Resultaat mechanische onkruidbestrijding in het veld

Resultaat mechanische onkruidbestrijding in het veld Donderdag 13 juni 2019 Proefbedrijf Biologische Landbouw Gabriëlstraat 11, 8800 Rumbeke Beitem

Inhoudsopgave Inhoud 1. PERCEEL 1: PREI/KNOLSELDER SUREVEG... 2 2. PERCEEL 3: SPRUITKOOL, RODE EN WITTE KOOL... 3 3. PERCEEL 6: PREI EN KNOLSELDER... 4 4. PERCEEL 9: BLOEMKOOL... 5 5. PERCEEL 7: WORTELEN... 6 6. EERSTE PIEKEN VAN GEWASBESCHERMINGSMIDDELEN IN BOLLAERTBEEK ZORGEN VOOR STOPZETTING WATERINNAME DRINKWATERPRODUCTIE... 7 8. MOGELIJKHEDEN SUBSIDIËRING MACHINES MECHANISCHE ONKRUIDBESTRIJDING VANUIT INGRO... 10 9. SUBSIDIE MECHANISCHE ONKRUIDBESTRIJDING DEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ... 12 10. GEWASBESCHERMINGSAPP INAGRO... 15 11. UITNODIGING DEMO MECHANISCHE ONKRUIDBESTRIJDING IN MAÏS... 17 Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019 1

1. Perceel 1: Prei/knolselder Sureveg Zaaien/planten Zaai/plantdichtheid Ras Oogst 13,14,15/05/2019 10x70 en 32x70 Krypton en Markiz Oktober TEELTVERLOOP Voorteelt 2018 prei/knolselder gevolgd door groenbemester snijrogge Grondbewerking 04/04/2019 klepelen 4, 6, 7, 11 en 26 april bewerken met Treffler ondiep vernietigen groenbemester 13/05/2019 bewerken met Neolab en rotoreggen Bemesting 02/04/2019 Haspargit (667 kg/ha) 25/04/2019 manueel bemesten (proeven) 26/04/2019 vaste rundermest (25 ton/ha) buiten proef 13/05/2019 OPF (breedwerpig) (50 E/ha) Zaaien/planten 13-15/05/2019 knolselder (Markiz) op 32x70 en prei (Krypton, tray) op 10x70 Onkruidbeheersing 24/05/2019 wiedeggen met Treffler wiedeg 31/05/2019 2 Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019

2. Perceel 3: Spruitkool, rode en witte kool Zaaien/planten Zaai/plantdichtheid Ras Oogst 14/05/2019 Spruitkool Neptunus november 27/05/2019 Witte en rode kool Storema + rassenproef en Resima TEELTVERLOOP Voorteelt 2018 zomertarwe/quinoa met groenbemester Japanse haver en zomertarwe Grondbewerking 19/03/2019 klepelen resten groenbemester 29/03/2019 oppervlakkig bewerken met Treffler 04, 11 & 29/04/2019 13/05/2019 bewerken met Neolab (spruitkool) + rotoreg 24/05/2019 bewerken met Treffler (rode witte en rode kool) + rotoreg Bemesting 15/04/2019 vaste rundermest (30 ton/ha) 13/05/2019 OPF in de rij (Spruitkool, 50 E/ha) 13&25/05/2019 Calci-S 600 kg/ha in respectievelijk spruitkool en witte kool 26/05/2019 OPF in de rij (witte en rode kool) 50 E/ha Zaaien/planten 14/05/2019 spruitkool 27/05/2019 witte en rode kool Onkruidbeheersing 24&31/05/2019 wiedeggen spruitkool 7/06/2019 wiedeggen (2 maal) rode en witte kool Gewasbescherming plantbakbehandeling conserve pro (Spinosad) net voor planten Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019 3

3. Perceel 6: Prei en knolselder Zaaien/planten Zaai/plantdichtheid Ras Oogst 14/05/2019 32x70 Markiz Maand 16/05/2019 10x70 Krypton + Jumper 22/05/2019 Cherokee + Krypton + rassen TEELTVERLOOP Voorteelt 2018 grasklaver Grondbewerking 29/03/2019 klepelen grasklaver 30 maart, 01, 04, 06, 07, 11 & 29 april en 7 mei oppervlakkig bewerken met Treffler 20/04/2019 oppervlakkig rotoreggen Net voor planten bewerken met Neolab+ rotoreg Bemesting 02/04/2019 Haspargit 667 kg/ha 05/04/2019 30 ton / ha runderstalmest 13/05/2019 Calsi S 300 kg/ha bij planten Zaaien/planten 14/05/2019 knolselder 16/05/2019 planten Krypton en Jumper 22/05/2019 planten Cherokee + rassenproef Onkruidbeheersing 24/05/2019 wiedeggen 03/06/2019 wiedeggen 4 Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019

4. Perceel 9: Bloemkool Zaaien/planten Zaai/plantdichtheid Ras Oogst 08/04/2019 49x70 Faraday juli TEELTVERLOOP Voorteelt 2018 zomertarwe en groenbemester Phacelia en Alexandrijnse klaver Grondbewerking 1 ste 6 machines voor 1 ste planting bloemkool: 29/03/2019 klepelen 30/03/2019 01/04/2019 bewerken met Treffler 04/04/2019 06/04/2019 bewerken met Neolab & rotoreggen Bemesting 30/03/2019 vaste rundermest afkomstig van het bedrijf Filip Sinnaeve (30 ton/ha) 1 ste planting 02/04/2019 Haspargit 667 kg/ha 08/04/2019 Calci-s 300 kg/ha 08/04/2019 OPF 75 E/ha Zaaien/planten 08/04/2019 bloemkool: Faraday Onkruidbeheersing 23/04/2019 schoffelen met vingers, torsies, kleine mesjes en wiedegelementen 23/05/2019 lichtjes aanaarden met aanaardmessen + optrekken sporen Gewasbescherming 08/04/2019 plantbakbehandeling conserve pro (Spinosad): 48 ml/1000 planten Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019 5

5. Perceel 7: Wortelen Zaaien/planten Zaai/plantdichtheid Ras Oogst 21/05/2019 Rugafstand 70 cm Nerac oktober TEELTVERLOOP Voorteelt 2018 prei Grondbewerking 04, 06 & 11 april oppervlakkig bewerken met Treffler 20/04/2019 bewerken met Neolab+ rotoreg + ruggen trekken (vals zaaibed) Bemesting 02/04/2019 Haspargit 667 kg/ha Zaaien/planten 21/05/2019 zaaien - Nerac Onkruidbeheersing 20/05/2019 branden voor zaai 28/05/2019 branden voor opkomst 6 Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019

6. Eerste pieken van gewasbeschermingsmiddelen in Bollaertbeek zorgen voor stopzetting waterinname drinkwaterproductie INAGRO.BE > BOLLAERTBEEK > ARTIKEL Heel wat landbouwers in de regio leveren een extra inspanning om waterverontreiniging te vermijden. Toch werden er begin mei opnieuw hoge concentraties van aardappel- en bietenmiddelen gemeten aan stuw 8 in de Bollaertbeek. De concentraties zijn lager dan in 2018, maar nog steeds te hoog om drinkwater van te produceren. Daardoor heeft de Watergroep vorige week (29 mei) de inname van water uit de Bollaertbeek stopgezet. Laten we dus allemaal nog een extra tandje bijsteken om te komen tot een goede waterkwaliteit! In de tabel zijn vanaf begin april de concentraties weergegeven van de belangrijkste gemeten stoffen in de Bollaertbeek die binnen WaterProtect opgevolgd worden. Eind april, begin mei zien we opnieuw de herbiciden voor de bieten verschijnen. Chloridazon geeft op 29 april een concentratie van 1,14 µg/l, op 6 mei werd zelfs een concentratie van 5,29 µg/l gemeten. Samen met metamitron, die op 6 mei een concentratie geeft van 1,12 µg/l, zorgt dit voor een sterke verhoging van de totale som aan gewasbeschermingsmiddelen in het water. Op 13 mei zien we ook al een verhoging van de concentratie van de herbiciden in aardappelen: metobromuron (Praxim, Proman) en Metribuzin (Artist, Metric, Sencor, ), en maïs: dimethenamide (Frontier Elite, Akris, Arundo, ). Het is dus niet alleen in de bieten een probleem. Door deze verhoogde concentraties van gewasbeschermingsmiddelen in de Bollaertbeek heeft de Watergroep vorige week woensdag 29 mei de wateraanvoer vanuit de Bollaertbeek stopgezet. Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019 7

Hoewel het op 4 mei regende (7,6 l genoteerd in Wijtschate), is het door de beperkte hoeveelheid neerslag en de zeer droge omstandigheden weinig waarschijnlijk dat de vervuiling te wijten is aan afspoeling van de velden. Puntvervuiling zal de grootste oorzaak zijn van de stijgende concentraties gewasbeschermingsmiddelen in de Bollaertbeek. Vul en reinig je spuittoestel niet op een verhard oppervlak dat afspoelt naar het putje/afwatering. Vermorsingen of resten van gewasbeschermingsmiddelen uit het reinigingswater vanop een verhard oppervlak zullen ofwel rechtstreeks afspoelen ofwel stromen deze mee met de eerstvolgende regenbui en komen ze toch in de waterloop terecht. Kies dus steeds voor een veilige vul- en spoelplaats. De piekconcentraties zijn wel lager dan in 2018. In 2018 maten we op 7 mei een concentratie van 18,8 µg/l chloridazon in de Bollaertbeek. We zijn dus zeker op goede weg, maar we zijn er nog niet. Vul en reinig op onverhard of vang van reinigingswater op, gebruik driftreducerende doppen, respecteer de 1-meterstrook én de bufferstroken van de spuitmiddelen. Stimuleer ook collega landbouwers in het afstroomgebied om puntvervuiling aan te pakken. Slechts als iedereen meewerkt en ten allen tijde vervuiling vermijdt, zullen normoverschrijdingen door gewasbeschermingsmiddelen in de Bollaertbeek behoren tot het verleden. Want het is SAMEN dat we de waterkwaliteit van het oppervlaktewater kunnen verbeteren! Vragen? Meer info? Contacteer ons: Elien Dupon: elien.dupon@inagro.be of 051 14 03 07 Ellen Pauwelyn: ellen.pauwelyn@inagro.be of 051 27 32 90 8 Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019

Tabel 1 Concentraties van enkele gewasbeschermingsmiddelen gemeten binnen WaterProtect This project has received funding from the European Union s Horizon 2020 Research and Innovation Programme under grant agreement No. 727450 Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019 9

8. Mogelijkheden subsidiëring machines mechanische onkruidbestrijding vanuit Ingro Ingro cvba - Diksmuidsesteenweg 329 B - B-8800 Roeselare www.ingrocvba.be T +32 (0)51 26 01 10 - F +32 (0)51 20 76 16 Ingro Ingro is een erkende telersvereniging voor industriegroenten en heeft een GMO programma lopen waarbij telers die lid zijn van de coöperatie in aanmerking kunnen komen voor de uitvoering van tal van producentgerichte acties, gaande van gewone kosten zoals bijvoorbeeld het uitvoeren van bodemanalyses, aankoop van biologische gewasbeschermingsmiddelen, meerkost op zaai- en plantgoed, vegaplan certificatie, aankoop van pc materiaal, enz., maar ook aanpassingen aan bestaande machines en aankoop van nieuwe machines zoals bijvoorbeeld plantmachines, machines voor mechanische onkruidbestrijding, oogstmachines, machines voor niet-kerende grondbewerking enz.. zijn opgenomen in het GMO programma. Subsidiëring Voor het uitvoeren van acties moet je aan bepaalde voorwaarden voldoen (zie verder onder voorwaarden). De facturatie van de acties moet via Ingro verlopen waarna je als teler op die manier 38,5% GMO steun (EU subsidie) kan ontvangen voor de ingebrachte facturen van gedane kosten of investeringen die opgenomen zijn in het GMO programma van Ingro. Mogelijkheden subsidiëring machines mechanische onkruidbestrijding: Binnen het GMO programma van Ingro zijn er volgende mogelijkheden voor subsidiëring in het kader van mechanische onkruidbestrijding: - Aankoop van alle types nieuwe machines voor het uitvoeren van mechanische onkruidbestrijding: schoffelmachines, wiedeggen, wiedharken, onkruidbranders, enz. Ook eventuele opties op de machine zoals aanaarders, rijenbemesting, vingerwieders, triltanden, zijmessen, camerasturing, enz. komen in aanmerking. 10 Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019

- Aanpassingen aan een bestaande machine voor mechanische onkruidbestrijding kunnen eveneens via Ingro aangekocht worden: o Plaatsen van een rijenbemester o Installeren van vingerwieders of torsiewieders Voorwaarden Om als teler in aanmerking te komen voor subsidie voor een nieuwe machine moet je de actie voorafgaandelijk bij Ingro aanvragen en een offerte voorleggen. Bovendien moet minimum 50% van het areaal of de omzet van de teelten waarvoor de machine zal gebruikt worden bestemd zijn voor verwerking (=industriegroenten). Als je aan deze voorwaarden voldoet krijg je vanuit Ingro een goedkeuringsbrief toegestuurd en kan je overgaan tot aankoop van de machine en kan de investering gefactureerd worden op naam van Ingro. De investering in een machine voor mechanische onkruidbestrijding wordt in GMO afgeschreven over 3 jaar. Dwz dat je de subsidie voor je machine ontvangt gespreid over 3 jaar. De investering is gedurende de afschrijvingsperiode eigendom van Ingro. Aanpassingen aan een bestaande machine moeten eveneens voorafgaandelijk aangevraagd worden. Bij de aanvraag moet er een foto toegevoegd worden van vóór de aanpassing. Nadat je vanuit Ingro de goedkeuring ontvangen hebt kan de aanpassing aan de machine gefactureerd worden op naam van Ingro. Er dient samen met de factuur nog een foto van na de aanpassing bezorgd worden. Aanpassingen aan machines (<5.000 ) worden in 1 jaar ingediend in GMO. M.a.w., je ontvangt het volledige subsidiebedrag het jaar van aankoop. Meer info: jasmine.dhulster@ingrocvba.be 051 26 01 10 Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019 11

9. SUBSIDIE MECHANISCHE ONKRUIDBESTRIJDING Departement Landbouw & Visserij Campagne 2019 //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// ////// In de Vlaamse land- en tuinbouw worden de meeste teelten onkruidvrij gehouden met gewasbeschermingsmiddelen. Bij bepaalde teelten kunt u nochtans een perceel onkruidvrij houden met mechanische methoden. Geen chemische onkruidbestrijdingsmiddelen gebruiken heeft een positief effect op de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater en op de biodiversiteit van het perceel en zijn omgeving. Vooral gewassen in rij geplant lenen zich sterk voor mechanische onkruidbestrijding. Bruikbare werktuigen voor mechanische onkruidbestrijding zijn onder andere de wiedeg, de schoffelmachine en de vingereg. 1 SUBSIDIEBEDRAG De subsidie voor het toepassen van mechanische onkruidbestrijding bedraagt jaarlijks 260 euro/ha. 2 SUBSIDIEVOORWAARDEN U past gedurende vijf opeenvolgende jaren mechanische onkruidbestrijding toe op minstens uw verbintenisoppervlakte. U gebruikt geen herbiciden en bodemontsmettingsmiddelen tijdens de hele hoofdteelt en de voorbereidingswerkzaamheden op de percelen waarvoor u subsidie aanvraagt. Voor eenjarige teelten gelden die voorwaarden eveneens voor de voor- of nateelten, behalve als de nateelt de hoofdteelt van het volgende jaar is. U moet het gebruik van mechanische onkruidbestrijding kunnen aantonen bij controle. Alle openluchtteelten met uitzondering van grasland, grasklaver, grasluzerne, klaver, luzerne, vlinderbloemige mengsels en bebossing komen in aanmerking. Ook in laagstamfruitplantages mag er op geen enkel deel van het perceel chemische bestrijding toegepast worden en moet er ook effectief mechanische onkruidbestrijding toegepast worden op de zwarte strook rond de bomen. Per teeltgroep houdt u een teeltfiche bij waarin u de verschillende toegepaste onkruidbestrijdingstechnieken beschrijft. Deze fiche moet u bij controle kunnen voorleggen (zie formulier Teeltfiche mechanische onkruidbestrijding op de webpagina extra formulieren. U kunt deze teeltfiche ook opvragen bij uw buitendienst). U respecteert de 1 meter spuitvrije zone langs waterlopen. 12 Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019

3 PERCEELSVOORWAARDEN De volledig ingezaaide of beteelde oppervlakte komt in aanmerking voor de subsidie, alsook de onverharde oppervlakte die noodzakelijk is voor de teeltwerkzaamheden. Enkel percelen waarop aanplantingen kunnen gebeuren, komen in aanmerking. Sierteelt in potten op containervelden valt hier niet onder. U heeft de percelen waarop u mechanische onkruidbestrijding toepast in eigen gebruik van 21 april tot en met 31 december. De betalingsrechten kunnen enkel geactiveerd worden door de landbouwer die deze subsidie aanvraagt. De bemestingsrechten kunnen aangevraagd worden door een andere landbouwer. 4 VERBINTENISOPPERVLAKTE In uw inschrijving voor een vijfjarige verbintenis voor toepassing van mechanische onkruidbestrijding kiest u zelf een verbintenisoppervlakte. Deze verbintenisoppervlakte is minstens 0,5 ha/bedrijf. Uw verbintenisoppervlakte is de minimale oppervlakte waarop u vijf jaar lang mechanische onkruidbestrijding moet toepassen. De percelen waarop u mechanische onkruidbestrijding toepast mogen jaarlijks wisselen. De maximale oppervlakte waarvoor u jaarlijks kunt uitbetaald worden is 120% van uw verbintenisoppervlakte. 5 SUBSIDIEAANVRAAG Subsidies voor agromilieumaatregelen moeten in twee stappen worden aangevraagd: een verbintenisaanvraag voorafgaand aan de start van de vijfjarige verbintenis en een jaarlijkse betalingsaanvraag via de verzamelaanvraag. Er kan geen tweede verbintenis aangegaan worden als er tegelijkertijd al een lopende verbintenis is voor dezelfde maatregel. Een uitbreiding of vervanging van een lopende verbintenis is wel mogelijk, zie uitbreidingsregels. Na afloop van een verbintenis kan ook weer een nieuwe vijfjarige verbintenis worden aangevraagd. Stap 1: voorafgaand aan de start van uw verbintenis dient u een verbintenisaanvraag in via de tegel Agromilieumaatregelen en boslandbouwsystemen (agroforestry) op het startscherm van het e- loket (www.landbouwvlaanderen.be). Dit kan vanaf 1 oktober tot uiterlijk 30 november van het jaar voorafgaand aan de start van uw verbintenis. Een verbintenis vangt steeds aan op 1 januari. Bij de verbintenisaanvraag geeft u uw gekozen verbintenisoppervlakte op. Dit is de minimale oppervlakte waarop u gedurende 5 jaar de maatregel toepast. De administratie beoordeelt de aanvragen, afhankelijk van het budget dat in dat jaar beschikbaar is voor de maatregel, onder meer op basis van teelt en oppervlakte. Uiterlijk op 31 december van het aanvraagjaar ontvangt u de goedkeuring of weigering van de aanvraag. Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019 13

Stap 2: jaarlijkse betalingsaanvraag in uw verzamelaanvraag. Na goedkeuring van de verbintenisaanvraag moet u jaarlijks betaling aanvragen via uw verzamelaanvraag door de bijkomende bestemming MOB voor deze maatregel op te geven bij de percelen waarop u mechanische onkruidbestrijding zal toepassen. 6 SUBSIDIE COMBINEREN MET ANDERE SUBSIDIES Mechanische onkruidbestrijding is op eenzelfde perceel combineerbaar met: verwarringstechniek fruitteelt; een aantal beheerovereenkomsten van VLM (zie tabel Combinaties agromilieumaatregelen, beheerovereenkomsten en hectaresteun bio op de webpagina Tabellen ); aanplantsubsidie boslandbouwsystemen; betalingsrechten en vergroening. 8 MEER INFORMATIE Op de website www.vlaanderen.be/landbouw/agromilieumaatregelen vindt u de meest recente informatie. Gebruik de checklist mechanische onkruidbestrijding op de webpagina Mechanische onkruidbestrijding om u te helpen bij de goede uitvoering van uw verbintenis voor mechanische onkruidbestrijding. 14 Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019

10. Gewasbeschermingsapp Inagro Gewassen beschermen is niet altijd eenvoudig. Via deze app wil Inagro je op weg helpen! Met deze app kan je op elk moment, waar je ook bent, gericht info opzoeken over de inzet van gewasbeschermingsmiddelen tegen ziekten en plagen in meer dan 50 teelten. Aanvullend vind je bij heel wat vijanden nuttige info over de vijand zelf, zijn ontwikkeling en mogelijke preventieve maatregelen. https://gewasbescherming.inagro.be Figuur: Screenshot applicatie gewasbescherming Inagro van mineervliegen in prei Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019 15

Dinsdag 25 juni 2019 om 17.30 u Proefbedrijf Biologische Landbouw, Rumbeke-Beitem Biovelddag Inagro Op dinsdag 25 juni 2019 gaat de voorjaarseditie door van de biovelddag op het Proefbedrijf Biologische Landbouw van Inagro. De veldproeven en de bedrijfsvoering komen aan bod tijdens een uitgebreide rondgang op het proefbedrijf. Daarna volgt een machinedemo met enkele innovatieve onkruidbeheersingsmachines: de nieuwe vario wiedeg van APV, een kleine onkruidbrander geschikt voor in serres en een toestel voor onkruidbeheersing op folieruggen van Terrateck. Als afsluiter van de avond kan er met een drankje en een hapje uitgebreid nagepraat worden in de loods van de proefhoeve. PRAKTISCH Waar? Proefbedrijf Biologische Landbouw, Gabriëlstraat 11, 8800 Rumbeke-Beitem Wanneer? Extra? Dinsdag 25 juni 2019 om 17.30 u Deze activiteit komt in aanmerking als opleiding voor de fytolicentie. Breng je identiteitskaart mee! Meer info? Voor vragen mail of bel Joran Barbry, joran.barbry@inagro.be, 051 27 32 27 of Lieven Delanote, lieven.delanote@inagro.be, 051 27 32 50 16 Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019

11. Uitnodiging demo mechanische onkruidbestrijding in maïs Wil je zien wat het resultaat is van mechanische onkruidbestrijding in maïs afgelopen weken? Wil je weten welke subsidie je voor mechanische onkruidbestrijding kunt krijgen? Wil je mee bespreken of dit een haalbare maatregel is in de praktijk om te komen tot een betere waterkwaliteit? Kom dan zeker naar deze demo! Programma: 13.00 u: Registratie en ontvangst op het perceel 13.15 u: WaterProtect: project, stand van zaken en huidige waterkwaliteit (Elien Dupon, Inagro) 13.30 u: Mechanische onkruidbestrijding: hoe is er gewerkt? Voorstelling van gebruikte toestellen, resultaat bekijken (olv. Lieven Delanote, Inagro) 14.30 u: Pauze 14.45 u: Mechanische onkruidbestrijding: haalbaarheid: feiten en cijfers (Danny Callens, Inagro) 15.05 u: Workshop: haalbaarheid van mechanische onkruidbestrijding (olv. ILVO) 16.00 u: Conclusies en afsluitende drink Meer info: Elien Dupon elien.dupon@inagro.be Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019 17

051 14 03 07 Praktisch: Datum: woensdag 26 juni 2019 Begintijd: 13u00 Eindtijd: 16u00 Locatie: Perceel rechtover oprit Vaartstraat 5, 8902 Ieper Kostprijs: Gratis deelname. Inschrijven is aanbevolen. Inschrijven: Inschrijven via deze link of per telefoon is aanbevolen. Activiteit fytolicentie. Breng je identiteitskaart mee! Gekoppelde thema's & sectoren: Water 18 Mechanische onkruidbestrijding 13 juni 2019