Ondertekening intentieverklaring voor samenwerken aan duurzaam beheer van het stroomgebied van de Río Mico, van links naar rechts: Mauricio José Ruiz, burgemeester Santo Tomás, Justino del Socorro Sevilla Jiménez, burgemeester Villa Sandino, José Manuel Miranda, burgemeester Santo Domingo, Melvin Báez, burgemeester San Pedro de Lovago, Dr. Yamil Vargas Díaz, burgemeester La Libertad, Ellen Bollen-Weide, Nederlands consortium Consortium: Alcaldía de La Libertad, Gemeente Doetinchem, Waterschap Rijn en IJssel, Vitens Evides Internationaal, Stichting DOS, Lettinga Associates Foundation (LeAF) 1
Samenvatting verslag De 2 e fase van het waterproject schoon water voor La Libertad kan van start! Van 28 februari tot en met 4 maart 2011 brachten Joost Jacobi, Geo Bakker en Ellen Bollen-Weide een werkbezoek aan La Libertad om de aftrap te geven. Projectleidster Ria Klein Wolterink moest wegens ziekte verstek laten gaan, en is waargenomen door Ellen Bollen. Tijdens de week spraken Joost, Geo en Ellen met vele betrokkenen en maakten concretere afspraken over invulling van de 2 e fase. Waar nodig werden deze afspraken opgenomen in een aanvulling op het convenio van de 1 e fase, en dit is door burgemeester van La Libertad, voorzitter van FC Juntos en het Nederlands consortium ondertekend. De activiteiten die dit jaar worden uitgevoerd, zijn opgenomen in activiteitenlijsten. Daarin staat ook het beschikbare budget tot en met augustus 2011. De lijsten zijn bijlage bij de aanvulling op het convenio. Complicerend was dat er nog geen volledige duidelijkheid over financiering van Nederlandse zijde was. Daarom zijn verplichtingen aangegaan tot een zeker beschikbaar budget van 70.000 euro tot augustus. Bij het volgende werkbezoek, dat rond die tijd plaatsvindt, zal deze duidelijkheid er wel zijn en dan worden afspraken over uitvoering van de overige activiteiten gemaakt. Het voordeel van deze werkwijze is, dat men in La Libertad alvast aan de gang kan en de onduidelijkheid over financiering niet leidt tot verdere vertraging van het project of verlies van momentum. De focuspunten in het project zijn tot augustus: - samenstellen van diagnósticos en bedrijfsbeheerplannen gericht op duurzaam landgebruik, voor ruim 20 boeren in stroomgebied van San Miguel én Río Mico, onder leiding van de UNAG (boerenstandsorganisatie) - uitvoeren van onderdelen van het bedrijfsbeheerplan bij enkelen van hen, en uitwisseling van ervaringen onderling, onder leiding van de UNAG - opbouw van stroomgebiedscommissies in 5 gemeenten (voornamelijk boeren) en opbouw van projectteam van milieumedewerkers van 5 gemeenten - inwerken van plaatselijke vertegenwoordiger van het Nederlands consortium - cursusprogramma stroomgebiedsbeheer voor milieumedewerkers 5 gemeenten, verzorgd door Marena-centraal - starten met schrijven beheerplan stroomgebied San Miguel, begeleid door Marena - vooronderzoek problematiek afvalwater bij goudverwerking - starten proef compostlatrines met ICRA (plaatselijke middelbare school) - uitvoeren monitoringsprogramma oppervlaktewaterkwaliteit in samenwerking met UNI Managua (universiteit) - vormgeven van samenwerking met Enacal (waterbedrijf) De week werd bekroond met de ondertekening van een intentieverklaring voor samenwerking bij stroomgebiedsbeheer door burgemeesters van vijf gemeenten langs de Río Mico en een feestelijke toost op een goed verloop van de 2 e fase. 2
Impressie duurzaam stroomgebiedsbeheer Vier gemeenten benedenstrooms van La Libertad gaan meedoen in het waterproject voor het onderdeel stroomgebiedsbeheer. De burgemeesters ondertekenen daarvoor een intentieverklaring. De burgemeester van Santo Domingo spreekt zijn mooie verwachtingen uit over de samenwerking; v.l.n.r. burgemeesters van Santo Tomás, Villa Sandino, Santo Domingo, San Pedro de Lovago, La Libertad, Ellen Bollen-Weide en Hector Kaufmann, voorzitter van FC Juntos Hun milieumedewerkers vormen de projectgroep, en gaan het echte werk doen. Ze komen tijdens het werkbezoek een aantal keer bijeen met ons. De projectgroep bijeen, v.l.n.r. Jairo, Aldo, Dax, Ellen, Roberto, Lidia We contracteren iemand die deze groep gaat sturen en een verbinding is met ons. Marvin Calero wordt voorpost voor het Nederlands waterconsortium in La Libertad De groep gaat de komende tijd aan het werk met boeren in het stroomgebied. Als die op een goede manier met hun grond omgaan, blijft de rivier ook in de toekomst water voeren en verbetert de kwaliteit van het water. Dat is belangrijk, want het is de bedoeling om in de 3
toekomst drinkwater uit de rivier te halen. Tegelijkertijd kunnen de boeren op deze manier hun bedrijf ontwikkelen en hun inkomen verbeteren. De projectgroep gaat eerst stroomgebiedscomités van boeren opzetten, één per gemeente. In La Libertad is in het eerste projectjaar al een commissie gevormd, voor het zijriviertje San Miguel. Danilo Lazo en Jarixa zijn vertegenwoordigers namens van het stroomgebiedscomité San Miguel We praten met dit comité, ook los van de gemeenten. Want we willen weten wat zij zien zitten en waar hun behoeften liggen. Tijdens het werkbezoek bezoeken we de UNAG, een organisatie die belangen van boeren behartigt, maar ze ook voorlichting en begeleiding aanbiedt, zodat ze hun bedrijf kunnen ontwikkelen. We spreken af dat UNAG het praktische deel van het werk uit gaat voeren. Ze heeft daar ervaring mee, en heeft het vertrouwen van boeren. De UNAG is de laatste tijd erg bezig met duurzaamheid. Ze laat zich inspireren door de organisatie Rainforest Alliance, die in omringende landen duurzaam werkende bedrijven certificeert. De UNAG gaat voor een aantal boerenbedrijven een bedrijfsplan maken. Daarin staat hoe het bedrijf er nu aan toe is en hoe het zich kan ontwikkelen. De maatregelen die goed zijn voor stroomgebiedsbeheer worden nauwkeurig omschreven. Later proberen we die vanuit het waterproject te helpen realiseren. Door technische ondersteuning, door geld en door krediet. In het stroomgebied van de San Miguel zijn in het eerste projectjaar al een paar van die plannen gemaakt. En er zijn al wat maatregelen genomen. Bijvoorbeeld graslandverbetering en herbebossing. We bezoeken een paar plekken. Mooi om te zien! 4
Enkele gerealiseerde maatregelen voor duurzaam stroomgebiedsbeheer: graslandverbetering, herbebossing en levende hagen 5
Impressie afvalwater De directrice van de middelbare school van La Libertad is erg geïnteresseerd om een proef op te zetten met compostlatrines. Dat is een nieuw soort latrine die van menselijke uitwerpselen compost maakt. En dat kan daarna goed worden gebruikt voor bemesting, in dat geval van de schooltuintjes. Huidige latrines ICRA en directrice Maria Angelas Talavara Al doende leren de leerlingen hoe deze latrines werken en hoe ze ermee om moeten gaan. Daarna kunnen ze het principe elders toepassen, en zo raakt de techniek beetje bij beetje ingeburgerd. Hopen we. We bekijken ook het bio filter, dat nu wordt aangelegd. Dat filter staat straks vol met planten die het was- en spoelwater uit de wijk Nueva Esperanza zuiveren. Het water gaat daarna schoon de rivier in. Als het klaar is, moet met metingen worden onderzocht of het filter goed werkt. Dat gaat de universiteit in Managua doen. We maken afspraken met hen. Ook bezoeken we weer verschillende rastra s, ambachtelijke goudverwerkingsfabriekjes. Het afvalwater van deze rastra s is waarschijnlijk zeer vervuild met kwik. Slecht voor het milieu en slecht voor de gezondheid. Monsterpunt 4: monster genomen direct na uitspoelen gruis. (kwik (Hg), totaal: 418 µg/l) We gaan proberen La Libertad te helpen met een plan van aanpak voor het verminderen van kwikvervuiling. 6
Deze week nemen we monsters om de kwikbelasting te meten. We nemen ze mee naar huis, en het laboratorium van Vitens analyseert ze. Ook spreken we met heel veel mensen die betrokken zijn bij kleinschalige goudwinning. We spreken ook diepgaand met een kritische, maar goed onderlegde inwoner van La Libertad over de vervuiling door de grote goudmijn. We nemen al deze informatie mee in ons achterhoofd, en het is ook bepalend voor hoe we verder gaan met dit onderdeel. La Libertad wil graag iets doen met het zuiveren van het afvalwater van de gemeentelijke slachtplaats. We bekijken de mogelijkheden daartoe. Maar we laten dit onderwerp nog even liggen tot een volgend werkbezoek. De gemeente heeft het al druk genoeg om de andere onderwerpen goed op te pakken. Slachthuis van binnen en huidige afvoer afvalwater 7
Impressie drinkwater Het onderwerp drinkwater is weerbarstig. Want daarvoor hebben we niet alleen met de gemeente te maken, maar ook met het bedrijf Enacal. Enacal vindt de situatie in La Libertad nog niet zo heel slecht, veel steden zijn er qua drinkwater slechter aan toe. Dat is zeker waar, maar wij zouden toch wel erg graag zien dat ze zich ook wat meer voor La Libertad inzetten. We spreken daarom niet alleen met de lokale vertegenwoordiger, maar ook met iemand van het departement, wat hoger op. Beiden zijn het er helemaal over eens dat het terugdringen van verlieswater het eerste is wat moet gebeuren. Het verlieswater wordt wel in de zuivering gezuiverd, en de waterleiding ingepompt, maar raakt daarna zoek door lekkages en illegale aansluitingen. V.l.n.r. Jimmy Calderón, Monic Schaapveld (vertaalster), Fernando Flores en Geo Bakker De universiteit in Managua heeft daar binnen het project vorig jaar onderzoek naar gedaan. Ze komen deze week de resultaten presenteren. We moeten het nog wel beter bekijken. Het is noodzakelijke informatie om wat aan dat verlieswater te kunnen doen. Mooi dat het klaar is! We bezoeken ook het pompstation van La Libertad. De meeste reparaties van vorig jaar liggen er nog goed bij, maar er is ook meetapparatuur stuk. Dat moet gerepareerd worden, spreken we af. De machinist van de zuivering laat met een grafiekje ook zien dat de productie stijgt. Mooi. De productie neemt toe 8