DOELGROEP: TECHNISCH MANAGEMENT Hockeyvisie is bedoeld voor iedereen die als opleider, trainer en/of coach actief is in de hockeysport binnen tophockey, breedtehockey, Jongste Jeugd en/of technisch management. In iedere artikelenreeks worden visies gedeeld, kanttekeningen geplaatst, nieuwe ontwikkelingen gemeld en wetenschappelijke onderbouwing aangeboden. Hockeyvisie is een uitgave van de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond (KNHB), is onafhankelijk en wil alle kennis die beschikbaar is op het gebied van opleiden en coachen met liefhebbers delen. www.knhb.nl De KNHB Academie biedt hockeyverenigingen ondersteuning bij het ontwikkelen van het technisch beleid en technisch kader. Daarbij richt de KNHB Academie zich op drie pijlers: deskundigheidsbevordering, verenigingsadvies technisch beleid en opleidingen. Meer informatie over de KNHB Academie is te vinden op www.knhb.nl.
Bij veel teamsporten neemt het aantal leden af. Hockey daarentegen zit in de lift. Rond de eeuwwisseling en mede door de succesvolle editie van de Wereldkampioenschappen in Utrecht (1998) is de opmars begonnen. Steeds meer jeugd is vervolgens gaan hockeyen. Het imago van elitesport, studentengebral, Volvo stations en oneindig veel bier is inmiddels ingewisseld voor een imago van een dynamische teamsport voor het hele gezin. Het ledenaantal is de afgelopen 10 jaar verdubbeld tot bijna 245.000 in 2014. De aanmelding van jongens blijft echter achter. Dreigt hockey daardoor een meisjessport te worden? Door Lutger Brenninkmeijer Wie is Lutger Brenninkmeijer? Lutger Brenninkmeijer is rond de eeuwwisseling actief geweest binnen hockeyclub Amsterdam. Hij heeft daar aan de basis gestaan van het revitaliseringtraject van de club: een nieuwe accommodatie en een florerende jeugdopleiding. Nu begeleidt hij vanuit de KNHB Academie verenigingen bij het optimaliseren van hun opleiding door middel van visie- en strategietrajecten. Zo heeft hij onder andere Fletiomare jarenlang bijgestaan. Deze vereniging groeide in tien jaar uit van tachtig leden tot één van de meest florerende hockeyverenigingen met maar liefst 1700 leden. In dit artikel verwerkt hij zijn ervaringen bij hockeyclub Amsterdam en bij Fletiomare. Tien jaar geleden behoorde een club van 1.000 leden tot de grootste clubs van het land. Nu is een club van 1.000 leden bijna de standaard. Inmiddels zijn 75 van de 320 clubs de grens van 1.000 leden al gepasseerd! Deze eeuw heeft de KNHB maar liefst 19 nieuwe clubs mogen verwelkomen, verspreid over het hele land. Dan zijn diverse lokale initiatieven nog niet meegeteld. Inmiddels onderzoekt een aantal voetbalclubs, in navolging van Zwaluwen Vooruit uit Utrecht, of zij een hockeyafdeling kunnen opzetten. Als we de cijfers van de KNHB erbij pakken, dan zien we dat per 1 oktober 2013 in totaal 241.202 leden geregistreerd staan, 2,6% meer dan in 2010. Hockey is daarmee de tweede teamsport van Nederland geworden! Ruud Stokvis (sportsocioloog van de Universiteit van Amsterdam) zegt in een artikel in Elsevier*: Door de grote welvaartstijging in de jaren negentig werden veel Nederlanders verheven tot de middenklasse. Zij zochten voor hun kinderen een sport die bij hun nieuwe stand paste en waar ze de juiste vriendjes zouden vinden. In het voetbal konden de sociale stijgers van de jaren negentig niet terecht met hun nieuwe ambities. Ze wisten simpelweg niet wat de betere voetbalclubs waren. Als ze deze wel wisten, kwamen ze er niet binnen. Het is dan gemakkelijker Kinderen uit andere culturen kennis laten maken met hockey. 2
Als club geef je kinderen de kans om op jonge leeftijd kennis te maken met hockey. de witte vlucht, een trend die bij basisscholen in steden ook aan de gang is. Een andere reden die diverse ouders gaven bij Hockeyclub Fletiomare, als ze hun kind kwamen opgeven, is dat de club goed georganiseerd is. De meeste ouders vinden de ontvangst op de hockeyclub veel beter dan bij de voetbalclub. De communicatie naar de leden is stukken beter, er zijn minder directieve berichten en de sfeer is veel plezieriger en meer ontspannen. Kortom, ouders kijken vooral of hun kind een veilige omgeving wordt geboden. om een andere sport met het juiste imago te kiezen dan binnen je eigen sport op zoek te gaan naar dat imago. Dus werd het hockey. Maarten van Bottenburg (sportsocioloog en hoogleraar Sportontwikkeling aan de Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap) vult aan: Naast deze welvaartstijging zijn de mensen steeds hoger opgeleid. Men zoekt gelijkgestemden op. Dat zijn dan de tweeverdieners met een hogere opleiding en dito inkomen. De witte vlucht: een bewuste overstap van voetbal naar hockey De witte vlucht Toch is dit niet de enige reden van de stormloop op hockeyclubs. In veel verstedelijkte gebieden hebben kinderen van Turkse en Marokkaanse afkomst het voetballen ontdekt. Er is echter van huis uit geen cultuur om als vrijwilliger aan de slag te gaan. Veel ouders van deze groep laten zich niet zien. Als ze al op de club komen, dan is het hooguit voor het kijken naar hun kind. Daardoor wordt de werkdruk op de beperkte groep vrijwilligers steeds groter. Clubs komen bestuurlijk om in het werk waardoor niet altijd voldaan kan worden aan alle wensen op de club. Veel clubs staan daardoor onder druk. De clubcultuur verandert. Ook is de mentaliteit bij de nieuwe instroom anders. Vooral in de steden slaat de spelverruwing hard toe. Dit heeft veel ouders doen beslissen om met hun kind over te stappen naar hockey. Ik noem dat ook wel 3 Wat de boer niet kent, dat lust hij niet De drempel om lid te worden van een hockeyclub is veel lager geworden. In de vorige eeuw kwam veel jeugd op de befaamde hockeyfeesten af. Nu is een groot aantal clubs de gastheer voor naschoolse opvang. Daardoor maken kinderen al op relatief vroege leeftijd kennis met de hockeysport en haar cultuur. Het effect wat de boer niet kent, dat lust hij niet is naar de achtergrond aan het verdwijnen. In veel plaatsen wordt hockey in de samenleving steeds zichtbaarder. Overal zie je kinderen met een stick naar de hockeyclub fietsen. Het wordt een vertrouwd beeld. Ook de stap die veel clubs hebben
gemaakt om G- en LG-hockey te introduceren heeft bijgedragen aan een sympathiek imago. Typische hockeysfeer Een ander feit is dat de onderlinge verhoudingen op een hockeyclub ten opzichte van andere teamsporten, met voetbal in het bijzonder, veel beter zijn. Toen Fletiomare vroeg mij te helpen met de doorstart van de club (er is zelfs serieus sprake geweest van het liquideren van de club; de uitnodiging voor de bijzondere algemene ledenvergadering ter opheffing van de club was al gestencild!), zijn we na het formuleren van een hockeybeleidsplan de boer op gegaan. In samenwerking met de gemeente Utrecht is er onder andere een schoolhockeyproject opgestart. Basisscholen konden zich inschrijven voor 4 gastlessen door een gekwalificeerde trainer. Aansluitend konden de kinderen zich opgeven voor een schoolhockeytoernooi. Na drie jaar deden al meer dan 400 kinderen hieraan mee en was het project niet meer weg te denken. De betrokken ambtenaar wist niet wat hij zag toen hij op het toernooi langs kwam. Kinderen uit groep 5 en 6 speelden hun wedstrijden, gefloten door kinderen uit groep 8 die lid van de hockeyclub waren. Hij was verbaasd dat alles er zo vriendelijk aan toe ging. En dat de jeugdige scheidrechters niet negatief bejegend werden door de deelnemende kinderen en/of ouders Baas boven baas: de hersenen! De Deen Martin Lindström heeft zich gespecialiseerd op het gebied van neuro marketing. Hij heeft de resultaten van een wereldwijd onderzoek gepubliceerd waarin de meest geavanceerde hersenscanmethoden werden gebruikt. Vragen als Wat weten we over ons koop- en beslisgedrag? Wat stuurt ons gedrag werkelijk in een wereld waarin we constant, door onder andere de media, worden bestookt door boodschappen? Is het de gecreëerde sfeersetting of de mening van vrienden die onze keuze bepaalt? Of nemen we beslissingen zo diep in ons onderbewustzijn dat we er ons nauwelijks bewust van zijn? De verrassende en grensverleggende conclusies tonen aan dat we onszelf regelmatig voor de gek houden als we een bewuste keuze denken te nemen. Want uiteindelijk hebben de hersenen dit al voor ons gedaan! Associatie en humor (positieve connotatie) zijn de sleutelwoorden. Je hersenen nemen een beslissing op basis van een logische verbinding of connectie. Met andere woorden: je denkt dus zelf te beslissen, maar je hersenen zijn je voor geweest. Sponsorgoeroe Marcel Beerthuizen antwoordt in een artikel van het Parool op de vraag wie de opvolger van Aegon gaat worden bij voetbalclub Ajax: Sponsoring van een club als Ajax is nog altijd een ontzettend krachtig marketingmiddel. Het is meer dan stickers plakken. Het is je merk koppelen aan iets wat in de harten van mensen zit. Bij geen enkel merk, ook niet bij Apple of Google, is de emotionele betrokkenheid zo groot als bij Ajax, dat mensen het op hun arm tatoeëren. Je kunt als bedrijf aanhaken op die emotionele associatie. Bierproducent Bavaria kent als geen ander hoe je de emotionele associatie moet toepassen. We kennen wellicht de Bavaria-babes van het Wereldkampioenschap voetbal 2010. Het biermerk Budweiser is één van de partners van de FIFA. Toch wist Bavaria meer publiciteit te genereren dan hun grote concurrent uit Amerika. De brouwer uit Brabant liet in aanloop naar het Europees Kampioenschap van 2012 een gewaagd filmpje maken dat inspeelt op de discussie bij grote sportevenementen waar de organisatie van het evenement probeert de belangen van hun sponsors te beschermen (http://www.versereclame. nl/2012/05/09/bavaria-steekt-middelvinger-op-naar-de-fifa/). Michel Platini, de voorzitter van de UEFA, meldt dat zij hun uiterste best gaan doen om dergelijke guerrilla-acties van niet-sponsors uit te bannen. Met elkaar normen en waarden leren en delen. langs de lijn. De gemeente organiseerde al jaren een schoolvoetbaltoernooi voor dezelfde doelgroep op dezelfde scholen. Daarbij werd de gemeente jaarlijks geconfronteerd met verschillende incidenten. Sociale waarden Hockey staat in de belangstelling. Hockey heeft een bijzondere uitstraling waarbij sportiviteit en onderling respect (nog) vanzelfsprekend is. Ouders zien hun kinderen graag op een hockeyclub gaan waar normen en waarden hoog op de agenda staan. Misschien ook wel omdat 4
Stimuleer meer vaders om hun zoons voor hockey te enthousiasmeren. ze stiekem hopen dat ze er zelf status aan kunnen ontlenen. Dan nog is de vraag: hoe komt het dat de grootste stroom nieuwe leden vooral meisjes is? Veel clubs hebben te maken met een onevenwichtige instroom per sexe. Gemiddeld zien we dat bij de aanmeldingen 2/3 meisje is en 1/3 jongen. Dreigt hockey een girly sport te worden, zoals de Amerikanen field hockey zien? Echte mannen gaan toch ijshockeyen? Gaan jongens voetballen en meisjes hockeyen? Als we de groeicijfers van de KNHB bekijken, dan is het maar de vraag of dit logisch is. Meisjesvoetbal is namelijk de snelst groeiende afdeling van de KNVB. Meisjesvoetbal is zelfs de sterkst groeiende teamsport van dit moment. Inmiddels voetballen er al bijna net zoveel meisjes als de KNHB aan leden heeft! Is er dan een inhaalslag bij de meisjes? Doen zij op dit moment meer aan teamsporten dan pakweg 20 jaar geleden? Vragen waarop het antwoord nog niet gegeven kan worden. Ik heb gedurende een periode van zes jaar gastlessen van het schoolhockeyproject in Leidsche Rijn verzorgd. Daarbij was het wel belangrijk om die vreselijke plastic sticks (rood en geel) met de groene, ouderwetse en op de grond klevende haken te vervangen door echte houten sticks met een echte hockeybal. Het voordeel was en is dat de kinderen een stick van hun maat konden uitzoeken en dus niet langer moesten stuntelen met een veel te lange holle plastic buis. En ze vonden het maar wat gaaf om met een echte hockeybal aan de gang te gaan. Extra werd gekeken hoe de jongetjes, die lid zijn van een voetbalclub, het hockey beleefden. In het begin waren ze wat afwachtend en soms afwijzend, maar na eenmaal een les te hebben gevolgd waren zij heel enthousiast. Kijken we naar de aanmelding van de teams voor het schoolhockeytoernooi, dan was de groep 5 Het juiste merk zoeken. voetballers over- vertegenwoordigd! Ik durf te stellen dat de jongens hockey net zo leuk vinden als voetbal. Het verschil is dat voetbal op hun shortlist staat en hockey (nog) niet. Na afloop is aan diverse jongens gevraagd waarom zij voetballen en niet hockeyen. Verreweg de meeste kinderen antwoordden dat hun vader hen gestimuleerd heeft om naar voetbal te gaan. Perceptie van ouders is derhalve een cruciale factor. Op de tweede plaats bij de antwoorden stond dat ze voetbal leuk vinden en als derde gaven ze op dat ze graag ook een ster als Ronaldo, Messi of van Persie willen zijn. Ik durf te stellen dat jongens hockey net zo leuk vinden als voetbal
De club als merk Wat leren we van deze marketeers? Sport heeft een heel positieve aantrekkingskracht. Het raakt mensen in hun hart. Maar hoe kom je bij dat hart? Denk als club na wie je bent en hoe je dat uitstraalt. Laat zien waar je voor staat. Communiceer dat ook gericht. Zorg er als club voor dat je op een positieve manier (en het liefst met humor) in beeld komt. Communiceer de kernwaarden (veilig, goed georganiseerd, flitsend snelle sport, voor meisjes èn jongens) helder. Uitstraling en positionering is één, activering is twee. Marketeers hebben geleerd dat ergens een naam op plakken niet voldoende is. Dit helpt wel de naamsbekendheid te vergroten, maar raakt het hart niet (of de hersenen, zoals hierboven te lezen is). Daarom stoppen zij een evenzo groot budget in het activeren van het sponsorschap om de boodschap te laden. Benoem intern voor welke teams je jongens zoekt en zoek dan gericht Laat jongens lekker rennen, hollen, spelen. De kunst is om gericht te zoeken. Laat de mensen ervaren hoe leuk de sport is. Probeer gerichte acties te ontwikkelen waarbij kinderen enerzijds en ouders anderzijds in aanraking met hockey komen zonder dat zij het gevoel hebben dat ze gedwongen worden. Voor elke club kunnen dit andere acties zijn. Luister goed naar wat de doelgroep wil zien en voelen! Praktische tips voor acties op het veld Hieronder staan enkele acties die bij de betrokken clubs (Amsterdam en Fletiomare) gewerkt hebben. Daarmee is niet gezegd dat deze acties overal evenveel succes hebben. Maar de jongens die op veel clubs ontbreken voor een evenwichtige verdeling van de opleiding zijn er wel degelijk. Je moet ze alleen weten te vinden en weten te interesseren. Benoem intern voor welke teams je jongens zoekt en zoek dan gericht. Benader de kinderen van de betrokken leeftijdscategorie actief. Vraag hen om vriendjes te enthou- 6 siasmeren. Maak een speciale training of een leuke dag waarbij ze hun vriendjes kunnen uitnodigen. Het klinkt als te simpel voor woorden, maar het werkt uiterst effectief. Zorg voor een aantal open dagen in een aantal achtereenvolgende weken. Voorkom dat het één momentum is. Zorg dat de kinderen een paar weken over de vloer komen. Zo kun je ze veel beter raken. Het moment van open dagen in het jaar is cruciaal. Als kinderen (zijnde potentiële leden) in april op de club langskomen en enthousiast raken, is het nog niet vanzelfsprekend dat zij ook daadwerkelijk lid worden. De afstand tussen de open dagen en de start van het seizoen is te groot. Ze kunnen in de tussenliggende maanden weer van gedachte veranderen. Bijvoorbeeld omdat het tennisseizoen begint of omdat de zomervakantie hun focus weer op iets anders zet. Zorg er voor dat er kort na de zomervakantie open dagen zijn op de club. De ervaring leert dat na de zomer ouders met hun kroost een rondgang maken langs clubs om te kijken waar ze het beste hun kind kunnen achter laten. Belangrijk is dat op deze dagen de organisatie contact zoekt langs de lijn met de ouders terwijl hun kind aan het spelen is. Zo kun je 1 op 1 de boodschap van de club kwijt en kunnen ouders vragen stellen. Regel dat je de
Spectaculaire acties in combinatie met veel succesbeleving. adresgegevens van de ouders en het kind noteert. Probeer ze aan je te binden door ze een week later een mail te sturen en ze weer uit te nodigen. De eerste drie weken na de zomervakantie zijn de weken dat er zaken gedaan moeten worden. Jongens willen vooral hollen en rollen. Als je een open dag organiseert waar kinderen heel veel stil staan en vooral veel niet mogen, dan raak je ze kwijt. Maak een programma waar de kinderen actief aan de slag gaan, dat ze het gevoel hebben hun energie kwijt te kunnen. Succesbeleving is cruciaal Zorg voor oefeningen die spectaculair zijn, maar waarbij ze ook het gevoel krijgen dat ze iets kunnen. Succesbeleving is hierbij cruciaal. Hockey is al lastig genoeg met die stick en kleine bal. Duw na een training niet meteen een aanmeldingsformulier onder de neus. Nodig ze uit om volgende week weer te komen. Vertel ze dat ze vrij zijn om een vriendje mee te nemen. Wees niet bang dat je ze kwijt raakt als ze zich niet meteen opgeven. Zorg er voor dat ze een tweede keer terug komen. Dan heb je ze geraakt! Het ene kind is het andere niet. Wees flexibel in het begin. Misschien geeft het ene jongetje zich meteen op en moet het andere nog even wennen. En weet hij het na drie trainingen nog niet? Nodig hem voor de vierde training uit. Gebruik de periode tot de herfstvakantie om kinderen te laten acclimatiseren. Bronvermelding Elsevier, nummer 37, (15 september 2012). Hockey, de nieuwe volkssport. Het Parool, (19 november 2012). KLM, Gazprom of een sjeik op het Ajax-shirt? Lindstrom, M. (2008). Koop mij, Uitgeverij A.W. Bruna, ISBN 9789022994832. Hockeyvisie is een uitgave van de KNHB. 2014 KNHB, Nieuwegein. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door printouts, kopieën, of op welke andere manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Per kwartaal verschijnen 6 artikelen van Hockeyvisie. Hockeyvisie is verkrijgbaar via de webshop van de KNHB. Kosten per artikel bedragen 2,00 (excl. eenmalige transactiekosten à 0,85). Voor 35,00 kunt u een jaarabonnement aanschaffen. Hiervoor ontvangt u 24 artikelen van Hockeyvisie automatisch in uw mailbox. Redactieraad: Carel van der Staak, Lutger Brenninkmeijer, Ewout Schröder, Afke van de Wouw Coördinatie en teksten: KNHB Vormgeving: A.design Fotografie: KNHB / Koen Suyk, Willem Vernes Contact: academie@knhb.nl Deze tekst is vanuit praktisch oogpunt geschreven in de mannelijke vorm. Overal waar de term spelers staat vermeld, doelen we eveneens op speelsters. Dit geldt tevens voor andere gebruikte mannelijke vormen.