De lezing zal vooral gaan over openings-ideeen en -strategieen en de uitvoering ervan -- positioneel spel en het vinden van "de juiste zet". Ons lid Roelof Berkepeis, die al tientallen jaren aan het schaakbord vergroeid is en bekend staat om zijn eigenzinnige spel, zal deze avond met behulp van een beamer enkele partijen en varianten tonen die dit thema illustreren. Ondanks dat (groot)meester partijen als voorbeeld gebruikt worden, zal de lezing toegankelijk zijn voor zowel beginners als gevorderden. ================================ ENKELE BELANGRIJKE SCHAAK PRINCIPES bewegingsvrijheid van de tegenstander beperken. initiatief / actief spel. rocheren : K veilig en T's verbonden. laten slaan : je kunt kiezen hoe je terugslaat. als de pionnenstelling goed is, en alle stukken een plekje hebben gevonden, kunnen paarden naar andere velden gaan, soms via vrij lange routes, om belangrijke velden te bezetten en ruil af te dwingen om dan vaak met een bepaalde pion terug te slaan waardoor lijnen voor andere stukken open komen. doe rustig aan bij het uitbouwen van een voordeel : breng de stukken naar nog betere velden om een komende actie te ondersteunen; alle stukken in het spel brengen voordat je een doorbraak / aanval inzet. een stuk kan "overbelast" zijn : het moet aandacht houden bij meer dan 1 veld. voorpost : veld, meestal voor een P, dat gedekt wordt door een pion.
Nu wil ik het hebben over een situatie die je zelf soms zult meemaken in de opening en die je koud zweet kan bezorgen : de tegenstander speelt een getructe variant, of iets dat je niet kent, of iets dat zelden voorkomt. Wat doe je dan? Vooral clubspelers kunnen in zo'n geval in paniek raken en direct een slechte zet spelen, waardoor de tegenstander succes heeft met zijn variant, hoewel die in veel gevallen niet correct zal zijn -- dat is dan ook de reden dat je die variant zelden meemaakt. Maar je wordt op dat moment verrast en moet de analyse aan het bord doen. Er bestaan bepaalde technieken die je in zo'n geval kunt toepassen, en die zal ik nu voorleggen, in de hoop dat dit advies nuttig zal zijn. Om te illustreren waarover het gaat, komt hier een onbekende en in feite incorrecte variant van het Spaans, want de getructe varianten die ik bedoel, komen vaak voor in "Open Spelen". ------------------------------------------ >> https://nl.wikipedia.org/wiki/open_spel Open spel Het open spel is in het schaken een openingscategorie waaronder men alle openingen schaart die beginnen met de zetten 1.e4 e5. Naast het Open Spel kent men nog vier andere categorieën: Halfopen spel alle openingen die beginnen met 1. e4, maar waarbij zwart niet antwoordt met 1...e5 Gesloten spel alle openingen die beginnen met 1. d4 d5 Halfgesloten spel alle openingen die beginnen met 1. d4, maar waarbij zwart niet antwoordt met 1...d5 Flankspel alle openingen waarbij de eerste zet van wit niet 1. e4 of 1. d4 is ------------------------------------------ 1. e4 e5 2. Pf3 Pc6 3. Lb5 Lc5 4. c3... Zwart antwoordt met de zg. Klassieke variant 3...Lc5 en Wit speelt de traditionele variant 4. c3, met het idee om snel d4 te spelen en zo sterk het centrum te bezetten, maar nu doet Zwart een onverwachte zet : 4... d5! -- dit is nu zo'n moment dat je direct in de opening de fout in kunt gaan! Dit kwam bv. voor in een partij in Zweden, in 1995, tussen grootmeester Thomas Ernst met Wit en Jurgen Norquist met Zwart, die toen 'slechts' een rating van 2170 had, en kennelijk de grootmeester wilde verrassen met deze nogal ongebruikelijke zet. Die partij zal ik nu laten zien, en ik zal daarbij vertellen over de problemen die er waren, en de oplossingen. Het eerste dat je moet begrijpen, is dat je in zo'n situatie moet streven naar een simpele oplossing. Concentreer je op de basisregels van het schaakspel : ontwikkeling en veiligheid van de K zijn de belangrijkste factoren bij het kiezen van je zetten. Probeer in zo'n getructe opening een klein voordeel te bereiken, en ga na de partij eventueel thuis eens analyseren of het misschien
beter had gekund, om meer begrip te krijgen van de Spaanse opzet met een vroeg...d5. Probeer op dat moment niet de variant achter het bord te weerleggen, tenzij je een duidelijke weerlegging ziet en dus meteen kunt aantonen dat Zwarts zet een fout is. Het kost je anders een hoop tijd en waarschijnlijk zul je niet eens de juiste oplossing vinden. Sommige spelers zullen hier vuur met vuur willen bestrijden en zelf met een gewaagd antwoord komen, maar je kunt er vanuit gaan dat de tegenstander deze situatie en jouw mogelijke antwoorden vooraf bestudeerd heeft en dus kom je op zo'n manier al gauw in zijn tuintje terecht. Dus mijn advies is simpel : * wees tevreden met een klein voordeel vanuit deze opening * concentreer je op de basisregels van het schaakspel, vooral ontwikkeling en veiligheid van de K * voorkom gewaagde varianten en vreemde chaotische toestanden * probeer de variant niet achter het bord te weerleggen Laten we nu eens kijken hoe Wit kan reageren en hoe Thomas Ernst dit gambiet behandelt. (...laat enkele van die varianten zien...) ------------------------------------------ Wit had 't ook anders kunnen doen, door vast te houden aan zijn idee met pion c3 en direct d4 te spelen. Maar dan kan Zwart makkelijk een stelling bereiken die niet ongunstig voor hem is : 5. d4 exd4 6. cxd4 Lb4+ 7. Ld2 Lxd2 -- tot hier is alles vrijwel gedwongen voor Wit 8. Pbxd2 Pe7 9. e5 O-O -- hier heeft Wit waarschijnlijk de beste positie, maar Zwart is ook best OK. ------------------------------------------ >> Wat zou jij nu doen met Wit? Grootmeester Thomas Ernst speelde in zijn partij : 5. Pxe5 Dg5 -- Thomas Ernst hield zich nu aan de genoemde regels en speelde hier : 6. O-O... -- Ik weet niet wat jullie gedaan zouden hebben, maar ik denk dat deze variant min of meer de Zwarte opzet weerlegt: 6... Pxe5 -- Zwart is nu vrijwel verplicht het Pe5 te nemen (...Lh3? Df3!) 7. d4... -- zo wint Wit het stuk terug. Daarbij komt het centrum open en dat is gunstig voor Wit, want hij heeft al gerokeerd terwijl Zwarts K nog onveilig in het midden staat. Zwart moet nu ergens heen met de D : na Dd6 komt Wit door dxlc5 Dxc5 Dxd5 een pion voor en krijgt een winnende stelling. De enige redelijke zet voor Zwart is wat Norquist speelde : 7... De6 NB. We hebben vaak te maken met zg. "dwingende zetten", vooral : * als er iets geslagen wordt, en je moet terugslaan. * als je schaak staat, en je moet dat schaak opheffen. >> die moet je steeds goed berekenen, want als je niet uitkijkt, vooral in zulke Open Spelen, sta je plotseling verloren. Ook in deze partij zijn er verschillende momenten waarop dwingende zetten een belangrijke rol spelen.
In deze stelling komen Zwarts problemen eigenlijk vooral voort uit het feit dat zijn K nog in het midden staat, en het zal nog enige zetten duren voordat daarin verandering komt. Wit kan het bijna wagen om eerst Te1!? te spelen, waardoor hij dreigt met exd5 Zwarts D te winnen, maar dan heeft Zwart de tweesnijdende zet Le7! die deze dreiging pareert en de verloren gewaande Loper redt, waardoor juist Zwart gewonnen komt te staan. In de partij kiest Wit ook nu voor een simpele oplossing : 8. exd5 Dxd5 7. dxlc5 Dxc5 8. De2+ Pe7 9. Le3... Wit maakt de positie open en gaat zijn stukken allemaal goed neerzetten. Als een grootmeester zo'n stelling krijgt, kan de winst hem eigenlijk niet meer ontglippen : Wit heeft geen zwaktes, hij heeft 2 lopers, is al gerocheerd en kan makkelijk zijn stukken naar goede en nog betere velden brengen, en ondertussen allerlei kleine en grote dreigingen in zijn zetten weven. ------------------------ Trouwens, Wit kon het ook anders doen, met evengoed resultaat : 8. dxc5 dxe4 9. Lf4... waarmee Wit gewoon lekker staat. ------------------------ Zwart moet zich nu in allerlei bochten moet wringen om zijn stukken goed te plaatsen en zijn K in veiligheid te brengen om de volgende fase van de partij te overleven. Zwart moet de D nu op een goede plek neerzetten. In de partij speelde Zwart hier : 9... De5 Minder goed was Df5, en dan bv. Pd2 O-O Ld3 Dg4 f3 Dh5 Tad1 waarmee Wit zijn prima stelling behoudt : zijn beide L's staan uitstekend in deze open stelling terwijl Zwarts P's elkaar statisch dekken, wat meestal ongunstig is, en moeite heeft om zijn stukken te ontwikkelen. Er kan bv. volgen...pd5 Pe4! waarmee Wit toestaat dat Zwart 1van de L's onschadelijk maakt door Pxe3 Dxe3, maar dan kan Zwart lastig een goede vervolgzet vinden, bv. : *...Lf5? Pg3! en Zwart verliest een stuk. *...a6 Tfe1 : Wit gaat simpelweg door met verbetering van de positie van al zijn stukken. Wit heeft een stelling vol met mogelijkheden, Zwart heeft dat juist niet. Zwart begon deze variant met een getructe opzet, waarin Wit op allerlei manieren snel de fout in kon gaan, maar in het vervolg zijn er nergens trucjes voor Zwart, want Wit deed een keurige normale opzet, had geen zwaktes, en zorgde dat alle houtjes gedekt waren. Toen Zwart De5 deed, ging het zo verder : 10. Pd2 O-O 11. Tfe1 Le6 Op het eerste gezicht lijkt Zwart nu best aardig te staan. Maar Wit heeft het initiatief, en pakt dit nu door Pf3 te spelen, waarna Zwart Dh5 deed. >> Hoe zou jij nu verder gaan als Wit?
12. Pg5!... Zo biedt Thomas Ernst D-ruil aan, maar de grootmeester had goed gezien dat Zwart dan nog steeds moeite zal hebben om zijn stukken fatsoenlijk te bewegen, terwijl Wit prachtige mogelijkheden en plannen heeft, bv. verdubbeling van de T's door Te1, of Pxe6 gevolgd door Lc4, of Lc5 (de L staat dan op een prima lijn, ook op a3), of zelfs al deze zetten.. 12... Dxe2 13. Txe2 Ld7 -- een concessie, maar er is weinig beters. 14. Lc5... -- waardoor Zwart in een heel lastige positie terecht is gekomen, bv. : ------------------------ *...Tad8 Lxc6 en Wit wint een kwaliteit. *...a6 Lxe7 en Wit wint ook zo materiaal. >> daarbij heeft Zwart geen enkele compensatie voor het verloren materiaal. ------------------------ Het ging zo verder : 14... Tfd8 15. Lc4... -- met de dubbele dreiging xf7 en xe7 Zwart kan beide dreigingen niet afdoende met 1 zet pareren en er gebeurde : 15... Le6 16. Pxe6 fxe6 17. Txe6 Pd5 18. Td1 Kf7 19. Txd5 Txd5 20. Lxd5... en Zwart gaf op.
Akobian - Tregubov 2009 Dutch Defense -- Zwart speelt met vuur Akobian speelt bijna altijd 1. d4 en was verrast door de openingskeuze van zijn tegenstander, waarop hij zich enigszins voorbereid had. Hij speelt naar mijn inzicht heel zuiver schaak. Elke zet en manouevre telt bij hem. Hij speelt positioneel : al zijn stukken werken optimaal samen. In de volgende partij staat Wit al vroeg overwegend, maar Akobian laat zien hoe je de winst kunt behalen, door gestaag de hele troepenmacht naar voren te brengen. 1. d4 f5 2. Pc3... -- dit is de aanpak die Akobian meestal gebruikt tegen het Hollands, met de idee e4! want het gaat in 't Hollands vooral om veld e4. 2... Pf6 3. Lg5 d5 want anders (bv. 3...e6) doet Wit inderdaad e4! en dan volgt waarschijnlijk fxe4 Pxe4 Le7 Lxf6 Pf3 en Wit zet voort met Ld3 en staat dan prima : hij heeft controle over het centrum, al zijn stukken zijn actief en gecentraliseerd, opererend naar of vanuit het midden. En Wit is beter ontwikkeld. 4. Lxf6 exf6 -- waarom is gxf6 niet goed? (:: 5. e4!) 5. e3 Le6 -- beide partijen proberen in deze fase de stukken te ontwikkelen in deze nog behoorlijk gesloten stelling. 6. Ld3 Pc6 -- nu moet Wit even letten op de zet Pb4, die op een juist moment Ld3 kan ondervragen. Welke route gaat het Pg1 in deze stelling? Welke zet zou je met het P doen? En wanneer moet je die zet spelen? Als de pionnen zo zouden blijven staan, welke route kunnen de Paarden dan gaan? 7. Pe2 Dd7 8. a3... -- dit is nu een nuttige zet voordat Wit verder gaat met de stukken-bewegingen : er kan voorlopig geen stuk op b4 komen en Wit dreigt zo ook zelf b4! te spelen, om meer ruimte te claimen op de Dame-vleugel. 8... O-O-O!? zo heeft Zwart vroeg kleur bekend : de K staat nu op de Dame-vleugel! Wit kan daar nu gebruik van maken, want Wit heeft nog niet gerocheerd. >> Wat speelt Wit hier? >> Welk stuk wil Wit graag een betere positie geven? (:: Pc3) (niet Pf4? Lf7! en g5! verdrijft dit P) 9. Pa4! g6 -- (...Pxd4? Pxd4 Dxa4? PxLe6! wint een stuk) 10. b4... -- Pc5 komt toch wel en straks kan Wit kiezen met welke pion (b of d) hij zal terugnemen als Zwart LxPc5 doet; opties zijn altijd belangrijk in het schaken : een dreiging is meestal sterker z'n uitvoering. 10... Pe5! 11. Pc5 Pxd3+ 12. Dxd3... -- ontwikkelt gewoon een stuk : de Dame. Je zou kunnen zeggen dat Wit zijn "goed Loper" heeft gegeven, maar het gaat bij Akobian meer om de activiteit van al zijn stukken en hij ruilt gerust inactieve Lopers voor actieve Paarden.
12... De8 -- Zwart zit verlegen om goede zetten en wil voorlopig nog niet de pionnen voor de K opschuiven, want dan vallen er gaten in de verdediging en het geeft Wit aangrijpings-punten voor zijn pionnen om de Zwarte K-stelling open te breken. >> Hoe gaat Wit nu verder? (:: hij moet zijn D-vleugel pionnen opschuiven en de toren op die lijnen zetten) 13. a4 Kb8 -- Zwart heeft nog steeds moeite goede zetten te verzinnen en wil het P nog niet slaan. 14. O-O... -- een goed moment om te rocheren : voordat Wit verder gaat met de pionnen, moeten de T's verbonden zijn en in actie kunnen komen. 14... Lc8 -- Zwart probeert enige verdediging in stelling te brengen, maar al zijn stukken staan nu op de achterste rij. 15. Tfb1 h5 -- Zwart probeert een aanval op de K-vleugel te beginnen. >> Wat gebeurt er als Zwart eens Pc5 slaat? (:: dan slaat Wit juist terug met de d-pion, om het P een prachtige voorpost op d4 te geven) 16. a5!... -- een goed moment, want op...a6? volgt nu b5! 16... Th7! -- op deze bijzondere manier probeert Tregubov de verdediging aan de D-zijde te voeren.. Dat kan, nu de 7e rij vrij is! >> als Wit nu b5 doet, kan Zwart na b6! de 7e rij verdedigen! Hoe gaat Wit nu verder? (:: Wit moet proberen al zijn stukken in de aanval te betrekken. Het Pe2 moet een route krijgen) 17. c4! dxc4 18. Dxc4 h4 19. h3... -- noodzakelijk, anders gaat Zwart zelf op h3 staan, hoewel deze zet weer een aangrijpings-punt vormt voor de g- en f-pion.. maar zover is het nog niet. 19... g5 20. b5 Td6! -- ook met deze T verdedigt Zwart de Witte aanval vanuit horizontale lijnen; een apart geval, deze aanpak is niet harmonieus te noemen in het schaakspel. 21. d5!... -- vooral om het P die prachtige voorpost op d4 te geven. Dit is beter dan Pc3, want het P kan vanuit daar niet veel bereiken. 21... Df7 -- zo valt Zwart d5 tweemaal aan.. wat moet Wit doen? 22. Pd4!... -- Tactiek! Wit biedt pion d5 aan, maar wordt dan heel actief. 22... Qxd5 -- (of Txd5 Pa6! en Wit wint) >> Wit heeft nu dus een pion verloren, maar waar is hier de compensatie? 23. Pa6! Ka8 -- (of bxa6 bxa6+ Ka8 Qxd5 Txd5 Pc6 en mat op b8) 24. Pxc7+ Txc7 25. Dxc7 Td8 26. a6! Qd7! 27. axb7+... -- en Zwart gaf op. er had kunnen volgen: 27... Lxb7 28. Txa7+ Kxa7 29. Ta1+ en mat
Akobian - Tiviakov 2006 Een partij waarin Wit een vrij simpele opzet speelt, maar in verschillende fases nauwkeurige zetten doet. In de opening gaat het spel behoorlijk gelijk op, maar langzamerhand komt Wit in het voordeel. 1. d4 Pf6 2. c4 e6 3. Pf3... -- bewust geen Pc3, omdat Tiviakov een expert is in 3...Lb4, de Nimzo-Indische verdediging. 3... b6 4. a3... -- het Petrosian systeem. (Petrosian was wereldkampioen van 1963 tot 1969). 4... La6 -- ook Lb7 is mogelijk in deze stelling, wat Tiviakov ook wel eens speelt. 5. e3... -- een degelijke zet; de Lc1 gaat straks naar b2. 5... d5 6. Pbd2 Le7 7. b4 O-O 8. Lb2 dxc4 9. Lxc4... -- niet Pxc4, want de La6 is best een sterk stuk en Wits Lf1 wil zich daarom graag afruilen, en zo ontwikkelt Wit ook een stuk. 9... Lxc4 10. Pxc4... Wit staat nu prima als hij snel gaat rocheren : al zijn stukken staan goed, hij heeft meer ruimte en kan zijn D en T's makkelijk goed neerzetten. Zwart heeft een blijvende zwakte op de zwarte velden wegens b6 en het feit dat de witveldige L's van het bord zijn. Maar Zwart heeft al gerocheerd en probeert nu gelijk spel te krijgen door het initiatief te pakken en actief te spelen. >> welke zet speelde Zwart hier om complicaties te starten en Wit even geen tijd te geven te rocheren? (een moeilijke zet om te vinden) 10... a5! -- (op Dd5 antwoordt Wit gewoon Tc1 of Dc2) Het lijkt erop dat Wit nu gewoon b5 kan spelen : ----------------- enige varianten : 11. b5 Dd5 12. Db3? a4! -/+ 11. b5 Dd5 12. Da4 Bb4+? 13. axb4 Dxc4 14. Pe5 +/- c6? 13. Pxb6! +/- Nc6! 13. O-O Pa7 14. Pfe5 Pxb5 15. e4 Pxe4 16. Pe3 Pbc3 17. Lxc3 Pxc3 18. Pxd5 Pxa4 19. Pxe7+ +/- ----------------- Maar Wit had geen zin in deze complicaties en hield het simpel : 11. bxa5 b5! 12. Pe5 Txa5 Hier is weer een situatie waarin Wit precies moet spelen : om welk veld gaat het vooral in deze stelling? (:: a4)
13. a4!... -- zo wil Wit de zwakke a3 pion ruilen tegen Zwarts sterkere b5 pion en weerhoudt Zwart er tevens van om veld a4 te bezetten met de T. Het lijkt alsof Zwart nu Lb4+ kan spelen en Wit verplichten het P op d2 terug te trekken om de optie tot rochade te behouden, maar Wit kan in dit soort stellingen rustig Ke2! doen, want er is geen gevaar, zeker niet op de witte velden, want Zwart heeft zijn stukken nog niet zo goed ontwikkeld om nu al een geslaagde K-aanval te lanceren. Bovendien kan Wit na Ke2 de T's verbinden en als zelfs de D's geruild worden, staat de K op e2 al goed richting centrum voor het eindspel. 13... bxa4 14. Txa4 c5! -- zo probeert Zwart deze achtergebleven zwakke pion te ruilen tegen Wits d-pion en tevens wordt Ta4 gedekt door de D. 15. O-O... -- een goed moment om te rocheren. 15... Db6? -- dit is een onnauwkeurige zet. Zwart brengt welliswaar zijn D in het spel en valt Lb2 aan, maar hij had beter cxd4 Lxd4 kunnen doen, hoewel Wit dan nog steeds iets beter staat door zijn voorsprong in ontwikkeling. >> welke zet speelt Wit hier? 16. La3!... -- deze zet had Zwart waarschjnlijk wel gezien, en hij vertrouwde op dit vervolg : 16... Da6 -- dringt tot D-ruil want Wit heeft geen goede manier om zich aan deze ruil te onttrekken. 17. Dxa6 Pxa6 -- >> welk stuk moet Wit nog ontwikkelen? 18. Tc1 Pe4 -- nu moet Wit een goed vervolg vinden, anders vindt Zwart tijd om de spanning rond c5 op te lossen en dan heeft Wit geen voordeel meer. >> Welke belangrijke zet doet Wit hier? Welk stuk kan Wit een betere positie geven? 19. Pe1!... -- met de idee om door f3 het Pe4 te verdrijven en zo pion c5 te winnen. (niet Pd7? Td8! en na veelvuldig slaan op c5 moet Wit oppassen voor Td1+ met mat achter de paaltjes) 19... Ta8 -- Zwart ziet dat hij de c5 pion waarschijnlijk niet kan behouden en gaat als compensatie tactisch spelen. Om te beginnen gaat hij zijn T actief maken. 20. f3 Lg5! -- Zwart heeft nog trucs! Wit moet uitkijken. Waarvoor? Wat speelt Wit nu? 21. Pc4 Pc7! 22. fxe4 Txa3! -- maar Wit heeft nu weer een goede zet. >> Welke? 23. Tb1! Ta8 -- de enige zet voor Zwart om de T te redden en mat op de achterste rij te voorkomen. >> en nu? (:: Wit neemt eindelijk pion c5) 24. dxc5 Kf8 -- Wit zal met een pion meer nog nauwkeurig moeten spelen om de partij te winnen. De dubbele pionnen op de e-lijn lijken zwak, maar nemen veel velden weg voor de Zwarte stukken. 25. Pf3 Ta4 26. Pfd2 Ke7 27. Kf2 Ta2 28. Kf3 Tc2
29. c6!... -- de Witte vrijpion moet natuurlijk naar voren maar Wit moet goed uitkijken dat die pion niet verloren gaat. Voorlopig staat de c-pion goed op het witte veld c6 : ze weerhoudt de K van veld d7 en kan beschermd worden door Tb6. 29... Ta2 -- Zwart staat moeilijk, hij heeft geen goeie zetten. 30. Tb7 Kd8 -- de enige zet om het Pc7 te redden. Wit is er bijna.. zo maakte hij het uit : 31. Pb3 Ta6 32. Pe5 f6 33. Pf7+ Kc8 -- weer de enige zet. 34. Pd6+ Kd8 35. Pd4 Ta8 -- het is vrij zeldzaam dat een grootmeester zo van het bord gecombineerd wordt, maar Wit heeft Zwarts getructe spel weerlegd met meerdere nauwkeurige manouevres. 36. Pxe6+! Ke7 -- (niet Pxe6 wegens Td7#) Nu zijn er vele manier om te winnen, bv. simpelweg Pxc7, maar Wit doet het anders, hij wil Zwart mat zetten : 37. Pf5+ Kxe6 38. Txc7... -- met de dreiging Te7# Zwart gaf op. Er had kunnen volgen: 38... Te8 39. Pxg7 Kd6 40. Pxe8+ etc.