Lasker versus Lasker. Edward Lasker (vert. Marco Huysmans) dacht ik een nieuwe variant van de Tarrasch-verdediging

Transcriptie

1 Lasker versus Lasker Edward Lasker (vert. Marco Huysmans) Uit: "Chess for Fun and Chess for Blood" van Ed. Lasker. Vertaling: M. Huysmans Daarom was ik, toen ik Emanuel Lasker in de zesde ronde ontmoette, allesbehalve hoopvol wat mijn kansen betrof. Maar ik was verrukt bij de gedachte aan een serieuze partij met de grootste schaakmeester aller tijden wiens naam toevalligerwijs ook de mijne was; en ik was vastbesloten die naam eer aan te doen, ongeacht de uitslag van de strijd. Wit: Emanuel Lasker Zwart: Edward Lasker Na enkele minuten overpeinzing welke opening te kiezen, begon Emanuel Lasker de partij met zijn favoriete zet 1. e4. Ik wist dat ik de Spaanse opening voorgeschoteld zou krijgen als ik 1. e5 speelde, en een Spanjaard van een zeer rijpe variëteit bovendien, één die zijn achtergrond had in 30 jaar matches om het wereldkampioenschap. Maar daar kon ik weinig aan doen. De Franse of de Siciliaanse verdediging, of de Caro-Kann waren zeker evenzeer terra incognita voor mijn opponent als voor mij. Als ik me op het Spaans in zou laten, had ik tenminste het voordeel een vrij recente analyse te kennen van een door Marshall bedachte aanval. Ik had hem een paar dagen tevoren oppervlakkig aan Emanuel Lasker laten zien, maar hij had nauwelijks gelegenheid gehad deze variant zorgvuldig te analyseren. Ingeval ik niet de moed op kon brengen Marshall s aanval te proberen toch een dubieus nieuwtje dacht ik een nieuwe variant van de Tarrasch-verdediging te kunnen proberen, die ik kort voor het toernooi met Maroczy had besproken. Goed dan: 1. e2-e4 e7-e5 2. Pg1-f3 Pb8-c6 3. Lf1-b5 a7-a6 4. Lb5-a4 Wit had een beetje geaarzeld voor het doen van deze gebruikelijke zet, en een ogenblik dacht ik dat de mogelijkheid dat ik de Marshall-aanval zou spelen hem zou doen grijpen naar een van zijn oude lievelingsvarianten, de ruil op c6 gevolgd door d4, met het idee vroegtijdig een, vanwege de pionnenmeerderheid op de koningsvleugel, voordelig eindspel te bereiken. Weliswaar had Tarrasch gezegd: vóór het eindspel hebben de Goden het middenspel gezet, maar niettemin had hij in deze variant verloren tegen Emanuel Lasker, in de eerste partij van hun match om het wereldkampioenschap. Ook herinnerde ik me een prachtige partij die Emanuel Lasker gewonnen had tegen Capablanca in St. Petersburg (1914), en ik was net aan het proberen me te herinneren welke speelwijze daar de beste verdediging tegen vormde, toen wit s antwoord me verloste van mijn zorgen in dit verband. 4. Pg8-f Lf8-e7 Eén heimelijk moment overweeg ik 5. Pxe4 hetgeen zoals ik me vaag herinnerde Schlechter niet zonder succes speelde tegen Lasker in 1910, in de enige match om het wereldkampioenschap die onbeslist eindigde. Ik kende die variant

2 echter niet erg goed en gaf de voorkeur aan de gebaande paden. 6. Tf1-e1 b7-b5 7. La4-b3 0-0 Rocheren in plaats van het gebruikelijke 7. d6 laat de mogelijkheid van de Marshall-aanval open als wit nu 8. c3 speelt. Zwart offert een pion met 8. d5 9. exd5 Pxd5 10. Pxe5 Pxe5 11. Txe5 c6, of zelfs twee pionnen met 9. e4 10. dxc6 exf3 11. Dxf3 Lg4 12. Dg3 Te8. In het eerste alternatief wordt de voortzetting 11. Pf6 12. Te1 Ld6 13. d4 Pg4 niet meer gespeeld sinds Marshall de beroemde partij tegen Capablanca verloor, waarin hij deze aanval voor de eerste keer probeerde na een uitputtende geheime analyse. Toen ik 0-0 speelde blufte ik; ik had op dit moment besloten de Tarrasch-verdediging te spelen, mocht mijn illustere opponent op mijn bluf ingaan met 8. c3. Maar ik dacht dat hij misschien bang zou zijn voor de complicaties van deze aanval die geenszins gemakkelijk te ontwarren zijn in een partij met beperkte bedenktijd. Hij nam inderdaad flink wat tijd voor zijn beslissing. Maar uiteindelijk haalde hij zijn schouders op en antwoordde 8. c2-c3 waarna de Tarrasch-verdediging ontstond. 8. d7-d6 9. h2-h3 Een zeer belangrijke zet in deze variant om de penning Lg4 te verhinderen die de effectiviteit van de opmars van de d-pion zwaar zou verminderen. 9. Pc6-a5 10. Lb3-c2 c7-c5 11. d2-d4 Dd8-c7 Tot op dit moment volgt de partij de meest gespeelde variant van de Spaanse opening. 12. Pb1-d2 c5xd4 Tarrasch speelde in deze stelling 12. Pc6. Wit heeft dan de keuze tussen een tijdelijk pionoffer met 13. Pf1 of het spelen van 13. d5 hetgeen het centrum sluit en voorbereidt tot een koningsaanval. Het met 12. cxd4 ingezette plan is, in combinatie met mijn volgende zet, een vroegtijdige bezetting van de c-lijn door een van de torens, gebruik makend van de uitgestelde ontwikkeling van wit s damevleugel. Ik hoopte dat deze nieuwe variant het mijn tegenstander iets moeilijker zou maken dan de andere verdedigingen die ik

3 had kunnen kiezen. 13. c3xd4 Lc8-d7 14. Pd2-f1 Tf8-c8 Hoewel het niet onredelijk schijnt de koningstoren op deze lijn te gebruiken en de dametoren klaar te houden voor operaties op de a- of b-lijn, zou ik me al snel realiseren dat de koningstoren nuttiger zou zijn geweest op de koningsvleugel. 15. Te1-e2 Deze zet verraste me. Ik had 15. Ld3 verwacht, en het resultaat van een andere partij met dezelfde opening, later in het toernooi, toonde aan dat die zet waarschijnlijk ook beter is. Misschien dacht wit dat de toren op e2 twee doelen zou dienen: het beschermen van de 2e rij en het voorbereiden van torenverdubbeling. In mijn pogingen een manier te vinden om te profiteren van de ietwat onnatuurlijke positie van de witte toren dacht ik aan de zet 15. Ph5. Het paard dreigt dan de toren op f4 aan te vallen, en als wit zijn loper tegen het paard ruilt, controleert mijn pion op f4 de velden e3 en g3, de twee velden die het witte paard op f1 tot zijn beschikking wilde hebben. Tijdens het bestuderen van de mogelijke consequenties van die zet zag ik dat het een pionoffer zou impliceren, daar wit tweemaal op e5 kan nemen; als ik dan met mijn dame zijn paard zou nemen, zou hij met de zijne mijn loper slaan. Maar zou ik niet met mijn loper op h3 kunnen slaan en er zo een pion voor krijgen alvorens het paard te slaan? Dan zou hij op zijn beurt eerst mijn pion op f7 slaan met zijn paard. O hemel! Ik zou dat paard niet kunnen nemen! Hij zou dan schaak geven met de dame op d5, en nadat ik mijn loper ertussen gezet zou hebben, zou hij mijn paard met schaak nemen en een winnende aanval krijgen. Nee, er moet wat anders zijn. Even herhalen: ik speel 15. Ph5 en er volgt: 16. dxe5 dxe5 17. Pxe5 Lxh3 18. Pxf7. Waarom kan ik mijn loper niet terugtrekken naar e6, het paard aanvallend en het schaak op d5 verhinderend? Dan moet hij 19. Pg5 spelen en kan ik 19. Lc4 antwoorden. Zijn toren kan niet meer naar d2 of e3 gaan waar hij de loper zou blokkeren die zijn paard verdedigt. Hij zou 20. Te1 kunnen spelen, waarna zijn dame mijn paard aanvalt, maar 20. Pf4 zou me dan een aanval opleveren die de geofferde pion compenseert. Hij zou zijn dameloper moeten ruilen voor mijn paard en me zo het voordeel geven van twee mobiele lopers en aanvalskansen op de open d-lijn voor mijn torens, want als hij zijn aangevallen paard zou terugtrekken naar f3, zou ik zijn positie zwaar onder druk kunnen zetten met 21. Td8 gevolgd door Pe2 en Dc5. En dus: 15. Pf6-h5 16. d4xe5 d6xe5 17. Pf3xe5 Ld7xh3 18. Pe5xf7 Lh3-e6 19. Pf7-g5 Le6-c4

4 Ik overwoog hier gen andere zet omdat ik dacht een duidelijk voordeel te verkrijgen. Had ik het ingenieuze antwoord gezien dat mijn grote opponent had voorbereid, dan zou ik de alternatieve voortzetting 19. Lxg5 20. Lxg5 De5 hebben overwogen; dit zou de dame met tempowinst naar de koningsvleugel hebben gebracht en wit zou in moeilijkheden zijn geweest. Bijvoorbeeld: 21. Ld2 Pc4 22. Lc3 Dg5 met de dreiging Pf Lc2-d3 Tc8-d8 21. Te2-c2! Deze bijna grappige tegenpenning had ik niet gezien. Hij stelt wit in staat er onderuit te komen. Waar ik naar had gekeken terwijl wit over zijn laatste zet peinsde, was 21. Lxc4 Dxc4 22. Dc2 Dxc2 23. Txc2 Td1 24. Pf3 Pf4 en ik kon geen bevredigende voortzetting voor wit zien. 25. Td2 had ik kunnen beantwoorden met 25. Td8, en wit zou geen tijd hebben zich te redden met b3, omdat na torenruil Pd3 de loper zou winnen of tenminste een kwaliteit. 25. b3 zou de dreiging Pd3 ook niet verdedigen. En ook na 25. g3 Pd3 26. Kg2, om Pe3 te spelen, zou zwart winnen met 26. Tf8! 27. Pe3? Txf3 gevolgd door Pe1 etc. of 27. P1d2 Lg5!! 28. Pxg5? Txf2 en mat in twee. Met de tekstzet vermijdt wit al deze moeilijkheden, maar ik heb nog steeds een behoorlijk voordeel in mobiliteit en beheers de d-lijn, zodat mijn positievoordeel de in het gewoel verloren pion waard zou moeten zijn. Mezelf moed insprekend met deze overwegingen vervolgde ik met: 21. Ph5-f4 22. Lc1xf4 Dc7xf4 23. Pg5-h3 Df4-e5 Het zal wit niet licht vallen me van dit dominante veld te verdrijven. 24. Ld3xc4 Pa5xc4 25. Dd1-e2 Td8-d4 26. f2-f3 De zwarte velden rond de witte koning zijn nu zo verzwakt dat mijn loper een vruchtbaar veld voor activiteit zou moeten vinden. Maar eerst moet ik natuurlijk mijn torens verdubbelen op de d-lijn om wit te verhinderen met zijn dametoren te opponeren. 26. Ta8-d8 27. Ta1-c1 Nu staat wit klaar om mijn paard met b3 te verdrijven en daarna op de open lijn te opereren, met o.a. de dreiging torens te ruilen met Tc8. Op zoek naar een

5 goede plaats voor het paard kwam ik tot de conclusie dat alleen d2 echt wenselijk was. Na Pd6 zou wit in staat zijn met Tc5 mijn dame te verdrijven. Pb6 zag er ook niet goed uit wegens 28. Tc6 T8d6 29. T6c5. Als ik het paard op d2 kon planten, waarvandaan ik dreig het paard op f1 te ruilen, zou ik de zwarte velden rond wit s koning van de bescherming van het witte paard beroven, en mijn loper zou zo een welkome uitbreiding van zijn invloedssfeer krijgen. Om Pd2 mogelijk te maken, zou ik eerst mijn loper naar b4 moeten spelen, en ik zou moeten oppassen mijn paard niet te laten vangen ingeval wit de ruil zou ontwijken met bv. Ph2, en het voor de derde keer zou aanvallen met Td1. Ik had nog maar ongeveer vijf minuten over om de 30 zetten vol te maken, en in het besef dat de inval op d2 het enige krachtige plan was dat mij ter beschikking stond, besloot ik erop in te gaan. Alvorens de loper naar b4 te spelen, dacht ik hem op c5 te zetten, waarna wit s koning de hoek in moet, alleen maar om een zet te winnen met het oog op de tijdnood. 27. Le7-c5 28. Kg1-h1 Lc5-b4 29. b2-b3 Pc4-d2 Nog maar één zet voor de tijdcontrole. Ik bekeek de enige twee zetten die wit kon doen als hij de ruil van het paard wilde vermijden, ofwel Ph2 of Pe3. Waarom zou ik in het laatste geval mijn paard niet kunnen offeren op e4 en het stuk terugwinnen na 31. fxe4 Txe4, omdat het paard gepend is? Wel, ik verwachtte niet dat wit die zet zou doen. Maar met een schok ontwaakte ik uit mijn bespiegelingen: 30. Pf1-e3!? Hij deed die zet! Had hij hem gedaan om complicaties te scheppen zodat ik niet genoeg tijd over had om de consequenties van het offer Pxe4 te berekenen? Of had ik een fout gemaakt in mijn berekening? In koortsachtige haast ging ik de combinatie nog eens na. Wat kon hij doen na 31. fxe4 Txe4? Misschien 32. Tc8? Ik zou dan geen torens kunnen ruilen omdat ik na 33. Txc8 en 34. Dc3 geen verdediging zou hebben. Maar hoe stond het met 32. Te8? Zou dat de achterste rij niet verdedigen en toch het paard terugwinnen? Na torenruil kon wit het paard niet dekken met de andere toren omdat mijn loper zowel e1 als c3 beheerst. Of zou hij op mat kunnen spelen met Dd3? Tik, tik, deed de klok vijftien seconden over na Txe3 zou hij verdergaan met 35. Dd5. Waarom de dame er niet tussen gezet of zelfs in de hoek gegaan met de koning? Of kon hij 34. Pg1 spelen en Txe3 beantwoorden met Dg4 met aanval op mijn loper en de dreiging Tc8? Lf8 zou in dat geval voldoende moeten zijn Drie seconden over! Ik moest zetten. Ik was op dat moment zó opgewonden dat de stukken begonnen te dansen voor mijn ogen! Was er misschien een zet die

6 de dreiging in stand hield die niets verknoeide, zodat ik mijn dertigste zet nog net voor het vallen van de vlag kon doen, om daarna de consequenties van het paardoffer in alle rust te analyseren? Ah! La3! Zijn toren moet weg en vlug! 30. Lb4-a3 Ik deed de zet juist op tijd om verlies wegens tijdsoverschrijding te vermijden, maar realiseerde me onmiddelijk mijn winstkans vergooid te hebben, want na 31. Tc1-d1 zou mijn toren op d8 en prise staan als ik, na het paardoffer op e4, Txe4 zou spelen. Ik was uitgeput door de slopende tijdnood en ontroostbaar toen ik ontdekte dat ik na 32. Tc8 inderdaad met 32. Te8 had kunnen winnen. Een zorgvuldige analyse van de combinatie met Emanuel Lasker zelf in 1940 wees uit dat, als hij op de 30e zet Tc8 gespeeld had in plaats van Pe3, de partij in remise zou zijn geeindigd, en zodoende voel ik me vandaag ietwat getroost. Na 30. Pxf1 is 31. Txd8 Txd8 32. Dxf1 Ld6 33. f4 Dxe4 de meest waarschijnlijke voortzetting. Wit zou wel niet hebben kunnen proberen de pion te behouden met 33. Dg1 omdat 33. Dg3 zowel zijn dame als het paard bindt. Bijvoorbeeld: 34. Td1 Tc8 35. Td5 h6. Nu dreigt zwart Tc3 en Txf3 nadat hij eerst zijn loper heeft teruggetrokken zodat wit niet met zijn toren de loper kan slaan in antwoord op Txf3. Zou wit deze dreiging voorkomen met 36. Td3, dan zou zwart voortzetten met Tc5 met de dreiging Th5 en Txh Te3 pareert deze dreiging niet omdat zwart f4 zou verhinderen met 37. Lf4, hetgeen 38. Pxf4 Dxf4 afdwingt. Het is zeer twijfelachtig of wit in deze positie met remise kan ontsnappen. 39. g4 wordt weerlegd door 39. h5 en 39. De1 zou beantwoord worden door 39. Tc2, met niet alleen de dreiging Txa2 maar voornamelijk Dg5. Aljechin beschouwt, in zijn commentaar op deze partij, mijn zet met het paard naar d2 als een wanhoopsdaad en geeft wit s Pe3 een uitroepteken, zich niet realiserend dat mijn paardzet en het voorgenomen offer correct waren en dat wit s antwoord de partij had moeten verliezen. Hij overzag mijn zet 32. Te8 in antwoord op 32. Tc8. Het is jammer dat hij door deze fout een verkeerde kijk had op de hele strategie van deze interessante en opwindende nieuwe verdediging die uitmondde in een wilde aanval. Ik moest mijn volgende zet afgeven daar de partij werd afgebroken tot de avondzitting. Nu ik de eerste 30 zetten had gedaan binnen de vastgestelde tijd van twee uur, had ik ruim de tijd de situatie te overzien. Omdat ik mijn paard niet met Dd6 kon verdedigen vanwege 32. Pf5, had ik alleen Lb4 en het offer Pxe4, dat aanzienlijke aanvalskansen bood hoewel ik het paard niet langer kon heroveren. Na 32. fxe4 kon ik 32. Ld6 spelen. 33. Pf1 Txe4 34. Dd3 Lc7 35. Df3 Txd1 36. Dxd1 Te1 zou dan de dame winnen vanwege de dreiging Dh2. Ik realiseerde me natuurlijk al snel dat ik droomde. Want in plaats van Pf1 kon hij veel sterker 33. Pg4 Txd1 34. Dxd1 Dg3 35. e5 spelen. Ik kon daarna geen echt veelbelovende voortzetting zien. Echter, in verband met mijn andere alternatief, 31. Lb4, zag ik opeens een prachtige offer-combinatie. Het was duidelijk dat wit de loper zou opjagen om

7 mijn paard te winnen. Na 32. a3 La5 33. b4 Lc7 zou ik mat dreigen, maar na 34. f4 was de matdreiging afgewend en mijn dame aangevallen, en het paard kon niet met Dd6 verdedigd worden vanwege 35. Pf5. Daarom leek de partij verloren tenminste, ik hoopte dat mijn opponent dat zou denken. Hier echter dook Pxe4 op als de reddende zet die de weegschaal zelfs naar mijn kant zou kunnen doen doorslaan! Ik had een vol kwartier nodig om de doolhof van combinaties in deze variant door te rekenen, zodat ik nog maar 45 minuten overhad voor de volgende 14 zetten waarna weer een tijdscontrole zou zijn. Ik moest beslissen en gaf af: 31. La3-b4 Toen de partij twee uur later werd hervat, deed Emanuel Lasker de drie zetten die ik had verwacht: 32. a2-a3 Lb4-a5 33. b3-b4 La5-c7 34. f3-f4 waarna de volgende kritieke stelling was bereikt. Wit kon het mat niet verdedigen met Pg4, omdat Pxe4 een stuk won: 35. Txd4 Pg3 36. Kh2 Pxe2 37. Pxe5 Lxe5 etc. Hij deed de zet f4 veel te snel naar mijn zin, omdat het duidelijk was dat hij in de pauze de combinatie uitputtend had geanalyseerd. Ik keek dus nog eens zorgvuldig of er iets mis was met het voorgenomen Pxe4. Na 35. fxe5 Pg3 36. Kh2 Pxe2 kan hij niet 37. Txd4 spelen vanwege 37. Lxe5 en 38. Pxd4. Hij zou 37. Txc7 Txd1 38. Pxd1 Txd1 moeten spelen; daarna was 39. Pg5 onaangenaam voor me, zag ik, hoewel 39. Td8 40. Ta7 h6 41. Pe6 Te8 hoogstwaarschijnlijk remise zou maken. Ik was teleurgesteld toen ik me realiseerde dat dit mijn enige hoop was, ondanks mijn verrassende zet. Maar er was niets aan te doen en dus speelde ik 34. Pd2xe4! Mijn tegenstander dacht weer niet erg lang na hoogst onrustbarend alvorens met een zet te antwoorden die ik totaal overzien had en die mijn prachtige combinatie bleek te weerleggen. 35. Kh1-h2!! Daar zat ik dan! Het dame-schaak op g3 was nu verhinderd en mijn dame bleef aangevallen staan en ze had geen zet om de loper te blijven dekken. In antwoord op Dd6 zou wit eenvoudig eerst torens ruilen en dan de loper winnen; en De7 ging niet vanwege Pf5. In deze wanhopige situatie had ik een, zo dacht ik, briljante wending die de partij zou redden. Maar het idee was te mooi om waar te zijn. 35. Td4xd1!! Nu faalt 36. fxe5 op 36. Lxe5 37. g3 T1d2 hetgeen de dame herovert. Of 37. Pf4 Lxf4 38. Kh3 T1d6 etc. Maar het simpele slaan 36. Pe3xd1 weerlegt mijn combinatie. Nu moet mijn dame zetten, en óf de loper óf het paard gaat verloren. 36. De5-e7

8 37. Tc2xc7 Een fout van de soort die de vroegere kampioen van Rusland Ossip Bernstein placht te omschrijven als de gelijkmakende ongerechtigheid van het schaakspel. Emanuel Lasker speelde de zet zonder enige aarzeling. Blijkbaar had hij hem allang tevoren gepland, op het moment dat hij Kh2 speelde, en omdat hij zag dat hij de kwaliteit won, nam hij niet de moeite te zoeken naar andere mogelijkheden. Met Pd1-f2 zou hij een vol stuk en de partij gewonnen hebben. Td4 zou me niet geholpen hebben vanwege 38. De3 Lb6 39. Tc8 Kf7 40. Pxe4 Txe4 41. Dxe4 gevolgd door Pg5. Het eindspel dat ontstaat na de ruil van paard en loper tegen toren is geenszins gemakkelijk voor wit. Het is zelfs de vraag of het überhaupt te winnen is. Met het oog op de zwakke a-pion moet wit zelfs oppassen niet de dames te ruilen omdat de toren zijn acties snel van de ene vleugel naar de andere kan verleggen terwijl de paarden niet zo snel kunnen volgen. Emanuel Lasker vermijdt dameruil en slaagt er op meesterlijke wijze in een koningsaanval in te leiden. 37. De7xc7 38. De2xe4 Dc7-c4 Natuurlijk niet 38. Txd1 wegens 39. De8 39. De4-e7 Dc4-c8 Ik probeer te verhinderen dat de paarden dichterbij komen. Pe3 kan nu niet gespeeld worden omdat Te8 zou volgen. 40. Pd1-f2 Met 40. Pg5 Txd1 41. Df7 Kh8 42. Dh5 h6 43. Dxd1 hxg5 44. Dh5 en Dxg5 had wit een eindspel kunnen bereiken met vier tegen drie pionnen, maar de winst zou uitermate problematisch zijn geweest. 40. h7-h6 41. De7-a7 41. Pe4 zou vrij onaangenaam voor mij zijn geweest, omdat wit 41. Te8 dan had kunnen beantwoorden met 42. Dc5. Dameruil zou in deze stelling niet gunstig voor mij zijn geweest omdat wit mijn a- pion zou hebben gewonnen terwijl ik de zijne won, en vervolgens had hij zijn b- pion met Pd3 kunnen verdedigen, zodat ik geen vrijpion had kunnen krijgen. 41. Dc8-e6 Nu houd ik het paard geruime tijd van e4 weg. 42. Da7-b7 De6-d5 43. Db7-b6 Na 43. Dxa6 win ik de pion terug met Ta8 and dan zou de witte b-pion ook snel vallen. 43. Td8-d6 44. Db6-e3 Td6-e6 45. De3-c3 Dd5-c4 46. Dc3-f3 Dc4-c6 47. Df3-d3 Te6-d6 48. Dd3-b3 Dc6-d5 49. Db3-b1 Td6-e6

9 Weer is Pe4 verhinderd en nu dreig ik de a-pion aan te vallen met Te Pd3 is geen bevredigende verdediging omdat na 50. Te2 51. Phf2 Ta2 52. Dc1 Dc4 de pion alsnog valt. Wit besluit daarom risico te nemen en zijn paard op h6 te offeren om mijn koning bloot te stellen aan aanvallen met de dame, het overgebleven paard en de twee verbonden vrijpionnen. 50. Pf2-g4 Te6-e2 Door het offer toe te laten, bood ik vrijwel remise aan, omdat wit s dame nauwelijks moeilijkheden zal hebben eeuwig schaak af te dwingen. Echter, vanuit psychologisch standpunt voelde ik dat ik winstkansen had omdat wit voor het volle punt zou gaan met het paard en de twee vrijpionnen tegen mijn toren. Ik verwachtte niet dat ik veel te vrezen zou hebben van zo n poging, omdat de witte koning onvermijdelijk aan een aanval bloot zou komen staan zodra de pionnen oprukten. Anders had ik Te4 kunnen proberen en pas Te7 hebben gespeeld na Pe Pg4xh6 g7xh6 52. Db1-g6 Kg8-f8 53. Dg6xh6 Kf8-e8 54. Dh6-g6 Ke8-d8 Wit had nu eeuwig schaak kunnen geven, te beginnen met 55. Db6, gevolgd door schaaks op de achtste en zevende rij tot ik de toren of de dame ertussen zet, waardoor de matdreiging op g2 wordt opgeheven. Als wit dan weer mijn a-pion aanvalt, heb ik niets beters dan de matdreiging op g2 te herhalen. Wit besluit echter nog even door te spelen, waarschijnlijk met het idee dat de mogelijkheid van eeuwig schaak erin zou blijven, terwijl hij winstkansen zou krijgen als ik mijn toren of mijn dame buitenspel zou zetten door zijn a-pion te nemen. 55. Dg6-g3 Nu zag ik een gelegenheid eeuwig schaak te vermijden terwijl de matdreiging in stand bleef met mijn toren op de g-lijn. 55. Te2-e8 56. Dg3-f2 Te8-g8 57. Df2-c2 Dd5-d6 Dit beschermt de koning tegen schaaks en verhindert tegelijkertijd het paard te naderen zolang de f-pion ongedekt is. Wit manœuvreert nu heel fijnzinnig met zijn dame om uiteindelijk de medewerking van het paard op g5 te verkrijgen. Maar ondertussen neem ik wit s a-pion zonder hem nog de mogelijkheid van eeuwig schaak te geven, zodoende een

10 winnende stelling bereikend. 58. Db2-c3 Kd8-d7 59. Dc3-f3 Kd7-c7 60. Df3-e4 Tg8-g7 61. De4-f5 Tg7-e7 Ik kan niet langer verhinderen dat het paard het veld g5 inneemt en ga dus achter de a-pion aan. Wit gaf hier een zet af. Een derde zitting van vier uur zat eraan te komen omdat het eindspel duidelijk erg moeilijk zou zijn voor beide zijden. 62. Ph3-g5 Te7-e3 63. Pg5-e4 Dd6-e7! Dreigt mat in twee zetten. 64. Pe4-f6 Kc7-b8! 65. g2-g3 Te3xa3 66. Kh2-h3 Ta3-a1 Natuurlijk niet 66. Dxb4 omdat dit eeuwig schaak zou toelaten door 67. De5 Kb7 68. Dd5 etc. 67. Pf6-d5 Ta1-h1 Ik overwoog enige tijd 67. Dh7 68. Dxh7 Th1 etc. Maar wit had 69. Kg4 kunnen antwoorden en dit zou zijn koning gevaarlijk hebben doen oprukken. Als antwoord op het torenschaak moet wit zijn koning terugtrekken omdat Kg4 gevolgd zou zijn door De2 etc. 68. Kh3-g2 De7-h7 Wit is nu gedwongen af te ruilen omdat hij maar één schaak heeft en zijn koning de gecombineerde aanval van toren en dame niet zou overleven. 69. Df5xh7 Th1xh7 70. Kg2-f3 Kb8-b7 71. g3-g4 Kb7-c6 72. Kf3-e4 Th7-h8 Mijn plan is natuurlijk eerst het witte paard te verdrijven en vervolgens de a- pion op te laten rukken om de weg vrij te maken voor de b-pion. Ik dreig schaak op e8, met winst van het paard, zodat dit nu moet zetten. Ik had hetzelfde meteen kunnen bereiken door het paard direct met Td7 aan te vallen, maar ik dacht dat de twee zetten precies hetzelfde resultaat zouden hebben. Ik kon met geen mogelijkheid voorzien dat met mijn toren op de achtste in plaats van de zevende rij, wit een verborgen remisewending zou hebben. Na 72. Td7 had wit zich kunnen redden noch met 73. Pf6 Td8 74. g5 a5 75. bxa5 b4 etc.; noch met 73. g5 Txd5 74. g6 Td8 etc.; noch met 73. Pe3 a5 74. bxa5 b4 75. g5 Kc5! 76. Pc2 b3 77. Pa3 Kb4 78. Pb1 Td1 etc. 73. Pd5-e3 Th8-e8 74. Ke4-d4 Te8-d8 75. Kd4-e4

11 75. Kc3 was minder goed. Ik was van plan 75. a5 76. bxa5 Kc5! 77. g5 b4 te spelen en na 78. Kc2 b3 79. Kb2 Td2 hoewel het twijfelachtig is of een geforceerde winst voorhanden is. 75. a6-a5 76. b4xa5 b5-b4 77. a5-a6! 77. g5 zou verliezen: 77. b3 78. Pc4 Kc5 79. Pb2 Td2 80. Pd3 Kc4 81. Pe5 Kc3 etc. 77. Kc6-c5 Had ik me gerealiseerd dat wit een remisekans had, zoals al werd aangeduid in de opmerkingen bij de 72e zet, dan zou ik veel dieper zijn ingegaan op de varianten die voortkomen uit 77. b3. Ik rekende slechts tot 78. Pc4 Kb5 79. Pb2 Kxa6 80. Ke3 (om Td2 te verhinderen) Kb5 81. g5 Kb4 82. g6 Kc3 83. Pa4 Kc2 (zie diagram in volgende kolom) 84. f5. Hier brak ik de analyse af, omdat het alternatief 77. Kc5, dat mijn koning dichter bij wit s gevaarlijke vrijpionnen hield, verstandiger leek. Aljechin schonk, in zijn analyse van deze partij, de bovengenoemde variant geen enkele aandacht. Natuurlijk analyseerde ik stelling opnieuw toen ik de partij nog eens nakeek voor opname in dit boek, en ik kwam tot de conclusie dat de diagramstelling gewonnen is voor zwart als hij het paard, dat zijn pion tegenhoudt, aanvalt met Ta8 na eerst wit s koning naar de vierde rij gedwongen te hebben, zodat het paard met schaak genomen wordt. Dit deed me beweren dat 84. f5 Te8 85. Kf3 Tf8 wit s lot zou bezegelen. Als wit na 86. Kf4 Ta8 87. Pb6 speelt, haalt hij niet eens dame. Maar twee lezers merkten terecht op dat wit niet 86. Kf4 hoeft te spelen. Hij kan remise maken met 86. g7 Txf5 87. Kg4 Tf1 88. Kg5 hetgeen uiteindelijk de toren wint. 78. a6-a7!! Dit is de verrassing die laat zien hoe belangrijk het verschil is dat mijn toren nu op de achtste rij staat. Als de toren op de 72e zet naar d7 was gegaan, had hij nu eenvoudig de pion kunnen nemen. Zoals het nu gaat, moet hij een zet verliezen om dit doel te bereiken, en dat is genoeg voor remise! 78. b4-b3 79. Pe3-d1! Td8-a8 De enige winstkans. 79. Kb6 zou beantwoord worden met 80. Ke3 Kxa7 81. Pb2 Kb6 82. f5 Kb5 83. f6 hetgeen sterk lijkt op de partijvoortzetting.

12 80. g4-g5 Ta8xa7 81. g5-g6 Ta7-d7 82. Pd1-b2 Td7-d2 83. Ke4-f3! Td2-d8 Natuurlijk kan ik het paard niet nemen omdat de g-pion zou promoveren. Maar ik kan beide pionnen winnen, en ik dacht nog steeds een kans te zien de partij te winnen. 84. Kf3-e4 Td8-d2 Deze herhaling van zetten is maar een manœuvre om tijd te winnen voor het volgende moeilijke eindspel. 85. Ke4-f3 Td2-d8 86. Kf3-e4 Kc5-d6 87. Ke4-d4 Td8-c8 88. g6-g7! Om de toren te dwingen de c-lijn te verlaten zodat de witte koning mijn pion kan naderen. 88. Kd6-e6 89. g7-g8d Tc8xg8 90. Kd4-c4 Tg8-g3! Dit is de zet waarvan ik had berekend dat ze de partij zou winnen. De andere deelnemers dachten ook dat ik vrij eenvoudig kon winnen omdat wit mijn pion niet kon nemen. Ik herinner me dat ik de kamer in dit stadium verliet om me uit te rekken en gefeliciteerd werd door Bogoljubov en anderen die in de persruimte waren en zeiden dat het verhaal van de partij klaar was om te worden vrijgegeven. Echter, toen ik terugkeerde naar de tafel, stond me een ruwe schok te wachten. 91. Pb2-a4 Ke6-f5 92. Kc4-b4 Kf5xf4 Het zou wit nu drie zetten kosten om de pion te nemen, zo had ik berekend: Ka3, Pc5 en Pxb3. Maar op dat moment zou mijn koning veld c4 bereiken en het paard zou verloren gaan omdat de toren het pent! Het kwam niet bij me op dat wit de pion helemaal niet hoeft te nemen om te remiseren. Emanuel Lasker had een nieuw eindspel ontdekt waarin toren en pion niet kunnen winnen tegen een paard, en dit eindspel is sindsdien een klassieker geworden. Door een vreemd toeval kwam hetzelfde eindspel twee of drie jaar later voor in een toernooi in Chicago in een partij tussen twee spelers waarvan er een toevallig dit eindspel kende en een verloren stelling redde omdat de ander Emanuel Lasker s ontdekking niet kende. 93. Pa4-b2! Ik was behoorlijk verrast toen ik deze zet zag. Na een zorgvuldig onderzoek

13 van de stelling kwam ik al snel tot de conclusie dat ik de witte koning niet kon verdrijven. En ik kon de zesde rij niet oversteken zonder de pion te verliezen. Het eerste wat ik deed was terug te rennen naar de perskamer en de journalisten te vertellen dat ze hun verhaal moesten kelen. Ik was bang dat ze het al vrijgegeven hadden, want iedereen had ze verteld dat ik gemakkelijk ging winnen. Vervolgens keerde ik terug voor nog een analyse van de stelling. Als ik d7 zou kunnen bereiken met de koning door hem achter mijn toren om te spelen, zou ik alsnog winnen. En ik deed nog een laatste poging: 93. Kf4-e4 94. Pb2-a4 Ke4-d4 95. Pa4-b2 Tg3-f3 96. Pb2-a4 Tf3-e3 97. Pa4-b2 Kd4-e4 98. Pb2-a4 Ke4-f3 99. Kb4-a3 Dit weerlegt mijn plan. Na Ke2 kan wit Kb2 spelen en ik zou niet verder komen. 99. Kf3-e Ka3-b4 Ke4-d Pa4-b2 Te3-h Pb2-a4 Kd4-d Kb4xb3 Kd3-d4 en we hielden het voor gezien. Dit werd algemeen beschouwd als de meest opwindende partij van het toernooi. Ik was natuurlijk behoorlijk ontmoedigd de winst na meer dan dertien uren harde strijd te hebben laten ontglippen. Maar toen de opwinding gezakt was, begon ik deze partij als een van mijn beste prestaties te beschouwen; en steeds als ik eraan denk, moet ik glimlachen, indachtig de gelijkmakende ongerechtigheid van het schaakspel.