INDUSTRIËLE ELEKTRICITEIT

INDUSTRIËLE ELEKTRICITEIT DERDE GRAAD BSO SPECIALISATIEJAAR LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS VVKSO-BRUSSEL (vervangt het leerplan D/2006/0279/018 vanaf 1 september 2013) Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

Inhoudsopgave 1 Inleiding en situering van het leerplan... 3 1.1 Plaats in de lessentabel... 3 1.2 Uitgangspunten van het vernieuwde leerplan... 3 1.3 Studierichtingsprofiel... 3 2 Beginsituatie en instroom... 4 3 Logisch studietraject... 5 3.1 Factoren die de keuze voor deze studierichting kunnen beïnvloeden... 5 3.2 Uitstroom... 6 4 Christelijk mensbeeld... 7 5 Opbouw en samenhang... 8 6 Doelstellingen... 9 6.1 Algemene doelstellingen... 9 6.2 Na te streven attitudes... 9 6.3 Doelstellingen te realiseren binnen ALLE leerplandelen... 10 6.4 Specifieke doelstellingen... 12 7 Minimale materiële vereisten... 18 7.1 Algemeen... 18 7.2 Infrastructuur... 18 7.3 Materiële en didactische uitrusting... 18 8 Algemene pedagogisch-didactische wenken... 21 8.1 Inleiding... 21 8.2 Werken aan de realisatie van het studierichtingsprofiel (SRP)... 21 8.3 Geïntegreerd of projectmatig werken... 21 9 Geïntegreerde proef (gip)... 22 10 Stage... 23 3de graad bso Specialisatiejaar 2

1 Inleiding en situering van het leerplan 1.1 Plaats in de lessentabel Zie website van het VVKSO bij lessentabellen. 1.2 Uitgangspunten van het vernieuwde leerplan Volgende impulsen liggen aan de basis van het vernieuwen van het leerplan: aanpassingen aan de pedagogische didactische inzichten in verband met geïntegreerd werken, het bewaken van diverse leerlijnen en de concrete realisatie hiervan o.a. via projecten; de vereiste aandacht die moet gaan naar preventie, duurzaamheid en milieu; de technologische vernieuwingen binnen de sector; het inbouwen van de mogelijkheid om in de scholen eigen accenten te leggen. 1.3 Studierichtingsprofiel Zie website van het VVKSO bovenaan bij de lessentabel van de 3 de graad BSO specialisatiejaar. 3de graad bso Specialisatiejaar 3

2 Beginsituatie en instroom De logische vooropleiding op het specialisatiejaar 3 de graad bso is de studierichting Elektrische installaties 3 de graad bso. Het specialisatiejaar bouwt bijgevolg vooral verder op de kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes verworven in de derde graad bso Elektrische installaties. 3de graad bso Specialisatiejaar 4

3 Logisch studietraject Het specialisatiejaar in het bso-curriculum van het studiegebied Mechanica-elektriciteit, Auto, Koeling en warmte: 3de graad Elektrische installaties Carrosserie Kunststofverwerking Auto Lassen constructie Werktuigmachines Vrachtwagenchauffeur Koelinstallaties Tweewielers en lichte verbrandingsmotoren Centrale verwarming en sanitaire installaties 3de graad specialisatiejaar Pijpfitten-lassen-monteren Fotolassen Auto-elektriciteit Bedrijfsvoertuigen Industrieel onderhoud Mecanicien voor onderhoud en herstel van motorfietsen Carrosserie- en spuitwerk Composietverwerking Computergestuurde werktuigmachines 2de graad Diesel- en LPG-motoren Bijzonder transport Koeltechnische installaties Matrijzenbouw Verwarmingsinstallaties Elektrische installaties Basismechanica Uit het schema blijkt dat het specialisatiejaar aansluit op de studierichting Elektrische installaties 3de graad bso. 3.1 Factoren die de keuze voor deze studierichting kunnen beïnvloeden Bepaalde lichamelijke en fysische gebreken kunnen een belemmerende factor zijn voor het uitoefenen van één of meerdere beroepen waarop deze studierichting voorbereidt. Een gepaste oriëntering en begeleiding is dan aangewezen. 3de graad bso Specialisatiejaar 5

3.2 Uitstroom Na het beëindigen van dit specialisatiejaar kan men o.a. de volgende beroepsactiviteiten uitoefenen: industrieel elektrotechnisch installateur; installatie- en onderhoudstechnicus in kleine ondernemingen; hulpelektricien in grote bedrijven; bordenbouwer; magazijnier in elektro-groothandel. 3de graad bso Specialisatiejaar 6

4 Christelijk mensbeeld Ons onderwijs streeft de vorming van de totale persoon na waarbij het christelijke mensbeeld centraal staat. Onderstaande waarden zijn dan ook altijd na te streven tijdens alle handelingen: respect voor de medemens; solidariteit; zorg voor milieu en leven; respectvol omgaan met eigen geloof, anders gelovigen en niet-gelovigen; vanuit eigen spiritualiteit omgaan met ethische problemen. 3de graad bso Specialisatiejaar 7

5 Opbouw en samenhang Bij het clusteren van de leerplandoelen maken we het onderscheid tussen de doelen die gerealiseerd dienen te worden in alle leerplandelen en de specifieke doelstellingen te realiseren in industriële elektrische processen, planning, preventie en kwaliteit. Dit geeft voor het leerplan de volgende structuur: doelstellingen te realiseren in alle leerplandelen; specifieke doelstellingen: doelstellingen te realiseren in Industriële elektrische processen; doelstellingen te realiseren in Planning preventie kwaliteit. DOELSTELLINGEN te bereiken binnen alle leerstofonderdelen Preventie, veiligheid, gezondheid en milieu Attitudes (*) Specifieke doelstellingen Kwaliteitsbeheersing Beroepskeuze Communicatie Industriële elektrische processen STAGE Planning preventie kwaliteit (*) Attitudes zijn na te streven 3de graad bso Specialisatiejaar 8

6 Doelstellingen 6.1 Algemene doelstellingen Bij de algemene doelstelling van de studierichting dienen leerlingen competenties te verwerven die nodig zijn om als gekwalificeerde een beroep te kunnen uitoefenen en om zijn/haar verantwoordelijkheid op te nemen rond het eigen leerproces Hiertoe is het bereiken van volgende doelstellingen van belang: Leerlingen zoeken naar verbanden tussen de uitvoeringen, de toe te passen leerstof en de voorkennis: relateren; Leerlingen kiezen technieken en machines in functie van de uitvoering: selecteren; Leerlingen ordenen de uitvoeringen schematisch: structureren; Leerlingen realiseren uitvoeringen waarin hun competenties groeien: verwerken; Leerlingen passen het geleerde in analoge situaties toe: uitvoeren; Leerlingen zullen in alle omstandigheden handelen naar de vigerende regelgeving rond preventie, veiligheid, gezondheid en milieu: veilig handelen; Leerlingen kunnen duurzaamheid op een praktische manier implementeren. 6.2 Na te streven attitudes Het is belangrijk om attitudes bewust en expliciet op diverse momenten na te streven. Attitudes die bijzondere aandacht verdienen zijn: verantwoordelijkheidszin; respect; teamgeest; planmatig werken; doorzettingsvermogen. Al deze attitudes gelijktijdig nastreven is uiteraard onmogelijk. Het is daarom aangewezen om in functie van de opdracht telkens één of enkele attitudes expliciet te benadrukken. 3de graad bso Specialisatiejaar 9

6.3 Doelstellingen te realiseren binnen ALLE leerplandelen In de context van dit leerplan verstaan we onder project: Uitvoeringen van industriële elektrische installaties (voorbereiden, praktisch realiseren en bijsturen). 6.3.1 Preventie, veiligheid, gezondheid en milieu LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN 1. De vigerende regelgeving in verband met preventie, veiligheid, gezondheid en milieu kennen in functie van de opdracht of taak. Veiligheid Gezondheid Instructies Gebruiksaanwijzing 2. De vigerende regelgeving in verband met preventie, veiligheid, gezondheid en milieu toepassen in functie van de opdracht of taak. Machine-instructiekaart Veiligheidsinstructiekaart Gevaarlijke stoffen Etikettering Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM s) Collectieve beschermingsmiddelen (CBM s) Signalisatie Pictogrammen Noodprocedures Evacuatieprocedures Gevaren Risico s Meldingsprocedures Milieuvoorschriften Afvalvoorkoming en verwerking Rationeel energieverbruik Ergonomie PEDAGOGISCHE-DIDACTISCHE WENKEN Je kan met de leerlingen de risicoanalyse van hun werkplek bespreken. Gebruik regelmatig een Toolbox-meeting om de leerlingen de attitude van veilig werken eigen te maken en hun inbreng in een veilige werkplek te bekrachtigen. Hanteren van vaste veiligheidsprocedures (zoals de vitale 5) zullen het aantal veiligheidsincidenten verminderen. Nodig eens de preventieadviseur van de school of de schoolgemeenschap uit in de klas. 3de graad bso Specialisatiejaar 10

6.3.2 Kwaliteitsbeheersing LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN 3. Elektrotechnische installaties toetsen aan de vooropgestelde kwaliteitseisen via afgesproken procedures en eventuele tekorten rapporteren. Stappenplan Criteria PEDAGOGISCHE DIDACTISCHE WENK Je kan met de leerlingen een elektrotechnische installatie aftoetsen volgens bepaalde kwaliteitseisen. Laat de leerlingen de vastgestelde tekorten rapporteren hetzij mondeling hetzij via een door de leraar aangereikt standaard rapport. (LPD3) 6.3.3 Beroepskeuze LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN 4. Zich situeren in de loopbaanmogelijkheden van het specialisatiejaar industriële elektriciteit. Beroepen in de installatie- en onderhoudsbedrijven Nascholingsmogelijkheden Tewerkstellingsmogelijkheden Werknemersstatuut 6.3.4 Communicatie LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN 5. Communicatievaardigheden aanwenden in contact met de opdrachtgever. Verbaal Schema s Technische termen 6. Metingen uitvoeren volgens procedure en de resultaten met de opdrachtgever bespreken. Bestaande installatie Nieuwe installatie BA4 BA5 bevoegdheden Rapport - schriftelijk - verbaal - schema s 3de graad bso Specialisatiejaar 11

6.4 Specifieke doelstellingen 6.4.1 Industriële elektrische processen 7. De beveiligingen en beveiligingssystemen van motoren omschrijven. 1-fasig asynchroon 3-fasig asynchroon 8. De principiële samenstelling van de remsystemen omschrijven. Mechanische remmen Elektrische remmen Toepassingen 9. Een stappenmotor aansluiten. Principiële werking Draaizin 10. Een servomotor aansluiten. Principiële werking Draaizin Terugkoppeling 11. De bouw van een DC-motor en het werkingsprincipe weergeven. Bouw Werkingsprincipe 12. Een aanloopregeling voor een motor bespreken en aansluiten. Beveiligingen Softstarter 13. Het principe van een snelheidsregeling bespreken en deze snelheidsregeling aansluiten. Blokschema. Frequentieregelaar Basisparameters EMC 14. De beveiliging in functie van de netstructuren aansluiten in een stuurkast. Foutstromen Foutdetectie Selectiviteit Beveiligingen 15. De onderdelen van een persluchtinstallatie benoemen. Compressor Luchtbehandeling Distributie Onderlinge samenhang Schema Onderdeelfunctie 3de graad bso Specialisatiejaar 12

16. De functie en de samenstelling van een luchtbehandelingsapparaat omschrijven. Functie Filter/waterafscheider Reduceerventiel 17. In een project een persluchtcilinder aansluiten en zijn werking in het project omschrijven. Enkelwerkend Dubbelwerkend 18. In een project een elektroventiel aansluiten en zijn werking in het project omschrijven. Elektropneumatisch Monostabiele Bistabiele Ventielblokken 19. In een project de persluchtleidingen en hun toebehoren aansluiten. Soepele leidingen Hulpstukken 20. Specifieke ventielen hun functie omschrijven en aansluiten. Smoorventiel Snelheidsregelventiel 21. Een toepassing met vacuümtechnologie omschrijven. Ontstaan van vacuüm Vacuümpomp Vacuümcentrale Venturi 22. De begrippen regelen en sturen toelichten aan de hand van voorbeelden. 23. De functie van de verschillende elementen van een regelkring omschrijven. Begrippen Regelen Sturen Regelkring Opbouw Blokschema Terminologie 24. Verschillende types sensoren bespreken en aansluiten naar gelang het meetprincipe en de verwerking van de signalen. Eigenschappen en toepassingen: Temperatuursensor Druksensor Niveausensor Debietsensor Toerentalmeting Optische sensor Benaderingsschakelaar (inductief - capacitief) 0-10V 4-20mA 3de graad bso Specialisatiejaar 13

25. Het principe van een bussysteem voor PLC omschrijven. Principe bussysteem 26. Van een industrieel bussysteem de voor- en nadelen benoemen en het bussysteem aansluiten. Bussystemen Voor- en nadelen Toepassingen Visuele herkenningspunten Aansluittechnieken 27. Elementen van een ethernetsysteem aansluiten en het geheel testen. Switch Blokschema 28. De fundamentele opbouw van een programmeerbare sturing in een blokschema visualiseren. Mechanische montage Elektrische configuratie Aansluiting ingangskaart Aansluiting uitgangskaart 29. De basisbesturingsfuncties bij een programmeerbare sturing herkennen en toepassen. EN-functie OF-functie Draadbreukdetectie SET/RESET-functie of SR-flip/flop Flankdetectie (stijgend en dalend) (U) Gebruik van tijdfuncties Gebruik van telfuncties Gebruik van merkers 30. Aan de hand van een elektrisch schema van een toestel/machine het proces herkennen. Combinatorisch. Sequentieel. 31. Een motor-aangedreven opstelling met een programmeerbare sturing aasluiten, een programma invoeren, starten en testen. Start-stop Omkeren draaizin Ster-driehoek 32. Een elektropneumatische opstelling vanuit een programmeerbare sturing aansturen. Lineaire beweging Roterende beweging 33. In een proces met een programmeerbare sturing bepaalde parameters aanpassen. Parametreren Bussysteem 34. In- en uitgangssignalen van een industrieel toestel door meting interpreteren. Voeding Sensoren (NPN-PNP) Ingangen (optocoupler, potentiometer) Uitgangen (transistor, LED) 3de graad bso Specialisatiejaar 14

35. In een elektrotechnische installatie een fout zoeken of een afregeling uitvoeren met behulp van industriële meettoestellen. V-meter Ampère-tang Energiemeter Isolatiemeter Handscoop 36. De diode als beveiligingscomponent toepassen. Blusdiode. 37. De principes en de koppeling op het elektrisch net van hernieuwbare energie toelichten. Batterijen Invertoren Beveiligingen Gevaren PEDAGOGISCHE-DIDACTISCHE WENKEN Bij het uitwerken van oefeningen best vertrekken vanuit een bestaande machine, rekening houdend met de machinerichtlijn en normering (EN60204-1, EN61439-1, EN-13850). In de industrie is het belangrijk om correct te meten en gestructureerd te kunnen fouten zoeken. Probeer in elke opdracht/oefening hieraan voldoende aandacht te besteden. Maak gebruik van een toepassing om de principiële werking van de servomotor te verklaren. (LPD 9) Maak gebruik van een toepassing om de principiële werking van de stappenmotor te verklaren. (LPD 10) Maak een duidelijk onderscheid tussen bedienings- en veiligheidsfuncties. (LPD 14) Je kan als oefening een verbruiker aansluiten op een gegeven netspanning en netstructuur. Bespreek vooraf met de leerling het gebruik van beveiligingen in functie van de netstructuur, mogelijks gebruik van een transformator, (LPD14) Vertrek bij voorkeur vanuit een bestaand uitvoeringsschema van een machine, om een elektro-pneumatische schakeling op te bouwen. (LPD 15-21) Bij elektropneumatica is het van belang de voor- en nadelen van perslucht, het verband tussen druk en kracht toe te lichten als ook de installatieonderdelen te herkennen. (LPD 15-21) Bij cilinders kan besproken worden: de items enkelwerkende en dubbelwerkende cilinders in functie van een toepassing. (LPD 17) Bespreek de elektro-pneumatische ventielen bij voorkeur aan de hand van schema s met 2/2, 3/2 en/of 5/2 ventiel, terugslagventiel, snelheidsregeling. (LPD 18-20) Sturen en regelen wordt gezien als een kennismaking met de technische begrippen. (LPD 22-23) Belangrijk is om een voorbeeld pragmatisch en uitvoerbaar te houden zo kunnen de leerlingen beter het werkingsprincipe van een regelactie ervaren. (LPD 22-23) Belangrijk is dat leerlingen een programma kunnen lezen en/of kleine aanpassingen erin aanbrengen. Sturingen programmeren op zich ligt niet besloten in de doelen van dit leerplan. Het aansluiten van periferieapparatuur, een programma testen op functionaliteit en waar nodig een parameter bijstellen, wel. (LPD 24-33). 3de graad bso Specialisatiejaar 15

In de industrie wordt object georiënteerd programmeren volgens de norm IEC-61131-3 meer en meer toegepast. Het aanreiken en gebruik maken van object georiënteerde programma s is een meerwaarde voor de leerlingen en past binnen het bereik van dit leerplan. (LPD 29-33). Elektronische schakelingen op pragmatische wijze aanbrengen met een minimum aan theorie maar veel aandacht voor de aansluitwijze, uitvoering en meetopdrachten. (LPD 34-37) Probeer vanuit praktische opstelling hernieuwbare energie (bron) te koppelen op een elektriciteitsnet. Beschouw de invertor als een black-box en benadruk de beveiligingen (gevaren) in de installatie. (LPD 37) 6.4.2 Planning, preventie, kwaliteit. 38. De projecten plannen. Opdrachtomschrijving Teamwerk Persoonlijke taken Tijdsbestek Bestellingen, levertermijn, productfiche Materiaalkost 39. Van de uit te voeren werkzaamheden de tekeningen en schema s lezen en deze indien nodig na de werkzaamheden aanpassen. Klemmenlijst Draadnummers Componenten herkennen CAE-pakket 40. Aan de hand van een risicoanalyse in een industrieel proces de veiligheidsprocedure toepassen. Veiligheidsrelais Veiligheidscat. Veiligheidssensoren Redundantie Stopcat. 41. De schakelprocedures toepassen. Vitale 5 Mechanische vergrendelen Perslucht Gevaren 42. Na het uitvoeren van werkzaamheden de zelfevaluatie doorvoeren. Criteria Procesevaluatie Productevaluatie 3de graad bso Specialisatiejaar 16

PEDAGOGISCHE-DIDACTISCHE WENKEN Het is wenselijk de leerling nog sterk te begeleiden in het plannen van een project(je). De leerling een onderdeel van een totaal project(je) laten plannen is mogelijk. (LPD 38) Heel wat leerplandoelen uit het specifiek gedeelte lenen er zich toe om te realiseren aan de hand van een project. Tijdens het werken aan dat project is het moment ideaal om ook de onderdelen van het project met de leerlingen te bespreken. (LPD 38) Het is interessant om kabels te labelen en te nummeren. (LPD 39) Maak gebruik van en veiligheidsrelais indien vereist. (LPD 40) Het aanreiken van een schakelprocedure die verplicht toegepast wordt bij elke oefening zal het aantal veiligheidsincidenten verlagen. (LPD 41) Laat de leerling zich zelf evalueren en bespreek het resultaat met hem/haar. (LPD 42) Een opvolgdossier (criteria) per leerling is een handige tool om samen met de leerling zijn/haar werkzaamheden op te volgen en het proces te evalueren. 6.4.3 Stage 43. Bij de uitvoering rekening houden met de organisatie van het bedrijf. Installatieteam Installatiebedrijf 44. In een bedrijf kennismaken met de bedrijfscultuur en werkzaamheden uitvoeren. Contacten Bedrijfscultuur Bedrijfsorganisatie Arbeidsritme Rendement efficiëntie Richtlijnen voorschriften Flexibiliteit Teamwerk Preventie en welzijn op het werk. 3de graad bso Specialisatiejaar 17

7 Minimale materiële vereisten 7.1 Algemeen Om de leerplandoelstellingen bij de leerlingen te realiseren dient de school minimaal de hierna beschreven infrastructuur, materiële en didactische uitrusting ter beschikking te stellen, die beantwoordt aan de reglementaire eisen op het vlak van veiligheid, gezondheid, hygiëne, ergonomie en milieu. Dit alles is daarnaast aangepast aan de visie op leren die de school hanteert. 7.2 Infrastructuur Een werkruimte met de nodige nutsvoorzieningen. Een bergruimte met de nodige nutsvoorzieningen om materiaal/grondstof te stapelen, leermiddelen en dure gereedschappen te bergen, meettoestellen en didactisch materiaal op te bergen. Een zone om het afval te sorteren en te stockeren. Een vaklokaal dat dienst doet als inspirerende leeromgeving. 7.3 Materiële en didactische uitrusting In functie van het realiseren van de doelen is het van belang dat onderstaand materieel beschikbaar is in de werkruimte, bergruimte of vaklokaal. ALGEMEEN Een goed uitgerust vaklokaal en werkruimte voorzien van schoolmeubilair, computers, software, projector en printer SPECIFIEK Aangepaste kleding en algemene beschermingsmiddelen in overeenstemming met de vigerende wetgeving Didactisch bord voor netsytemen Isolatiemeter Voldoende pc s met CAE-tekensoftware Industriële stuurkasten met daarbij: Drukknoppen Noodstop Signalisatietoestellen Eindeloop Sensoren Veiligheidsschakelaars 3de graad bso Specialisatiejaar 18

Standenschakelaars Microschakelaars Tijdschakelaars Contactoren Nokkenschakelaars Veiligheidsrelais Motorbeveiliging Thermische veiligheid Magnetische veiligheid Thermomagnetische veiligheid Elektronische veiligheden Zekeringen Softstarter Motoren en motorsturingen Frequentiesturing Stuurtransformator voeding. Diverse asynchrone motoren, motorsturingen en beveiligingen (kleine en grotere vermogens) Remsystemen (mechanisch elektrisch) DC-motor Stappenmotor Servomotor Ampèretang Meter voor draaizin (L1, L2, L3) Elektro-pneumatische cilinders en ventielen met installatietoebehoren Smoorventiel Snelheidsregelventiel Vacuümpomp Materiaal voor gestructureerde bekabeling: Datakabels Dataconnectoren Datakast Switch (W)lantester Programmeerbare logische sturingen met PC-koppeling en specifieke software. Programmeerbare sturing met bijhorend bussysteem Regelblok (PI (PID)) Softstarter Power analyser Meettoestellen voor het meten van driefasig actief vermogen of power analyzer 3de graad bso Specialisatiejaar 19

Handscoop Spanningstester Universeelmeter Eén- en driefasige, regelbare wisselspanningsvoeding Scheidingstransformator Driefasige spaartransformator Regelbare gelijkspanningsvoeding 0-30 V Gestabiliseerde voeding Diode Bron hernieuwbare energie (zonnepaneel, windmolen,..) Er dient voldoende didactisch materiaal beschikbaar te zijn voor het bereiken van de doelstellingen. Omwille van de noodzaak van het werken met professionele en recente materialen en benodigdheden, pleiten we voor de beschikbaarheid van materialen en benodigdheden op de school eventueel tijdelijk door middel van huren of lenen of beschikbaarheid op de stageplaats, externe opleidingscentra... In functie van stage en/of werkplekleren verbinden de scholen er zich toe om zelf een inventarislijst in overleg met de meewerkende bedrijven op te maken en ter beschikking te stellen als daar door de inspectie naar gevraagd wordt. Deze lijst wordt jaarlijks aangepast volgens de nieuwe noden en regelgeving. 3de graad bso Specialisatiejaar 20

8 Algemene pedagogisch-didactische wenken 8.1 Inleiding Dit leerplan wil hoofdzakelijk een leidraad zijn. De erin opgenomen doelstellingen en leerinhouden zijn een referentiekader waarmee het lerarenteam vrij kan omgaan. Het is zelf verantwoordelijk voor de wijze waarop deze doelstellingen door de leerlingen kunnen worden verworven. De in dit leerplan opgenomen pedagogisch-didactische wenken zijn dan ook bedoeld als suggesties, als tips. Het leerplan op zich mag in geen geval een excuus zijn om geen rekening te houden met de noden van de maatschappij en te luisteren naar de verwachtingen van de leerlingen. Daarom is het noodzakelijk dat er voldoende aandacht blijft bestaan voor opvoeding, voor ontplooiingskansen van elke individuele leerling, voor geloofsovertuiging De geboden vorming leunt sterk aan op wat typisch industrieel elektrisch is. De samenhang tussen hetgeen in de klas gebeurt en in de realiteit van het arbeidsproces in het bedrijfsleven is duidelijk. Het gegeven onderwijs is dus levensecht. Leerlingen moeten immers beroepsfiere en vakbekwame mensen kunnen worden. Gebruik zoveel mogelijk verschillende werkvormen. Schenk voldoende aandacht aan het werken in team, waarin een leerling beleefd en empatisch mag uitkomen voor zijn mening. Het is belangrijk dat leerlingen tijdens hun leerproces succes ervaren. Zij moeten dan ook voldoende worden gewaardeerd voor het gepresteerde werk. 8.2 Werken aan de realisatie van het studierichtingsprofiel (SRP) Onder Werken aan de realisatie van het studierichtingsprofiel verstaan we een aanpak waarbij we vertrekken vanuit de integratie tussen TV en PV industriële elektrische processen waar bij de voorbereidingen bijsturing in functie staat van de uitvoering. 8.3 Geïntegreerd of projectmatig werken Onder geïntegreerd of projectmatig werken verstaan we het samenspel van kennis, vaardigheden en attitudes om een individuele of teamgerichte opdracht volgens het technologische proces (= project) uit te voeren. Argumenten om op die manier te werken zijn o.a. dat: het verwerven van kennis door zelfwerkzaamheid belangrijker is dan enkel kennisoverdracht; heel wat probleemsituaties een interdisciplinaire aanpak vergen; opdrachtgericht werken dichter aanleunt bij de beroepsrealiteit; op die manier wordt het leren zinvol; door in team te werken leerlingen kunnen kijken en vergelijken en op die manier van elkaar leren; de theorie op die manier geplaatst wordt daar waar de kans op effect het grootst is; door telkens met nieuwe projecten te werken, waarin aspecten uit vorige projecten voorkomen, er voortdurend herhaling en terugkoppeling mogelijk zijn. 3de graad bso Specialisatiejaar 21

9 Geïntegreerde proef (gip) In het 3de leerjaar van de 3de graad van het beroeps secundair onderwijs is de organisatie van een geïntegreerde proef reglementair verplicht. Het algemeen kader daarvoor wordt toegelicht in een VVKSO-Mededeling die u via de directie kunt bekomen. De proef slaat voornamelijk op de vakken van het specifiek gedeelte. De integratie van andere vakken kan een meerwaarde vormen als die de gip ondersteunen. De geïntegreerde proef wordt beoordeeld door zowel interne als uit externe deskundigen. Hun evaluatie zal deel uitmaken van het deliberatiedossier. Het document met specifieke gegevens voor de studierichting is te raadplegen op de website www.vvkso.be via de ingang lessentabellen > 3de graad > bso > specialisatiejaar >. 3de graad bso Specialisatiejaar 22

10 Stage Naast vorming op school maakt de stage in deze studierichting deel uit van de opleiding. De leerling krijgt de mogelijkheid om de op school aangeleerde kennis, vaardigheden en attitudes op de stageplaats in te oefenen en/of uit te breiden. De doelstellingen die via stage moeten worden bereikt, staan vermeld in een afzonderlijke rubriek. De leerkracht kan daarnaast leerplandoelstellingen selecteren die via de stage kunnen worden bereikt. De school is verantwoordelijk voor de organisatie van de stage. De stage moet altijd gebeuren conform de omzendbrief betreffende leerlingenstages in het voltijds secundair onderwijs die u kan raadplegen via www.ond.vlaanderen.be/edulex > omzendbrieven > secundair onderwijs > stages. Leerplannen van het VVKSO zijn het werk van leerplancommissies, waarin begeleiders, leraren en eventueel externe deskundigen samenwerken. Op het voorliggende leerplan kunt u als leraar ook reageren en uw opmerkingen, zowel positief als negatief, aan de leerplancommissie meedelen via e-mail (leerplannen.vvkso@vsko.be). Vergeet niet te vermelden over welk leerplan u schrijft: vak, studierichting, graad, nummer. Langs dezelfde weg kunt u zich ook aanmelden om lid te worden van een leerplancommissie. In beide gevallen zal de coördinatiecel leerplannen zo snel mogelijk op uw schrijven reageren. 3de graad bso Specialisatiejaar 23