De Tuin In Het Najaar www.tuinvriend.nl Auteur Jan de With Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt worden. Zonder uitdrukkelijke toestemming van de schrijver. Het is wel toegestaan om dit ebook weg te geven of door te verkopen zolang de inhoud ongewijzigd blijft. 2
Het najaar is nog een fantastische tuinperiode. De hitte van de zomer is voorbij en de lucht is koeler. Toch kunnen er nog vele dagen zijn met een lekker zonnetje. Deze zonnige dagen worden in deze periode wel meestal gevolgd door koude nachten. s Ochtends ligt er dauw op het gazon en soms kan er zelfs al mist optreden. Na de rustigere, tragere zomermaanden komt er weer een wat drukkere periode aan voor de tuin. De gevolgen van het korten van de dagen wordt al snel zichtbaar. Eind september kan er al een begin worden gemaakt met het binnenhalen van vorstgevoelige planten. Of zet ze in ieder geval op een beschutte plek. Planten die lagere temperaturen kunnen verdragen mogen nog buiten blijven. Vooral de zuiderlijke planten, die maar een minimumtemperatuur van 8 10 graden verdragen, moeten al naar binnen. Ziekten en plagen kunnen ook in deze tijd van het jaar nog problemen veroorzaken en daarom is het verstandig om al het zieke materiaal uit de tuin op te ruimen. Als het blijft liggen, krijgen de sporen de kans te overwinteren in de grond waardoor er het volgende jaar nog meer problemen zijn. Dit geldt ook voor plaagdieren. Zij overwinteren tussen bladeren en in schorsspleten. Maar op deze plaatsen overwinteren ook hun natuurlijke vijanden en daarom moet je tuin niet al te netjes opgeruimd zijn voor de winter. Een serre kan het best heel goed schoon gemaakt worden zodat er zeker geen plaagdieren meer aanwezig zijn. In september gaat het normale onderhoud nog gewoon verder. 3
Uitgebloeide bloemen moeten nog uitgeknipt worden, niet voor een langere bloei, wel om mooier te ogen. Eind september zijn de meeste eenjarige uitgebloeid en mogen verwijderd worden. Zorg dat je het onkruid goed onder de knie houdt. Doordat de grond in deze periode niet meer opdroogt maar de bodemtemperatuur nog hoog is, kiemt het onkruidzaad snel. De oogst van de Appels en peren begint in september lekker opgang te komen. De zorg en aandacht van de afgelopen periode wordt beloond met heerlijke vruchten. Is het eenmaal oktober dan verschijnende de mooie herfstkleuren. De rijke schakering aan tinten van de herfstbladeren zorgt voor de prachtigste taferelen. Door nachtvorst en heldere zonnige dagen zullen de kleuren van de bladeren van bomen en heesters nog intenser zijn. Dit is een heerlijke periode om eens in het bos te gaan wandelen. Vruchten zoals bessen vormen nu een extra attractie, niet alleen voor ons, maar ook voor de vogels en andere insecten. Heesters met veel bessen zoals Cotoneasters of viburnum opulus Compactum kunnen het hard te verduren hebben van vogels. Ook bomen zoals lijsterbessen en sierappels zijn dikwijls overladen met vruchten. Niet alleen wij genieten van deze vruchten, ook de vogels doen dit. Ze kunnen een boom binnen afzienbare tijd kaal vreten. Maar dit weegt niet op tegen de voordelen en het plezier men heeft aan vogels. Zij helpen ons door het opeten van 4
plaagdieren en zijn ook boeiend om naar te kijken als ze zich wassen in een waterpartij, of op en af vliegen om een nest te bouwen. Wat later in het najaar gaan de eerste nachtvorsten zich weer aandienen, dus zet alle vorstgevoelige planten, die vorstvrij moeten overwinteren, echt naar binnen. Doordat de dagen nu snel korten is er s avond geen tijd meer om in de tuin te werken. Dit betekent dat het meeste tuinwerk overdag of in het weekend wordt uitgevoerd. Dit kort het aantal uren dat u in de tuin doorbrengt flink in. En sommige werkjes kunnen niet vroeg genoeg gedaan zijn, één ervan is het spitten van zware kleigrond. Hoe meer tijd deze grond krijgt om door vorst en winterse omstandigheden bewerkt te worden, hoe beter. Na de winter zal de grond veel beter te bewerken zijn, doordat de kluiten uiteen gevallen zijn en ze fijn geharkt kunnen worden. Nu breekt ook de tijd aan om volop te gaan planten en verplanten. De bodem is nog warm genoeg zodat de wortels aan de groei zijn voor de winter begint. 5
Het is zeker de moeite waard om nu nog niet te veel te snoeien maar uitgebloeide stengels, zaden en bessentakken te laten staan. Er zijn veel planten die met vruchten en zaden net zo mooi zijn als met bloemen. Veel mensen ruimen borders al in het najaar op terwijl het veel mooier is dit pas in het voorjaar te doen. Al die uitgebloeide bloemen, zaadschermen en vruchten veranderen in schilderijen bij sneeuwval of door de rijp. Bovendien krijgen de vogels dan ook de tijd om ervan te genieten. Wat te doen in het najaar Plaagdieren en insecten. Schade door plaagdieren en insecten zal in deze tijd minder worden. Wees er wel attent op om te voorkomen dat ze overwinteren en volgend jaar vroeger en sterker terug opduiken. Ziektes zoals grauwe schimmel 6
en meeldauw zijn in het vochtige herfstweer nog steeds aanwezig. Deze ziekten kunnen voor een groot deel voorkomen worden. Verwijder onkruid, dit is immers een waardplant voor ziekten en plagen. Zorg voor een goede hygiëne en verwijder onmiddellijk altijd alle aangetaste planten(delen). Een chemische bestrijding is nu meestal weinig zinvol. De plantperiode is aangebroken. Het planten van bomen en heesters in container in de herfst heeft verschillende voordelen. In deze tijd van het jaar is de grond nog relatief warm en vochtig. De wortels kunnen daardoor nog voor de winter aan de groei gaan en de planten nemen dan een vliegende start in het voorjaar. Planten met blote wortel kunnen pas vanaf november tot einde maart geplant worden. Zij kunnen de hele rustperiode, van nu tot eind maart, geplant en verplant worden. Ze zijn goedkoper dan een in pot gekweekt exemplaar. Omdat de grond nog vochtig is hoeft er minder aandacht gegeven te worden aan water geven. Geef tijdens en na het planten wel altijd voldoende water en blijf goed water geven. Let vooral op de groenblijvende heesters, deze blijven namelijk ook in de winterperiode verdampen. Plant bomen en heesters altijd op dezelfde hoogte als ze op de kwekerij stonden. Dit is te zien aan een verkleuring. Het lichte gedeelte heeft onder de grond gestaan, het donkere stuk is het bovengrondse gedeelte. Als de gekochte planten vrij droog zijn, kunt je ze het best een tiental 7
minuten in een volle emmer water zetten. Hierdoor zal de wortelkluit bij het planten goed nat zijn. Hagen snoeien. De snoei van de hagen kan nog tot half september. Buxus en coniferen hagen niet meer snoeien na augustus. De plant moet nog voldoende kunnen herstellen om afhard de winter in te gaan. 8
(Klim)rozen. Begin met het snoeien van klimrozen als ze uitgebloeid zijn. Als ze nog bloeien, wacht dan tot de volgende maand. Verwijder bij het snoeien eerst dood of ziek hout. Kijk vervolgens naar nieuwe scheuten, vooral scheuten die uit de voet van de plant komen, om te kunnen aanbinden. Als er daar niet zoveel van zijn, snoei dan alle zijtakken van de gesteltakken terug tot op 2 à 3 knoppen. Verwijder indien mogelijk alle hele oude takken en snoei ze tot de grond terug. Bind eventueel ter vervanging nieuwe scheuten aan. Struikrozen kunnen in november terug gesnoeid worden tot kniehoogte. Botanische rozen behoeven pas in het voorjaar gesnoeid te worden. De plantvoet van de roos dient voor de winter goed aangeaard te zijn. Hier zit namelijk de entplek en deze moet ruim onder de aarde te zitten. Zit de entplek boven de grond dan maakt de plant veel minder nieuwe grondscheuten aan het komende jaar. Vaste planten scheuren. September is een ideale maand om vaste planten te scheuren. De oudere pollen die er slecht uitzien en in het midden open vallen kun je uitspitten. Deel de plant op in kleine polletjes van ongeveer 10 cm en plant ze terug op een passende onderlinge afstand. Wanneer je dit doet is het verstandig gelijktijdig de grond wat te verbeteren. Zodat de planten weer een goede start hebben. Dit werk kun je ook nog doen tot half 9
december met de later afstervende planten. Mits het weer goed blijft natuurlijk. De vaste plantenborder. Een border is bijna nooit voor de eerste keer goed, en zelfs dan. De kleuren- en bladcombinaties kan men nog goed inschatten, de juiste hoogte en groeikracht zijn veel moeilijker. Een border is eigenlijk een werkstuk dat constant moet worden bijgeschaafd, sommige planten worden te breed, een andere kleurencombinaties is misschien toch beter, die plant wordt dan weer iets te hoog, Het voordeel van vaste planten is dat ze gemakkelijk te verplanten zijn en gemakkelijk ergens anders verder groeien. 10
De Vijver Doe in het najaar niet te veel meer aan de vijver. Verwijder in ieder geval het afstervend blad en plantendelen. Zodat er zo min mogelijk rotting kan ontstaan in de vijver. Te dicht op elkaar groeiende vijverplanten moeten gedund worden. Zuurstofplanten en drijvende planten kunnen het zo goed doen dat de vijver helemaal volgroeid. Om andere planten ook een kans te geven, moeten ze dus worden uitgedund. Tot half september mag je hier nog wat aan corrigeren. Daarna niet meer. Laat de planten enige tijd naast de vijver liggen zodat de meegeschepte dieren terug naar de vijver kunnen. Oeverplanten die te sterk woekeren kun je ook op gaan scheuren in deze periode. Breng een net aan over de vijver om de bladeren op te vangen voordat ze naar de bodem zinken. Als er veel bladeren in de vijver terecht komen, zal het gaan rotten. Tijdens dit proces kunnen er gassen vrijkomen die giftig zijn voor vissen en andere dieren. Neem een fijnmazig net. Gazon. September is nog een goed groeimaand voor het gras. Heb je een matige gasmat dan is begin september nog een prima periode om hier wat aan te doen. Je kunt overwegen om het gras nog eens goed te verticuteren en opnieuw door te zaaien. De bodem is lekker warm en het 11
graszaad zal snel kiemen. Zo start je het komend voorjaar met een goed gazon. Als bemesting is het belangrijk een extra kalium gift te geven. Dit zorg voor een goede afharding van het gras. En zal er minder kans zijn op schimmels. Verwijder gazonvilt uit uw gazon. In de loop van de tijd zal er in uw gazon een laagje dood gras en ander afval ontstaan. Dit noemt men een viltlaag. Als deze viltlaag lang aanwezig blijft verstoord dit de luchtcirculatie in de bodem en ontstaan er problemen met de waterafvoer. Hierdoor zullen onkruiden en mossen oprukken en uw gazon verpesten. Deze viltlaag kan best rond deze periode worden verwijderd. Deze viltlaag kan gemakkelijk met een speciale verticuteerhark of een verticuteermachine worden verwijderd. Gras heeft net als elke plant lucht nodig. Een gazon wordt echter nogal veel betreden waardoor het oppervlak volledig verdicht. Ook kan het zijn dat je regelmatig problemen hebt met de waterdoorlatendheid van je 12
gazon en dat er plassen op blijven staan. Om dit te verhelpen kan je het gazon het best beluchten door een spitriek om de 15 cm diep in de grond te steken en een beetje heen en weer te bewegen. Daarna kun het afstrooien met grof zand zodat de gaatjes hiermee opgevuld worden. Voor grotere gazons kan dit het best met een prikrol gedaan worden. Kleine kale plekken kunnen gemakkelijk hersteld worden door wat graszaad te strooien. Hark eventueel vilt uit, maak het oppervlak wat los en egaliseer. Meng graszaad met zand en verdeel dit mengsel gelijkmatig over de plek. Druk stevig aan met de achterkant van een platte schep. Bedek eventueel met gaatjesplastic zodat het zaad sneller kiemt. Is je gazon dermate slecht en vol van onkruid dan is het verstandig opnieuw te starten, Plag de bestaande grasmat af en spit en egaliseer de ondergrond. Gebruik nieuw graszoden van goede kwaliteit en je zal in het voorjaar weer het prachtigste gazon hebben. Verwijder wekelijks het blad van het gazon. Als het blad op het gazon blijft liggen zal de grasmat verstikken en zullen er in het voor jaar kale plekken ontstaan. Het rottende blad is een broedhaard voor allerlei schimmels die het gras kunnen aantasten. Bovendien zijn gevallen bladeren die nat zijn en beginnen te rotten zeer glibberig. Het is dus niet ondenkbaar dat valpartijen het gevolg zijn. Loop bij nat weer niet te veel op het gazon. Zeker op kleigronden ontstaat hierdoor structuurbederf. Ook in de periodes van strenger vorst is het verstandig niet te veel op het gazon te komen. Het bevroren gras 13
breekt als het ware en zal na de dooi bruin gaan verkleuren. De maaibeurten van het gazon zullen nu drastisch terug gaan lopen. Doordat het gazon minder hard groeit, Zorg echter wel dat het gras niet te lang de winter in gaat. Blijf doormaaien zolang het gras nog groeit. Dit kan zelfs nog zijn tot eind november. Gaat het gras te lang de winter in dan geeft dit alleen maar meer kans op ziektes en schimmels. Waardoor uiteindelijk ook weer meer kans op onkruid en mos. Fruit. Het is gemakkelijk om te zien of fruit plukrijp is of niet. Neem de vrucht in je hand en beweeg hem opzij of naar boven. Als het steeltje gemakkelijk loslaat is ze rijp, is dit niet zo dan moet je het na enkele dagen nogmaals proberen. Belangrijk bij het plukken is dat je niet de vruchtzetel afbreek. 14
(De vruchtzetel is het korte takje waar de appel aan vast zit). Gebeurt dit wel dan zal de vorming van vruchtknoppen stagneren. En zal je het jaar daarop aanzienlijk minder fruit oogsten. Bewaar enkel gaaf fruit. Door beschadigd of ziek fruit te bewaren, zullen ziekten en plagen zich sneller naar het andere fruit verspreiden. Hierdoor wordt de bewaartijd flink ingekort. Bewaar het fruit op een droge koele plek. Er zijn rassen die je tot de jaarwisseling kan bewaren. Bewaar nooit appels en peren dicht bij elkaar dat geeft ook sneller rotting van het fruit. Peren moeten voordat ze gegeten worden enkele dagen in een warme kamer liggen. Winterbloeiers. Wil je in het late najaar of de winter meer kleur in de tuin dan is oktober een goed moment om winterbloeiers te planten. Mooie winterbloeiers zijn: Viburnum bodnantense Dawn, Prunus subhirtella Autmnale, Viburnum tinus, Jasminum nudiflorum, Skimmia, Mahonia baelii, Hedera helix Arborescens, Maar natuurlijk ook winterheide en als éénjarige winterviolen 15
Grond bewerking. Spitten lijkt vermoeiend werk en is dat ook als u grote stukken achter elkaar doet. Maar spitten hoeft geen zwaar werk te zijn. Het weer is niet te warm of te koud in deze periode en de grond is licht vochtig, maar niet plakkerig. Het belangrijkste is dit werk rustig te doen en jezelf niet te forceren. Deel het werk op in stukken waartussen je even gaat rusten of iets anders gaat doen. Koop een goede spade, liefst een roestvrije, stalen spade die goed in de hand ligt. Op stukken die blijven braak liggen (groentetuin, ) kunt u een groenbemester inzaaien. Maak de grond plantklaar. Als je van plan bent volgende maand planten met blote wortel aan te planten, kunt je nu de grond al voorbereiden. Zeker bij planten die voor structuur zorgen in de tuin en voor langere tijd blijven staan is dit heel belangrijk. Bezuinig niet op de voorbereiding van de grond want een goede structuur vormt de basis voor een mooie tuin zonder al te veel problemen. Als de grond nog nooit is bewerkt, steek dan 2 spaden diep en werk veel organisch materiaal onder. Bij nieuwe aanplantingen in een oude border moet u een plantgat maken dat zeker groot genoeg is. Plant bomen en grote heester op een terpje; de grond klinkt namelijk nog wat in. Als er een boompalen nodig is, dan moeten deze eerst gezet worden. Anders worden de wortels van de plant misschien beschadigd. Maak de grond onderin het plangat goed los met een spitvork en meng organisch materiaal onder. Spit onbeplante stukken. Werk zoveel mogelijk organische materiaal in waardoor de structuur verbetert. 16
Zaai groenbemesters. Groenbemesters kunnen nog gezaaid worden op kale grond. Winterrogge kan nog tot eind november worden gezaaid. De groenbemesters worden in het voorjaar ondergespit zodat waardevol organisch materiaal wordt toegevoegd. Tevens wordt de bodemstructuur en de vruchtbaarheid verbeterd. De border. Blijf het onkruid verwijderen. Ook in de herfstmaanden groeit het onkruid door. Hoe schoner de winter in des minder werk in het voorjaar Blad dat in de border valt, kan blijven liggen. Dit vormt immers een goede bescherming tegen de vorst in de winter. Het niet verteerde blad kan in het voorjaar licht door gewerkt worden. Hou je van zelf zaaien. Verzamel dan in september nog het laatste zaad van bloemen. Laat het eerst nog goed opdroogen binnen. Verpakt het daarna in een papierenzak om het te bewaren. 17
Knip begin september nog de mooiste bloemen uit de hortensia en droog ze voor een droogboeket. Bemesting. In het najaar gaan de planten zich voorbereiden op de rustperiode. De groei komt tot stilstand en veel groene delen sterven af. Bemesting is in deze periode dus niet meer nodig. Wel is het verstandig alle groenblijvende planten een extra kaligiftje te geven. Kali zorgt namelijk voor een goede afharding van het gewas. Doe dit wel vroeg in september anders heeft de plant niet de mogelijkheid om het nog op te nemen voor de winter. Vinassekali van Ecostyle is een goed product. Compost. Het is nu tijd om de composthoop leeg te maken. En te verwerken in de tuin. Op deze manier is er weer plek voor het komende blad en de plantenresten. Strooi regelmatig wat kalk op de composthoop, dit bevordert het omzettingsproces. Leg takken op een plek uit het zicht bv achterin de border. Het biedt een goede overwinteringplek voor allerlei nuttige diertjes en insecten. Wees zuinig op egels en padden want zij zijn natuurlijke vijanden van veel schadelijke insecten. 18
Vogels in de tuin. Maak nestkastjes schoon omdat in oud nestmateriaal wel eens parasieten kunnen zitten. Door ze nu schoon te maken, zullen vogels in het voorjaar eerder nestelen. Doe dit werkje zo snel mogelijk, want in de winter hebben de vogels ook nog eens behoefte aan een warme schuilplaats. De kans is dan groot dat deze schuilplaats hun nestplaats wordt. Ook mag men de vogels niet vergeten te voederen. Ook het voorzien van vers water is belangrijk. Dit is minstens even belangrijk als voedsel voor een vogel. Dek het water af met een netje zodat de vogel zich niet gaat wassen in het water. Bescherm jonge planten. Bescherm jonge planten tegen konijnen. Konijnen kunnen veel schade aanrichten, maar door enkele eenvoudige voorzorgsmaatregelen kan het ergste worden voorkomen. Jonge planten kunnen zelfs beschermd 19
worden door een rand van kippengaas. Ook bij bomen is dit effectief. Hebt u veel last van konijnen dan kunt u overwegen om uw hele tuin hiermee te omgeven. De kippengaas moet minstens 30 cm in de grond zitten en langs de buitenkant, onder de grond in een L-vorm worden ondergegraven. Hierdoor gaat het konijn niet naar beneden graven om er onderdoor te gaan als hij de draad tegenkomt. Bescherm vorstgevoelige en pas geplante bomen en heesters tegen de vorst en koude wind. Sterke wind zal het blad beschadigen, omdat het daardoor uitdroogt en snijdende wind kan meer schade toebrengen aan planten als koude alleen. Indien men planten wil beschermen met noppenfolie of plasticfolie moet men zorgen dat deze de planten nooit raakt en slechts tijdelijk dient. Als ze te lang blijft liggen krijgt men een verhoogde kans op rot en schimmels. Al het vocht dat op de plastic condenseert zal hieraan vastvriezen samen met het blad van de plant. Hierdoor zal de plant beschadigd raken. Bomen. Met de najaarsstormen op komst is het goed de jonge bomen te controleren. Controleer boombanden en -palen. Deze moeten regelmatig gecontroleerd worden, om te zien of de boompalen nog goed zijn en de boombanden niet in de stam of de takken van de boom snijden. Wordt hier niets aan 20
gedaan, dan zullen ze in de loop der tijd ernstige schade oplopen. Staat het band te los dan is het zaak het band aan te spannen. Paden en vlonders. Verwijder mos en algen van de paden en de vlonders. In deze tijd van het jaar kunnen paden bij erg nat weer zeer glad worden. Hier zijn allerlei middelen voor verkrijgbaar, maar deze werken ook maar ten dele. De algen hechten zich aan het vuil wat op de straat of vlonder ligt. Belangrijk is dus te zorgen dat het goed schoon blijft. Het beste werkt dit door met een hogedrukreiniger de straat of vlonder een keer goed af te spuiten. Maar ook goed borstelen is een mogelijkheid. Je kunt ook eventueel wat grof zand strooien zodat de paden ook minder glad zijn bij nat weer. Bloembollen. Het najaar is de ideale tijd om al te zorgen voor bloei in het vroege voorjaar. Erg mooi zijn de bloembollen de je kunt laten verwilderen. Deze plant je eenmalig en daarna komen ze ieder jaar weer opnieuw op. Een goed tuincentrum heeft hiervan meestal ook wel een ruime keus. 21
Beregeningsinstallatie. De tijd van sproeien is nu wel voorbij, hooguit incidenteel nog eens voor de potten of de nieuwe aanplant. Ontwater slangen en sproeiers en berg ze vorstvrij op. Heb je een pomp vergeet dan ook deze niet af te tappen. Heb je een vaste installatie dan is het zaak alle kranen te openen zodat de leidingen zoveel mogelijk leeg kunnen stromen. Ook is het handig de buitenkraan niet te vergeten. Zit die op een beschutte plaats aan de woning dan zal het niet zo n vaart lopen. Maar op een koude noordoostzijde is bevriezing niet uitgesloten. Tap hen dan voor de zekerheid tijdig af Veel Tuinplezier! Voor nog veel meer tuintips over zaken als Snoeien, Bemesting, Bodemverbetering, Ziektes en plagen, Vijveronderhoud, enz,enz, Kijk op http://www.tuinvriend.nl/praktische-tuintips Veel Tuinplezier! 22