Inhoud pagina Aanwijzingen voor de kandidaat 3 A Lago Wirense 4 B Regionale verschillen binnen de Europese Unie 6 C Zuidland, Nieuw Haollan, Terra Nullius, ofwel Australië 8 D Thuis op de kaart in Nigeria 13
Verantwoording 2006 Stichting Aardrijkskunde Olympiade Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Auteurs: Bruno van Erp Taalman Kip, Hans Maas, Henk Post, Toine Rijnen Advies: Wim Bos, Arij Eijsberg, Alienke Jansen, Maarten Kimmel, Ruud van Roon, Lieuwe Veerman Eindredactie: Bruno van Erp Taalman Kip Vormgeving omslag: Studio Oude Vrielink bv Vormgeving binnenwerk: Arjen Boxem, Rita Kleise De Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2006 wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen C.M. Kan-Instituut voor onderwijs in Geografie en Planologie, FMG-UvA Cito: Instituut voor Toetsontwikkeling Educatieve Faculteit Amsterdam Faculteit Aardwetenschappen, Vrije Universiteit Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen, Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht Hogeschool voor Arnhem en Nijmegen, Instituut voor Leraar en School Radboud Universiteit, Nijmegen School of Management. Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap Lerarenopleiding Voortgezet Onderwijs BVE, Hogeschool Rotterdam NHTV Internationale Hogeschool Breda NS Internationaal SLO, Specialisten in Leerplanprocessen Topografische Dienst Transparencies to Educate Uitgeverij Malmberg Unie van Waterschappen Wolters Noordhoff Atlasproducties 2
Aanwijzingen voor de kandidaat 1. Deze toets bestaat uit vier vraagstukken, elk met een aantal deelvragen. 2. Het totaal aantal te behalen scorepunten is. A Lago Wirense B Regionale verschillen binnen de Europese Unie C Zuidland, Nieuw Haollan, Terra Nullius ofwel Australië D Thuis op de kaart in Nigeria 20 punten 15 punten 30 punten 15 punten 3. Geef niet meer antwoorden (redenen, voorbeelden en dergelijke) dan worden gevraagd. Als er bijvoorbeeld twee redenen worden gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, worden alleen de eerste twee in de beoordeling meegeteld. 4. Bij sommige vragen moet je eerst een keuze bepalen en die vervolgens toelichten/beargumenteren. Vaak wordt er dan voor deze keuze geen score toegekend maar wel voor een juiste/passende toelichting/argumentatie. 5. Bij de uitlegvragen wordt gelet op de volledigheid van de uitleg. Bij een volledige uitleg moet je niet alleen de oorzaak, reden, of verklaring geven maar ook een onderbouwing met een bron of een opbouw van je uitleg in twee stappen. Voor zo n volledige uitleg krijg je meestal 2 scorepunten, voor een uitleg die gedeeltelijk juist is, kan de beoordelaar 1 scorepunt toekennen. Zorg dat je uitleg zo kort/beknopt mogelijk is. 6. Schrijf alle antwoorden met het bijbehorende nummer op je antwoordblad. Gebruik voor elk onderdeel (A tot en met D) een nieuw antwoordblad. 7. Gebruik bij deze toets de 52e editie van De Grote Bosatlas. Bij elk vraagstuk begint de nummering van de bronnen met 1. De bronnen zijn dus niet doorgenummerd. 8. Het gebruik van kladpapier, rekenmachine en geodriehoek / liniaal is toegestaan. 9. Je hebt voor deze toets 180 minuten de tijd. Succes! 3
A Lago Wirense Op kaartblad 34 van de Grote Bosatlas staat sterk gegeneraliseerd onder andere het voormalige eiland Wieringen afgebeeld met een schaal 1:460.000. Op de losse bijlage is Wieringen veel gedetailleerder afgebeeld. De schaal van deze kaart is 1:50.000. 1 (1p) Welk belangrijk kaartelement is door het generaliseren van de gegevens op kaartblad 34 bij het voormalige eiland Wieringen weggevallen? Op de bijlage van de detailkaart van Wieringen staat ook een gedeelte van de Wieringermeerpolder afgebeeld. Op deze kaart staan met de letters X en Y twee punten aangegeven waar een grondboring is gemaakt. Deze grondboring gaat tot aan het zogenaamde voetstuk van Nederland. Dit is de oude pleistocene ondergrond die ooit door de grote rivieren is neergelegd. 2 (5p) Benoem de verschillende afzettingen die je van boven naar beneden op de plaatsen X en Y tegenkomt door het onderstaande schema op je antwoordblad over te nemen en in te vullen. Geef ook in het schema van elke afzetting afzonderlijk aan op welke wijze deze afzetting is gevormd. afzetting boring bij X ontstaanswijze boring bij Y ontstaanswijze 1 2 3 XXXXXXXXXX XXXXXXXXXX 4 XXXXXXXXXX XXXXXXXXXX 5 XXXXXXXXXX XXXXXXXXXX 6 XXXXXXXXXX XXXXXXXXXX Enkele jaren geleden werd het plan gelanceerd om de Polder Waard- Nieuwland weer onder water te zetten (uitpolderen). Dit nieuw te vormen meer onder de naam Lago Wirense zou als nieuwe economische motor voor dit gebied moeten dienen. De eerste spade zou al in 2006 in de grond kunnen gaan. Daarbij gaat het om het gedeeltelijk verlagen van de polder en het aanleggen van allerlei infrastructurele voorzieningen. Dit wordt in de plannen de eerste stap genoemd. 3 (1p) Om hoeveel vierkante kilometer gaat het hier ongeveer? 4 (2p) Geef twee argumenten, bezien vanuit de bewoners van de Polder Waard- Nieuwland, waarom uitpoldering hier goed mogelijk is. 4
Het nieuwe meer krijgt behalve een recreatieve functie ook een functie op waterstaatkundig gebied. 5 (1p) Welke functie wordt hier bedoeld? De boeren in het noordelijke deel van de Wieringermeer zijn echter niet zo blij met deze plannen. Het gaat daarbij niet alleen om de woonomgeving, maar ook om de bedrijfsopbrengsten. 6 (2p) Leg uit op welke wijze de aanleg van dit nieuwe meer de bedrijfsopbrengsten in negatieve zin kan beïnvloeden. De stappen 2 (vanaf 2010) en 3 (vanaf 2012) bestaan onder andere uit het verder uitbouwen van de infrastructuur, de aanleg van stranden, nieuwe dijkringen, een jachthaven, de uitgifte van kavels en vergroting van het meer in westelijke richting. 7 (4p) Maak met behulp van twee voorbeelden duidelijk dat Lago Wirense als nieuwe economische motor voor dit gebied kan dienen. Maakt Lago Wirense een goede kans om als economische motor te gaan functioneren? Je kunt bij de beantwoording van deze vraag Lago Wirense op nationaal schaalniveau en op internationaal schaalniveau bekijken. 8 (4p) Wat is je conclusie als je de plannen op beide ruimtelijke schalen bekijkt? Onderbouw je conclusie met voor elk schaalniveau een argument. 5
B Regionale verschillen binnen de Europese Unie Door voortgaande Europese integratie zou er een sterke economische samenwerking ontstaan tussen de lidstaten van de EU. Ook zouden de welvaartsverschillen tussen de lidstaten kleiner worden. Stelling: Tussen 1965 en 1995 is er sprake van een toenemende economische samenwerking tussen de meeste lidstaten. 1 (2p) Leg uit of bovenstaande stelling juist is. Onderbouw je antwoord met gegevens van een kaart op kaartblad 77. Door voortgaande Europese integratie mag je verwachten dat de welvaartsverschillen tussen de lidstaten kleiner zijn geworden. Maar je kunt je afvragen of deze verwachting wel terecht is. 2a (1p) Noem de vier armste landen van de EU in 1995. 2b (2p) Zijn de welvaartsverschillen tussen deze vier armste landen van de EU en de overige EU-lidstaten in de periode 1965-1995 inderdaad kleiner geworden? Onderbouw je antwoord met gegevens van kaartblad 77. Binnen de afzonderlijke lidstaten bestaan nog grote verschillen in welvaart tussen de verschillende regio s. Je gaat drie regio s vergelijken die op de nationale ruimtelijk schaal tot de regio s behoren met het laagste bruto binnenlands product/inwoner (BBP/inw). Je gaat onderzoeken of deze regio s ook overeenkomstige demografische, economische en geografische kenmerken hebben. Deze regio s zijn: - Chemnitz (Duitsland) - Cornwall (Verenigd Koninkrijk) - Calabria (Italië). 3a 3b 3c De relatieve ligging van één van deze drie regio s op de ruimtelijke schaal van de EU is sinds 2004 sterk veranderd. (1p) Welke regio wordt hier bedoeld? (1p) Wat is er in de relatieve ligging van deze regio veranderd? (1p) Waardoor is de relatieve ligging van deze regio veranderd? 6
In demografisch opzicht verschillen de regio s Chemnitz en Cornwall sterk van elkaar. 4 (2p) In welk opzicht verschilt de bevolkingsgroei in beide regio s van elkaar en welke twee atlaskaarten gebruik je om dit verschil te vinden? Onderzoeksvraag: Bestaat er een relatie tussen het BBP/inwoner en de werkloosheid in de drie hierboven genoemde regio s? Een hypothese bij deze onderzoeksvraag kan zijn: Regio s met een laag BBP/inwoner kennen een grote werkloosheid. 5 (3p) Geef van elk van de regio s Chemnitz, Cornwall en Calabria aan of deze wel of niet voldoet aan het in de hypothese gestelde. Onderbouw je antwoord met gegevens uit de atlas. Zonder herstructurering van de landbouw in nieuwe lidstaten in Middenen Oost-Europa dreigt het gemeenschappelijke landbouwbeleid van de EU onbetaalbaar te worden. 6 (2p) Welke twee gegevens uit de basisstatistiek Europa, economie en werken heb je nodig om te kunnen aantonen dat herstructurering van de landbouw in bijvoorbeeld Polen noodzakelijk is? 7
C Zuidland, Nieuw Haollan, Terra Nullius, ofwel... Australië A Geschiedenis In Europa werd al eeuwenlang druk gespeculeerd over het bestaan van een Zuidland. In de 5 e eeuw vóór Christus ging de Griekse wiskundige Pythagoras er al van uit dat de landen op het noordelijke halfrond een tegenhanger moesten hebben op het zuidelijke halfrond. Pas tijdens de 16 e eeuw werden de eerste pogingen ondernomen om het onbekende Zuidland, ook wel Terrae Australis Incognitae genoemd, te vinden. (www.australie.nl) In March 1606 the crew of the Duyfken, a Dutch East India Company ship, under the command of Captain Willem Janszoon, landed on Cape York Peninsula, becoming the first recorded Europeans to set foot on Australian soil (www.foreignminister.gov.au). bron 1 Ontdekkingsreizigers bij Australië 8
1a 1b 1c 1d 1e Vier van de vijf ontdekkingsreizigers uit bron 1 zijn Hollanders. (2p) Geef een historisch-geografische verklaring voor de ontdekking van het Zuidland juist door Hollanders. Bekijk bron 1 en de atlaskaarten 144-145. Bij toeval werd het Zuidland ontdekt. (1p) Welk bestemmingsgebied wilden de Hollanders, vanuit historisch perspectief, eigenlijk vinden? Bekijk kaartblad 180 van de atlas. (3p) In welk jaargetijde is de Duyfken waarschijnlijk aan de terugreis van Australië naar Nederland begonnen? Leg je keuze uit met behulp van genoemde atlaskaart. Op de route van Australië naar huis moest de Duyfken enkele gordels van windstilte passeren. (3p) Geef de verklaring voor het ontstaan van deze stiltegordels. Bekijk de atlaskaarten 144-145. De eerste Brit in Australië was kaperskapitein William Dampier (Dampier is een plaats aan de noordwest kust van Australië) die in 1688 voet aan wal zette. Net als de Hollanders was hij weinig onder de indruk van wat hij daar aantrof. (1p) Waardoor was het gebied waar Dampier aan wal ging niet in trek bij de Britten? In 1770 was Groot-Brittannië de grootste zeemacht ter wereld en kreeg kapitein James Cook de opdracht van de Admiraliteit van Engeland om een groot gedeelte van het nieuwe land te claimen. Op 29 april 1770 zeilde Cook met zijn schip Endeavour de Botany Bay binnen, vlak bij Sydney. Hij verklaarde toen alles wat ten oosten van de 135 e lengtegraad lag tot Brits grondgebied. De Engelsen noemden het gebied dan ook Terra Nullius, dat leeg land betekent en dat dus aan niemand toebehoorde. 1f 1g (1p) Welke naam op de kaart verwijst naar het gebied waar de eerste kolonisten die zich hier vestigden vandaan kwamen? (1p) Welke fysisch-geografische overeenkomst tussen het gebied van herkomst en het gebied van vestiging geeft een verklaring voor de kolonisatie door de Britten van juist dit gebied? 9
B Aboriginals De Aboriginals zijn de oudste bewoners van Australië. Zij kwamen in het verre verleden vanuit Zuid-Oost Azië naar Australië. 2a 2b 2c Bekijk de atlaskaarten 142-143 en 175. (1p) In welk geologisch tijdvak zullen de Aboriginals waarschijnlijk van Zuid-Oost Azië naar Australië zijn overgestoken? (2p) Waarom juist in dat tijdvak? De Aboriginals hebben een eigen cultuur ontwikkeld die duizenden jaren nagenoeg hetzelfde is gebleven. (2p) Geef daarvoor de verklaring. In 1967 vond er een belangrijke omslag plaats in de houding van de moderne Australiërs ten opzichte van de oorspronkelijke bewoners. Tot dan toe werden zij nog steeds als tweederangs burgers beschouwd en behandeld. In een nationaal referendum sprak de Australische bevolking zich voor het eerst overweldigend positief uit over van wetten ten gunste van de Aboriginals. Eindelijk werden Aboriginals voortaan in de volkstellingen opgenomen en verplichtte een groot deel van de Australische bevolking de regering de leefomstandigheden van Aboriginals te verbeteren. 3 (2p) Geef de geografische verklaring voor de moeizame integratie van de Aboriginals in de overwegend blanke Australische samenleving. C Migratie bron 2 Nederlanders in Australië Australië is van oudsher een migrantennatie. Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn bijna zes miljoen mensen naar dat land geëmigreerd. Het inwonertal verdubbelde tussen 1945 en eind jaren zestig tot 14.000.000. Vandaag wonen er ongeveer 20.000.000 mensen, van wie een kwart in een ander land is geboren. In 2002 woonden er volgens officiële cijfers 90.000 mensen in Australië die in Nederland zijn geboren (in 1961 waren dat er 102.000) en ongeveer 270.000 Australiërs zeggen dat zij Nederlandse voorouders hebben.(naar: www.wereldomroep.nl) 10
bron 3 Nederlanders die in het buitenland wonen, 2001 bron 4 Emigratie van Nederlanders naar enkele landen van bestemming 3a 3b 3c Bekijk bron 4. (2p) Noem twee pushfactoren ter verklaring van de sterke emigratie vanuit Nederland naar de genoemde landen in de periode 1948-1960. Vanaf begin jaren zestig van de twintigste eeuw nam de emigratie vanuit Nederland af. (3p) Geef hiervoor de verklaring met gebruikmaking van de interactietheorie van Ullman. (2p) De Nederlanders in Australië staan bekend als de onzichtbare immigranten. Leg uit wat hiermee bedoeld wordt en geef ook aan waardoor die onzichtbaarheid veroorzaakt wordt. 11
3d (2p) Formuleer een hypothese die een verband legt tussen de economische hoogconjunctuur in Nederland en retourmigratie uit de emigratielanden. bron 5 Wie nog geen 45 jaar oud is, goed opgeleid is en zin heeft in een baan in Australië kan de koffers alvast inpakken. De Australische overheid wil in 2006 maar liefst 100.000 arbeidskrachten werven uit onder andere India. (naar: www.wereldomroep.nl). Lees en bekijk bron 5. Skills kun je in deze context het beste vertalen als beroepsvaardigheden. 3e Stelling: De selectieve migratie van (hoog) opgeleide arbeidskrachten uit ontwikkelingslanden naar Australië draagt bij aan de verdere ontwikkeling van deze groep landen. (2p) Geef twee argumenten waarom je het met deze stelling eens of oneens bent. 12
D Thuis op de kaart in Nigeria Bekijk de kaarten 151C, D, E en F. Van kaart C naar kaart F verandert de kaartschaal. 1 (3p) Wordt de schaal van kaart C naar F kleiner of groter? Motiveer je keuze met behulp van drie argumenten die je aan de kaarten ontleent. Lagos was tot 1991 de hoofdstad van Nigeria. Vijftien jaar daarvoor, in 1976, besloot de Nigeriaanse regering op een andere locatie een geheel nieuwe hoofdstad te bouwen. 2 (4p) Geef met gebruikmaking van gegevens op kaartblad 151 twee verklaringen waarom de Nigeriaanse regering koos voor een hoofdstad op een andere locatie. 3a 3b Bekijk kaart 151C. In de periode 1960-1996 vonden er veranderingen plaats in de administratieve indeling van Nigeria. (1p) Aan welke vorm van regionaal bewustzijn proberen deze veranderingen in de administratieve indeling tegemoet te komen? (2p) Beargumenteer of je de ontwikkeling zoals die in kaart is gebracht, gewenst of minder gewenst vindt. 4a 4b Nigeria is een typisch voorbeeld van een land waarin de begrippen natie, staat en volk niet samenvallen. (1p) Welke vorm van regionaal bewustzijn is van toepassing op de in kaart 151C1 beschreven en afgebeelde situatie? (1p) Welk gegeven op kaartblad 151 is de meest voor de hand liggende oorzaak van de poging tot afscheiding van de Ibo in 1967? Bekijk kaart 151C. 5 (3p) Geef een verklaring voor het spreidingspatroon van de drie verschillende godsdiensten in Nigeria. Ga in je verklaring in op de relatieve ligging van de gebieden met de verschillende godsdiensten. 13