DIDACTISCHE DOCUMENTEN VAN DE EIGEN LEEFOMGEVING Borgloon, de parel van Haspengouw Naomi Knapen 2SA3 Aardrijkskunde Biologie 2012 2013
Inhoud Inhoud Inhoud... 1 Lijst figuren... 2 Lijst bijlagen... 3 Landschap en kaart... 4 Landbouwlandschap... 5 Industrielandschap... 11 Toeristisch landschap... 16 Bibliografie... 20 Bijlagen... 21 1
Lijst figuren Figuur 1: Landschapsfoto Landbouw Figuur 2: Landbouwbedrijf Figuur 3 + 4: Opvolging perceel Figuur 5: Plattegrond landbouwbedrijf Figuur 6: Plattegrond industrieterrein Figuur 7: Plattegrond bedrijf Figuur 8: Bedrijf Vanbockrijck Figuur 9: Statistische verwerking industrie Figuur 10: Landschapsfoto toerisme Figuur 11: Statistische gegevens toerisme 2
Lijst bijlagen - Plattegrond School (Bijlage 1) - Plattegrond schoolomgeving (Bijlage 2) - Werkkaarten: 1/10000 (Bijlage 3) 1/20000 (Bijlage 4) 1/50000 (Bijlage 5) 1/100000 (Bijlage 6) 1/250000(Bijlage 7 - Situering op topografische kaart (bijlage 8) - Plattegrond industrieterrein (Bijlage 9) - Plattegrond bezienswaardigheden (bijlage 10) - Artikels landbouw (bijlage 11-12) - Artikels Industrie (bijlage 13-14) - Artikels toerisme (bijlage 15-16) 3
Landschap en kaart - Plattegrond School (Bijlage 1) - Plattegrond schoolomgeving (Bijlage 2) - Werkkaarten: 1/10000 (Bijlage 3) 1/20000 (Bijlage 4) 1/50000 (Bijlage 5) 1/100000 (Bijlage 6) 1/250000 (Bijlage 7) 4
Landbouwlandschap Bedrijf Silo Stallen Plantage: peren Verkavelingsweg Akker Figuur 1: Eigen foto Landbouwlandschap Het landbouwlandschap in mijn leefomgeving kan erg verscheiden zijn. Hoofdzakelijk kan je natuurlijk vooral fruitbomen in plantages aantreffen, maar vaak zijn de bedrijven die aan fruitteelt doen eerder gemengde bedrijven. Het betreffende landbouwbedrijf (Fruitbedrijf Neven) had tot voor kort zo een 200 tal varkens, maar sinds vorig jaar zijn de varkensstallen omgebouwd tot verblijfplaatsen voor Poolse loonwerkers. De voederton hebben ze nog steeds laten hangen waardoor de omgebouwde stallen langs buiten nog steeds ogen als varkensstallen. Hoeve Silo Frambozenkappen Verblijf Polen Landbouwvoertuig Aardbeiveld Figuur 2: Eigen foto Situering op topografische kaart: Bijlage 8 5
Fruitbedrijf Neven Grondgebruik Fruitbedrijf Neven heeft een verscheidenheid aan fruitteelten. Neven P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr Kr F F F F F F F F F F F F F F F A A A A A A A A A A Totale oppervlakte: 25 ha 0,25 ha tuinbouwgewassen: 100% P = Peren Ke = Kersen Kr = Krieken (zure kersen) F = Frambozen A = Aardbeien (doordragers) We kunnen uit het teeltdiagram duidelijk afleiden dat het gaat om een tuinbouwbedrijf dat 5 soorten fruit teelt. Dit is niet zo verwonderlijk in de Haspengouwstreek. Teeltplan TEELT PERIODE ACTIVITEIT Peren Winter: September: Kersen Maart: Juni Juli: Krieken Maart: Juli: Frambozen Maart April: Juli Nov.: Aardbeien (doordragers) Maart April: Juli Sept.: Snoeien Plukken Snoeien Plukken Snoeien Plukken Planten Oogst/plukken Planten Plukken 6
Peren Kersen Krieken Frambozen Aardbeien J F M A M J J A S O N D snoeien planten Plukken/oogsten Het bedrijf Bedrijfsgrootte: 25 ha Bodem: Leembodem Arbeidskrachten: - volle seizoen: 50-60 arbeiders (vooral Poolse loonwerkers) - gemiddeld over de rest van het jaar: 12 Bodemzorg: - Er wordt minstens 1 x per 3 jaar een bodemstaal genomen. A.d.h.v. die bodemstaal wordt bepaald welke bemesting moet worden toegepast en uitgevoerd. Streven naar productieverbetering: - Teeltbegeleiding - Bemesting (soms met computer) - De bodem voorzien van voldoende water - Sproeien - Betere machines Kapitaalinvestering = hoog: - Aanplanting van perenbomen, frambozenstruiken, aardbeienstruiken enz. - Aankoop van machines om de productie te verhogen - Bouw van een opslagloods - Huisvestiging (omgebouwde varkensstallen) voor de loonwerkers/plukkers - Aankoop van al het plantmateriaal - Gronduitbreiding Opbrengsten: - Peren: 40 ton/ha - Kersen : 15 ton /ha 7
- Krieken: 15 ton/ha - Aardbeien: 35 ton/ha - Frambozen: 25 ton/ha Bestemming Al het geplukte fruit wordt naar de veiling van Borgloon gebracht. Daarna komt het in de winkels terecht. Fruit dat niet geschikt is voor de fruitveiling in Borgloon, gaat naar de stroopfabriek van Borgloon, waar het fruit verwerkt wordt in de stroop. Bestudering Perceel November-December (geploegde grond) Maart (plastiek leggen) Teeltkalender November - December Januari- Februari Maart April Figuur 3+4: Eigen foto Ploegen Schudeggen, meststoffen Plastiek leggen + druppeldarm Planten In november december wordt de akker geploegd (foto 1) en in de periode van januari tot februari wordt de akker geschud en regelmatig bemest. Hier heb ik geen foto van omdat dit onderscheid niet duidelijk te maken is. Begin maart werden de plastieken kappen gelegd. Momenteel ligt de plastiek er nog altijd. Normaal wordt de plastiek vanaf april weggenomen, maar door de te koude temperaturen worden ze in de eerste weken van mei pas weggenomen Er is geen braakligging, maar er is slechts één oogst per jaar. 8
Situering bedrijf Frambozenkappen Silo Aardbeienveld Hoeve Perenplantage Actualisering Artikel 1 Het eerste artikel gaat over verboden pesticiden die teruggevonden worden in de beken in onze streek. Veel landbouwers maken toch gebruik van verboden pesticiden en houden op die manier weinig rekening met duurzame landbouw. Artikel 2 Het tweede artikel is een artikel dat dateert uit 2009. Het lijkt op het eerste zicht dus al wat oude actualiteit, maar in werkelijkheid doet zich het probleem van de toeristen nog steeds voor. De grote aantallen toeristen voeden zich graag met vers geplukt fruit van de bomen, maar staan weinig stil met de gevolgen voor de boeren. Artikels: Bijlage 11-12 9
Fruitbedrijf Neven: Landbouwbedrijf Fruitbedrijf Neven is gelegen in Broekom, een deelgemeente van Borgloon. Het is een tuinbouwbedrijf gespecialiseerd in de teelten van groot en klein fruit. Dit landbouwtype is eigen aan onze streek. Haspengouw staat bekend om zijn talloze plantages waar er peren, appels, kersen enz. kunnen terug gevonden worden. Ook bij fruitbedrijf Neven is dit niet anders. De percelen van het bedrijf liggen allemaal rondom het landbouwbedrijf/rondom de hoeve. Dit is mogelijk door de relatieve,niet al te hoge bevolkingsdichtheid in onze streek. Er is veel open ruimte die gebruikt wordt als landbouwruimte. Bij Neven is zeer veel gemechaniseerd en er is dan ook veel geïnvesteerd. Men gebruikt bijvoorbeeld sproeimachines voor de perenbomen te besproeien, speciale machines om de aardbeivelden met plastiek te bedekken, ploegen om het aardbeiveld te ploegen enz. Toch wordt er ook nog zeer veel handenarbeid verricht. Het plukken van aardbeien en frambozen vergt namelijk veel zorg en kan niet zomaar met machines gedaan worden. Het is arbeidsintensief maar ook tijdsintensief om al dit klein fruit te plukken. Er zijn dus veel werknemers nodig om het fruit geplukt te krijgen en dat brengt dan weer een hoge kost met zich mee om deze arbeiders van loon te voorzien. Hoewel er veel gesproeid wordt, houdt men toch zeker rekening met de milieuvoorwaarden. Dit is zeker niet het geval voor elke landbouwer uit onze streek. Vaak worden er nog te schadelijke sproeistoffen gebruikt, waardoor hde inzet naar een duurzame landbouw weer verloren gaat. Jaarlijks komen er een 40 tal Polen naar België tijdens het hoogseizoen om bij te verdienen in de pluk. 10
Industrielandschap Bedrijven Industrieweg Opslag Figuur 6: Google Maps Vanbockrijck Beton NV Grondstoffen (bv. zand, cement) Menghal Productiehal Lunchruimte Kantoren Opslag Loods Transporthal Figuur 7: http://www.vanbockrijck.be/nl/over_vbr 11
Opslag Kantoren Productiehal Menghal Economisch-geografische gegevens Figuur 8 (4): eigen foto s Wat? Beton: Keerwanden Basismateriaal? Zand, grind, cement, water Waar komt het materiaal Luik en Mol vandaan? Hoe aangevoerd? Vrachtwagen (transport via de weg) Waar naartoe? België Frankrijk, Duitsland, Polen Hoe worden producten Vrachtwagen (transport via de weg) vervoerd? Welke energie? Elektriciteit Hoeveel arbeiders? 27 Afkomst? Borgloon en regio Zuid-Limburg, Vlaams Brabant Vervoersmiddel arbeiders? Auto, Fiets Oppervlakte bedrijfsterrein 3,9 ha Bedrijfsgebouwen en voorzieningen? Menghal, Productiehal, loods, opslagplaats in open lucht, kantoren, lunchruimte, transporthal Omzetcijfer 2012 7,9 miljoen euro Plattegrond Industrieterrein: Bijlage 9 12
Statistische gegevens Productiviteit per werknemer 120000 100000 80000 60000 40000 Productiviteit per werknemer 20000 0 2007 2008 2009 2010 2011 Winst 2007 2008 2009 2010 2011 Figuur 9: Eigen figuren 13
Interpretatie statistische gegevens Over 2008 zijn er geen gegevens ter beschikking voor de gekozen statische gegevens. Verder kan er afgeleid worden dat Vanbockrijck Beton NV tot 2009 relatief voorzichtig geweest is met investeringen, maar dat er vanaf 2010 en zeker in 2011 een grote stijging in het investeren is gekomen. Het aantal gepresteerde uren was zeer hoog in 2009 en kende een daling in 2010, maar begon het jaar nadien weer stilaan te stijgen. Ook de productiviteit per werknemer had in 2011 een hoogtepunt. We kunnen dit ook terug zien in de winstgrafiek. 2011 is in vergelijking met 2007, 2009 en 2010 een zeer goed jaar geweest, waarschijnlijk door de hoge productiviteit en hoge investeringen. Natuurlijk zijn dit niet de enige factoren, maar spelen ook andere factoren zoals de afzet enz. een grote rol hier in. Artikels: Bijlage 13-14 Actualisering Voor het eerste artikel heb ik gekozen voor de vernieuwing en heropening van het containerpark. Het containerpark is gelegen op het industrieterrein. De vernieuwingen en aanpassingen die zijn gebeurd, zijn vooral gericht op het meer controle hebben van afval en de hoeveelheid afval. Op die manier kan er duurzamer omgegaan worden met het milieu, maar gaat ook de bevolking op een duurzamere manier met hun afval om, doordat er voor bepaalde soort afval bijvoorbeeld een bedrag wordt gevraagd. In het tweede artikel komt de renovatie van de stroopfabriek aan bod. De stroopfabriek is niet gelegen op het industrieterrein, maar draagt wel bij in de plaatselijke economie van Borgloon. Wanneer de renovatie niet kan gebeuren, zal er niet langer stroop kunnen gestookt worden, en zal de stad een grote economische factor verliezen. Het bedrijventerrein Het bedrijventerrein in Borgloon is algemeen gezien niet zo een groot bedrijven- /industrieterrein. Het bestaat vooral uit verwerkende industrie en handel. Daarnaast zijn er ook diensten zoals het containerpark terug te vinden of transportbedrijven. Ook kan er nog in de aard van de bedrijven en het product/dienst die ze leveren een onderscheid gemaakt worden. De verwerkende industrie betreft vooral beton (Ready Beton en Vanbockrijck Beton NV) en plastiek (Plastic Force, enz.) Ook in de handel zijn verschillende soorten bedrijven terug te vinden. Go-Lettering dat zorgt voor bedrukkingen van textiel enz. is een heel ander soort bedrijf dan bijvoorbeeld de Aldi. Allebei hebben ze een handeldrijvende functie, maar dan wel in verschillende producten. 14
Het is niet zo duidelijk wat de vestigingsfactoren van deze bedrijven zijn. Vaak gaat het om familiebedrijven die al tientallen jaren bestaan op het industrieterrein en dus van generatie op generatie wordt voortgezet. Daarnaast zal er zeker wel een omliggende afzetmarkt zijn. Hoewel de bedrijven vaak familiebedrijven zijn, is het toch geen ouderwets uitziend industrieterrein. Integendeel, er is zeer veel modernisering terug te vinden ( machines, aanleg van een industrieweg, moderne bedrijven zoals bv. Go-Lettering enz.) 15
Toeristisch landschap 1. Toeristische aantrekkingsfactoren a. Van natuurlijke oorsprong: De Cross wei, b. Van menselijke oorsprong: - Ontspanningsmogelijkheden: Wandelen, drinkgelegenheden, fietsroutes, sporten (tennissen, joggen, ), restaurants - Attracties : Kunstroute, Kataraktroute, Bloesem (fuitplantages), Vespa s, - Bevolking : - Historische elementen: - Culturele elementen: Limburgers staan bekend als gastvrije mensen. Burchtheuvel, Het Kanunnikkenhuis, Klooster van Kolen, Stadhuis, beschermde gebouwen, Kastelen in alle gehuchten Kunstroute (kunstwerpen van PIT) - Religieuze elementen: Klooster van Kolen, Gasthuiskapel, St- Odulfuskerk, 2. Bereikbaarheid voor toeristen Met de bus, fiets, Vespa of auto 3. Toeristische voorzieningen B&B, hotel, slaapgelegenheid in de tranendreef, tavernes, picknickplaatsen, vespaverhuringen, winkels, toeristische dienst, informatieborden, Toeristisch landschap Traan Figuur 10: Eigen foto De Tranendreef: Dit is één van de kunstwerken van het project PIT. De tranen zijn opgehangen in de bomen en zijn voorzien van matrassen en linnen. Oorspronkelijk was de toegang gratis en was het leuk om onder vrienden er op een warme zomeravond te kamperen, maar de populariteit nam snel toe en werd het een echte betalende attractie. Voor een overnachting betaal je gauw 70. 16
Kaart Kaart met toeristische bezienswaardigheden: Bijlage 10 Statistische gegevens 800 700 Vergelijkende tabel fietsverhuur 600 500 400 300 200 100 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Fietsverhuur 2012 jan feb ma apr mei jun jul aug sep okt nov dec 17
42000 41000 40000 39000 38000 37000 36000 35000 34000 33000 Bezoekers Balie 2010 2011 2012 7000 Bezoekers Balie 2012 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 jan feb ma arp mei jun jul aug sep okt nov dec 120 Herkomst Groepen 2012 100 80 60 40 20 0 Limb Antw. Vl.Br. O.Vl. W.Vl. Wall. NL. Duitsl. Andere Figuur 11: eigen figuren 18
Toerisme Borgloon Wanneer je een rustige plaats zoekt vol mooie natuur en culturele bezienswaardigheden, dan is Borgloon en de rest van Haspengouw de ideale ontspanningsplaats. In het hoogseizoen zijn natuurlijk de bloesems en de prachtige fruitbodem één van de grootste attracties. Je kan een Vespa huren om de mooie Kataraktroute te volgen of je kan ook gewoon met de fiets of te voet de talrijke wandel- en fietsroutes tussen de fruitbomen afleggen. Daarnaast is er ook voor cultuurliefhebbers heel wat wils. Zo kan je de kunstroute volgen en allerlei kunstwerken van het project Pit bezoeken. Of ook de stoomstroopfabriek, Abdij Mariënlof en andere historische monumenten zijn zeker een bezoekje waard. Wanneer je besluit meerdere dagen van deze mooie omgeving te willen genieten kan je altijd terecht in B&B s of een hotel. Ook kan je altijd eens een traan in de Tranendreef uitproberen. Het toerisme heeft in onze streek enkel maar een meerwaarde gegeven aan het landschap omdat de gemeente echt wel hun best doen om de toeristen te behagen. Of dit altijd naar wils van de lokale bevolking is, is een andere vraag. Actualisering Ook bij dit thema heb ik gekozen voor het artikel over de Katarakttoeristen die in de plantages fruit plukken. Het toerisme is een belangrijke factor voor de economie in Borgloon en omstreken, maar heeft ook zeker zijn minder positieve kanten. Vooral de boeren ondervinden last van het hoge aantal toeristen. Niet enkel tijdens de periode dat het fruit aan de bomen hangt, maar ook zeker tijdens de befaamde bloesems. Voor het tweede artikel heb ik opnieuw gekozen voor het artikel over het voorbestaan van de stoomstroopfabriek. Deze fabriek is tevens een grote toeristische factor, maar door het achterblijven van subsidies is er van renovatie nog niet veel in huis gekomen. Het is belangrijk dat de stroopfabriek wordt herstelt zodat het een trekpleister voor toeristen kan blijven. Dit is zeer belangrijk voor het toerisme in Borgloon. Wanneer de stroopfabriek in verval komt en moet sluiten, zal er een grote toeristische bestemming wegvallen (pannenkoekenfeest op paasmaandag enz.) Artikels: Bijlage 15-16 19
Bibliografie Landschap en kaart Landbouw Industrie - ROUVROIS, J., interview afgenomen door KNAPEN N., 2012-11-13 - NGI, Topografische kaart (1/10000, 1/20000, 1/50000, 1/100000, 1/250 000), Brussel, - NEVEN, B., in een interview afgenomen door N. KNAPEN, 2013-03-15 - Google Maps - SCHELLEMANS, A., Aardrijkskunde s3-landbouwgeografie, KHLeuven, Leuven, 2012 - KNAPEN, N., Foto s fruitbedrijf Neven, 2012-2013 - HBVL, Verboden pesticiden in beken fruitstree, internet, 2012-11-09 - HBVL, Katarkt-toeristen plukken onze boeren arm, internet, 2009-09-24 - VANBOCKRIJCK, K., Interview afgenomen door N. KNAPEN, 2013-03-12 - VANBOCKRIJCK, Over Vanbockrijck, internet, 2013 (http://www.vanbockrijck.be/nl/over_vbr) - KNAPEN, N., Foto s bedrijf Vanbockrijck Beton NV, 2013-03-12 - DEJAEGHERE L., SNOECK C., SCHELLEMANS, A., Socio-economische aardrijkskunde: Industrie, KHLeuven, Leuven, Hogeschool Artevelde, Gent, KHBO, Brugge, 2012 - Google Maps - HBVL, Subsidies voor renovatie stroopfabriek, internet, 2012-04-12 - MILIEU, Recyclagepark geautomatiseerd van 2 januari 2013, Nieuwsbrief Borgloon, Januari 2013 Toerisme - ORYE, L., Jaarverslag 2012, Toerisme Borgloon VZW, 2013 - KNAPEN, N., Foto s landschap toerisme, 2013-04-25 - HBVL, Katarkt-toeristen plukken onze boeren arm, internet, 2009-09-24 - HBVL, Subsidies voor renovatie stroopfabriek, internet, 2012-04-12 20
Bijlagen 21
www.hbvl.be 22
24/09/09 www.hbvl.be 23
Nieuwsbrief Borgloon Januari 2013 24
Subsidies voor renovatie Stroopfabriek Borgloon 12/04/'12 De belangrijke restauratiewerken aan het industrieel erfgoed van de Stroopsite in Borgloon kunnen starten. De broodnodige subsidies van 2.656.000 euro werden eindelijk door Vlaams minister Geert Bourgeois, bevoegd voor Onroerend Erfgoed, toegekend. De premie is bestemd voor de tweede restauratiefase en herbestemming van de voormalige stoomstroopfabriek Wijnants in de Stationsstraat in Borgloon. De fabriek, waarvan de historische kern dateert uit 1878, prijkt sinds 1999 op de lijst van beschermde monumenten. "Wij kregen eerder al 450.000 euro (laatste schijf van 50.000 nog op te nemen ) van de Monumentenstrijd en 820.000 euro van Toerisme Vlaanderen voor de ontsluiting van en inrichting van het toeristisch onthaal en opbouw van fabrieksschouw en instandhoudingwerken", zegt Annemie Pallen, hoofd van dienst toerisme en erg begaan met de ontsluiting van de stroopsite. Definitieve goedkeuring "Eenmaal de offertes binnen zijn wordt de prijsopgave die het meest aan de voorwaarden voldoet weerhouden en voorgelegd aan de minister die dan zijn definitieve goedkeuring kan geven en het licht op groen zetten", weet Sallen. www.hbvl.be 25
26
Subsidies voor renovatie Stroopfabriek Borgloon 12/04/'12 De belangrijke restauratiewerken aan het industrieel erfgoed van de Stroopsite in Borgloon kunnen starten. De broodnodige subsidies van 2.656.000 euro werden eindelijk door Vlaams minister Geert Bourgeois, bevoegd voor Onroerend Erfgoed, toegekend. De premie is bestemd voor de tweede restauratiefase en herbestemming van de voormalige stoomstroopfabriek Wijnants in de Stationsstraat in Borgloon. De fabriek, waarvan de historische kern dateert uit 1878, prijkt sinds 1999 op de lijst van beschermde monumenten. "Wij kregen eerder al 450.000 euro (laatste schijf van 50.000 nog op te nemen ) van de Monumentenstrijd en 820.000 euro van Toerisme Vlaanderen voor de ontsluiting van en inrichting van het toeristisch onthaal en opbouw van fabrieksschouw en instandhoudingwerken", zegt Annemie Pallen, hoofd van dienst toerisme en erg begaan met de ontsluiting van de stroopsite. Definitieve goedkeuring "Eenmaal de offertes binnen zijn wordt de prijsopgave die het meest aan de voorwaarden voldoet weerhouden en voorgelegd aan de minister die dan zijn definitieve goedkeuring kan geven en het licht op groen zetten", weet Sallen. www.hbvl.be 27