tekst roel van dijk beeld niek roozen Ook China raakt doordrongen van het klimaatprobleem Niek Roozen BV Landscape Architects uit Weesp heeft van de Chinese stad Shenyang (tien miljoen inwoners) mede de opdracht gekregen om conceptontwerpen te maken voor zeven stadsparken. Alle parken moeten klimaatadaptief worden ontwikkeld. Dit houdt in dat er rekening dient te worden gehouden met waterproblemen, zowel voor droge als natte periodes, en hittestress. Ook moeten de parken een bijdrage leveren aan de verbetering van de waterkwaliteit en recreatiemogelijkheden. Voordat we direct de diepte ingaan over de ontwikkeling van de parken, hoe komt u aan zo n opdracht? Op de kop af 20 jaar werken we nu met ons bureau in China. De eerste opdracht was in 1998 voor de Expo in Kunming en vele volgden zoals we ook in 2005 door Shenyang, een stad in Noord-China, gevraagd zijn om adviseur te worden voor de internationale tuinbouwtentoonstelling van 2006. Deze tentoonstelling kun je vergelijken met de Floriade zoals wij die kennen. Met ons bureau werken we veel in het noorden van China waar we tegenwoordig ook een eigen kantoor hebben. Dus via ons netwerk en expertise zijn we betrokken geraakt bij deze opdracht. Voor de beeldvorming, hoe groot is de stad Shenyang? De stad heeft de laatste jaren een flinke groei doorgemaakt. In 10 jaar tijd is deze gegroeid van 5 tot ongeveer 10 miljoen inwoners. De wijk waar wij mede de 7 stadsparken voor gaan ontwikkelen, was 10 jaar geleden voor Chinese begrippen een relatief kleine wijk met zo n 100.000 inwoners. Inmiddels wonen daar 500.000 mensen. Is klimaatadaptatie een actueel onderwerp in China? Net zoals in Nederland is ook in China klimaatadaptatie een onderwerp dat op de agenda staat. Met name als het gaat om wateroverlast en droogte. Shenyang wil meer 08
werken met het concept Sponge City. De gedachte achter Sponge City is de stad klimaatbestendig in te richten. Dit houdt bijvoorbeeld in dat overtollige neerslag wordt opgeslagen voor de droge perioden. Voor een stad als Shenyang, die droge winters kent en natte zomers, is de regulering van het regenwater van groot belang voor de leefbaarheid van de stad. Door bijvoorbeeld het snel afvoeren van het vele water naar grotere opslagvijvers, wordt wateroverlast voorkomen. In de tijden van droogte kan dat water worden gebruikt om de beplanting van water te voorzien. Meerdere steden in China willen overigens gaan werken volgens het Sponge City-principe, ook Beijing. Wat voor concrete maatregelen worden er via Sponge City uitgevoerd? In Beijing bijvoorbeeld worden in de komende 5 tot 10 jaar honderden hectares wetlands aangelegd. In deze overgangsgebieden tussen land en water wordt onder andere overtollige neerslag opgeslagen. Je kunt deze maatregel vergelijken met Ruimte voor de Rivier zoals wij die in Nederland kennen. Door de vele planten die in deze wetlands groeien, werk je tevens aan het verbeteren van de waterkwaliteit. Uw bureau is betrokken bij de uitvoering van Sponge City in Shenyang. Hoe gaat dat in zijn werk? In Shenyang wordt de uitvoering hiervan groot aangepakt. Zeven stadsparken worden in het oosten van deze wijk aangelegd. In vijf van de parken is er bestaand water te vinden en twee parken grenzen aan een waterstructuur of waterzuiveringsgebied. De een ligt aan de hoofdrivier, de Hun-rivier, de ander langs een smal stroompje en weer een ander aan een kanaal. Ondanks dat de uitgangssituaties dus divers zijn, is het oplossen van de waterproblematiek een vereiste. In de ontwerpen leggen we dan ook zo veel mogelijk natuurlijke oevers aan. Als oevers te hard zijn, krijg je in droge perioden diepe goten met weinig water erin. Met natuurlijke oevers met onder meer losse andere natuursteen en de juiste beplanting is het minder dramatisch als het waterpeil 30 tot 40 centimeter zakt. In alle ontwerpen zorgen we ervoor dat de waterkwaliteit verbetert. Die kwaliteit wordt de laatste jaren al een stuk beter en dat was ook hard nodig. Toen ik hier 20 jaar geleden kwam, waren de rivieren afvoerkanalen voor het vuil. Echt te erg om te zien. Met natuurlijke oevers, helofytenfilters en veel waterplanten zorgen we ervoor dat de kwaliteit beter wordt. Naast de wetlands in de parken kunnen bijvoorbeeld ook waterpleinen in het stedelijke gebied ontworpen worden voor tijdelijke opslag van overtollig regenwater. We hebben nu voornamelijk over de waterproblematiek gesproken. Hoe wordt er in China met hittestress omgegaan? Shenyang wil dit geldt overigens voor meer Chinese steden zoveel mogelijk bomen planten. Hoe zij dat daar aanpakken, zo kennen we dat hier in Nederland niet. De Chinezen hechten er grote waarde aan om op grote jaargang 74 mei 2018 nummer 05 09
Langs een bestaand kanaal ligt nu verdiept een groot meer. In ons plan wordt via een ondergrondse pijp het water van het kanaal opgepompt en via een systeem van muren en waterplantentuinen wordt het water gezuiverd. Vervolgens komt het water via een waterval in het grote meer terecht. De ruimte tussen de weg en het kanaal, is een lineaire parkruimte die wordt ingericht als rain garden. Het water van de weg en het trottoir kan hier in de grond infiltreren. Het bestaande terrein wordt gevormd door een aantal bestaande bossen, een aantal grote industriële gebouwen en in de toekomst komt aan de noordzijde van het park een waterzuiveringsbedrijf. In ons plan willen we de industriële gebouwen opnemen in het park en deze een nieuwe recreatieve en evenementen functie geven. Een deel van het water van het waterzuiveringsbedrijf wordt in het park geleid en kan gezuiverd worden door een helofytenfilter. Dit helofytenfilter zuivert het water, creëert bewustwording van de wateropgaven en levert een natuurbijdrage. Het Hemu Bei park wordt doorsneden door een spoorlijn. Het park ligt omringd door woongebieden en gebruiksruimtes in de vorm van pleinen en tuinen zijn hier dan ook wenselijk. Een centraal waterplein vangt regenwater op en is een spelaanleiding voor kinderen. Verder zijn er rondom de spoorlijn groene tuinen waar het water van de omliggende woningen, pleinen en paden kan infiltreren. In deze zone wil de opdrachtgever op een kruispunt van een kanaal en een rivier een recreatieplas graven. Het water kan hier opgeslagen worden en levert voor het achterliggende nieuwe commerciële gebied een mooi recreatiegebied op. Langs het bestaande kanaal staat een laan met bomen, vanwege de verstedelijking moet het kanaal verbreed worden, ons voorstel is om een natuurlijk vormgegeven waterloop parallel aan het kanaal te creëren. Hierdoor kunnen de bomen bewaard blijven en omdat het water in de waterloop gereguleerd kan worden, kan hier water worden opgeslagen, gezuiverd en hergebruikt. De flauwe oevers langs de waterloop leveren interessante leefgebieden op voor diverse planten- en diersoorten. Aan de zuidzijde van deze boomkwekerij stroomt de hoofdrivier van Shenyang, de Hun rivier. Zandwinningsgebieden hebben grote en diepe plassen in het landschap achtergelaten. Nieuwe recreatieve functies zoals vogelkijkgebieden, visplekken, kleinschalige uitkijkpunten en horeca plekken verrijken dit gebied. Langs de kleine rivier worden natuurlijke oevers gecreëerd en nieuwe kleine eilanden vertragen het water en zorgen dat het water deels door de waterplanten stroomt en deels gezuiverd wordt. 10
Aan de noordzijde van het kanaal ligt een bestaande landbouw universiteit. In dit parkdeel wordt een landbouwdemonstratiegebied voorgesteld. Het water van het kanaal wordt in het park gepompt en kan gebruikt worden om de velden te irrigeren, op deze manier hoeft er geen grondwater opgepompt te worden, waardoor het watersysteem meer in balans is. Spoorlijn woonwijk Plas Kanaal met bestaande bomen Riviertje door boomkwekerij Het watersysteem van een deel van de stad Shenyang en de relatie van dit watersysteem met de zeven Sponge city parken. Aan de zuidzijde stroomt de Hun-rivier. Boomkwekerij jaargang 74 mei 2018 nummer 05 11
schaal bomen te plaatsen. De bomen leveren een betere luchtkwaliteit en veel schaduw. Dit laatste is heel belangrijk om de versteende stad te kunnen koelen. Welk type groen past u in de ontwerpen toe? Het assortiment van bomen en planten dat we gebruiken in Noord-China bestaat in hoofdlijnen uit inheems materiaal dat vergelijkbaar is met datgene wat wij in Europa toepassen. Al hebben we in Nederland een veel groter assortiment. Ook in China zijn ze, net zoals wij in Europa, aan het onderzoeken welk assortiment geschikt is voor de klimaatverandering. Zo was ik bij een bijeenkomst in China waar een professor uit Mongolië aan het experimenten is met droogteresistente vaste planten en kruiden, die zij vervolgens toepast in haar beplantingsplannen. U zegt dat Nederland een groot assortiment aan groen heeft. Wordt de kennis daarover vanuit Nederland ook gedeeld met Chinezen? Nederland staat mondiaal bekend om zijn goede boomkwekerijproducten. Een voorbeeld: met Van den Berk Boomkwekerijen werken we op dit moment voor de stadskwekerij Huangfa in Beijing. Het doel hiervan is dat het boomkwekerijvakmanschap met de Chinezen wordt gedeeld. De kennis vanuit Nederland over hoe je goede bomen kweekt, kunnen zij goed gebruiken. Beijing is een stad in ontwikkeling die de komende jaren heel veel bomen nodig heeft. Van den Berk levert dus de kennis als het gaat om snoeiwijzen, assortiment en machinegebruik. Zo hebben een aantal Chinese boomkwekers bij Van den Berk 2 weken les gekregen op de kwekerij in Sint-Oedenrode. Wij hebben het ontwerp voor de kwekerij in Beijing en de showtuinen daarin gemaakt. Ik vind het prachtig dat we zo onze kennis met elkaar delen. Waar houdt u, naast de klimaatadaptieve maatgelen, nog meer rekening mee bij de ontwerpen? De Chinese parken worden heel intensief gebruikt zowel doordeweeks als in de weekenden. Al in de vroege Over Niek Roozen Niek Roozen bv Landscape Architects is opgericht in 1982. Groenplannen voor gemeenten worden altijd ontworpen vanuit de Groene Stad-gedachte: een filosofie die voor het eerst, in samenwerking met PPH, tijdens de Floriade 2002 in Haarlemmermeer werd toegepast en straks volledig ontwikkeld te zien zal zijn in Almere op de Floriade 2022. Met PPH, AIPH en het toenmalige ministerie van EL&I heeft het bureau van Niek Roozen de The Green City Guidelines opgesteld. http:// aiph.org/wp-content/uploads/2015/04/green%20 City%20-%20Guidelines.pdf ochtend stromen de parken vol met mensen die gaan sporten en dansen. De parken vervullen een belangrijke functie. Veel mensen wonen opeengestapeld en het park is de plek om buiten te kunnen zijn en waar ook veel gesport wordt op fitnessapparaten. Daarnaast hebben de parken een belangrijke sociale functie. In het park ontmoeten de mensen elkaar voor een praatje of om te schaken of een ander spelletje te spelen. Hoe past u deze ontmoetings- en recreatie-elementen toe in het ontwerp? Voor de sociale functies in het park is het belangrijk dat er genoegd ruimte is. Zo is nabij de entree vaak een grotere verharde ruimte waar wordt getafeltennist en geskatet. Tafeltennissen en skaten zijn beide populaire bezigheden voor de Chinezen. Sporten en bewegen wordt door de Chinese overheid ook gestimuleerd en het is daarom ook een vereiste om daarmee rekening te houden in het ontwerp. Daarnaast moet je rekening houden met plekken waar mensen kunnen samenkomen: zoals BBQ-plekken, plekken om te vliegeren, visplekken en natuurlijk zitbanken. Langs een van de rivieren in Shenyang staat nu een bank van maar liefst 60 meter lang. Aan banken is echt grote behoefte. Maken jullie de ontwerpen in Nederland of werken jullie vanuit China? We hebben in Shenyang en omgeving best veel projecten lopen. Vandaar dat we daar ook een kantoor hebben dat wordt bemenst door twee of drie Chinese collega s. Zij verzorgen de organisatie en financiën. Daarnaast hebben we daar een vaste accountant en advocaat. Alle opdrachten worden voordat ze worden geaccordeerd door hen goedgekeurd. De ontwerpen en beplantingsplannen die wij vanuit ons bureau ontwikkelen, maken we veelal vanuit Nederland. Mijn collega s Judith van der Poel en Xiaoyu Xu, beiden landschapsarchitecten, werken veel in China en in Nederland aan de Chinese projecten. Ook werken we altijd met lokale bureaus, zoals het stedelijk groen adviseringsbureau dat onder de verantwoordelijkheid van de stad valt. Verder zorgen de lokale bureaus voor technische zaken, zoals het maken van bestekken en constructieberekeningen. Hoe zijn jullie ervaringen met de samenwerking met de Chinezen? Door de jaren heen hebben we goede relaties opgebouwd en verloopt de samenwerking goed. Het is voor ons zeer efficiënt om met lokale deskundigen samen te werken. Deze mensen hebben veel kennis over het lokale omstandigheden. Voor ons is het bijvoorbeeld een stuk lastiger om een gedetailleerde inventarisatie van het gebied te maken. Wij bezoeken bij de meeste projecten uiteraard zelf ook het gebied, vaak samen met de Chinese ontwerpers, om de uitgangspunten en eerste ideeën vast te leggen en te bespreken. Goed gebruikmaken van de bestaande situatie is daarbij essentieel voor ons. 12