DOOP-, TROUW- EN BEGRAAFBOEKEN AANWEZIG BIJ HET STADSARCHIEF s-hertogenbosch HANDLEIDING EN OVERZICHT Versie mei 2014
WOORD VOORAF Genealogisch onderzoek in de registers van de burgerlijke stand levert voor de meeste stamboomonderzoekers geen problemen op. Die beginnen vaak pas wanneer er gezocht dient te worden in de zogenaamde retroacta van de Burgerlijke Stand, de Doop-, Trouw- en Begraafboeken (DTB-boeken). De akten zijn met de hand geschreven, er wordt geen gebruik gemaakt van een formulier, de gegevens zijn onbetrouwbaarder, vaak onvolledig en in het geval van de Roomskatholieke boeken, in het Latijn geschreven. Toch zijn deze registers, bijgehouden door de kerkelijke autoriteiten, een belangrijke bron voor stamboomonderzoek. Deze handleiding geeft aan de bezoekers van het stadsarchief van s-hertogenbosch een korte inleiding over de mogelijkheden en onmogelijkheden met deze bronnen. Na deze inleiding volgt een overzicht van de aanwezige DTB-boeken. Ook wordt verwezen naar eventueel aanwezige indices. Dit kunnen fotokopieën van eigentijdse namenklappers zijn, maar ook databases waarvoor U naar een computer wordt doorverwezen. De DTB-boeken worden per plaats en vervolgens per soort opgesomd. Dit wil zeggen eerst de doopboeken, vervolgens de ondertrouwregisters, de trouwregisters, de begraafboeken en tot slot de lidmatenregisters. Ieder hoofdstuk wordt afgesloten met een overzicht van DTB-boeken van andere plaatsen waarin ook gegevens zijn opgenomen van die desbetreffende plaats. Van ieder register worden de volgende gegevens vermeld: periode waarover de inschrijvingen lopen, nummer, uiterlijke vorm (fotokopie, microfiche, origineel) is er een index en zo ja in welke vorm (lijst, op kaartjes, computer). Bij de registers van s-hertogenbosch wordt achter het nummer van het register ook door middel van afkortingen aangegeven van welke religie het register is en van welke plaats(en) er inschrijvingen in vermeld staan. Voor meer gedetailleerde gegevens over de genoemde DTB-boeken verwijzen wij u naar het grote overzicht van DTB-boeken in Noord-Brabant samengesteld door L. Kruijff. Dit overzicht staat in de handbibliotheek in de studiezaal. De boeken zoals deze door Kruijff worden genoemd vormen het grootste deel van de DTB-collectie. Maar ook in andere archieven en collecties bevinden zich registers met informatie over dopen, trouwen en begraven. Deze zijn ook in dit overzicht opgenomen. Bijvoorbeeld in het archief van de Kerkenraad van de Nederlands Hervormde Gemeente te s-hertogenbosch. 2
Gebruikte afkortingen DTB F Ht M NH Org RK Sch Doop-, Trouw- en Begraafboeken Fotokopie s-hertogenbosch Microfiche Nederlands Hervormde Kerk/Gemeente (Nederduits Gereformeerd) Origineel Rooms Katholiek Schepenbank (ondertrouw- en trouwregisters) 3
Inleiding Vóór 1811, het jaar dat de Burgerlijke Stand werd ingevoerd, bent U voor stamboomonderzoek grotendeels aangewezen op de DTB-boeken. Deze zijn niet, zoals de Burgerlijke Stand, bijgehouden door de overheid, maar door de kerkelijke autoriteiten. De geloofsrichting van uw voorouders is daarom bepalend voor uw onderzoek. Ieder kerkgenootschap hield zijn eigen registratie bij. De boeken van de Rooms-katholieke kerk zijn in het Latijn opgesteld. Behalve de taal kan ook het handschrift problemen opleveren. De DTB-boeken zijn handgeschreven en niet iedereen schrijft even duidelijk of heeft de tijd om duidelijk en netjes te schrijven. In dit geval is het credo oefening baart kunst. Bovendien worden er door verschillende instanties cursussen gegeven in het lezen van oudschrift (paleografie). De verplichting tot het vastleggen van belangrijke persoonsgegevens zoals de doop, het huwelijk en de begrafenis, is uitgevaardigd door het Concilie van Trente in 1563. Toen werden voor het eerst algemeen geldende regels vastgesteld voor het registreren van dopen en huwelijken. Maar pas in de zeventiende eeuw werd dit voorschift in Noord-Brabant op grote schaal nageleefd. Het oudste register bevindt zich in het Stadsarchief, namelijk een doopboek van de Rooms-katholieke parochie van Sint Jan dat begint in 1565. De gereformeerde kerk schreef in 1574 op de Nationale Synode van Dordrecht voor dat elke dominee niet alleen dopen en huwelijken, maar ook overlijdensgegevens van zijn lidmaten moest registeren. Vanaf het midden van de zestiende eeuw begon ook de overheid zich te bemoeien met het sluiten van huwelijken. In oktober 1656 werd door de Staten Generaal het Echtreglement uitgevaardigd waarin het rooms-katholieke huwelijk niet meer rechtsgeldig was. Wettig was alleen een huwelijk dat werd gesloten voor een dominee of voor de schepenen. Vanaf die tijd trouwden rooms-katholieken twee keer: één keer voor de schepenen of de predikant en één keer voor de pastoor. Waarop dient u te letten bij het raadplegen van de DTB-boeken? Gegevens zijn vaak niet alleen in de registers van de woonplaats te vinden, maar bijvoorbeeld ook in registers van een buurgemeente. Zo vindt u bijvoorbeeld gegevens van leden van de Hervormde gemeente te Empel in de registers van Rosmalen. Om deze verborgen informatie bij andere plaatsen zichtbaar te maken is aan het einde van iedere plaats een index opgenomen met verwijzingen naar registers van andere plaatsen. Deze indices verwijzen alleen maar naar het nummer van het register. Voor meer detailgegevens dient u het hoofdstuk van de desbetreffende plaats te raadplegen. Indien het gaat om een verwijzing naar registers die niet op het Stadsarchief zijn kunt u meer gegevens vinden in het boek van L. Kruijff. De doopboeken zijn vaak onvolledig. Behalve de na(a)m(en) van de dopeling en de ouders ontbreken vaak de namen van de getuigen, soms zelfs die van de ouders. Er konden soms maanden liggen tussen de datum van de geboorte en de datum van de doop. De geboortedatum is, met andere woorden, moeilijk te achterhalen. De trouwboeken bevatten de namen van bruid en bruidegom, soms de namen van de wederzijdse ouders en getuigen en soms de woonplaatsen van de bruid en bruidegom. Let erop of u te maken heeft met een trouw- of een ondertrouwregisters. Deze zijn niet altijd eenvoudig van elkaar te onderscheiden. In het geval van ondertrouw dient er voorts op te worden gewezen dat er meerdere series ondertrouwregisters bestaan. De begraafboeken bevatten de naam van de overledene, de begraafdatum, soms de naam van de partner en ouders van de overledene, soms de kosten voor de begrafenis, het luiden van de klokken en de huur van het doodskleed. Let erop dat de data in de begraafboeken geen overlijdensdata, maar begraafdata zijn. In de rooms-katholieke registers werd echter veelal wel de datum van het overlijden vermeld (obiit) In zogenaamde lidmatenregisters werden door voornamelijk protestantse geestelijken de belijdende lidmaten, de communicanten en broederschappen geregistreerd. Deze registers bevatten de datum 4
van de belijdenis of de communie, de naam van de lidmaat of de communicant en soms een attestatie van elders, de datum van vertrek en de datum van overlijden. De meeste registers zijn echter onvolledig. Bij het onderzoek in de DTB-boeken moet u tot slot rekening houden met een toenemend gebruik van patroniemen. De achternaam van uw voorouders wordt, hoe verder u teruggaat in de tijd, steeds minder gebruikt. Jacobus, de zoon van Hendricus Martens, wordt niet vermeld als Jacobus Martens, maar als Jacobus Hendricusz. Voorafgaande aan de overlijdensregisters van de Burgerlijke Stand zijn tussen 1806 en 1811 in bijna alle plaatsen registers van de gekwalificeerden opgemaakt. De gekwalificeerde, meestal de gemeentesectetaris, hield ten behoeve van de successiebelasting een register van overledenen bij. Van Engelen is een aantal registers van de zogenaamde gaarder bewaard gebleven. De gaarder was in de provincie Holland de beambte die was belast met het innen van de belasting of impost op het trouwen en begraven. Deze belasting bestond tussen 1695 en 1805. Engelen behoorde tot de zogenaamde Bovendorpen in het Land van Heusden en Altena wat op zijn beurt weer een deel van de provincie Holland was. 5
Literatuur P.J.W. van den Berk, Latijn bij genealogisch onderzoek (Den Haag, 1997) R. van Drie, Voorouders in beeld. Stamboom en familiegeschiedenis (Den Haag/Utrecht, 1997) L. Kruijff, Beschrijving van de Doop-, Trouw- en Begraafboeken enz. in de provincie Noord-Brabant daterende van vóór de invoering van de burgerlijke stand (Den Haag, 1965) Adri P. van Vliet ed. Brabanders gezocht. Gids voor stamboomonderzoek in Noord-Brabant ( s- Hertogenbosch/Den Haag, 1995) A. van der Veen en R. Wols ed. Lezen in Brabantse bronnen. Begrippenapparaat bij Brabants oudschrift ( s-hertogenbosch, 1989) W. Wijnandts van Resandt, Op zoek naar onze voorouders (Den Haag, 1987) 6
7
Engelen Lidmaten Periode Nummer Vorm Index 1641-1678 en 1681-1686 A NH Fotokopie 1691-1842 B NH Fotokopie Kaartenbak s-hertogenbosch Lidmaten Nederduits-Gereformeerde gemeente in de forten Isabella en Sint Anthony Periode Nummer Vorm Index 1648-1681 203 Fotokopie 1674-1679 206 Fotokopie 1683-1718 204 Fotokopie 1694-1732 205 Fotokopie Lutherse Gemeente Periode Nummer Vorm Index 1724-1810 212 Fotokopie Archief Evangelisch Lutherse kerk te s-hertogenbosch en haar filiaalkerken te Heusden en Zaltbommel, inv.nr 30 kopie van doop-, trouw- en lidmatenboeken over de jaren 1687-1862 met lidmaten over de periode 1687-1841. Archief Evangelisch Lutherse kerk te s-hertogenbosch en haar filiaalkerken te Heusden en Zaltbommel, inv.nr 33, lidmatenregisters, (1687) circa 1855-1882. Lidmatenregisters van de Waalse gemeente, 1633-1810. Op microfiche, afkomstig van de Bibliothèque Wallonne, met index Archief van de Kerkeraad van de Nederlands Hervormde Kerk, lidmatenregisters: 8
Op microfiche tot en met inv.nr. 61a, alfabetisch op voornaam. De indices tot en met 1810 zijn in banden. Deze banden bevinden zich in fotokopie in de studiezaal. 55. 1629-1634 56. 1649-1684, 1685 57. 1684-1717 58. 1718-1748 59. 1748-1779 60. 1779-1823 61. 1800-1853 61a. 1854-1908 144. 1854-1985. NB Openbaarheidstermijn 50 jaar. Het betreft een zogenaamd contraregister. 145. 1854-1985. NB Openbaarheidstermijn 50 jaar. Archief van de Gereformeerde Kerk van s-hertogenbosch, inv.nr. 190, lidmatenregister van de Christelijk Afgescheiden Gereformeerde Gemeente, 1835-1865 en inv.nr. 191 lidmatenregister 1866-1883. Met index. Archief van de Gereformeerde Kerk van s-hertogenbosch, inv.nrs. 227-231, lidmatenkaarten, circa 1945-1975. Niet openbaar. Archief van de Gereformeerde Kerk van s-hertogenbosch, inv.nr. 279, lidmatenkaarten, 1930-1945. 9