Plezier in thematisch verzamelen. (1) Postzegels verzamelen kan op grofweg twee manieren: de traditionele waarbij je alle zegels van een land bij elkaar probeert te krijgen, of het verzamelen op onderwerp of thema. Bij de klassieke verzamelwijze is het de bedoeling de verzameling 'compleet' te krijgen, maar zoals je best zult weten zijn er altijd hele dure zegels en series die wel eeuwig op het wensenlijstje zullen blijven staan, tenzij je bereid bent om veel geld in de verzameling te investeren. Bij het verzamelen op thema speelt dit probleem niet, je kunt zelfs een heel leuke verzameling opbouwen zonder dat dit veel geld hoeft te kosten. Postzegels verzamelen: De eerste schaakieder doet het op z'n eigen manier postzegel uit 1947 Maar een dergelijke collectie zal nooit 'compleet' zijn. Voor beide manieren van verzamelen is wat te zeggen, en aan beide kleven nadelen. Een land of verzamelgebied compleet proberen te krijgen zal meestal niet lukken, maar het zoeken en vinden van nog ontbrekende zegels geeft wel veel voldoening. Als de verzameling echter helemaal compleet is, dan wordt er vrijwel niet meer naar omgekeken. Van een bekende verzamelaar hoorde ik dan ook eens de opmerking: 'Het verkrijgen van de zaak is het einde van het vermaak'. Dan ligt dat bij thematisch verzamelen toch anders. Zit je bij een klassieke landenverzameling vrijwel altijd onvermijdelijk met gaten, een themaverzameling is altijd min of meer compleet. Het is maar net wat je wilt verzamelen en hoever je daarin wilt gaan. Uitgangspunt bij een thematische verzameling is natuurlijk altijd je eigen interesse. Ben je een vogelliefhebber, houd je van geschiedenis of ben je een verwoed schaker? Lees je strips of kijk je graag naar kunst? Dan kan zoiets al een uitgangspunt zijn voor een thematische collectie. Maar pas op, een thema als 'geschiedenis' is heel breed, dus kies een onderwerp dat je echt interesseert, bijvoorbeeld de Franse Revolutie of de Tweede Wereldoorlog. Bij 'vogels' kun je denken aan vogels die in Nederland voorkomen, of broedvogels in Europa. Mijn themaverzameling behelst het edele schaakspel, vandaar dat de illustraties bij dit artikel vooral daarop betrekking hebben. Maar ook een onderwerp als 'schaken' kan heel uitgebreid zijn. Is de keuze voor een bepaald thema al een heel persoonlijke, de invulling is dat natuurlijk óók. In het begin zul je alles verzamelen op postzegelgebied wat met het onderwerp te maken heeft, maar gaandeweg zal er in het materiaal structuur aangebracht Treinen, een geliefd onderwerp Medische vooruitgang moeten worden. Als je in treinen geïnteresseerd bent en simpelweg alle postzegels met een trein erop in een album stopt dan ontstaat er een onderwerp- of beeldverzameling, maar nog geen thematische collectie. Die ontstaat als de zegels in een bepaalde samenhang worden verzameld, er een 'plan' aanwezig is en de collectie een bepaald verhaal wil vertellen, waarin de interesse en kennis van de verzamelaar tot uiting wordt gebracht. Door deze persoonlijke opzet kunnen ook geen twee thematische verzamelingen hetzelfde zijn. Een thematische verzameling moet een verhaal vertellen, iets uitleggen of bewijzen, en eigenlijk lezen als een boek. Het is daarom bij het opzetten van een thematische verzameling van het grootste belang om hiervoor een plan te maken, een structuur waarbinnen de verzameling zich ontwikkelt. Deze structuur dient als 'rode draad' door de verzameling te lopen, waardoor er een logisch, correct en evenwichtig verhaal ontstaat. Het leuke bij thematisch verzamelen is daarbij dat je je niet hoeft te beperken tot postzegels alléén, het wordt pas leuk als er
allerlei filatelistische zaken bij gehaald worden die het verhaal illustreren en ondersteunen. Deze diversiteit is niet alleen wenselijk maar voor een goede thematische collectie vrijwel onontbeerlijk. Zo n thematische verzameling wordt dan een mengsel van de meest uiteenlopende soorten postzegels en filatelistische documenten die er bestaan. Dit materiaal kan wereldwijd gevonden worden. Iedereen verzamelt postzegels voor zijn (of haar) eigen plezier en lang niet iedereen zal de collectie tentoon willen stellen. Maar een thematische verzameling leent zich hiervoor wel uitstekend, het is ook leuk om aan anderen te laten zien wat je interesseert en hoe je een eigen, persoonlijke verzameling hebt opgezet. De richtlijnen voor tentoonstellingen van de Internationale Federatie voor Filatelie (F.I.P.) kunnen een handige leidraad zijn, ook als je niet aan exposities gaat deelnemen. Oud schaakstuk van porselein Souvenirenveloppe 'IX Schaakolympiade 1950', Dubrovnik Deze richtlijnen geven een goed overzicht van alles wat er in een verzameling past, en wat je juist niét zou moeten opnemen. Dat kan meehelpen om gerichter te gaan zoeken naar nieuw materiaal om je collectie interessanter te maken. Geschikt filatelistisch materiaal is uitgegeven door staatsbedrijven, lokale of particuliere postinstellingen met de bedoeling om post mee te vervoeren of voor andere postale communicatiedoeleinden, en kan het volgende omvatten: - postale frankeerwaarden (postzegels, postzegelboekjes, postwaardestukken, frankeermachinestempels, port verkocht d.m.v. computers, zoals automaatzegels, enz.) en hun wijzigingen (opdrukken, overdrukken, perfins). Postale waarden die gewijzigd zijn, mogen echter niet worden opgenomen als de wijziging afleidt van het oorspronkelijke thema (bv. door het niet meer zichtbaar te maken); ze kunnen echter wel gebruikt worden voor thema's die verband houden met de wijziging - afstempelingen (gewone stempels, vlagstempels, gelegenheidsstempels en andere bijzondere poststempels) - postzegels, stempels, aanduidingen en/of kaarten die wijzen op een postaal privilege (zoals autoriteiten, militair) - andere elementen die bij de postverwerking worden gebruikt, zoals aantekenstrookjes, etiketten en aanduidingen die betrekking hebben op de postale route, andere etiketten of aanduidingen (zoals censuur, desinfecteer, rampenpost), voermansbrieven, antwoordcoupons, aanduidingen van expeditiekantoren, aanduidingen en etiketten van postautomatisering, enz.; indien van toepassing dienen dergelijke elementen op het betreffende poststuk aanwezig te zijn. Dr. Max Euwe, wereld- Frankeermachinestempels Hoogovens kampioen schaken (Corus) Schaaktoernooi in Wijk aan Zee.
- materiaal "bestemd voor uitgifte of bij de voorbereiding van een uitgifte aangemaakt", zoals schetsen en proeven - variëteiten en fouten - fiscale zegels. Zij worden toegelaten, zolang ze postaal gebruikt worden of een postale geldigheid hebben. Fiscale zegels voor fiscale doeleinden worden in uitzonderlijke gevallen toegestaan, als ze het enige middel vormen om een belangrijk thematisch onderdeel te beschrijven. Postzegelboekje Føroyar 1983 Ruimtevaart Je ziet, je kunt nogal wat kanten op. Hoe gevarieerder het materiaal en hoe beter de spreiding is in bijvoorbeeld tijd en geografie, des te mooier wordt de collectie. Maar in deze veelheid van mogelijkheden schuilt ook weer gevaar. Zo zijn er tal van landen die de verzamelaar maar al te graag voorzien van mooie uitgiften van elk denkbaar thema. Een aanleiding hoeft er helemaal niet te zijn, enige relatie van het land van uitgifte tot het onderwerp van de serie ook al niet. Vaak gaat het hier om kleine landen, bijvoorbeeld eilandjes in het Caribisch gebied zoals St. Vincent en Grenada, maar ook om landen in Afrika zoals Ghana, Rwanda en Gabon. Berucht zijn ook de uitgiften van Zuid-Arabische staten zoals Jemen, Sharjah, Ras-al-Khaima enzovoort uit de jaren '60 en '70. Maar de filatelist wordt ronduit geld uit de zak geklopt als de verzonnen 'landen' helemaal niet bestaan, zoals Staffa, Lundy of Herm. Dit zijn lokale uitgiften die ten hoogste onder de cinderella s gerangschikt kunnen worden, maar voor de serieuze thematische verzamelaar Schaken is allang niet meer alleen een mannensport hebben ze geen waarde. Hoe mooi de zegels vaak ook zijn, het is beter hieraan geen geld uit te geven. In principe moeten ook alle uitgiften vermeden worden die niet in eerste instantie een postaal doel hebben of hadden, zoals particulier vervaardigde afstempelingen, prentbriefkaarten (behalve als het om postwaardestukken gaat die aangemaakt zijn door de Postdienst) en versieringen van particuliere aard op enveloppen en kaarten. Onder deze laatste categorie vallen ook de ons zo bekende FDC s (Eerste-Dag enveloppen), deze hebben nooit een postaal doel gediend en horen daarom in een thematische verzameling niet thuis. Met dit in het achterhoofd kun je, uitgaande van het 'plan', het verhaal dat je met de verzameling wilt vertellen, gericht op zoek gaan naar postzegels, stempels en poststukken die het verhaal ondersteunen en illustreren. Vooral dat plan is en blijft een belangrijke leidraad, het voorkomt dat je (dure) aankopen doet die je uiteindelijk toch niet in de verzameling kunt gebruiken. Het plan geeft een overzicht van de collectie, een soort gedetailleerde inhoudsopgave hoe het onderwerp aangepakt en uitgewerkt is. De omschrijvingen bij de zegels, poststukken, stempels en dergelijke moeten heel summier zijn en alleen een verduidelijking geven van wat er getoond wordt. De verzameling moet het verhaal vertellen, niet de bijschriften. Lange verhandelingen zijn hier niet op z n plaats. Cuba's trots: schaakgrootmeester 25-jarig regeringsjubileum van
Jose Raul Capablanca Koning George V van Groot-Brittannië. Naast de onderwerpverzameling en de thematische verzameling zoals hierboven omschreven, is er nog een derde categorie: de verzameling naar het doel van de uitgifte. Hierbij wordt alles verzameld wat betrekking heeft op een bepaalde gebeurtenis of evenement, bijvoorbeeld het Zilveren kroningsjubileum van Koning George V (1935), het 75-jarig bestaan van de U.P.U. (Union Postale Universelle) in 1949 of de Wereldtentoonstelling in Brussel (1958). Zo heeft de Verenigde Naties zogenaamde herdenkingsjaren, waaraan ook tal van landen filatelistische uitgaven wijden (internationaal jaar van de bossen, van de vluchtelingen, van de biodiversiteit enzovoort. Scouting Euwe-blok, met op de linker zegel een stelling in een partij om de wereldtitel in 1935 tegen Aljechin Dit jaar is uitgeroepen tot Internationaal jaar van de coöperaties). Zo n verzameling kan naast postzegels uit vele landen ook geïllustreerd worden met allerlei brieven, postwaardestukken en stempels. Het is belangrijk om te weten dat niet alles wat je tegenkomt, geschikt is voor opname in je verzameling. Het is wellicht goed om hier nog even bij stil te staan. Hier enkele raadgevingen: - Neem geen niet-filatelistische zaken op, zoals plaatjes uit boeken of catalogi, suikerzakjes, uitgeknipte zegels uit poststukken enzovoort. - De voorkeur verdient postfris materiaal zodat de afbeelding van de zegel niet door een stempel ontsierd of bedekt wordt. Als er dan toch gestempelde exemplaren gebruikt worden, neem dan licht gestempelde zegels, het liefst met een hoekstempel. - Neem geen zegels op met afwijkingen in tanding, watermerk of papiersoorten, of besteed daar geen aandacht aan. Zulke zegels horen in een landenverzameling thuis. - Wees kieskeurig wat de kwaliteit van de zegels betreft. Beschadigde zegels horen in geen enkele verzameling thuis. Zorg ook voor goed gecentreerde zegels, met name bij uitgaven van de Verenigde Staten is dit belangrijk. Neem ook geen gerepareerde zegels op, tenzij het misschien om een heel zeldzaam stuk gaat. Jubileum U.P.U. 1949 Motorsport - Neem geen zegels op die door de F.I.P. verboden zijn of als schadelijke uitgiften worden beschouwd. Dit is hierboven al aangehaald. - Zegels die met het onderwerp nauwelijks iets uit te staan hebben, horen niet in de thematische collectie thuis. Dat geldt ook voor zegels met afbeeldingen die alleen met een sterke loep herkend kunnen worden. - Neem nooit meer dan twee zegels uit een serie op, waarvan alle waarden dezelfde afbeelding vertonen. Neem dan de zegel(s) die qua kleur het beste uitkomen. Voor een onderwerpverzameling en een verzameling naar doel van uitgifte geldt deze regel uiteraard niet. - Verzamel geen zegels met opdrukken of overdrukken, als deze geen verband houden met het thema. - Verzamel alleen blokken als álle zegels in het blok betrekking hebben op het thema. Als er in een blok maar een of enkele voor jouw collectie belangrijke zegels zitten, probeer deze dan los te verkrijgen. - Postwaardestukken kunnen zowel gebruikt als ongebruikt worden opgenomen, ze mogen echter niet worden verknipt. Dit geldt
speciaal voor de landen in Europa. In de Verenigde Staten verzamelt men wel uitgeknipte postwaardestukken, de Amerikaanse 'Scott' catalogus heeft hieraan een speciale rubriek gewijd. - Postale strookjes, zoals aanteken-, expresse- of luchtpoststrookjes, dienen allen opgenomen te worden als ze rechtstreeks verband houden met het onderwerp, en dan nog liefst op gehele stukken. - Als er in een serie voor jouw verzameling belangrijke thematische zegels voorkomen, schaf dan bij voorkeur de gehele serie aan, en bewaar de zegels die niet van belang zijn in een apart stockboekje. Als je de serie weer wilt verkopen dan gaat een complete serie makkelijker van de hand dan enkele losse zegels. Deel 2 van dit interessante artikel volgt in het blaadje van April. Met dank aan de heer Ton Vis