat de voorkeur in principe uit naar elektronische abonnementen, maar het aanbod is gering. Het aanbod aan (pakketten) e-books is op dit moment te beperkt en te kostbaar om een goed alternatief te bieden voor de gedrukte collectie. Er zijn 6 cd-roms opgenomen in de collectie met naslagwerken (woordenboeken) en tekstuitgaven. Ook hier gaat inmiddels de voorkeur uit naar online bestanden. Niveau De collectievorming vindt plaats op wetenschappelijk niveau. In beperkte mate worden ook populair wetenschappelijke publicaties of leermiddelen gekocht. Er wordt gepoogd een representatieve collectie primaire literatuur in stand te houden. NBC Vakgebied Onderwerp Opmerkingen Niveau collectievorming 18.28 Taalkunde Algemeen Diachronie Fonologie Morfologie Syntaxis Semantiek Naslagwerken, feest- en congresbundels Geschiedenis van het Italiaans; Oud-Italiaans, Filologie (zie ook Origini/Duecento), grammatica storica Generatieve grammatica, bezitsrelaties In samenhang met onderzoek naar grammaticale categorieën Nadruk momenteel op hedendaags Italiaans Leermiddelen t.b.v. onderwijs Leermiddelen t.b.v. onderwijs Gewenst 4 5 4 7 2 2 2 2 8 6 8 6 Lexicologie/lexicografie Woordenboeken 2 2 Huidig
Taalvariatie Dialecten, ook in diachronisch perspectief ; sociolinguistiek (bijv. taal van maffia) Groot aanbod, nadruk op zuidelijk Italië 7 5 Toegepaste taalkunde Grammatica's, idioom Leermiddelen t.b.v. onderwijs 18.29 Letterkunde Algemeen Literaire genres Literatuurtheorie en literatuurkritiek Origini/Duecento Trecento Meerdere periodes; Bibliografieën; literatuurgeschiedenis ; receptie Poëzie, toneel, proza ; studies, bloemlezingen Bronteksten (Eco, Moretti) Bronnen (tekstedities) ; Filologie (zie ook Diachronie Taalkunde) Bronnen (tekstedities) en studies; (Dante, Petrarca, Boccaccio) Quattrocento Rinascimento, Umanesimo ; Teksten en studies : Alberti, Bioardo, Pulci Cinquecento Rinascimento, Umanesimo (o.a. Ariosto, Bembo, Bruno, Tasso); politieke filosofie (Machiavelli) ; receptie in Nederland Bij voorkeur ook in Engels (budget Literatuurwetenschap) Renaissance in Europees perspectief 3 2 6 6 6 5 5 4 6 7 7 7 6 5 Geschiedschrijving 8 5 Seicento-Settecento Teksten en studies 4 3 Ottocento Tekstuitgaven; studies over belangrijkste auteurs (Foscolo, Leopardi, Manzoni, Carducci, Pascoli, Verga.) 6 5 Novecento Teksten en studies over belangrijkste auteurs (D'Annunzio, Montale, Pirandello, Saba, Svevo, Ungaretti, Calvino, Eco, Fenoglio, Gadda, Levi, Moravia, Pasolini, Pavese, Sciascia, Tabucchi...) 7 4 15./08. etc. XXI Secolo Teksten en studies Grote lacunes in hedendaagse letterkunde Cultuurkunde Italië van pausen, keizers en steden'; hedendaagse cultuur ; cinema Thema (bijv. Mafia) wordt bestudeerd vanuit taalkundig, letterkundig en cultureel perspectief in diverse colleges. 8 1 7 2 Beschikbare middelen Het budget voor 2008, 6.599, gaat dit jaar vrijwel geheel op aan vaste verplichtingen. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen In 2005 heeft de UB de Dante collectie van Tilly van de Sande-Swart ontvangen, ca. 850 titels waaronder drie 16e eeuwse uitgaven van de Divina Commedia. De UB zoekt externe financiering om de collectie, beschreven in de catalogus La collezione Dantesca Tilly van de Sande-Swart, beschikbaar te kunnen stellen. Deselectie In het verleden is slechts zelden een dubbel exemplaar in de collectie opgenomen. Voor het overige zijn er, anders dan op individuele titel, geen specifieke collectiedelen aan te wijzen
waar men over zou kunnen gaan tot deselectie. Door de afspraken in UKB-verband over het deselectiebeleid bij tijdschriften, is het ook niet mogelijk om papieren exemplaren van elektronische tijdschriften te deselecteren.