TOTEM OPLEIDING MODULE

TOTEM OPLEIDING MODULE 1: Inleiding BHG: 19 oktober 2018 (FR) en 30 november 2018 (NL) WG: 8 november 2018 (Namur) en 31 januari 2019 (Liège) VG: 17 januari 2019 (Leuven) en 7 februari 2019 (Gent) 1

Inleiding Verloop van de opleiding 08.30 u. 09.00 u.: Onthaal 09.00 u. 09.15 u.: Module 1 Inleiding 09.15 u. 10.15 u.: Module 2 Methodologie TOTEM 10.15 u. 10.30 u.: Pauze 10.30 u. 12.50 u.: Module 3 Ingebruikname van de software 12.50 u. 13.00 u.: Module 4 Meer info 13:00 u.: Einde Uw logo 2

PROJECT PARTNERS TOTEM = Tool to Optimize the Total Environmental impact of Materials 3

Doelgroep Ontwerpers Architecten Studiebureaus Overheidsinstanties Materiaalproducenten Onderzoekers Studenten 4

OVERZICHT DE BOUW EN HET MILIEU LEVENSCYCLUS VAN EEN GEBOUW LEVENSCYCLUS VAN HET MATERIAAL 5

IN EUROPA... De bouwsector = 50 % van de ontgonnen natuurlijke hulpbronnen 33 % van de afvalproductie (+8% voor huishoudelijk afval)* 38 % van het primaire energieverbruik waarvan 70 % voor verwarming en ventilatie 31 % CO 2 -uitstoot** 16 % van het waterverbruik (= 140 liter water per inwoner, per dag) 6 * Bron: EUROSTAT, Chiffres clés de l Europe, Edition 2016 ** Bron: EUROSTAT, Chiffres clés de l Europe, Edition 2017

De bouw en het milieu CO2-uitstoot per sector in België Evolutie tussen 1973 en 2013 Verdeling in 2013 7 Bron: IEA, 2016. Energy Policies of IEA Countries: Belgium. 2016 Review. INTERNATIONAL ENERGY AGENCY, Paris, France

De bouw en het milieu 9

11 De levenscyclus van een gebouw CIFFUL (CENTRE INTERDISCIPLINAIRE DE FORMATION DE FORMATEURS DE L UNIVERSITÉ DE LIÈGE), La construction Un aspect essentiel du développement durable, 2003.

DE ENIGE STAPPEN IN DE EPB 12

LEVENSCYCLUS VAN EEN MATERIAAL Productie Grondstoffen, energie, emissies, transport... Uitvoering en gebruik Onderhoud, renovatie... Einde van de levenscyclus Afbraak, afval... Recycling en hergebruik 14

De levenscyclusfases van een product: hout VAN DEN ABEELE P., Le bois est-il écologique?, dans Industrie, Technique et Management, mars 2004 15

Afbeelding afkomstig van een pedagogische poster, uitgegeven door het Verbond van de Glasindustrie (www.vgi-fiv.be) De levenscyclusfases van een product: glas 16

LEVENSCYCLUS VAN EEN MATERIAAL Informatie verzameld over: de productiewijze van het materiaal of van het product de milieu-impact ervan, van het begin tot het einde van de cyclus: de productie het gebruik het transport het onderhoud de ontmanteling/sloop het hergebruik de eindverwerking (storten, verbranden, ) Vervolg: zie Module 2 17

TOTEM OPLEIDING MODULE 2: Methodologie BHG: 19 oktober 2018 (FR) en 30 november 2018 (NL) WG: 8 november 2018 (Namur) en 31 januari 2019 (Liège) VG: 17 januari 2019 (Leuven) en 7 februari 2019 (Gent) 1

OVERZICHT Basisprincipes Levenscyclus milieu indicatoren Functionele eenheid (FE) Totale levensduur (TLD) Modelleren Evalueren OPTIMALISEREN 2

HET BEGRIP LEVENSCYCLUS LCA = 2 normen handleidingen met best practices ISO 14040 (belangrijkste norm voor de uitvoering van een LCA) Kader Algemene principes Eisen Communicatie ISO 14044 (voor de experts, beschrijving van elke stap) Definitie: doelstelling, studieveld, analyse van de inventaris Evaluatiekenmerken van de impact Vereisten en aanbevelingen voor de interpretatie 3

HET BEGRIP LEVENSCYCLUS Begin 90: multicriteria-aanpak = alle levenscyclusfases van de producten Productie uitvoering gebruik ontmanteling Levenscyclusanalyse (LCA) = kwantificatie van een product van wieg tot graf : Evaluatie van de milieu-impact = Milieu-dimensie Economische dimensie Geen sociale dimensie Onvolledige aanpak op vlak van duurzame ontwikkeling 4

SCHEMATISCHE VOORSTELLING 5

J.-M. HAUGLUSTAINE, Environmental performance of buildings, Notes du cours dispensé à l Université de Liège, 2017-2018 HET BEGRIP LEVENSCYCLUS Analyse van het bestaande toont de dat de grootste milieu-impact te wijten is aan de grondstoffen 1 Een mogelijke oplossingen zou de impact op niveau van grondstoffen verminderen maar zou het op andere niveaus doen toenemen: het veroorzaak m.a.w. een verschuiving van de vervuiling. 2 6

INDICATOREN Set van indicatoren CEN Verbruik = input Uitstoot = output = gevaarlijke substanties, vervuiling CEN + 7

INDICATOREN Klimaatverandering (CEN) Stijging van de gemiddelde luchtconcentratie van verschillende stoffen van antropogene oorsprong (CO 2, CH 4, CFC ) Eenheid : [kg CO 2 -equivalent] Ozonlaagaantasting (CEN) Uitstoot in de lucht (CFC, HCFC, halon ) die bijdraagt aan de vorming van het gat in de ozonlaag (stratosferische ozon) Eenheid : [kg CFC 11-equivalent] 8

INDICATOREN Verzuring (CEN) Stijging van de hoeveelheid zuren (NO 2, SO 2 ) in de onderste atmosfeerlaag, die leidt tot zure regen, de teloorgang van bepaalde bosecosystemen en van zoet water Eenheid : [kg SO 2 -equivalent] Eutrofiëring (CEN) Uitstoot in de lucht en in het water van substanties die leiden tot een overmaat aan voedingsstoffen in het oppervlaktewater sterke algenbloei Eenheid : [kg PO 4 3 -equivalent] 9

INDICATOREN Uitputting abiotische grondstoffen (CEN) Berekend door de hoeveelheden gebruikte grondstoffen te delen door hun respectieve voorraad wereldwijd Elementen uitputting van de minerale grondstoffen (Fe, Cu, Pb, Zn ) Eenheid : [kg Sb-equivalent] Fossielen uitputting van fossiele brandstoffen (aardgas, aardolie, steenkool ) Eenheid : [MJ] 10

INDICATOREN Ioniserende straling (CEN+) Emissie van ioniserende (radioactieve) straling die celletsels kan veroorzaken (effecten op de menselijke gezondheid) Eenheid: Disability Adjusted Life Years (DALY) Menselijke toxiciteit (al dan niet kanker) (CEN+) Uitstoot in de lucht en in het water van substanties (organische halogeenverbindingen, zware metalen, PCB, dichloorbenzeen (DB), polycyclische koolwaterstoffen (PAK)...) die (al dan niet kankerverwekkende) schade berokkenen aan levende organismes en vooral aan de mens. Eenheid: DALY 11

INDICATOREN Ecotoxiciteit (CEN+) Uitstoot van substanties (organische halogeenverbindingen, zware metalen, PCB, dichloorbenzeen (DB), polycyclische koolwaterstoffen (PAK)...) die schade berokkenen aan aquatische ecosystemen en organismes in zoet water Eenheid: [kg DB (C 6 H 4 Cl 2 )-equivalent] Waterschaarste (CEN+) Verbruik van de voorraad zoet water Eenheid : [m³] (water) 12

INDICATOREN INDICATEURS Fijn stof (CEN+) Uitstoot in de lucht van fijne vaste (stof)deeltjes die hart- en longziektes veroorzaken bij de mens Eenheid: DALY Fotochemische oxidantvorming (CEN) Uitstoot in de lucht van substanties die leiden tot de vorming van troposferisch ozon (lage ozon, zomersmog) Eenheid : [kg C 2 H 4 -equivalent] 13

INDICATOREN Landbezetting (1) en land transformatie (2) (CEN+) Onderzoekt (1) de bezetting en (2) de bestemmingswijziging van het landgebruik (bouwgrond, bossen en stedelijke zones) doorheen de tijd = 4 criteria waarmee de belangrijke gevolgen op de kwaliteit van de ecosystemen (verlies van biodiversiteit), de landschappen en het milieu (variatie van organisch bodemmateriaal, erosie, filtering van het regenwater, grondprijzen, voedselproductie...) worden uitgedrukt Organisch bodemmateriaal Eenheid: tekort in kg C Biodiversiteit Eenheid : [m².jaar] 14

FUNCTIONELE EENHEID FE Meeteenheid voor de hoeveelheid materiaal: per m² voor wanden (vlakke elementen), per lopende meter voor lineaire elementen... per stuk voor het raamwerk van een venster, een trede van een trap... Nut: De bronnen van milieu-impact bepalen Verschuiving van vervuiling vermijden Belangrijke coherentie met de opmeting Voorgedefiniëerde elementen (standaard wanden) in TOTEM, waarbij de instellingen (dikte) verstelbaar zijn 15

J.-M. HAUGLUSTAINE, Environmental performance of buildings, Notes du cours dispensé à l Université de Liège, 2017-2018 FUNCTIONELE EENHEID Per functionele eenheid van 1 m² bovenvlak Materiaal Energie fabricage materiaal [kwh/t] Volumieke massa [kg/m³] Dikte van de gevelbekledi ng [m] Oppervlakte massa [kg/m²] Energie fabricage gevelbekle ding [kwh/m²] Primaire energieverbruik [kwh] voor de fabricage 1 m² gevelbekleding of bovenvlak Hout < 1 000 650 0,02 13,0 13 Staal 4 000 8 000 0,0007 5,6 22 Inox 5 000 (?) 8 000 0,0007 5,6 28 PVC 22 500 1 300 0,02 5,2 117 Baksteen < 1 000 1 800 0,09 162,0 162 16

FUNCTIONELE EENHEID Per functionele eenheid van 1 m² bovenvlak 17 J.-M. HAUGLUSTAINE, Environmental performance of buildings, Notes du cours dispensé à l Université de Liège, 2017-2018

TOTALE LEVENSDUUR TLD TOTEM: levensduur van het gebouw = 60 jaar Draagstructuren en belangrijkste elementen Kortere levensduur voor bepaalde componenten van het gebouw Elementen die vervangen worden tijdens de levenscyclus meervoudige impact 18

Bouw/renovatie = 1 e plaatsing van het product Totale levensduur Levensduur: voorbeelden in de TOTEM-methode 0 10 15 20 30 40 60 TLD (jaren) Funderingen, gevels en binnenmuren (afwerking niet inbegrepen), isolatie in een sponning of een skelet, isolatie van vloer en dak, membranen, balkons, aluraamwerk... Buitenisolatie + crépi, raamwerk voor vensters (PVC of behandeld hout), bepleistering, isolatie van leidingen, cementvezelplaten Liften en installaties Tapijt en linoleum Verf en behangpapier Metalen of synthetische gevelbekleding, behandeld hout, zonnebescherming, beglazing, buitendeuren, vloer, dakbedekkingen... 19

Totale levensduur Totale Levensduur (TLD): voorbeelden in de TOTEM-methode Opgelet met de keuze van het materiaal in geval van wijziging van de voorafbepaalde elementen Aantal vervangingen over 60 jaar afhankelijk van het gebruik Voorbeeld: kurkisolatie TLD = 60 jaar voor gevelisolatie in spouw of in houtskelet, dakisolatie of isolatiepanelen voor de vloer 40 jaar voor buitenisolatie met bepleistering 15 jaar voor vloerbedekking 20

Totale levensduur Totale Levensduur (TLD) Niet wijzigbaar (momenteel) Voor meer informatie over de levensduren die zijn toegekend aan de verschillende materialen: Brochure Levensduren van materialen in TOTEM Te downloaden op de TOTEM-website https://www.totem-building.be Rubriek documentatie op de startpagina 21

OVERZICHT Basisprincipes Modelleren Evalueren MODELLEREN Elementen & gebouwen OPTIMALISEREN VERGELIJKEN EN OPTIMALISEREN Evaluatie milieukost 22

BRUTO VLOEROPPERVLAKTE Hoe berekenen? Som van de vloeroppervlakte van elke verdieping in het gebouw, gemeten tussen de buitenkanten van de buitenmuren. Nut? Verwarmde en niet-verwarmde ruimtes (kelders, garage, zolder, atelier...) Alle vloeren met een minimumplafondhoogte van 2,20 m Inbegrepen: oppervlaktes van de trappen, liften, installatiekanalen en openingen in een vloer 4 m² Referentie-oppervlakte voor alle (gemonetariseerde) resultaten voor het gebouw 23

MODELLEREN Basisconcept + 24

MODELLEREN MATERIALEN GEBOUW GENERIEK DATA LCA bouwproducten SPECIFIEKE DATA Score 25

MODELLEREN EPDS Environmental Product Declarations milieuproductverklaringen Standaarddocumenten Gebaseerd op LCA Milieu-indicatoren voor een specifiek verpakt materiaal (dikte, verpakking...). Aanpasbaar op de andere verpakkingen en diktes Objectief, kwantitatief, eenduidig en wetenschappelijk ondersteund 26

MODELLEREN 27

MODELLEREN 28

Bibliotheek 29

Energie-impact tijdens gebruiksfase Uitsluitend transmissieverlies Het geassocieerde verbruik wordt in de boeken opgenomen als een materiaal 17 milieu-impactindicatoren U-waarde en oppervlakte van de wand 1 200 equivalente graaddagen U el A el DD eq η distr η em η control EI heating 17 milieu-impacten van verwarming Gemiddeld globaal rendement van een installatie uitgerust met een gascondensatieketel < 100 kw 30

Energie-impact tijdens gebruiksfase Energiedragers Elektrisch verbruik geassocieerd met het gebruik van een modulerende condensatieketel die werkt op aardgas Belgische elektriciteitsmix Ecoinvent geen Belgische gegevens voor aardgas in een lagedrukdistributienetwerk Aanpassing van het profiel van het Zwitserse aardgas (gegevens gelinkt aan het Belgische proces) Toekomstige evoluties: link met de EPB Energieverbruiken Andere energiedragers 31

Energie-impact tijdens gebruiksfase Voor meer informatie over de methode en de milieuprofielen van bouwelementen in TOTEM: Brochure Environmental profile of building elements Gepubliceerd door de OVAM Te downloaden op de website van TOTEM https://www.totem-building.be Rubriek documentatie op de startpagina 32

OVERZICHT Basisprincipes MODELLEREN MODELLEREN Elementen en gebouwen EVALUEREN OPTIMALISEREN VERGELIJKEN EN OPTIMALISEREN EVALUEREN Milieukost 33

Indicatoren CEN CEN + 34

Bron: CSTC WTCB BBRI https://www.cstc.be Publications CSTC-Contact n 37 (1-2013) Aggregatiemethodes Bestaande aggregatiemethodes KEUZE voor monetarisatie 35 Bron: J.-M. HAUGLUSTAINE, Environmental performance of buildings, Notes du cours dispensé à l Université de Liège, 2017-2018

Monetarisatie Bijvoorbeeld: Als de CO 2 -equivalenten een geschatte kost hebben van 2,4/kg 2,4 = financiële kost van de herstelling van de schade die dit kg CO 2 -equivalent veroorzaakt 36

Monetarisatie 37

Monetarisatie Voor meer informatie over de methode en de waardes die zijn toegekend aan de verschillende indicatoren: Brochure Monetisation of the MMG Method Gepubliceerd door de OVAM Te downloaden op de TOTEM-website https://www.totem-building.be Rubriek documentatie op de startpagina 38

Scores Globale, gemonetariseerde score, uitgedrukt in per m² bruto vloeroppervlakte Gedeeltelijke, gedetailleerde scores: In % opgesplitst per elementencategorie In % opgesplitst per materiaal Relatieve impact van het materiaal voor een bepaald element Materiaal/energie Belang van het materiaal en van de energie-impact Per milieu-impactindicator Het milieu-aspect dat het meest getroffen is door de materiaalkeuze Per levenscyclusfase Meer impact bij de productie? Het gebruik? Het einde van de levensduur? 39

OVERZICHT Basisprincipes MODELLEREN MODELLEREN Elementen en gebouwen EVALUEREN OPTIMALISEREN VERGELIJKEN & OPTIMALISEREN EVALUEREN Milieukost 40

OPTIMALISATIE De milieu-prestaties verbeteren Gevoeligheidsstudie van de resultaten (variatie van de parameters) Voorontwerp Afbraak en herbouw of renovatie? Type bouwsysteem/aard van het materiaal Energieprestaties, volumetrie Uitvoeringsdossier Technische keuzes (in de toekomst: ook keuze van de technieken) Materiaalkeuze (element met impact), keuze van de isolatiediktes... Vergelijken met andere identieke prestaties Brandwerendheid, stabiliteit Ingenomen ruimte, bebouwde oppervlaktes 41

Vergelijken & Optimaliseren Building Ariade NIEUW Resultaat: 147/m² Building Ariade RENO Resultaat: 127,3/m² 42

Vergelijken & Optimaliseren Wand 1 Wand 2 43

Vergelijken & Optimaliseren: element Gemonetariseerde resultaten per milieu-impact of per levenscyclusfase Wand 1 Wand 2 Wand 1 Wand 2 Wand 1 Wand 2 44

Het vervolg... in module 3 Tot zo, na de pauze 45

TOTEM OPLEIDING MODULE 3 : de TOTEM-tool BHG : 19 oktober 2018 (FR) et 30 november 2018 (NL) WG : 8 november 2018 (Namur) et 31 januari 2019 (Liège) VG : 17 januari 2019 (Leuven) et 7 februari 2019 (Gent) 1

MODULE 3: DE TOTEM-TOOL Inhoud: Demonstratie van de functionaliteiten van de TOTEM-tool (software) Begeleide oefeningen Doelstellingen: Vertrouwd worden met het gebruik van de tool Kennismaken met de verschillende functionaliteiten Ontdekken van mogelijke optimalisatie-strategieën Uw logo 2

INHOUD INLEIDING: DE TOTEM-TOOL OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN OEFENING 2: GEBOUWEN 3

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Startscherm Informatie en achtergrond Registreren en aanmelden Startscherm (na aanmelden) Start een nieuw project 5

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Surf naar www.totem-building.be 6

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Startscherm 7

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Informatie en achtergrond 8

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Aanmelden 13

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Aanmelden 14

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Startscherm na aanmelden 15

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Mijn instellingen 16

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Mijn instellingen 17

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Bibliotheek 18

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Bibliotheek 19

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Open een bestaand project 20

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Start een nieuw project 23

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Structuur van een project in TOTEM: Gebouw 1 Element A Element B Element C Materiaallaag a Materiaallaag b Materiaallaag c Project X Element B Gebouw 2 Element D Milieuscore berekenen Milieuscore berekenen 24

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Creëer een nieuw project 25

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Voeg gebouw toe aan project 26

INLEIDING: DE TOTEM-TOOL Aan de slag! 30

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN MODELLEREN Elementen en gebouwen VERGELIJKEN & OPTIMALISEREN EVALUEREN Milieukost 32

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Opgave 1a Maak een nieuw bouwelement met behulp van de materialen uit de bibliotheek. Voorbeeld: Dragende binnenwand: 1 cm gipspleister 14 cm snelbouwsteen 1 cm gipspleister 33

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN MODELLEREN Elementen en gebouwen 34

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Demo: Creëer een nieuw elementtype ( DragendeBinnenwand ) 35

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Oefening 1a Maak een nieuw bouwelement met behulp van de materialen uit de bibliotheek. Groep 1: Vloer op volle grond Groep 2: Plat dak Groep 3: Hellend dak Groep 4: Buitenwand 53

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Oefening 1a Maak een nieuw bouwelement met behulp van de materialen uit de bibliotheek. Groep 1: Vloer op volle grond 1 cm keramische tegel 7 cm cementgebonden dekvloer 10 cm gespoten PUR 15 cm gewapend beton 54

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Oefening 1a Maak een nieuw bouwelement met behulp van de materialen uit de bibliotheek. Groep 2: Plat dak EPDM 17cm PUR bitumineus membraan 5 cm hellingsbeton 15 cm gewapend beton 1,2 cm gipspleister 55

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Oefening 1a Maak een nieuw bouwelement met behulp van de materialen uit de bibliotheek. Groep 3: Hellend dak keramische dakpan panlatten (26x32 mm) en tengellatten (20x30 mm) 2,2 cm houtvezelplaat 19,7 cm rotswol tussen houten spanten (11,7%) PE-folie 2,2 cm leidingspouw 1,25 cm gipskartonplaat 56

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Oefening 1a Maak een nieuw bouwelement met behulp van de materialen uit de bibliotheek. Groep 4: Buitenwand 9 cm gemetste gevelsteen 3 cm spouw 9 cm PUR-platen 14 cm holle betonstenen 1 cm gipspleister 57

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Aan de slag! 58

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Opgave 1b Vergelijk het zelf samengestelde bouwelement met een vooraf gedefinieerd element uit de bibliotheek. Voorbeeld: Dragende binnenwand: 1 cm gipspleister 14 cm snelbouwsteen 1 cm gipspleister 59

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN MODELLEREN Elementen en gebouwen EVALUEREN Milieukost 60

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Demo: Toon resultaten en vergelijk met ander elementtype 61

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Demo: Toon resultaten en vergelijk met ander elementtype Productie Verwerking Gebruik Levenseinde Gebruik 70

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Demo: Maak rapport aan Bibliotheek Eigen elementtype 80

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Demo: Maak rapport aan 81

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Oefening 1b Vergelijk het zelf samengestelde bouwelement met een vooraf gedefinieerd element uit de bibliotheek en creëer een rapport. Groep 1: Vloer op volle grond VloerOpVolleGrond1 Groep 2: Plat dak PlatDak2 Groep 3: Hellend dak HellendDak5 Groep 4: Buitenwand Buitenwand11 87

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1b: VloerOpVolleGrond_TEST VloerOpVolleGrond1 89

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1b: VloerOpVolleGrond_TEST VloerOpVolleGrond1 90

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1b: PlatDak_TEST PlatDak2 91

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1b: PlatDak_TEST PlatDak2 92

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1b: HellendDak_TEST HellendDak5 93

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1b: Buitenwand_TEST Buitenwand11 94

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1b: Buitenwand_TEST Buitenwand11 U-waarde 95

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Oefening 1b Vergelijk het zelf samengestelde bouwelement met een vooraf gedefinieerd element uit de bibliotheek CONCLUSIE: Maak bij voorkeur gebruik van de elementenbibliotheek! Vertrek van een bestaand element en pas dit aan volgens uw ontwerp! 96

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Oefening 1c Tracht de samenstelling van het voorgedefinieerde bouwelement zo aan te passen dat de milieukost significant daalt (> 20%). Groep 1: VloerOpVolleGrond1 Groep 2: PlatDak2 Groep 3: HellendDak5 Groep 4: Buitenwand11 97

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN MODELLEREN Elementen en gebouwen VERGELIJKEN & OPTIMALISEREN EVALUEREN Milieukost 98

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1c: VloerOpVolleGrond1 Vb: aanpassen materiaallaag met grote impact 100

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1c: VloerOpVolleGrond1 Vb: aanpassen materiaallaag met grote impact significant 101

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1c: Platdak2 Vb: vergelijken bouwsysteem (vgl PlatDak2 met PlatDak11) 102

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1c: Platdak2 Vb: vergelijken bouwsysteem 103

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1c: HellendDak5 Vb: aanpassen isolatiegraad (+ dikke houtvezelplaat, + minerale wol op de gordingen) 104

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Rotswol voor deze toepassing is niet beschikbaar in de bibliotheek. Wat nu? 105

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Rotswol voor deze toepassing is niet beschikbaar in de bibliotheek. Wat nu? Zoek materialen met een gelijkaardig productieproces (gelijkaardige eigenschappen, grondstoffen): harde rotswolplaten beschikbaar voor plat dak en vloeren en wanden en gelijkaardige levensduur (zie Documentatie ): in dak en vloer 60j, in wanden maar 40j en gelijkaardige bevestigingswijze: verlijmd, los gelegd, mechanisch bevestigd, (deels) verlijmd, 106

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Rotswol voor deze toepassing is niet beschikbaar in de bibliotheek. Wat nu? 107

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1c: HellendDak5 Vb: aanpassen isolatiegraad 108

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1c: Buitenwand11 Vb: vergelijken renovatie versus (gedeeltelijke) wederopbouw 109

OEFENING 1: BOUWELEMENTEN EN MATERIALEN Bespreking oefening 1c: Buitenwand11 Vb: vergelijken renovatie versus wederopbouw 110

OEFENING 2: GEBOUWEN Structuur van een project in TOTEM: Gebouw 1 Element A Element B Element C Materiaallaag a Materiaallaag b Materiaallaag c Project X Element B Gebouw 2 Element D Milieuscore berekenen Milieuscore berekenen 112

OEFENING 2: GEBOUWEN Demo: Voeg gebouw toe aan project 113

OEFENING 2: GEBOUWEN Aan de slag! 121

OEFENING 2: GEBOUWEN MODELLEREN Elementen en gebouwen VERGELIJKEN & OPTIMALISEREN EVALUEREN Milieukost 122

OEFENING 2: GEBOUWEN Opgave 2a Modelleer een gebouw a.d.h.v. de gegeven geometrie en bouwelementen. 123

OEFENING 2: GEBOUWEN MODELLEREN Elementen en gebouwen 124

OEFENING 2: GEBOUWEN Demo: Voeg nieuwe elementen toe aan gebouw 125

OEFENING 2: GEBOUWEN Opgave 2a Modelleer een gebouw a.d.h.v. de gegeven geometrie en bouwelementen. 140

OEFENING 2: GEBOUWEN Oefening 2a Modelleer een gebouw a.d.h.v. de gegeven geometrie en bouwelementen. 141

OEFENING 2: GEBOUWEN Opgave 2b Bestudeer de milieu-impact van het gebouw. Welke materiaalcategorieën, levenscycli en indicatoren hebben de grootste milieu-impact? 147

OEFENING 2: GEBOUWEN MODELLEREN Elementen en gebouwen EVALUEREN Milieukost 148

OEFENING 2: GEBOUWEN Oefening 2b Bestudeer de milieu-impact van het gebouw. Welke materiaalcategorieën, levenscycli en indicatoren hebben de grootste milieu-impact? 161

OEFENING 2: GEBOUWEN Bespreking oefening 2b 163

OEFENING 2: GEBOUWEN Bespreking oefening 2b: Energie- versus materiaalimpact 165

OEFENING 2: GEBOUWEN Bespreking oefening 2b: Impact per elementcategorie 166

OEFENING 2: GEBOUWEN Bespreking oefening 2b: Impact per levenscyclus FloorOnGrade1 34% Storey floor1 18% ExternalWall11 31% 169

OEFENING 2: GEBOUWEN MODELLEREN Elementen en gebouwen VERGELIJKEN & OPTIMALISEREN EVALUEREN Milieukost 173

OEFENING 2: GEBOUWEN Oefening 2c Kopieer het gebouw. Pas enkele goedgekozen materialen aan zodat de totale milieu-impact daalt. Vergelijk de resultaten van het geoptimaliseerde gebouw met deze van het oorspronkelijke gebouw. 174

OEFENING 2: GEBOUWEN Mogelijke insteken voor optimalisatie: Focus op elementen/materialen met hoogste impact Focus op specifieke materiaallagen: structuur (massief vs houtskelet, baksteen vs beton ), isolatie (bv vergelijken met bio-ecologische materialen) afwerking (bv andere afwerkingslagen) Focus op balanceren materiaalimpact en energieprestatie Isolatiegraad (bv standaard -eisen vs. Passiefhuiseisen) Focus op bestaand versus nieuw 177

OEFENING 2: GEBOUWEN Oefening 2c Kopieer het gebouw. Pas enkele goedgekozen materialen aan zodat de totale milieu-impact daalt. Vergelijk de resultaten van het geoptimaliseerde gebouw met deze van het oorspronkelijke gebouw. 179

OEFENING 2: GEBOUWEN Vragen over het project of de tool? helpdesk@totem-building.be 180

TOTEM OPLEIDING MODULE 4: Meer info BHG: 19 oktober 2018 (FR) en 30 november 2018 (NL) WG: 8 november 2018 (Namur) en 31 januari 2019 (Liège) VG: 17 januari 2019 (Leuven) en 7 februari 2019 (Gent) 1

BIJKOMENDE INFORMATIE Nuttige documentatie, te downloaden op https://www.totem-building.be Startpagina > Documentatie 2

LOPENDE ONTWIKKELINGEN www.b-epd.be Federale database FOD Volksgezondheid Environmental Product Declaration (EPD) Integratie in TOTEM: 2019 3

Ontwikkelingen (Lopende) uitbreiding van de categorieën van elementen waarmee rekening wordt gehouden in TOTEM Bv.: structurele elementen, trappen, speciale technieken Uitbreiding van de bibliotheek Materiaal, elementen, wanden De ideale oplossing vandaag is niet die van morgen Openstaande werven (hout, niet-vlakke elementen...) Evolutie van de evaluatiemethode Gerenoveerde elementen/gebouwen, gebruik van bruikbare oude bouwmaterialen (al dan niet op de plaats van ontstaan), omkeerbaar ontwerp, modellering van de openingen 4

LOPENDE ONTWIKKELINGEN Verbetering van de samenhang tussen TOTEM en de EPB-tools Integratie van de EPB-berekeningen voor het energieverbruik tijdens de gebruiksfase van het gebouw Vereenvoudiging van de invoering van de gegevens door de gebruiker Evolutie van de TOTEM-tool om te communiceren met de BIM-tools Building Information Modelling Software in voortdurende ontwikkeling 5

ANDERE Helpdesk: helpdesk@totem-building.be 6

ANDERE LCA-tool Duurzaamheids-tool 7

PROJECT PARTNERS 8

BEDANKT vragen? opmerkingen? Aanbevelingen? Vergeet het evaluatieformulier niet 9