Protocol Ernstige Reken/Wiskunde problematiek en Dyscalculie Naam notitie Protocol ernstige reken/wiskunde problematiek en dyscalculie Portefeuillehouder Karel de Waal Versienummer 3 Status document * concept Concept * Goedgekeurd MR * Vastgesteld schoolleiding Laatste statuswisseling 22 oktober 2015 Opmerking 1
Protocol Ernstige Reken/ Wiskunde problematiek en Dyscalculie Inhoudsopgave 1. Inleiding pag. 3 2. Wat is ERWD (Ernstige Reken/ Wiskunde 3 problematiek en Dyscalculie)? 3. Signalering en doorverwijzen 3 4. ERWD (Ernstige Reken/ Wiskunde 4 problematiek en Dyscalculie) begeleiding 4 4.1 Voorlichting over dyscalculie 4 4.2 Hulp op maat 4 4.3 Extra hulp op maat rekenlessen 5 4.4 Remedial teaching 5 5. Compenserende faciliteiten 5 5.1 Dyscalculieverklaring 5 5.2 Dyscalculiepas 6 5.3 Algemene faciliteiten 6 5.4 De rekentoets voor leerlingen met ERWD 6 6. Dispenserende maatregelen 8 6.1 Bij het maken van huiswerk, overhoringen en proefwerken 8 6.2 Bij rekenen, wiskunde en profielkeuze 9 6.3 Bij schoolexamen en Centraal Examen 9 7. Bijlage met informatiebronnen 10 Bijlage met tijdpad werkzaamheden 11 2
1. Inleiding In het ERWD protocol van het Citadel College wordt uitleg gegeven over Ernstige Reken/ Wiskunde problematiek en Dyscalculie en wordt besproken hoe leerlingen met eventuele (ERW)D gesignaleerd, verwezen onderzocht en/of begeleid worden. Tot slot komt het ERWD beleid in verschillende geledingen aan de orde. 2. Wat is Dyscalculie en wat is Ernstige Reken- en Wiskunde Problematiek? Dyscalculie betekent letterlijk: niet kunnen berekenen/ slecht kunnen rekenen. Het is een leerstoornis, gedefinieerd als een ernstig rekenprobleem ondanks langdurige deskundige begeleiding en zorgvuldige afstemming, dat hardnekkig blijft en onveranderd blijft bestaan. De rekenproblemen worden niet veroorzaakt door een (algemeen) gebrek aan intelligentie. De rekenvaardigheden liggen juist aanzienlijk beneden het verwachte niveau dat hoort bij leeftijd, intelligentie en opleiding. Als een leerling niet voldoet aan de dyscalculie-criteria is er wellicht sprake van een Ernstig Reken- en Wiskundeprobleem (ERW). Ernstige Reken- en Wiskunde-problemen ontstaan wanneer het gedurende langere tijd niet lukt om de juiste afstemming te realiseren van het onderwijsaanbod op de onderwijsbehoeften van de leerling. Een leerling heeft dan minder aanleg maar is wel leerbaar. Deze leerbaarheid moet wel tijdig worden aangesproken. 3. Signaleren en doorverwijzen Bij alle brugklasleerlingen wordt in september via Cito volgsysteem Toets 0 en in juni Toets 1 afgenomen. In Toets 0 wordt alleen Rekenen getoetst. Vanaf Toets 1 zijn er aparte taken voor Rekenen en Wiskunde. Uit de Cito-resultaten van Toets 0 komt naar voren op wat voor een rekenniveau de leerling start in het Voortgezet Onderwijs. Scoort de leerling op het onderdeel Rekenen van Toets 0 onder de laagste 10% en was er op de basisschool ook al uitval op het gebied van Rekenen, dan wordt er via de mentor geadviseerd om Hulp op Maat (HOM) rekenlessen te volgen. De HOM rekenlessen starten altijd na de herfstvakantie en worden wekelijks tot het einde van het schooljaar gegeven. Op het einde van leerjaar 1 bekijken de rekencoördinator, de remedial teacher en de rekendocent de scores van Cito 0 en Cito 1. De leerlingen die dan nog steeds op de onderdelen Rekenen en Wiskunde scores laten zien die onder de laagste 10% vallen, worden begin leerjaar 2 ingedeeld voor extra HOM rekenlessen (HV- klassen) of het module-uur rekenen (TH-klassen) Extra HOM rekenlessen zijn verplicht om te volgen. De leerlingen krijgen op maat Rekenen aangeboden, zodat ze uiteindelijk het gewenste 2F/ 3F rekenniveau zullen halen. Mocht een leerling ondanks extra inspanningen via HOM rekenlessen geen vooruitgang boeken, dan wordt de remedial teacher ingeschakeld om een diagnostische rekentoets af te nemen. De remedial teacher kan aan de hand van al deze gegevens een dyscalculie-onderzoek adviseren. 3
Het Citadel College werkt inzake signalering en verwijzing samen met een externe orthopedagogenpraktijk. Deze praktijk heeft een adviserende rol en kan het vervolgonderzoek uitvoeren. Ouders kunnen een vervolgonderzoek ook laten uitvoeren door een andere praktijk of bureau. Het vervolgonderzoek vindt extern plaats en de kosten hiervoor komen ten lasten van de ouders. Het is niet verplicht voor ouders om het advies voor een vervolgonderzoek op te volgen. 4. (ERW) Dyscalculie begeleiding 4.1 Voorlichting over (ERW) Dyscalculie In september/ oktober worden alle eerstejaars leerlingen met gediagnosticeerde dyscalculie door de remedial teacher voorgelicht over de mogelijke faciliteiten voor leerlingen met dyscalculie op het Citadel College. Tijdens deze voorlichting krijgen de leerlingen met een dyscalculieverklaring een dyscalculiepas en standaard rekenkaarten 1, 2 en/of 3 uitgereikt. Na deze voorlichting krijgen ze een brief mee naar huis met daarin informatie over de dyscalculiepas, de specifieke rekenhulpkaarten, extra rekenbegeleiding op school en de Rekentoets Ernstige Rekenproblematiek (ER). Tijdens de Zorgavond geeft de remedial teacher aan ouders voorlichting over (ERW) Dyscalculie. Tijdens het voorexamen en/of het examenjaar worden leerlingen met (ERW) Dyscalculie en hun ouders middels een brief voorgelicht over de mogelijkheid van de Rekentoets ER, het gebruik van de standaard rekenkaarten 1,2 en/of 3 en extra tijd bij toetsen waarbij gerekend moet worden. Bij zij-instromers met dyscalculie en zittende leerlingen die tussentijds een dyscalculieverklaring hebben gekregen, vindt voorlichting over dyscalculie plaats middels een persoonlijk gesprek met de remedial teacher. De ouders worden hierover geïnformeerd. 4.2 Hulp Op Maat. Hulp Op Maat is een vorm van bijles op het Citadel College, die door de leerling gevolgd kan worden. Hulp Op Maat (HOM) is er voor leerjaar 1 en 2.Een leerling mag op eigen initiatief deelnemen aan de Hulp op Maat. Tijdens een HOM-uur kan er door de docent extra oefenmateriaal aangereikt worden. Als leerlingen met (ERW) Dyscalculie moeite krijgen met het volgen en begrijpen van de leerstof zal de mentor of de docent hem/ haar adviseren om Hulp op Maat voor Rekenen/Wiskunde te volgen. De remedial teacher kan in overleg met de HOM docent remediërend lesmateriaal aanleveren voor de leerling met dyscalculie. Hulp op Maat wordt buiten de reguliere lestijd gegeven. Hulp op Maat start in periode twee en loopt gedurende de rest van het schooljaar door. 4
4.3 Extra Hulp op Maat rekenlessen Eind leerjaar 1 en halverwege leerjaar 2 en leerjaar 3 bekijken de rekencoördinatoren, de remedial teacher en de rekendocenten de scores van Cito 0, Cito 1, Cito 2 en Cito 3. De leerlingen die dan nog steeds scores laten zien die onder de laagste 10% vallen, worden begin leerjaar 2, leerjaar 3 en/ of leerjaar 4 ingedeeld voor extra HOM rekenlessen of het module-uur rekenen (leerjaar 1 en 2 TH). Extra HOM rekenlessen zijn verplicht om te volgen en hierover krijgt de leerling een brief mee naar huis. De leerlingen krijgen op maat rekenstof aangeboden, zodat ze uiteindelijk het gewenste 2F/ 3F rekenniveau zullen halen. Volgt de leerling deze extra Hom rekenlessen niet, dan kan er geen aangepaste versie van de rekentoets worden aangevraagd. 4.4 Remedial teaching Indien een leerling, ondanks extra aandacht in de vorm van HOM, blijft vastlopen bij specifieke vakken, bespreekt de mentor of vakdocent dit met de afdelingsleider. De afdelingsleider meldt de leerling vervolgens aan bij de zorgcoördinator. De zorgcoördinator bekijkt of ondersteuning door de remedial teacher nodig is. De ondersteuning wordt per jaar vastgesteld en bedraagt maximaal 5 uur. Voor aanvang van de ondersteuning stelt de remedial teacher een handelingsplan op en bespreekt dat met de mentor, docent, ouders en leerling. Na afloop van het traject vindt er een evaluatie plaats. De mentor draagt er zorg voor dat het handelingsplan en de evaluatie worden toegevoegd aan het digitale dossier van de leerling. Op deze wijze kan bij eventuele schoolverandering informatie doorgespeeld worden over de hulp die de leerling heeft ontvangen. 5. Compenserende faciliteiten 5.1 Dyscalculieverklaring In het dossier van de leerling dienen het onderzoeksverslag en de dyscalculieverklaring aanwezig te zijn. De ouders leveren deze documenten bij aanname of na vaststelling van dyscalculie in bij de leerlingenadministratie. De zorgcoördinator en remedial teacher op het Citadel College dragen er zorg voor dat alle docenten van leerlingen met een dyscalculieverklaring op de hoogte zijn van de specifieke problemen van de betreffende leerling. 5.2 Dyscalculiepas De eerstejaars leerlingen met dyscalculie ontvangen na de voorlichtingsbijeenkomst over dyscalculie aan het begin van het schooljaar een dyscalculiepas. Zij-instromers met dyscalculie en zittende leerlingen die tussentijds een dyscalculieverklaring hebben gekregen krijgen een week na het persoonlijk gesprek met de remedial teacher een dyscalculiepas. 5
Op de dyscalculiepas staan de algemene faciliteiten genoemd die gelden voor leerlingen met dyscalculie. 5.3 Algemene faciliteiten Van de docenten wordt verwacht dat zij in hun lessen werken met de richtlijnen op de dyscalculiepas. Hierbij dient wel aangetekend te worden dat deze faciliteiten door de vakdocenten beoordeeld mogen worden op haalbaarheid binnen de geldende lesssituatie. Recht op 25% extra tijd tot een maximum van dertig minuten. Dat geldt bij alle vakken met rekenkundige opgaven in de toetsen. Bestaat de toets voor minder dan de helft uit rekenkundige uitgaven dan krijgt de leerling maximaal de helft van de toegestane verlenging (1/8). Extra mondelinge uitleg en/of mondelinge overhoring. Verminderd aantal rekenopgaven van hetzelfde type maken tijdens de les en een verminderd aantal huiswerkopdrachten op krijgen. Het aantal rekenopgaven bij SO s en proefwerken kunnen verminderd worden, maar dan vervalt wel de mogelijkheid van extra tijd. Het gebruik van een rekenmachine mits toegestaan volgens landelijke richtlijnen Het gebruik van standaard rekenkaart 1, 2 en/of 3 tijdens de les, SO s, proefwerken, de Rekentoets, Schoolexamens en het Centraal Schriftelijk Examen. De aanvullende rekenkaart mag uitsluitend gebruikt worden bij de Rekentoets Ernstige Rekenproblematiek (ER). Deze rekenkaart bevat informatie over o.a. het metrieke stelsel en is meer een opzoekhulp. 5.4 De rekentoets voor leerlingen met ERWD 5.4.1 Algemeen In het schooljaar 2013-2014 kregen leerlingen in het VO en MBO voor het eerst te maken met de Rekentoets als verplicht onderdeel van het eindexamen. Deze toets wordt geijkt aan het Referentiekader rekenen, zoals vastgesteld in de Wet Referentieniveaus. De Rekentoets is bestemd voor alle leerlingen, dus ook voor de leerlingen die geen Wiskunde in hun pakket hebben. Uitgangspunt voor de rekentoets voor vmbo is referentieniveau 2F, voor havo/vwo is dat 3F. Vanaf schooljaar 2015-2016 is de rekentoets voor examenkandidaten kader, havo en vwo verplicht en telt mee voor de uitslag van het examen. Vanaf schooljaar 2016-2017 is de rekentoets ook voor examenkandidaten basisberoepsgerichte leerweg verplicht en telt mee voor de uitslag van het examen. 6
5.4.2 Standaard rekentoets Leerlingen met een dyscalculieverklaring die er voor kiezen om mee te doen aan de standaardrekentoets kunnen in aanmerking komen voor maximaal een half uur tijdverlenging. Ook mogen ze gebruik maken van de standaard rekenkaart 1, 2 en/of 3, die het College voor Toetsen en Examens (CvTE) op examenblad.nl heeft gepubliceerd. De standaard rekenkaart 1, 2 en/of 3 wordt in dit geval beschouwd als kladpapier, er kan voor elke opgave een blanco exemplaar beschikbaar worden gesteld. De rekenmachine mag alleen gebruikt worden daar waar dit is aangegeven in de toets. 5.4.3 Rekentoets Ernstige Rekenproblematiek (ER) Aan 2F- en 3F-leerlingen met dyscalculie of ernstige rekenproblemen wordt de mogelijkheid geboden tot het afleggen van een rekentoets waarbij er aanpassingen zijn gedaan in zowel de eisen, de hulpmiddelen, als de afnamecondities. De Rekentoets Ernstige Rekenproblematiek (ER) bevat ten opzichte van 3F resp. 2F eenvoudiger rekenopgaven. Te denken valt voor 2F aan de 50% eenvoudigste opgaven van de huidige 2F-voorbeelden, en voor 3F aan een mix van eenvoudige 3F-opgaven en opgaven vergelijkbaar met 2F. Leerlingen die deelnemen aan de Rekentoets Ernstige Rekenproblematiek(ER) mogen bij deze toets gebruik maken van de standaard rekenkaart 1, 2 en/of 3 en een aanvullende rekenkaart. De aanvullende rekenkaart bevat informatie over o.a. het metrieke stelsel en is meer een opzoekhulp. Bij de Rekentoets ER mag de leerling bij alle opgaven een rekenmachine gebruiken. Bij de Rekentoets ER kan de leerling zijn eigen strategie bepalen bij de keuze van de volgorde van te maken opgaven. De leerling kan ook terug naar een eerder gemaakte opgave en het antwoord alsnog wijzigen. De afnametijd voor de Rekentoets ER is zo vastgesteld dat de extra tijd in de toetstijd is verdisconteerd. Welke consequenties de Rekentoets ER heeft voor de doorstroom naar een vervolgopleiding is op te vragen bij de remedial teacher en/ of decaan. Hierover is ook informatie te vinden in de bijlage. En 5.4.4 Voorwaarde voor deelname aan de rekentoets Ernstige Rekenproblematiek (ER) 1. Als voorwaarde voor deelname aan de Rekentoets ER geldt dat In het voortraject in het onderwijs is vastgesteld dat door dyscalculie of ernstige rekenproblemen de eisen van de standaardtoets niet haalbaar zijn, ook niet nadat in dat voortraject sprake was van remediëring en daarbij behorende extra inspanning (oefening) door de leerling. 7
2. voorafgaand aan de afname van de Rekentoets ER door de school een trainingstraject is geboden, gericht op de aangepaste afname, en dat traject ook door de leerling met extra inspanning (oefening) is gevolgd. En 3. er een goed toegankelijk dossier is van de leerling waarin de onderdelen 1 en 2 zijn beschreven. 5.4.5 VMBO-bb 2A toets Vanaf schooljaar 2016-2017 is de 2A-toets beschikbaar voor vmbo leerlingen uit de basisberoepsgerichte leerweg (bb-leerlingen), zodat er na een tegenvallend resultaat op de 2F-toets, indien dat noodzakelijk wordt geacht, gekozen kan worden voor de 2A-toets. Dit geldt alleen voor de vmbo-bb-leerlingen die een standaard rekentoets gemaakt hebben en daarop tegenvallende resultaten laten zien. Leerlingen en ouders worden over de 2A-toets tijdig goed geïnformeerd, omdat er mogelijke consequenties voor doorstroming naar een vervolgopleiding aan vasthangen. De remedial teacher en de decaan kunnen hierover in informatie voorzien. 5.5 Schoolexamens en Centraal Schriftelijk Examen Een leerling met dyscalculie kan op grond van artikel 55 van het Eindexamenbesluit in aanmerking komen voor 25% tijdsverlenging met een maximum van een half uur tijdens schoolexamens en tijdens het Centraal Schriftelijk Examen Wiskunde, Economie en bij vakken met enig rekenwerk. De leerling moet hiervoor in het bezit zijn van een dyscalculie-verklaring, opgesteld door een orthopedagoog of psycholoog. Een leerling met dyscalculie kan tijdens Schoolexamens en het Centraal Schriftelijk Examen gebruik maken van de standaardkaart 1, 2 en/of 3 bij Wiskunde, Economie en bij vakken met enig rekenwerk. 6. Dispenserende maatregelen 6.1 Bij het maken van klassenwerk, huiswerk, SO s en proefwerken Tijdens de les mag, daar waar de docent dit toestaat, een leerling met Ernstige Reken/ Wiskunde problematiek en Dyscalculie een verminderd aantal opgaven maken en een verminderd aantal huiswerkopdrachten op krijgen. Het aantal rekenopgaven kan in overleg met de desbetreffende docent bij SO s en proefwerken verminderd worden, maar dan vervalt wel de 25% extra tijd. 6.2 Volgen van de lessen Rekenen en Wiskunde en Profielkeuze Het is bij de wet bepaald dat er in de onderbouw van het vmbo, havo en vwo geen vrijstelling mogelijk is voor Rekenen/ Wiskunde. Ook niet voor leerlingen met dyscalculie. 8
Bij hoge uitzondering is er in de onderbouw aanpassing van het programma voor Rekenen/ Wiskunde mogelijk. In zo n geval moet de studielast voor het desbetreffende vak van de leerling hetzelfde blijven. Als ouders willen dat hun zoon of dochter in aanmerking komt voor een aangepast Reken/ Wiskundeprogramma, moet daarvoor een schriftelijk verzoek ingediend worden bij de directie. Alle leerlingen, met uitzondering van vwo-leerlingen, kunnen een profiel kiezen zonder wiskunde. Havo-leerlingen moeten dan het profiel Cultuur en Maatschappij kiezen. Zij volgen dan wel het vak Rekenen. Zij kunnen dan ook een aangepaste de Rekentoets ER aanvragen, zodra gebleken is, na de nodige inspanningen en extra begeleiding op rekengebied, dat ze onder de 10% norm presteren. In het vmbo is in de sector Zorg en Welzijn het vak Wiskunde een keuzevak en dus niet verplicht. Zij volgen dan wel het vak Rekenen. Hiervoor kunnen zij dan ook de Rekentoets ER aanvragen, zodra gebleken is na de nodige inspanningen en extra begeleiding op rekengebied, dat ze onder de 10% norm presteren. Het Citadel College vindt het belangrijk om zijn leerlingen goed voorbereid door te laten stromen naar vervolgopleidingen. Wanneer ouders en de leerling een aangepast programma voor Rekenen/ Wiskunde wenselijk achten, zal door de directie niet altijd toestemming worden verleend. De directie bekijkt hierbij ieder verzoek afzonderlijk. 6.3 Schoolexamens en Centraal Schriftelijk Examen De directie mag op grond van artikel 55 van het examenbesluit de wijze van examinering aanpassen. Op grond van de Wet gelijke behandeling mag de school niet de exameneisen aanpassen. Ook de inhoud van het examen mag niet worden aangepast. De rector mag in het proces van het schoolexamen, dus tijdens de schoolexamens bijvoorbeeld, tijdelijk meer rekening houden met de beperking van een leerling. Maar dit moet wel heel duidelijk beschreven zijn en het einddoel moet hetzelfde zijn als voor leerlingen zonder Ernstige Reken/ Wiskunde problematiek en Dyscalculie. In voorkomende gevallen bepaalt de directie de wijze waarop het examen zal worden afgelegd en doet hiervan zo spoedig mogelijk mededeling aan de onderwijsinspectie. 9
7 Bijlage Site over de standaard rekentoets en de Rekentoets Ernstige Rekenproblematiek en consequenties vervolgopleiding http://rijksoverheid.nl/nieuws/2014/rekenen-stap-voor-stap-beter.html Informatie over dyscalculie en over de rekentoets http://www.balansdigitaal.nl/stoornissen/dyscalculie/dyscalculie-opschool/rekentoets/(aangepaste)-rekentoets-en-dyscalculie-vo/ Alles over de rekentoets 2015 https://www.examenblad.nl/onderwerp/pilot-dyscalculie-rekentoets-vo/2015 10