Werkconferentie agenda omgevingsvisie Limburg Na een regionale werkconferentie in Venlo, zijn op 24 september 2018 zo n 70 medewerkers van verschillende Zuid-Limburgse gemeenten, het Waterschap, het Rijk, Provinciale Staten, andere stakeholders (waaronder diverse brancheorganisaties, belangenorganisaties, politieke partijen en samenwerkingsorganisaties) en de Provincie Limburg in het City Resort Hotel te Sittard samen gekomen om te werken aan een Agenda voor de Omgevingsvisie Limburg. Na een korte presentatie over de context en achtergrond van de Limburgse Omgevingsvisie, zijn de deelnemers tijdens 2 workshoprondes aan de slag gegaan. Van gesprekken over dilemma s in de doelstellingen voor 2050 in een spinningzaal tot gesprekken over circulaire landbouw naast een grote klimwand; in de 2 workshoprondes hebben 6 verschillende groepen zich gebogen over vragen als: Wat zijn de belangrijkste kwaliteiten of sterke kanten van Zuid-Limburg? Welke trends en ontwikkelingen zien we in de regio? En wat zijn op ruimtelijk gebied de belangrijkste vraagstukken en opgaven voor Zuid-Limburg? Welke doelen willen we voor 2050 stellen en behalen op het gebied van verstedelijking en mobiliteit? En welke doelen voor de landelijke gebieden? Waar de eerste workshopronde van iedere groep inging op trends & ontwikkelingen in Zuid-Limburg, richtte de ene helft van de groepen zich tijdens de tweede ronde op het thema verstedelijking terwijl de andere helft van groepen zich bezighielden met landelijke gebieden. Na afloop van de twee workshoprondes zijn de resultaten van het sticker-werk en groepsdiscussies plenair teruggekoppeld. Met de woorden we moeten er voor gaan, voerde de dagvoorzitter een kort gesprek met een aantal deelnemers en met Gedeputeerde Hans Teunissen, over onder meer het maken van keuzes en de wet van de aardbeienjam. Hierna heeft de dagvoorzitter de bijeenkomst afgesloten. Op de volgende pagina s volgt een globaal overzicht van de workshopresultaten.
WORKSHOPS RONDE 1 TRENDS & ONTWIKKELINGEN N.B.: De totaalscores die zijn weergegeven in figuren 1, 2, 3 en 5 geven een globaal beeld van wat er in de workshops is besproken. KWALITEITEN ZUID-LIMBURG De onderscheidende kracht van Zuid-Limburg is de combinatie van een mooie stedelijke én landelijke omgeving, met hierbij onder meer: het Nationaal Landschap Zuid-Limburg rivier- en beekdalen een veelzijdig cultureel erfgoed en een goed woon- en leefklimaat in de steden. De regio kent een sterke vrijetijdseconomie met een goede afwisseling tussen landelijke gebieden en steden en heeft een strategische internationale ligging. Zie figuur 1 voor de totaalscores van de workshopgroepen. Sommige kwaliteiten van de regio, waaronder Brightlands en de internationale ligging, worden volgens een aantal groepen nog onvoldoende benut. Andere kwaliteiten, waaronder het Nationaal Landschap Zuid-Limburg, de grondwaterkwaliteit en de kleinschaligheid in de regio, moeten goed worden onderhouden en gewaarborgd. Door de diverse groepen worden uiteenlopende zaken toegevoegd als sterke kanten van de regio, waaronder: de goede grondwaterkwaliteit in de regio; het bloeiende verenigingsleven en; de Grensmaas. TRENDS & ONTWIKKELINGEN Figuur 1 Zuid-Limburg heeft te maken met verschillende demografische veranderingen die een effect hebben op onder meer de economie in de regio en leegstand van diverse soorten panden (winkels, woningen en agrarische panden). Kunnen de demografische veranderingen worden omgebogen tot een kracht door een positief migratiesaldo of door meer jonge mensen aan de regio te binden? Klimaatverandering is een van de belangrijkste ontwikkelingen (en uitdagingen) de komende jaren. Diverse aan klimaatverandering gerelateerde en met elkaar samenhangende grote transities zijn belangrijk voor de regio: de energietransitie, circulaire economie en de landbouwtransitie. Deze ontwikkelingen vragen onder meer om duurzaamheid centraal te stellen. De transities brengen diverse gerelateerde uitdagingen met zich mee waaronder de opslag van energie en het behoud van de kwaliteit van het landschap (energietransitie), innovatie in de landbouw en het behoud van landschappelijke waarden (landbouwtransitie).
Figuur 2 geeft de totaalscores vanuit de zes workshopgroepen weer. Vanuit de deelnemers worden o.a. de volgende trends toegevoegd: aandacht voor (positieve) gezondheid en veiligheid; individualisering; de verrommeling van het landschap; wateroverlast; de toenemende vraag naar (andere vormen van) mobiliteit en; globalisering en de relatie tot het gebruik van streekproducten. OPGAVEN Figuur 2 Evenals in Noord- en Midden-Limburg, is klimaatadaptatie ook een grote opgave in Zuid-Limburg. Klimaatadaptatie, duurzame energie opwekking en de verschillende transities, waaronder de landbouwtransitie en energietransitie hebben veel invloed op elkaar en op (het gebruik van) de leefomgeving. De leefomstandigheden in de regio zijn belangrijk: welvaart en welzijn dienen voorop te staan, de arbeidsmarkt dient in balans te zijn en een gezonde en veilige leefomgeving moet worden behouden. Hierbij dient onder andere te worden gekeken naar zaken zoals luchtkwaliteit en geluidsoverlast en naar de balans tussen economische groei enerzijds en de kwaliteit van de leefomgeving en diverse maatschappelijke vraagstukken anderzijds. Zie figuur 3 voor de totaalscores zoals deze uit de workshopgroepen naar voren zijn gekomen. Hieraan toegevoegd worden onder meer onderwerpen als: (internationale) samenwerking met diverse partijen en andere beleidsvelden (waaronder het sociaal domein), ook in relatie tot de arbeidsmarkt; de balans tussen ruimte(claims) voor de diverse transities en de kwaliteit van het buitengebied; de vergroening belastingstelsel; Figuur 3 bereikbaarheid en toegankelijkheid, waarbij onder andere gedacht wordt aan de ontsluiting van landelijke gebieden en bereikbaarheid van kleine kernen, smart mobility, de inrichting van het openbaar vervoer en toegankelijkheid voor minder validen; het behouden van regionale kwaliteiten.
ALGEMENE CONCLUSIE RONDE 1 Uit de verschillende workshoprondes komt naar voren dat de diverse trends en opgaven in de regio sterk met elkaar samenhangen en effect op elkaar hebben. Dit leidt tot spanningen tussen verschillende ontwikkelingen en opgaven en tot vragen zoals: Hoe breng je dynamisch voorraadbeheer in balans met een groeiende economie? Hoe verhoudt het behouden van de kwaliteit van het landschap en cultureel erfgoed zich tot de vraag naar ruimte voor de verschillende transities? Hoe breng je demografische ontwikkelingen en ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en woningmarkt bij elkaar? WORKSHOPS RONDE 2 VERSTEDELIJKING In drie workshopgroepen is gepraat over de thema s verstedelijking en mobiliteit. De drie groepen hebben de thema s besproken, maar niet apart gestickerd. Om deze reden geeft figuur 4 slechts een overzicht van de thema s. Naast het bespreken, aanvullen en aanscherpen van een aantal thema s, hebben de groepen diverse thema s aan elkaar verbonden. Het combineren van bepaalde thema s kan andere opgaves het hoofd bieden en zorgen voor nieuwe mogelijkheden, maar creëert in sommige gevallen ook dilemma s. Een groep geeft aan dat de doelen in figuur 4 nog erg breed zijn, en op sommige punten meer op middelen lijken dan op doelen. Uit de workshops komt naar voren dat gegevens en overzichten nodig Figuur 4 zijn om op ontwikkelingen in te spelen en dat het van belang is een focus en helder toekomstbeeld te ontwikkelen. Uit de discussies in de groepen, komt een focus op onder meer de volgende thema s naar voren: Veilige en gezonde leefomgeving Mobiliteit Energietransitie Zo geeft een groep aan dat een veilige en gezonde leefomgeving sterk samenhangt met de transformatie van de economische structuur in de regio. Twee andere groepen geven aan dat de
betrokkenheid van het sociaal domein van belang is om te komen tot een gezonde en veilige leefomgeving en een inclusieve samenleving. Mobiliteit komt op diverse momenten terug in de discussies: twee groepen geven aan mobiliteit sterk gerelateerd is aan gedragsverandering. Daarnaast is mobiliteit van belang bij het beter ontsluiten bestaande knooppunten, dit ook in relatie tot de uitholling van steden. Naast de doelen genoemd in figuur 4, zijn in de workshops uiteenlopende zaken toegevoegd zoals: de voedselproductie in het stedelijke gebied, Chemelot en de energietransitie, en het betrekken van dynamisch voorraadbeheer bij de transformatie van het Nationaal Landschap Zuid-Limburg en de randgebieden. WORKSHOPS RONDE 2 LANDELIJKE GEBIEDEN In de overige drie workshopgroepen zijn diverse thema s in relatie tot landelijke gebieden besproken. De groepen geven aan dat het belangrijk is keuzes te maken met betrekking tot de landelijke gebieden; keuzes over onder meer landbouw in relatie tot toerisme en over duurzaamheid in relatie tot het landschap. Duurzaamheid komt in de groepen op verschillende manieren naar voren: van discussies over waar zonnepanelen geplaatst moeten worden tot gesprekken over ruimte voor duurzaamheid in het Nationaal Landschap en de verduurzaming van de woningmarkt. Ook in relatie tot landbouw komt duurzaamheid aan de orde. In de groepen wordt daarnaast gepraat over de precieze betekenis en implicaties van het circulair en natuurinclusief maken van de landbouw. Twee van de groepen bespreken ook de financiële aspecten van de Omgevingsvisie. Naast het verzoek om in de Omgevingsvisie ook een financiële paragraaf op te nemen, bespreekt een groep ook de financiële uitdagingen op het gebied van klimaatadaptatie. Naast bovengenoemde onderwerpen komen ook uiteenlopende zaken naar voren waaronder: watersystemen en hoogwaterveiligheid, klimaat en waterkwaliteit; het gebruik van de fysieke ruimte; Euregionale samenwerking; het leggen van verbindingen naar het sociale domein; en de inrichting van steden in relatie tot ontwikkelingen op het gebied van mobiliteit en transport en de deeleconomie. Figuur 5 ALGEMENE CONCLUSIE RONDE 2 Van een veilige en gezonde leefomgeving tot aan ontwikkelingen op het gebied van mobiliteit en van natuur inclusieve en circulaire landbouw tot aan de kwaliteit van het landschap; in ronde 2 zijn zeer uiteenlopende onderwerpen besproken. Vooral de doelen gerelateerd aan klimaatverandering en de energietransitie komen in meerdere vormen terug in de verschillende groepen. Uit de workshops komt daarnaast naar voren dat het belangrijk is keuzes te maken. Ook geven diverse groepen aan dat veel van de doelen erg breed zijn of gecombineerd kunnen worden. In deze tweede workshopronde wordt aangegeven dat het belangrijk is de samenwerking op te zoeken en verbindingen te leggen met andere beleidsterreinen waaronder het sociale domein.