Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen Maagslijmvliesontsteking
Deze brochure is ontwikkeld door de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. De Maag Lever Darm Stichting is een onafhankelijke organisatie die zich inzet om maag-, darm- en leverziekten te voorkomen en te bestrijden en patiënten een betere kwaliteit van leven te kunnen bieden. De stichting werkt intensief samen met organisaties en personen die een bijdrage kunnen leveren aan het realiseren van deze missie, zoals patiëntenorganisaties, vrijwilligers, verenigingen van specialisten en zorgprofessionals, overheden en het bedrijfsleven. De Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen is de wetenschappelijke beroepsvereniging van maag-darm-leverartsen. De vereniging wil onder andere de kennis over ziekten van de spijsverterings organen bevorderen. Hieronder vallen slokdarm, maag, dunne darm, dikke darm, alvleesklier, lever en galwegen, en het anale gebied. Inhoud Maagslijmvliesontsteking Een verhaal uit de praktijk Wat is een maagslijmvliesontsteking? De spijsvertering Een maagslijmvliesontsteking Wat zijn oorzaken? Wat zijn de klachten? Wat kan de arts doen? Medicijnen Onderzoek Wat kunt u zelf doen? Hoe verder? Extra informatie of vragen? 4 5 5 6 7 8 10 10 11 13 16 16 september 2009 Redactie Maag Lever Darm Stichting Ontwerp en opmaak Oranje Vormgevers Illustraties Van der Zon Visueel Drukwerk Dunnebier Print Artikelcode 5043
Een verhaal uit de praktijk Wat is een maagslijmvliesontsteking? De laatste weken ging er geen dag voorbij zonder dat ik last had van een opgeblazen gevoel, en ook was ik soms behoorlijk misselijk. Eerst dacht ik dat ik deze klachten had door alle hectiek en drukte op mijn werk. Maar ook tijdens mijn vakantie bleven de klachten aanhouden. Af en toe zo was ik misselijk dat ik voor de zekerheid maar naar de wc ging, maar gelukkig hoefde ik niet over te geven. Mijn vriend zei me dat ik maar eens naar de huisarts moest gaan. De huisarts heeft mijn bloed en ontlasting laten onderzoeken. Ik kreeg te horen dat ik een bacterie had, de zogenoemde Helicobacter pylori. De huisarts vermoedt dat ik een maagslijmvliesontsteking heb. Hij heeft mij door verwezen naar een maag-lever-darm arts in het ziekenhuis. Ik heb een maagonderzoek gehad waarbij de binnenkant van mijn maag is bekeken. Daarna werd mij verteld dat ik een ontsteking heb aan het maagslijmvlies. Ik moet nu twee soorten antibiotica slikken, en ook heb ik maagzuurremmers gekregen. De huisarts heeft gezegd dat er een kans is dat ik nog lang last blijf houden van maagklachten, maar de klachten wel verminderen na de kuur. Ik vind het maar niks om medicijnen te slikken, maar ben blij dat het niks ernstigs is. In deze brochure krijgt u meer informatie over een maagslijmvliesontsteking. De brochure geeft informatie over wat mogelijke oorzaken zijn, wat u er zelf aan kunt doen en welke behandelingen er mogelijk zijn. De maag speelt een belangrijke rol in de spijsvertering. Hieronder wordt de werking van het spijsverteringsstelsel en de functie van de maag in het kort uitgelegd. > De spijsvertering De spijsvertering begint in de mond. In 01 de mond wordt voedsel fijngekauwd en vermengd met speeksel. Hierdoor kunt u het voedsel makkelijk doorslikken. In speeksel zitten stoffen die het voedsel helpen verteren. Zodra u voedsel doorslikt, komt het in de slokdarm. De 11 slokdarm is in feite een soort transportkanaal. De spieren in de slokdarm 10 wand duwen het voedsel naar de maag. Op de overgang van slokdarm naar maag zit een sluitspiertje. Dit gaat open als er voedsel vanuit de slokdarm de maag in gaat en sluit zich daarna weer. Hierdoor kan er minder gemakkelijk voedsel en maagsap terugstromen vanuit de maag in de slokdarm. Het sluitspiertje zorgt op Spijsverteringsstelsel 01 Mond 02 Slokdarm 03 Maag deze manier voor eenrichtingsverkeer. 04 Dunne darm 05 Dikke darm De maag is een tijdelijke opslagplaats 06 Blinde darm 07 Endeldarm 08 Anus voor het voedsel. De wand van de maag 09 Alvleesklier 10 Galblaas 11 Lever 02 03 09 04 05 06 07 08 Van der Zon Visueel Maagslijmvliesontsteking 4 5 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
is bedekt met een dikke beschermende slijmvlieslaag. De spieren in de wand van de maag zorgen ervoor dat het voedsel wordt gekneed en vermengd met het maagsap. Dit maagsap wordt door de maag aangemaakt en het bevat onder andere zoutzuur. Het zure maagsap bevordert de verdere vertering van het voedsel in de maag. Ook vormt het zuur een barrière tegen eventuele ziekmakende bacteriën die u met het eten binnenkrijgt. Deze bacteriën kunnen niet overleven in de zure maag en gaan dood. Een warme maaltijd blijft gemiddeld drie uur in de maag. Daarna gaat de voedselbrij via de maaguitgang (pylorus) in kleine porties door naar de twaalfvingerige darm. De twaalfvingerige darm is het eerste deel van de dunne darm. Na de twaalfvingerige darm gaat de voedselbrij door naar de rest van de dunne en dikke darm. De spijsvertering is voltooid als de onverteerbare resten van het voedsel als ontlasting het lichaam verlaten. > Een maagslijmvliesontsteking Een maagslijmvliesontsteking wordt ook wel gastritis genoemd. Bij een maagslijmvliesontsteking is de dikke slijmvlieslaag aan de binnenkant van de maagwand ontstoken. Deze ontsteking kan acuut optreden. Een acute maagslijmvliesontsteking is een kortdurende of tijdelijke ontsteking van het slijmvlies aan de binnenkant van de maag. Een maagslijmvliesontsteking kan ook al langdurig aanwezig zijn. Bij een langdurige ontsteking spreekt men van een chronische maagslijmvliesontsteking. Meer informatie over andere maagaandoeningen, leest u in de brochures Functionele maagklachten, Brandend maagzuur, Maagzweer en Maagkanker. Een overzicht van de brochures vindt u achterin deze brochure. Wat zijn de oorzaken? Een acute en chronische ontsteking van het maagslijmvlies kan ontstaan door verschillende factoren. Hieronder worden de oorzaken besproken. > Acute maagslijmvliesontsteking Een acute maagslijmvliesontsteking wordt vaak veroorzaakt door een infectie met een virus of een bacterie. Waarschijnlijk zijn mensen met een verminderde weerstand vatbaarder voor zo'n infectie. Andere mogelijke oorzaken van een acute maagslijmvliesontsteking zijn: > alcoholgebruik; > het terugstromen van gal uit de dunne darm richting de maag; dit wordt ook wel gallige reflux genoemd; > het langdurig gebruik van bepaalde ontstekingsremmende pijnstillers en aspirine; deze ontstekingsremmende pijnstillers worden ook wel NSAID s genoemd: Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs. Voorbeelden van NSAID s zijn Voltaren (diclofenac), Naproxen en Ibuprofen. > Chronische maagslijmvliesontsteking Er bestaan twee vormen van chronische maagslijmvliesontsteking. Beide vormen hebben een verschillende oorzaak. > Type-A-gastritis (auto-immuun gastritis) Dit type wordt veroorzaakt door een auto-immuunziekte. Een auto-immuunziekte ontstaat door een foutje in het afweersysteem. Het lichaam maakt dan antistoffen aan tegen de eigen en goede lichaamscellen. Bij deze vorm van maag slijmvliesontsteking maakt het lichaam antistoffen aan tegen het eigen maag slijmvlies, waardoor beschadigingen en ontstekingen in het slijmvlies ontstaan. Maagslijmvliesontsteking 6 7 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
> Type-B-gastritis Dit type chronische maagslijmvliesontsteking wordt voornamelijk in verband gebracht met de bacterie Helicobacter pylori. Dit is een bacterie die in het slijmvlies van de maag kan leven. Over de oorzaak en besmetting van deze bacterie is weinig bekend. Een infectie met deze bacterie kan op termijn een chronische maagslijmvliesontsteking veroorzaken. Een chronische ontsteking van het maagslijmvlies kan in zeldzame gevallen veroorzaakt worden door de ziekte van Crohn. Dit is een chronische ziekte die met name ontstekingen in de dikke en dunne darm veroorzaakt, maar waarbij ook ontstekingen in maag en slokdarm voor kunnen komen. Wat zijn de klachten? Een acute maagslijmvliesontsteking geeft de meeste klachten. Deze klachten treden vrij plotseling op. Meestal gaat het om klachten als: pijn in de maagstreek, misselijkheid, een opgeblazen gevoel en soms (bloed)braken. Een chronische maagslijmvliesontsteking geeft meestal nauwelijks of slechts vage klachten. De meerderheid van de mensen die een chronische maagslijmvliesontsteking heeft ten gevolge van de Helicobacter pylori bacterie, heeft geen maagklachten. Soms treden er wel klachten op. De klachten bij een chronische maagslijmvliesontsteking komen overeen met de klachten die optreden bij een acute maagslijmvliesontsteking, zoals pijn in de maagstreek, misselijkheid, een opgeblazen gevoel, gebrek aan eetlust, brandend maagzuur en soms braken. Klachten bij een maagslijmvliesontsteking zijn: pijn in de maagstreek; misselijkheid; een opgeblazen gevoel; soms (bloed)braken. > Lange termijn gevolgen Een chronische maagslijmvliesontsteking kan het maagslijmvlies blijvend veranderen. Een gevolg hiervan is dat de slijmvlieslaag van de maag steeds dunner wordt. Dit proces wordt atrofische gastritis genoemd. Atrofie is het verkleinen of verschrompelen van weefsel. Atrofische gastritis treedt meestal op bij een chronische maagslijmvliesontsteking van het type A. Dit is de zogenoemde auto-immuun gastritis. Bij een chronische maagslijmvliesontsteking type B komt atrofie van het maagslijmvlies veel minder vaak voor. Bij atrofische gastritis zijn de klierbuizen in het slijmvlies sterk in aantal en lengte verminderd, waardoor er veel minder maagsap geproduceerd wordt dan normaal. In maagsap zit, behalve zoutzuur en spijsverteringsenzymen, het stofje intrinsic factor. Dit stofje is noodzakelijk voor de opname van vitamine B12 uit ons voedsel verderop in het spijsverteringskanaal. Wanneer vitamine B12 niet kan worden opgenomen, ontstaat op termijn een tekort aan deze vitamine. Een vitamine B12 tekort kan op den duur veel lichamelijke klachten veroorzaken. Een vitamine B12 tekort dat wordt veroorzaakt door een atrofische gastritis, wordt ook wel pernicieuze anemie genoemd. Hierbij kunnen op den duur ook andere klachten ontstaan. Herkenbaar bij pernicieuze anemie zijn met name een pijnlijke tong, vermoeidheid, een licht gevoel in het hoofd en bleek zien. Doordat het lichaam beschikt over grote reservehoeveelheden vitamine B12, kan het een aantal jaren duren voordat een vitamine B12 tekort ontstaat. Maagslijmvliesontsteking 8 9 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Wat kan de arts doen? Als u regelmatig last hebt van maagklachten, is het verstandig om naar de huisarts te gaan. U kunt de klachten met uw huisarts bespreken. De arts gaat samen met u op zoek naar de oorzaak van de klachten. Afhankelijk van de ernst en een vermoedelijke oorzaak van de klachten kan de huisarts u doorverwijzen voor verder onderzoek in het ziekenhuis. De huisarts verwijst u dan naar een maag-darm-leverarts (MDL-arts) of een internist. In het onder staande kader leest u met welke klachten u het beste naar de huisarts kunt gaan. > Medicijnen die het maagzuur binden; Deze medicijnen maken het maagsap minder zuur. De werking is kort. > Medicijnen die een beschermende laag aanbrengen; Deze medicijnen brengen een beschermend laagje aan op de binnenkant van de slokdarm en de maag. > Medicijnen die de productie van maagzuur remmen of blokkeren; Deze middelen zorgen ervoor dat het maagsap gedurende langere tijd veel minder zuur is. Binnen deze groep kan nog onderscheid gemaakt worden tussen: > Medicijnen die de maagzuurproductie remmen; > Medicijnen die de maagzuurproductie blokkeren. Meestal krijgt u deze medicijnen voor een periode van twee weken tot een maand voorgeschreven. Eventueel kan de duur van de behandeling door uw huisarts worden verlengd. Bij de volgende klachten is het verstandig om naar uw huisarts te gaan: als u voelt dat het voedsel niet wil zakken in de slokdarm; als u regelmatig moet overgeven; als u last hebt van zwarte, dunne ontlasting; als u in korte tijd meer dan vijf kilo bent afgevallen, zonder aanwijsbare oorzaak; bij hevige pijnklachten in de bovenbuik. In de bijlage achterin deze brochure vindt u een overzicht van alle namen van bovenstaande medicijnen. > Antibiotica Als blijkt dat de Helicobacter pylori de oorzaak is van uw klachten, dan kan de arts een speciale medicijnkuur voorschrijven. Deze kuur bestaat meestal uit twee soorten antibiotica en een maagzuurremmer. Meestal duurt een dergelijke kuur zeven tot tien dagen. > Medicijnen Een acute maagslijmvliesontsteking geneest meestal spontaan, zodra de oorzaak wordt weggenomen. Als pijnstillers de oorzaak zijn, maar u deze toch nodig hebt, zal de arts bekijken of er een alternatief is voor de pijnstillers. Eventueel kan de arts ook een maagbeschermend medicijn voorschrijven naast de pijnstillers. In sommige gevallen zal de arts maagzuurremmende medicijnen voorschrijven die het genezingsproces kunnen bevorderen. Er zijn veel verschillende medicijnen tegen maagklachten: > Onderzoek Soms wordt de diagnose gesteld door de huisarts op basis van het klachtenpatroon, maar de huisarts kan u ook doorverwijzen voor verder onderzoek in het ziekenhuis. Met een kijkonderzoek wordt dan de maag van binnen bekeken. Dit maagonderzoek wordt een gastroscopie of duodenoscopie genoemd. Maagslijmvliesontsteking 10 11 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Gastroscopie 01 Endoscoop 02 Flexibele slang van de endoscoop 03 Slokdarm 04 Maag 05 Licht uit de endoscoop 01 02 Meer informatie over dit onderzoek vindt u in de brochure Gastroscopie. Soms onderzoekt de huisarts eerst uw bloed of ontlasting om besmetting met de Helicobacter pylori vast te stellen. Als er antistoffen worden aangetroffen, betekent dit dat u besmet bent (geweest) met de Helicobacter. In sommige ziekenhuizen wordt een ademtest uitgevoerd om de bacterie op te sporen. Na het drinken van een vloeistof met ureum, kan de arts in de uitgeademde lucht aantonen of de bacterie in uw maag aanwezig is. Deze onderzoeken geven ongeveer negentig procent zekerheid. De meest betrouwbare methode om besmetting met de Helicobacter pylori vast te stellen, is weefselonderzoek. Dit gebeurt door een biopt te nemen tijdens een gastroscopie. 02 03 04 05 Wat kunt u zelf doen? Van der Zon Visueel Bij dit onderzoek wordt een dunne, flexibele slang (endoscoop) in de maag gebracht. Deze slang gaat via de mond en de slokdarm naar de maag. Aan het uiteinde van de slang zit een camera en een lampje. De arts kan zo de binnenkant van uw maag én twaalfvingerige darm bekijken. Tijdens de gastroscopie kan een klein stukje weefsel uit de wand van de maag of twaalfvingerige darm worden weggenomen. Dit wordt een biopsie genoemd. Het biopt wordt onder de microscoop verder onder zocht. Met een gastroscopie kunnen afwijkingen in de maag worden opgespoord. Bij een (acute) maagslijmvliesontsteking zijn vaak wat lichte, oppervlakkige ontstekingen of irritaties van het slijmvlies te zien. Als u klachten hebt die worden veroorzaakt door een maagslijmvliesontsteking, kunt u met een aantal leefregels en voedingsadviezen de klachten doen verminderen. De belangrijkste punten om op te letten zijn: voeding, roken, beweging, alcohol en stress. > Eet gezond, gevarieerd en vezelrijk Gezond eten is belangrijk. Een gezonde voeding bevat alle voedingsstoffen die u dagelijks nodig hebt. De Schijf van Vijf van het Voedingscentrum vormt de basis voor het samenstellen van een gezonde maaltijd. Neem dagelijks voedingsmiddelen uit alle vijf de groepen van de Schijf van Vijf. Dan weet u zeker dat u alle belangrijke voedingsstoffen binnenkrijgt. Maagslijmvliesontsteking 12 13 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
> Stop met roken Roken irriteert het maagslijmvlies. Dit kan het ontstaan van een maagslijmvliesontsteking bevorderen. Ook verslapt roken het sluitspiertje tussen slokdarm en maag. > Drink niet te veel alcohol Alcohol irriteert het slijmvlies in maag en slokdarm. Als u vaak maagklachten hebt, kunt u beter geen alcohol drinken. Overigens is het beter om alcohol te drinken tijdens een maaltijd dan tussendoor zonder eten. > Probeer stress zoveel mogelijk te vermijden Stress bevordert de zuurproductie in de maag. Bovendien heeft het een negatieve invloed op de bewegingen van de maag. Schijf van Vijf Bron: Voedingscentrum > Zorg voor voldoende beweging Lichaamsbeweging is ontspannend voor lichaam en geest. Zodoende is het een prima manier om stress tegen te gaan. Door uw lichaam in goede conditie te houden, voorkomt u klachten. Mensen met maagklachten mogen in principe alles eten en drinken. Wat bij de één de klachten verergert, geeft bij de ander juist geen problemen. Zoek daarom uit waarvan u klachten krijgt. Neem van deze voedingsmiddelen steeds een beetje minder, totdat u geen last meer hebt. Soms kan ook een kleine hoeveelheid problemen blijven geven. Dan is het beter dit voedingsmiddel even niet meer te gebruiken. Meestal kunt u dit product na een tijd weer gewoon eten of drinken. Is uw maag gevoelig voor een product uit een bepaalde groep? Kies dan een ander product uit dezelfde groep. Wanneer u een bepaalde groep voedingsmiddelen niet meer gebruikt, kunnen er tekorten ontstaan. Hierdoor kunt u klachten krijgen. Voor hulp bij een persoonlijk voedingsadvies kunt u contact opnemen met een diëtist. > Medicijnen Wees bij maagklachten altijd voorzichtig met het (regelmatig) gebruik van aspirine en ontstekingsremmende pijnstillers (zogenoemde NSAID s), zoals Voltaren (diclofenac), Naproxen en Ibuprofen. > Bij apotheek en drogist zijn middelen te koop die uw maagklachten kunnen verlichten. Als uw klachten niet zo ernstig zijn, is er niets op tegen om dit een tijdje te proberen. Vraag wel aan apotheek of drogist welk medicijn in uw geval het beste is. Wanneer uw klachten na een paar weken niet over gaan, is het verstandig om naar uw huisarts te gaan. Maagslijmvliesontsteking 14 15 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Hoe verder? Notities en vragen Met een acute maagslijmvliesontsteking bent u vaak snel weer van uw klachten af, zodra de oorzaak wordt weggenomen. Het advies is om geen NSAID s te gebruiken als het niet echt nodig is. Hebt u ze wel nodig, dan krijgt u vaak gelijktijdig een maagzuurremmer voorgeschreven. De chronische vormen van een maagslijmvliesontsteking zijn lastiger vast te stellen. Wel zijn de behandelingen op gebied van de Helicobacter pylori verbeterd, waardoor deze oorzaak van een chronische maagslijmvliesontsteking ook beter en sneller behandeld kan worden. Extra informatie of vragen? Hebt u nog vragen over uw klachten, neem dan contact op met uw arts. U kunt ook met de Infolijn van de Maag Lever Darm Stichting bellen of mailen. De Infolijn 0900-20 25 625 ( 0,15 pm) op werkdagen van 10.00 tot 14.00 uur E-mail voorlichting@mlds.nl Internet www.mlds.nl en www.spijsvertering.info Hebt u na het lezen van deze brochure nog vragen over ander onderwerpen die ter sprake zijn gekomen? Kijk dan in het brochureoverzicht op pagina 18 voor extra informatie. Maagslijmvliesontsteking 16 17 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Overzicht brochures Deze brochures kunt u bestellen in de webshop op onze website www.mlds.nl, of via onze Infolijn, telefoon 0900 20 25 625 ( 0,15 per minuut). Lever- gal- en Voeding Slokdarm- en alvleesklier- en spijs- Algemene Maagbrochures brochures Darmbrochures vertering Onderzoek Kinderen Sondevoeding brochures Brandend maagzuur Functionele maagklachten Maagkanker Maagslijmvliesontsteking Maagzweer Slokdarmkanker Alvleesklierontsteking Galstenen Hepatitis Kanker in de lever Levercirrose Levertransplantatie Aambeien Coeliakie Darmflora Diarree Dikkedarmkanker Dikke darmpoliep Divertikels Leveraandoeningen door alcoholgebruik Ontlastingsincontinentie Spijsvertering bij 50+ ers Voeding bij leveraandoeningen Voeding bij MDLaandoeningen Colonoscopie ERCP Gastroscopie Sigmoïdoscopie Buikpijn bij kinderen Diarree bij kinderen Rottige buiken boekje Verstopping bij kinderen Sondevoeding bij u thuis Sondevoeding via een neussonde Sondevoeding via een voedingsstoma Corporate brochure Preventiebrochure Preventie van spijsverteringsaandoeningen Prikkelbare Darm Syndroom Verstopping Ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maagslijmvliesontsteking 18 19 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Bijlage 1: Medicijnen tegen brandend maagzuur Wat doet het medicijn? Stofnaam* 1 Merknaam* 2 Medicijnen die een beschermend laagje aanbrengen op de wand van slokdarm en maag alginezuur / antacida Gaviscon sucralfaat Ulcogant Medicijnen die het maagzuur binden calciumcarbonaat /magnesiumcarbonaat Rennie algeldraat / magnesiumhydroxide Antagel Maalox Maalox-Plus Regla-pH Medicijnen die de productie van maagzuur remmen cimetidine Tagamet ranitidine Zantac famotidine Pepcidin nizatidine Axid Medicijnen die de productie van maagzuur blokkeren esomeprazol Nexium lansoprazol Prezal omeprazol Losec pantoprazol Pantozol rabeprazol Pariet Medicijnen die de spieren van slokdarm en maag stimuleren domperidon Gastrocure Motilium *1 de stofnaam van een medicijn is de naam van de werkzame stof die in het medicijn is verwerkt. Bron: Farmacotherapeutisch Kompas 2008 *2 de merknaam van een medicijn is de naam die de fabrikant aan het medicijn heeft gegeven. Maagslijmvliesontsteking 20 21 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Notities en vragen Maagslijmvliesontsteking 22 23 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen