Struikelblok zinsontleding: Actief en passief Een zin kan actief of passief zijn. In een actieve zin voert het onderwerp een handeling uit. In een passieve zin ondergaat het onderwerp de handeling. Wie of wat die handeling uitvoert, noemt men het handelend voorwerp (H.V.). Vb: // Mama / bakt / heerlijke koekjes. // Actieve zin. Mama doet iets: ze bakt. // De koekjes / worden / door mama / gebakken. // Passieve zin. Het onderwerp ondergaat een handeling: de koekjes worden gebakken. Mama (of: 'door mama') is hier het handelend voorwerp. Even oefenen Oefening 1: Gaat het om een actieve of passieve zin. Zet een kruisje in de juiste kolom. 1. Vader schildert de kamer van de baby in een roze tint. 2. De fiets wordt door de fietsenmaker gerepareerd. 3. De bal werd door die jongen met de rode trui door het venster getrapt. 4. Nadir bouwt een groot kasteel met zijn legoblokken. 5. De poppen worden door Marie een voor een slapen gelegd in de poppenhoek. Actieve zin Passieve zin Oefening 2: Maak van de passieve zinnen actieve zinnen en omgekeerd. 1. Zaterdag hield hij een lezing over 'Kinderen met probleemgedrag'. 2. Gisteren werd door professor Steenberg in het Nederlands Instituut te Amsterdam een workshop over Couperus georganiseerd. Miriam Perrone 1
3. De reisleider leidde de groep ook rond in dat museum. 4. Het meisje bracht een prachtige versie van 'Man down', de nieuwste song van Rihanna. 5. Hij geloofde op achttienjarige leeftijd niet meer in God. Oefening 3: Duid in de volgende passieve zinnen steeds het handelend voorwerp aan. 1. Dat boek zal door die man wel gekocht worden. 2. De auto werd door die crimineel gestolen. 3. De hoofdprijs werd door een dertienjarige in de wacht gesleept! 4. De codes werden door een professionele hacker ontcijfert. 5. De knuffelbeer werd door de peuter op de speelplaats achtergelaten. Het valt op dat het H.V. telkens voorafgegaan wordt door het woordje '...'.! Maar... niet elk zinsdeel dat begint met 'door' is een handelend voorwerp. (zie verder) Miriam Perrone 2
Struikelblokken in de ontleding van passieve zinnen. Bij de ontleding van passieve zinnen wordt het handelend voorwerp al eens verward met de bijwoordelijke bepaling van oorzaak. Vb: Door de hevige wind was het dak van het huis geblazen. // Door de hevige wind / was / het dak / van het huis / geblazen. // H.V. P.V. O. BWB(-plaats) WWA-v.d. Dit is een passieve zin. Het onderwerp (het dak) werd door de wind weggeblazen. Het heeft het wegblazen ondergaan. De wind (of het beter: 'Door de hevige wind') is hier dan het handelend voorwerp (H.V.). Merk het verschil op met de volgende zin: Door de hevige wind kon ik niet vertrekken. // Door de hevige wind / kon / ik / niet / vertrekken. // BWB(-oorzaak) P.V. O. BWB WWA inf. (-ontkenning) Deze zin is actief: ik kon niet vertrekken. Dat ik niet kon vertrekken had een oorzaak: er was hevige wind. Het zindsdeel 'Door de hevige wind' is daarom dan ook een bijwoordelijke bepaling van oorzaak. Conclusie: Bij passieve zinnen heb je een handelend voorwerp. Bij actieve zinnen gaat het om een bijwoordelijke bepaling van oorzaak. Oefeningen: Ontleed de volgende zinnen. 1. Door de hevige regenbuien zijn grote delen van Engeland onder water gelopen. 2. Door de hevige regenbuien zijn de graszaadjes van de helling gespoeld. 3. Ik kon die tegenligger niet zien door de dichte mist. 4. We hebben ons moeten verwarmen met lucifers door het gebrek aan dekens. Miriam Perrone 3
5. Tot ieders teleurstelling werd het feestje vroeger dan voorzien beëindigd door een inval van de politie. 6. Door een inval van de politie is het feestje niet kunnen doorgaan. 7. In geval van brand mogen de liften van het gebouw op geen enkele verdieping door de werknemers gebruikt worden. 8. Door het ongeluk ontstond er een lange file. 9. De leidingen zijn door de vorst geknapt. 10. De Franse bevolking werd door de vorst erg onderdrukt. 11. Door de kou is de school gesloten. 12. Hij werd door de kou verrast. 13. Door de kortsluiting ging het licht uit. 14. Het treinverkeer werd door de kortsluiting vertraagd. 15. Door die film werd hij erg aangegerepen. Miriam Perrone 4
16. Door die film werd dat boek een bestseller. 17. We werden nat door de regen. 18. Door de regen konden we niet vertrekken. 19. De kamer wordt door de schilder geschilderd. 20. Ik word misselijk door die doordringende geur. Miriam Perrone 5
Verbetersleutel: Oefening 1: Gaat het om een actieve of passieve zin. Zet een kruisje in de juiste kolom. Actieve zin 1. Vader schildert de kamer van de baby in een roze tint. x Passieve zin 2. De fiets wordt door de fietsenmaker gerepareerd. x 3. De bal werd door die jongen met de rode trui door het venster getrapt. 4. Nadir bouwt een groot kasteel met zijn legoblokken. x 5. De poppen worden door Marie een voor een slapen gelegd in de poppenhoek. x x Oefening 2: Maak van de passieve zinnen actieve zinnen en omgekeerd. 1. Zaterdag hield hij een lezing over 'Kinderen met probleemgedrag'....zaterdag werd door hem een lezing gehouden over 'Kinderen met probleemgedrag'... 2. Gisteren werd door professor Steenberg in het Nederlands Instituut te Amsterdam een workshop over Couperus georganiseerd....professor Steenberg organiseerde gisteren een workshop over Couperus in het Nederlands......Instituut te Amsterdam.... 3. De reisleider leidde de groep ook rond in dat museum....de groep werd door de reisleider ook in dat museum rondgeleid.... 4. Het meisje bracht een prachtige versie van 'Man down', de nieuwste song van Rihanna....Een prachtige versie van 'Man down', de nieuwste song van Rihanna, werd door dat meisje......gebracht.... 5. Hij geloofde op achttienjarige leeftijd niet meer in God....Door hem werd niet meer in God geloofd op achttienjarige leeftijd.... Miriam Perrone 6
Oefening 3: Duid in de volgende passieve zinnen steeds het handelend voorwerp aan. 1. Dat boek zal door die man wel gekocht worden. 2. De auto werd door die crimineel gestolen. 3. De hoofdprijs werd door een dertienjarige in de wacht gesleept! 4. De codes werden door een professionele hacker ontcijfert. 5. De knuffelbeer werd door de peuter op de speelplaats achtergelaten. Het valt op dat het H.V. telkens voorafgegaan wordt door het woordje '...door...'. Oefeningen: Ontleed de volgende zinnen. 1. // Door de hevige regenbuien / zijn / grote delen van Engeland / onder water / gelopen. // BWB-oorzaak P.V. O. BWB-wijze WWA-vd zijn gelopen = NWG 2. // Door de hevige regenbuien / zijn / de graszaadjes / van de helling / gespoeld.// H.V. P.V. O. BWB-plaats WWA-vd zijn gespoeld = WWG 3. // Ik / kon / die tegenligger / niet / zien / door de dichte mist.// O. P.V. L.V. BWB WWA-inf BWB-oorzaak -ontkenning kon zien = WWG 4. // We / hebben / ons / moeten verwarmen / met lucifers / door het gebrek aan dekens.// O. P.V. Wed. WWA-inf+inf BWB-middel BWB-oorzaak vnw. hebben moeten verwarmen = WWG Miriam Perrone 7
5. // Tot ieders teleurstelling / werd / het feestje / vroeger dan voorzien / beëindigd / door een BWB-modaliteit P.V. O. BWB-tijd WWA-vd inval van de politie.// H.V. werd beëindigd = WWG 6. // Door een inval van de politie / is / het feestje / niet / kunnen doorgaan.// BWB-oorzaak P.V. O. BWB- WWA-inf+inf ontkenning is kunnen doorgaan = NWG 7. // In geval van brand / mogen / de liften van het gebouw / op geen enkele verdieping / door BWB-reden P.V. O. BWB-plaats de werknemers / gebruikt worden.// H.V. WWA-vd+inf mogen gebruikt worden = WWG 8. // Door het ongeluk / ontstond / er / een lange file.// BWB-oorzaak P.V plaats- getalsonderwerp onderwerp) ontstond = WWG 9. // De leidingen / zijn / door de vorst / geknapt.// O. P.V. BWB-oorzaak WWA-vd zijn geknapt = NWG 10. // De Franse bevolking / werd / door de vorst / erg / onderdrukt.// O. P.V. H.V. BWB- WWA-vd modaliteit werd onderdrukt = WWG 11. // Door de kou / is / de school / gesloten.// BWB-oorzaak P.V. O. WWA-vd is gesloten = NWG 12. // Hij / werd / door de kou / verrast.// O. P.V. H.V. WWA-vd werd verrast = WWG Miriam Perrone 8
13. // Door de kortsluiting / ging / het licht / uit.// BWB-oorzaak P.V. O. NWWA-ad ging uit = WWG 14. // Het treinverkeer / werd / door de kortsluiting / vertraagd.// O. P.V. H.V. WWA-vd werd vertraagd = WWG 15. // Door die film / werd / hij / erg / aangegerepen.// H.V. P.V. O. BWB- WWA-vd modaliteit werd aangegerepen = WWG 16. // Door die film / werd / dat boek / een bestseller.// BWB-oorzaak P.V. O. N.D. werd een bestseller = NWG 17. // We / werden / nat / door de regen.// O. P.V. N.D. BWB-oorzaak werden nat = NWG 18. // Door de regen / konden / we / niet / vertrekken.// BWB-oorzaak P.V. O. BWB- WWA-inf ontkenning konden vertrekken = WWG 19. // De kamer / wordt / door de schilder / geschilderd.// O. P.V. H.V. WWA-vd wordt geschilderd = WWG 20. // Ik / word / misselijk / door die doordringende geur.// O. P.V. N.D. BWB-oorzaak word misselijk = NWG Miriam Perrone 9